Հակադարձ սեքսիզմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հակադարձ սեքսիզմ, ֆեմինիստների կողմից առաջարկված հայեցակարգ է` տղամարդկանց հանդեպ սեքսիզմն արտահայտելու համար[1][2]` որպես «սեքսիզմ» հասկացության լրացում[3][2]։

Մասկուլիզմի կողմնակիցները սեքսիզմի տակ հասկանում են նաև այն վնասը, որը, նրանց կարծիքով, հասցվում է տղամարդկանց, օրինակ՝ դրական խտրականության միջոցով։ Խոսակցական մակարդակում «սեքսիզմ» բառը երբեմն օգտագործվում է որպես ընդհանուր հասկացություն, որը համատեղում է հենց սեքսիզմը, այսինքն` սեքսիզմը կանանց նկատմամբ և հակադարձ սեքսիզմը[4]։ «Սեքսիզմ» հասկացության նման մեկնաբանությունները հանդիպում են նաև որոշ բառարանային սահմանումներում[5][6]։

Տղամարդկանց խնդիրների և իրավունքների գիտությունն ուսումնասիրում է տղամարդկանց և տղամարդկության ուսումնասիրության միջառարկայական ոլորտը կամ տղամարդկային ուսումնասիրությունները։ Տղամարդկային հետազոտությունն իրականացվում է պատմության, մարդաբանության, սոցիոլոգիայի, գրականագիտության, կրոնագիտության և այլ առարկաների խաչմերուկում[7]։ Դրանք ուսումնասիրում են, մասնավորապես, տղամարդկանց դերերի և ինքնության փոփոխությունները կանանց դիրքի փոփոխության և գլոբալիզացիայի ազդեցության տակ[8], ինչպես նաև` տղամարդկանց և տղամարդկանց ու կանանց հարաբերությունների համակարգային խնդիրները[9]։

Ընդհանուր նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակադարձ սեքսիզմի հայեցակարգը, ինչպես և հակադարձ խտրականության այլ հասկացությունները, օրինակ, հակադարձ ռասիզմը, հիմնված է այն պատկերացման վրա, որ խտրականությունը, որպես այդպիսին, այս դեպքում, սեքսիզմը, մնացել է անցյալում, և այսօր տղամարդիկ և կանայք հավասար վիճակում են, ուստի կանանց վիճակի բարելավմանն ուղղված ցանկացած միջոց հավասար իրավունքների խախտում է և տղամարդկանց իրավունքների ու հնարավորությունների վրա հարձակում[10]։ Որպես հակադարձ սեքսիզմի օրինակներ, այս հայեցակարգի կողմնակիցները նշում են, մասնավորապես, տղամարդկանց մասին կանանց բացասական կարծրատիպերը և թշնամական արտահայտությունները[11], դրական խտրականության կանոնները և կանոնակարգերը, հատկապես աշխատավայրում[10], կանանց օգտին դատական որոշումների կայացման միտումները (օրինակ, երեխաների խնամակալության գործերում)[11]։

Իրենց ավելի արմատական տարբերակներում, ինչպես նշում են հետազոտողները, հակադարձ խտրականության, մասնավորապես՝ հակադարձ սեքսիզմի հասկացությունները կապված են իրենց սոցիալական դիրքերը կորցնելու վախի և ճնշված խմբերի ներկայացուցիչների նկատմամբ թշնամանքի, զայրույթի ու վիրավորանքի վառ արտահայտված զգացումների հետ[12][13]։

Որոշ հետազոտողներ վերլուծում են հակադարձ սեքսիզմի հայեցակարգը որպես այսպես կոչված «կեղծ գենդերային զուգահեռների» օրինակ[11]։ Կեղծ գենդերային զուգահեռները տարածված պատասխան են հայրիշխանության քննադատությանը, երբ կանանց ճնշման մասին յուրաքանչյուր պնդման համար տղամարդկանց մասին նման հայտարարություն է ընդունվում։ Այս եղանակով ստեղծված համաչափության տպավորությունը, սակայն, գիտնականները գնահատում են որպես մակերեսային, քանի որ այն անտեսում է պատմական և մշակութային ավելի լայն համատեքստը և կանանց և տղամարդկանց համար հայրիշխանության հետևանքների տարբերությունը[14]։

