Jump to content

Դերբենդ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Դերբենդ (այլ կիրառումներ)
Քաղաք
Դերբենդ
ռուս.՝ Дербе́нт
Զինանշան

ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
ԵրկրամասԴաղստան
Ներքին բաժանումՇրջաններ
ՔաղաքապետԻմամ Յարալիև
Հիմնադրված է438 թ.
Առաջին հիշատակումՄ.թ.ա. 6-րդ դար
Այլ անվանումներԴարբանդ, Ճորա պահակ
Տվյալ կարգավիճակում1840 թ թվականից
Մակերես69,63[1] կմ²
ԲԾՄ150—255 մ
Կլիմայի տեսակՉափավոր տաք
Պաշտոնական լեզուՌուսերեն
Բնակչություն▲ 119 476 մարդ (2012)
Խտություն1615,2 մարդ/կմ²
Ազգային կազմլեզգիներ (32,62%),
ադրբեջանցիներ (31,74%),
տաբասարաններ (15,45%),
դարգինցներ (5,53%),
ռուսներ (5,02%)[2]
Կրոնական կազմԻսլամ, Քրիստոնեություն, Հուդայականություն
ՏեղաբնականունԴերբենդցի
Ժամային գոտիUTC+3
Հեռախոսային կոդ87240
Փոստային դասիչ368600
Պաշտոնական կայքderbent.org
Դերբենդ (Ռուսաստան)##
Դերբենդ (Ռուսաստան)
Դերբենդ (Դաղստան)##
Դերբենդ (Դաղստան)

Դերբենդ (ռուս.՝ Дербе́нт, ավարերեն՝ Дербенд, լեզգիներեն՝ Кьвевар, պարս.՝ دربند` «Դարբանդ»-ից - «նեղ դարպասներ»), հին հայկական անվանումը՝ Աղվանից դուռ[3], քաղաք Դաղստանում, Ռուսաստան։ Դերբենդը Ռուսաստանի ամենահարավային քաղաքն է։

Քաղաքը համարվում է աշխարհի ներկայումս բնակեցված հնագույն քաղաքներից մեկը և Ռուսաստանի հնագույն քաղաքը[4]։ Առաջին բնակավայրերն ի հայտ են եկել բրոնզի դարում` մ. թ. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում։ Դերբենդի հին` Կասպիական դարպասներ անվանումն առաջին անգամ հիշատակվում է մ. թ. ա. 6-րդ դարում։ Հիմնադրվել է Սասանյան Իրանի կողմից որպես պատնեշ ընդդեմ հյուսիսային ցեղերի հարձակումների։ Հայկական պատմագրությունում քաղաքը հաճախ կոչվել է Ճորա պահակ։

Հայերը Դերբենդում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դերբենդում հայերը հիշատակվում են 11-րդ դարից։ Միջնադարյան Դերբենդում եղել է հայկական համայնք, որը համալրվել է Արևելյան Անդրկովկասից հայ բնակչության ներհոսքի հետևանքով։ Որոշ արաբական աղբյուրներում Դերբենդը անվանվում է «Հայկական քաղաք»։ Սակայն 18-րդ դարի սկզբին Պետրոս I-ի Կասպիական արշավանքի և 18-րդ դարի վերջին գեներալ Զուբովի արշավանքից հետո Դերբենդի և մերձակա գյուղերի հայերը նահանջող ռուսական զորքերի հետ հեռացել են՝ չցանկանալով մնալ Սեֆյանների լծի տակ։

19-րդ դարի սկզբին (Դաղստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո) Դերբենդում սկսել է վերականգնվել հայկական համայնքը։ Բացի նախկին Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցուց, 1870-ին կառուցվել է Սուրբ Աստվածածին հայկական եկեղեցին։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին բացվել են հայկական ծխական և Մարիամյան իգական դպրոցները։ 1913-ին Դերբենդում ապրում էր մոտ 3 հազար հայ[5]։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության թվաքանակը
1856[6]18861897[6]1926[6]1931[6]1939[6]1959[7]
13 900↗15 300↘14 600↗23 100↗27 500↗34 100↗47 318
1962[6]1967[6]1970[8]1973[6]1976[6]1979[9]1982[10]
↗52 000↗59 000↘57 192↗61 000↗64 000↗69 575↗75 000
1986[6]1987[11]1989[12]1992[6]1996[6]1998[6]2000[6]
↗81 000↗83 000↘78 371↗82 000↗90 000↗91 100↗93 100
2001[6]2002[13]2003[14]2004[15]2005[16]2006[17]2007[18]
↗94 200↗101 031↘101 000↗103 100↗104 800↗106 300↗107 700
2008[19]2009[20]2010[21]2011[22]2012[23]2013[24]2014[25]
↗109 000↗110 659↗119 200↗120 000↘119 476↗119 813↗120 470
2015[26]2016[27]2017[28]2018[29]2019[30]
↗121 251↗122 354↗123 162↗123 720↗124 677

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Տվյալները 2008 թվականի». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  2. ↑ Դաղստանի բնակչության ազգային կազմը, 2002
  3. ↑ [Նիկողայոս Ադոնց // Քաղաքական հոսանքներ Հին Հայաստանում, 1927
  4. ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 25-ին.
  5. ↑ Հայկական սփյուռք հանրագիտարան, Ե., 2003, էջ 466։
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 «Народная энциклопедия «Мой город». Дербент». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-10-13-ին. Վերցված է 2013-10-13-ին.
  7. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-28-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  8. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-09-29-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  9. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Демоскоп Weekly. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-07-ին. Վերցված է 2013-09-25-ին.
  10. ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
  11. ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет : юбилейный статистический ежегодник : [арх. 28 Հունիսի 2016] / Государственный комитет СССР по статистике. — Москва : Финансы и статистика, 1987. — 766 с.
  12. ↑ «Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-26-ին.
  13. ↑ «Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-03-ին.
  14. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2010 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-03-ին. Վերցված է 2016-06-03-ին.
  15. ↑ «Российский статистический ежегодник. 2004 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-06-09-ին. Վերցված է 2016-06-09-ին.
  16. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2005 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-09-ին. Վերցված է 2016-05-09-ին.
  17. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2006 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-10-ին. Վերցված է 2016-05-10-ին.
  18. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2007 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-11-ին. Վերցված է 2016-05-11-ին.
  19. ↑ «Российский статистический ежегодник, 2008 год». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-12-ին. Վերցված է 2016-05-12-ին.
  20. ↑ «Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-01-02-ին. Վերցված է 2014-01-02-ին.
  21. ↑ «Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-13-ին. Վերցված է 2014-05-13-ին.
  22. ↑ «Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-08-ին. Վերցված է 2016-05-08-ին.
  23. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-05-31-ին. Վերցված է 2014-05-31-ին.
  24. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-16-ին. Վերցված է 2013-11-16-ին.
  25. ↑ «Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-04-17-ին. Վերցված է 2014-04-17-ին.
  26. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-06-ին. Վերցված է 2015-08-06-ին.
  27. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  28. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года». 2017-07-31. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-07-31-ին. Վերցված է 2017-07-31-ին.
  29. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-26-ին. Վերցված է 2018-07-25-ին.
  30. ↑ «Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года». Վերցված է 2019-07-31-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դերբենդ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
BNF: 119313178 · LCCN: n88249472 · NKC: ge997458 · SUDOC: 027224856 · VIAF: 149036475 · WorldCat VIAF: 149036475
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 362)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դերբենդ&oldid=9402831» էջից