Վասիլի Մակուխ

Վասիլի Մակուխ; ուկրաիներեն՝ Василь Омелянович Макух
Ծնվել է	նոյեմբերի 14, 1927
Ծննդավայր	Կարով, Սոկալի շրջան, Լվովի մարզ, Ուկրաինա
Մահացել է	նոյեմբերի 6, 1968 (40 տարեկան)
Մահվան վայր	Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	զինվոր, բանվոր, քաղաքական ակտիվիստ և աշխատանքային

Վասիլի Եմելյանովիչ Մակուխ (ուկրաիներեն՝ Василь Омелянович Макух, նոյեմբերի 14, 1927(1927-11-14)^[1], Կարով, Սոկալի շրջան, Լվովի մարզ, Ուկրաինա^[1] - նոյեմբերի 6, 1968(1968-11-06)^[1]^[2], Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), խորհրդային ուկրաինացի բանվոր, Ուկրաինական ապստամբական բանակի նախկին անդամ, ով 1968 թվականին ինքնահրկիզվել է Կրեշչատիկում՝ ի նշան բողոքի ԽՍՀՄ կազմում Ուկրաինայի զբաղեցրած դիրքի և զորքերի Չեխոսլովակիա մուտքի դեմ^[3]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Լվովի վոեվոդության^[3] Լեհաստանի (այդ ժամանակ) Կարով գյուղում գյուղացիական ընտանիքում։

1944 թվականին հոր և հարևանների՝ Նիկոլայ և Պյոտր Դուժիյների ազդեցության ներքո միացել է Ուկրաինայի ապստամբական բանակին, որտեղ ծառայել է ռազմական հետախուզությունում։ 1946 թվականի փետրվարին ոտքից վիրավորվել է և գերի վերցվել խորհրդային զորքերի կողմից^[3]։

Դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկման և 5 տարվա աքսորի։ Պատիժը կրել է Մորդովիայում։ Սիբիրում աքսորի ընթացքում հանդիպել է արտիստուհի Լիդիա Իվանովնա Զապարային, որը բանտարկվել էր գերմանական օկուպացիայի ժամանակ քարոզչական բրիգադի համերգներում ելույթ ունենալու համար։ Ազատվելուց հետո նամակագրություն է հաստատել նրա հետ^[3]։

Ազատվելուց հետո Մակուխին արգելել են բնակվել Արևմտյան Ուկրաինայում, այդ պատճառով էլ նա մեկնել է Դնեպրոպետրովսկ՝ Լիդիայի մոտ։ Մակուխը կառուցել և ավարտել է նրա տատիկի տունը, հետագայում ամուսնացել Լիդիայի հետ։ 1960 թվականին ծնվել է նրանց դուստրը՝ Օլյան, 1964 թվականին՝ որդին՝ Վլադիմիրը։ Մակուխն աշխատել է «Պրոմցինկ» գործարանի հրակայուն նյութերի վտանգավոր արտադրամասում, ինչի պատճառով նրա մոտ առողջական խնդիրներ են առաջացել՝ արյան բարձր ճնշում։ Աշխատել է նաև մեխանիկական արտադրամասում որպես փականագործ։

Նա սովորել է երեկոյան դպրոցի 9-րդ դասարանում, ավարտել տասնամյա ծրագիրը, ընդունվել է համալսարանի մանկավարժական ֆակուլտետ, սակայն հեռացվել է ընդունելության հանձնաժողովից դատվածությունը թաքցնելու համար։ Նա ինքնուրույն է սովորել, որպեսզի վերականգնվի երեկոյան կամ հեռակա բաժնում, սակայն նրան թույլ չեն տվել^[3]։

Մակուխներն իրենց երեխաներին ուղարկել են տեղի մանկապարտեզ և դպրոց^[3]։ Երեխաները դժգոհել են, որ իրենց հասակակիցները ծաղրում են իրենց ուկրաիներեն լեզվի օգտագործման պատճառով^[4]։ Մակուխը վրդովվել է, որ նախկին կազակական մարզում՝ Դնեպրոպետրովսկում, ուկրաիներեն չեն օգտագործում։ Մակուխը մեկնել է Գալիցիա և հանդիպել իր նախկին զինակիցների հետ^[5]։

Մակուխի վրա մեծ տպավորություն է թողել ուկրաինացի գրող Օլես Գոնչարի կողմից գրված «Տաճարը» վեպի անարդարացի քննադատությունը, որը տպագրվել է «Հայրենիք» ամսագրի 1968 թվականի հունվարի համարում։ Նրան սաստիկ վիրավորել է նաև Խորհրդային և սոցիալիստական ճամբարի ուժերի մուտքը Չեխոսլովակիա։ Մակուխը կնոջն ասել է, որ պատրաստ է զոհաբերել իրեն՝ հանուն ազատ Ուկրաինայի և իրենց երեխաների ապագայի^[5]։