Երեխայի խնամակալության իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ երկրներում ամուսնալուծության դատավարությունները հակված են երեխաների նկատմամբ խնամակալության իրավունքներ տալ ավելի շուտ մայրերին, քան հայրերին։ Այս միտումը որպես տղամարդկանց խտրականություն գնահատելը տղամարդկանց շարժման գաղափարախոսության կարևոր բաղադրիչն է։ Ավելին, այս խնդրի շուրջ ստեղծված խմբերն ու հասարակական միավորումները շատ երկրներում տղամարդկանց շարժումների ամենաակտիվ տարրերից են[15][16]։ Երբեմն հետազոտողները դրանք անվանում են հայրերի իրավունքների ինքնուրույն շարժում[17]։

Ինչպես նշում են գիտնականները, հիմնական պատճառը, ըստ որի դատարանները հաճախ մերժում են հայրերին երեխաների արտոնյալ խնամքի հարցում, հայրերի` ոչ բավարար ներգրավվածությունն է երեխայի խնամքի հարցում մինչև ամուսնալուծությունը[18]։ Ըստ հետազոտության` երկու ծնող ունեցող ընտանիքներում հայրերը երեխաների հետ անմիջական շփման համար 4 անգամ ավելի քիչ ժամանակ են ծախսում, քան մայրերը[19]։ Այնուամենայնիվ, հայրերի իրավունքների շարժումները իրենց հռետորության մեջ հակված են անտեսել ծնողների միջև աշխատանքի փաստացի գենդերային բաժանումը մինչև ամուսնալուծությունը և ուշադրություն չդարձնել ամուսնալուծությունից հետո երեխաների համատեղ խնամքի գործնական իրողություններին[18]։ Նրանք հաճախ ենթադրում են, որ երեխաների ամենօրյա խնամքի համար ամենամեծ պատասխանատվությունը, ինչպես ամուսնալուծությունից առաջ, այնպես էլ դրանից հետո, պետք է լինի մոր վրա[17]։ Որոշ դեպքերում հայրերի իրավունքների կողմնակիցները երեխաներին պարտադրում են շփվել հայրերի հետ՝ անկախ երեխաների ցանկություններից և նրանց բարեկեցության հնարավոր վնասներից (մասնավորապես` անվտանգությունը բռնությունից)[18]։ Հայրերի իրավունքների շարժումները լայնորեն օգտագործում են մեղադրանքի և կանանց դեմոնացման հռետորաբանությունը, մասնավորապես` նախկին կանանց ծախսերով և զբաղմունքներով մտահոգվելու համատեքստում[17] և ակտիվորեն ձգտում են հայրերին ազատել ալիմենտի վճարումից[17][18]։ Հետազոտողները եզրակացնում են, որ հիմնական հետաքրքրությունը, որը հետապնդում են հայրերի իրավունքների շարժումները, միայն երեխաների բարեկեցությունն է կամ նրանց մասին հոգալը, այլ ոչ թե իրենց երեխաների և նախկին զուգընկերների նկատմամբ տղամարդկային իշխանության հաստատումը[17][18]։

Հայրերի իրավունքների շատ կողմնակիցներ, ինչպես նշում են հետազոտողները, կիսում են ամուսնալուծությունից բխող էմոցիոնալ դժվարությունները։ Հայրերի իրավունքների պաշտպանական խմբերի շատ ամուսնալուծված հայրեր գտնում են իրենց անհրաժեշտ աջակցությունը[20]։ Սակայն հաճախ նման խմբերն իրենց մասնակիցներին առաջարկում են դիրքորոշում, որը հիմնված է միայն նախկին զուգընկերուհիների զայրույթի և մեղադրանքի վրա[20]։ Չնայած հայրերի իրավունքի խմբերի շատ անդամներ անկեղծորեն ցանկանում են ավելի շատ ներգրավվել իրենց երեխաների կյանքում, հայրերի իրավունքների շարժումը իր հռետորաբանությամբ, որը ներկայացնում է տղամարդկանց որպես զոհ և դիվայնացնում է կանանց, քիչ է նպաստում երեխաների խնամքի գործում հայրերի դրական ներգրավվածությանը[20]։

