Jump to content

Տաջիկներ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տաջիկներ
Տաջիկ ուսանողներ

Տաջիկներ (ինքնանվանումը՝ թոշիկ, պարսկերեն՝ تاجيک‎, տաջիկերեն՝ Тоҷик), ազգ՝ Տաջիկստանի հիմնական բնակչությունը։ Ընդհանուր թիվը աշխարհում՝ 18-27 միլիոն։ Ավելի քան 11 միլիոն տաջիկ ապրում են Աֆղանստանում։ Տաջիկների առավելագույն մասը խոսում է տաջիկերեն, որը պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի, մերձպամիրյան ժողովուրդներն ու յագնոբցիները խոսում են նույն լեզվաընտանիքի արևելաիրանական խմբի յուրահատուկ լեզուներով ու բարբառներով։

Հավատացյալները մուսուլմաններ են (հիմնականում սուննի, մասամբ՝ շիա, մերձպամիրյան տաջիկները՝ իսմաիլական)։ Մ․ թ․ ա․ 2-րդ հազարամյակի վերջին, 1-ի սկզբին եվրասիական տափաստաններից եկած իրանալեզու ցեղերը բնակություն են հաստատել Միջին Ասիայում և միախառնվել ուշ բրոնզի դարաշրջանի տեղաբնիկ ցեղերին։ Միջին Ասիայի հիմնական բնակչությունը դարձել է իրանալեզու։ Տաջիկները ձևավորվել են Հին Բակտրիայի, Սողդիանայի տարածքներում, Ֆերգանայի հովտում և ներկայիս Միջին Ասիայից հարավ ընկած շրջաններում։

Ըստ լեզվաբանի տվյալների՝ սողդերի հետնորդները համարվում են յագնոբցիները։ Մերձպամիրյան տաջիկների ձևավորման մեջ կարևոր դեր են խաղացել սակերի ցեղերը։ Մ․ թ․ ա․ 2-րդ դարում Կսկտրիա են թափանցել թոխարները, որոնց կազմի մեշ մտել են նաև սակեր։ Սակա-թոխարների մի ճյուղը՝ քուշանները ստեղծել են հզոր Քուշանական թագավորությունը, որի թուլացման հետևանքով 4-5-րդ դարերում Միջին Ասիա են ներխուժել հեփթաղները։ 6-րդ դարի Թյուրքական խաքանության ստեղծմամբ ուժեղացել է թյուրք, ցեղերի ներթափանցումը։ Արաբների նվաճումների ժամանակ (8-րդ դար) այժմյան Տաջիկստանի Հանրապետության տարածքում առաջացել են սողդիանական, ֆերգանական և թոխարական էթնիկական շրջանները, որոնց բնակչությունը հարյուրամյակներ շարունակ պահպանել է մշակութային և կենցաղային որոշ առանձնահատկություններ։ Տեղական իրանալեզու բնակչության մեջ ներթափանցել են եկվոր, այդ թվում՝ թյուրքա- լեզու խմբերը, որոնք որոշակի դեր են ունեցել տաջիկների էթնոգենեզում։ VIII-X դարերում, Սամանյանների պետության ստեղծմանը զուգահեռ, ավարտվել է նաև տաջիկների էթնիկ, միջուկի ձևավորումը։ Տիրապետող դարձած տաջիկ լեզվով զարգացել են մշակույթն ու գիտությունը, ստեղծվել է հարուստ գրականություն։ Սէակայն տաջիկ լեզուն ոչ միայն պահպանվել, այլև դարձել է տիրապետող, թյուրք կառավարողների պետական լեզուն։ 1868 թվականին Տաջիկներով բնակեցված տարածքի հյուսիսային շրջանները մտան Ռուսաստանի կազմի մեջ, իսկ հարավային շրջանները մնացին Բուխարայի ամիրայության տիրապետության տակ։ Տաջիկների հիմնական զբաղմունքը ոռոգովի հողագործությունն Էր և այգեգործությունը։ Անասնապահությունը կրում Էր օժանդակ բնույթ։ Զարգացած Էին արհեստները (այդ թվում՝ գեղարվեստական)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 11, էջ 591
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տաջիկներ» հոդվածին։