1968 թվականի հոկտեմբերին Մակուխը արձակուրդ է վերցրել՝ Լվովի մարզ մեկնելու նպատակով։ Մեկնելուց առաջ նա կնոջն ու երեխաներին ասել է․ «Եթե ինձ մի բան պատահի, ուրեմն իմացեք, որ ես բոլորիդ շատ եմ սիրում»։ Նրա զարմուհին նկատել է, որ իրերը հավաքելիս նա փաթեթավորել է երեք լիտրանոց բանկա, որը նա բացատրել է որպես հարևանի նվեր^[5]։

Լվովի մարզի փոխարեն Մակուխը գնացել է Կիև, որտեղ 1968 թվականի նոյեմբերի 5-ի կեսօրին Կրեշչատիկում՝ Բեսարաբսկի շուկայից ոչ հեռու, թիվ 27 տան մոտ, ինքն իր վրա բենզին է լցրել և ինքնահրկիզվել։ Նա վազել է Կալինինի հրապարակի ուղղությամբ (այժմ՝ Մայդան Նեզալեժնոստի) և բղավել՝ «Կորչեն գաղութարարները։ Կեցցե ազատ Ուկրաինան»։ Մարդիկ սարսափահար փախել են, իսկ ոստիկանները փորձել են հանգցնել նրան։ Մակուխը ստացել է մաշկի 70%-ի այրվածքներ, նրան տեղափոխել են հիվանդանոց, որտեղ էլ հաջորդ օրը մահացել է^[5]։

Երբ այրին եկել է դիակը տանելու, հայտնվել է ՊԱԿ-ի սևեռուն ուշադրության տակ։ Հուղարկավորությունը տեղի է ունեցել ՊԱԿ-ի հսկողության ներքո, հուղարկավորության մասնակիցներին լուսանկարել և ցուցակագրել են։ ՊԱԿ-ի աշխատակիցները այրուն երեք ամիս հարցաքննության են կանչել, նրան հեռացրել են խոհարարի աշխատանքից, և նա չի կարողացել նոր աշխատանքի անցնել^[5]։ Մակուխայի քրոջը՝ Պրասկովյային, ինքնահրկիզվելուց մեկ օր անց կանչել են ՊԱԿ, որտեղից նա վերադարձել է վնասված թոքերով և արյուն թքելով, իսկ երկու տարի անց մահացել է^[6]։

Ուկրաինական լրատվամիջոցներում Մակուխի ինքնահրկիզման մասին տեղեկություններ չեն եղել։ Ընթացիկ իրադարձությունների ժամանակագրությունում Մակուխի ինքնահրկիզման մասին հաղորդագրությունը հայտնվել է մի քանի ամիս անց, ազգանվան (այն ներկայացվել է որպես Մակուխա, ոչ թե Մակուխ) և ամսաթվի (դեկտեմբերի 5) սխալներով^[7]։ Օտարերկրյա լրատվական գործակալությունները ոչ պաշտոնական աղբյուրներից տեղեկություններ են ստացել և կատարվածի մասին հակիրճ հաղորդում ներկայացրել^[6]։ Առնվազն երկու քրեական գործ է հարուցվել Մակուխի մասին տեղեկություններ տարածելու համար^[7]։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Овсієнко В. В.^[uk] Макух Василь Омелянович // Харківська правозахисна група Міжнародний біоґрафічний словник дисидентів країн Центральної та Східної Європи й колишнього СРСР. — Харків: Права людини, 2006. — Т. 1. Україна. — С. 419—421. — ISBN 966-8919-09-2.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 https://www.ustrcr.cz/data/pdf/pamet-dejiny/pad1601/073-090.pdf
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Овсієнко, 2006, էջ 419
↑ Овсієнко, 2006, էջ 419—420
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 Овсієнко, 2006, էջ 420
↑ ^6,0 ^6,1 Овсієнко, 2006, էջ 421
↑ ^7,0 ^7,1 Андрющенко, Э., Трещанин, Д. (18 января 2019). «Протест отчаяния. Как волна самосожжений захлестнула СССР, Польшу и Чехословакию». Настоящее время. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Александра Вагнер (2018 թ․ նոյեմբերի 4). ««Его оружие — это жертва». 50 лет назад совершил самосожжение Василий Макух». Радио Свобода.

[_d8eabf4c0fd77cab-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 https://www.ustrcr.cz/data/pdf/pamet-dejiny/pad1601/073-090.pdf

[_c7c83afe14cacf37-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[Овсієнко—2006——419-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Овсієнко, 2006, էջ 419

[Овсієнко—2006——419—420-4] Овсієнко, 2006, էջ 419—420

[Овсієнко—2006——420-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 Овсієнко, 2006, էջ 420

[Овсієнко—2006——421-6] 6,0 ^6,1 Овсієнко, 2006, էջ 421

[currenttime-7] 7,0 ^7,1 Андрющенко, Э., Трещанин, Д. (18 января 2019). «Протест отчаяния. Как волна самосожжений захлестнула СССР, Польшу и Чехословакию». Настоящее время. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]