Դրական խտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրական խտրականությունը պատմականորեն խտրական սոցիալական խմբերի ներկայացուցիչների համար արտոնյալ պայմանների ժամանակավոր ստեղծումն է, որի նպատակն է ապահովել փաստացի, ոչ միայն ֆորմալ հավասարություն և վերականգնել սոցիալական արդարությունը բազմադարյա անհավասարության համատեքստում[21][22]։ Դրական խտրականությունը փորձում է հաղթահարել կողմնակալության անուղղակի ձևերը, ինչպիսիք են սպիտակ տղամարդկանց անգիտակից նախապատվությունը աշխատանքի ընդունելիս կամ պաշտոնում բարձրացնելիս[23]։

Չնայած այն երկրներում, որտեղ իրականացվում է դրական խտրականության քաղաքականություն, բնակչության մեծամասնությունը դրական է վերաբերվում դրան[24], որոշ մարդիկ այն քննադատում են պահպանողական դիրքերից և համարում են հակադարձ ռասիզմի կամ հակադարձ սեքսիզմի քաղաքականություն[3][10]։ Ուսումնասիրությունները, սակայն, ցույց են տալիս, որ կանանց նկատմամբ դրական խտրականության քաղաքականությունը չի հանգեցնում տղամարդկանց վիճակի վատթարացմանը, ավելին, կյանքի շատ ոլորտներում Նրանք պահպանում են իրենց նախընտրած դիրքերը կանանց համեմատ[25]։ Միևնույն ժամանակ, ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ դրական խտրականությունը դրական ազդեցություն է ունենում բոլորի, այդ թվում` սպիտակամորթների և տղամարդկանց վրա։ Աշխատանքային թիմերում և այլ սոցիալական միջավայրերում բազմազանության բարձրացումը նպաստում է միջխմբային փոխազդեցությանը, նոր տեսակետների ծանոթությանը և խնդիրների լուծման ստեղծագործական մոտեցմանը[24]։ Մյուսները կարծում են, որ դրական խտրականությունը հանգեցնում է անհավասարության և դրական խտրական խմբերի ձեռքբերումների արժեզրկման։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Neely, Carol Thomas (1981). Feminist modes of Shakespearean criticism: Compensatory, justificatory, transformational. էջեր 3–15.
  2. ↑ 2,0 2,1 Ku, 2009, էջ 748
  3. ↑ 3,0 3,1 Masequesmay, 2008, էջ 750
  4. ↑ Masequesmay, 2008, էջ 750: «"As the term sexism gained vernacular popularity, its usage evolved to include men as the victim of discrimination and social gender expectations."»
  5. ↑ Гидденс, 1999a
  6. ↑ Денисова, 2002
  7. ↑ Carroll, 2003, էջ 1
  8. ↑ Phillips, 2008, էջ 512
  9. ↑ Phillips, 2008, էջ 513
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Pincus, 2003, էջ 140
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Johnson, 2007, էջ 168
  12. ↑ Pincus, 2003, էջ 141
  13. ↑ Kimmel, 2010, էջեր 20—21
  14. ↑ Johnson, 2007, էջ 169
  15. ↑ Lee, 2003, էջ 166
  16. ↑ Gavanas, 2003, էջ 289
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Gavanas, 2003, էջ 290
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 Flood et al., 2007b, էջ 203
  19. ↑ Кон, 2009, էջ 394
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Flood et al., 2007b, էջ 202
  21. ↑ Lawson and Lawson, 2008, էջ 4
  22. ↑ Schirmer, 2002, էջ 105
  23. ↑ Hoover, 2008, էջ 18—19
  24. ↑ 24,0 24,1 Hoover, 2008, էջ 19
  25. ↑ Pincus, 2003, էջ 139

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակադարձ_սեքսիզմ&oldid=9164101» էջից