Սան Մարինոյի տնտեսություն
| Ենթակատեգորիա | Եվրագոտու տնտեսություն, Եվրոպայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Սան Մարինո | |
| Վայր | Սան Մարինո | |
| Անվանական ՀՆԱ | 1 658 778 453,9103 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 48 888 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 2 122 522 955 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 63 548,591 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 1±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 359 230 311 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 0,6±0,1 տոկոս | |
Սան Մարինոյի տնտեսությունը զարգացած ազատ շուկայական տնտեսություն է, որը կենտրոնացած է այնպիսի ոլորտների վրա, ինչպիսիք են զբոսաշրջությունը, բանկային գործը և կերամիկայի, հագուստի, գործվածքների, կահույքի, ներկերի, ալկոհոլային խմիչքների, սալիկների և գինու արտադրությունը։ Արդյունաբերական և ֆինանսական հատվածը միասին վերցրած կազմում են ազգային ՀՆԱ-ի կեսից ավելին:։ Հումքային հատվածի ներդրումը երկրի ՀՆԱ-ում աննշան է, գյուղատնտեսության հիմնական արտադրանքներն են գինին և պանիրները։ Բացի այդ, Սան Մարինոն ֆիլատելիստներին վաճառում է կոլեկցիոն փոստային նամականիշներ[1]։
Ընդհանուր ակնարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սան Մարինոյի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 2023 թվականին կազմում է գրեթե 53,000 դոլար՝ երկիրը դասելով 17-րդ տեղում աշխարհում։ Ընդհանուր առմամբ, մեկ շնչին ընկնող արտադրանքի և կենսամակարդակի մակարդակը համեմատելի է Իտալիայի ամենահարուստ շրջանների հետ։ Պարենի, ջրի և այլ հումքի մեծ մասը ներկրվում է Իտալիայից, ներառյալ էլեկտրաէներգիայի և բնական գազի ամբողջությունը։ Հարկերը, հատկապես աշխատուժի և կապիտալի եկամուտների վրա, ընդհանուր առմամբ շատ ավելի ցածր են, քան Իտալիայում, հետևաբար, քաղաքացիություն ստանալու համար չափազանց խիստ պահանջներ կան[1]։
2007–2008 թվականների համաշխարհային անկումից հետո Սան Մարինոյի տնտեսությունը զգալիորեն կրճատվել է՝ հատկապես ֆինանսական և բանկային հատվածում[1]։ Արդյունքում, ՀՆԱ-ն 2008-ից 2019 թվականներին նվազել է 40%-ով, իսկ գործազրկությունը, որը գործնականում գոյություն չուներ մինչև 2007 թվականը՝ բարձրանոլով մոտ 5-8%։ Նույն ժամանակահատվածում բանկերի ավանդները կտրուկ նվազել են՝ 2008 թվականի գրեթե 14 միլիարդ եվրոյից հասնելով 5,2 միլիարդի։ Դրան հաջորդել է իրացվելիության կարևոր ճգնաժամը, որը նույնպես վատթարացավ վերջին ատյանի վարկատուի բացակայության պատճառով, քանի որ Սան Մարինոն Եվրամիության մաս չէ։ Այս իրադարձությունների արդյունքում մի քանի բանկեր փրկվեցին կառավարության կողմից, այդ թվում՝ երկրի գլխավոր բանկը։ Այդուհանդերձ, բանկային համակարգը շարունակում է մնալ թույլ՝ չաշխատող վարկերի հաշվին արժեզրկված հաշվեկշիռները, որոնք կազմում են երկրի ՀՆԱ-ի 114%-ը[2][3]։
Երկիրը հեռանում է հարկային դրախտներին բնորոշ տնտեսական մոդելից, որը կախված է բանկերից և հարկային գաղտնիքից[1]։ Այս ուղղությամբ լուրջ քայլեր են ձեռնարկվել 2010 թվականին՝ անանուն ընկերությունների վերացումով, իսկ 2017 թվականին՝ բանկային գաղտնիքի վերացումով։ Ներկայումս Սան Մարինոն ակտիվորեն համագործակցում է միջազգային կազմակերպությունների, հատկապես Եվրոպայի խորհրդի և Եվրամիության հետ՝ փողերի լվացման և ահաբեկչության ֆինանսավորման դեմ պայքարի հարցում։ Արդյունքում Սան Մարինոն 2014 թվականին դուրս է եկել հարկային ապաստարանների իտալական սև ցուցակից, իսկ 2017 թվականին՝ Տնտեսական և ֆինանսական հարցերի խորհուրդից[4][5]։
Պետական ֆինանսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ անկմանը նախորդող տարիներին Սան Մարինոյի պետական ֆինանսները գտնվում էին շատ լավ վիճակում՝ կենտրոնական կառավարության բյուջեի ավելցուկով և առանց պետական պարտքի։ Համաշխարհային անկման ժամանակ կառավարությունը միջոցներ է ձեռնարկել՝ մեղմելու իրական տնտեսության ցնցումները և փրկելու ֆինանսական հաստատությունները, ինչը թանկ արժեցավ պետական ֆինանսների կայունության համար։ Պաշտոնական գնահատականներով 2020 թվականին պետական պարտքը կազմում է ՀՆԱ-ի 32%-ը, սակայն փաստացի արժեքը հավասար է 86%-ի, ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի, որն ավելի լայն տեսակետ ունի՝ հաշվի առնելով կառավարության պարտավորությունները[6]։
Թեև Սան Մարինոն չի թողարկում պետական պարտքի արժեթղթեր, որոնք վաճառվում են ֆինանսական շուկաներում, նրա վարկունակությունը վերահսկվում է Fitch վարկանիշային գործակալության կողմից[1]։ BB+ մակարդակի ներկայիս վարկանիշը մեծ անկման ընթացքում և դրանից հետո տեղի ունեցած մի քանի անկումների արդյունք է ՝ AA-ից A 2009 թվականին և BBB-ից 2016 թվականին։
Տնտեսական հարաբերություններ Իտալիայի և ԵՄ-ի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1861 թվականի Իտալիայի միավորմանը հաջորդող տարիներին Սան Մարինոյի և նորաստեղծ Իտալիայի թագավորության միջև ստորագրվել է մի քանի պայմանագրեր։ Առաջին նման պայմանագիրը, որը վերաբերում է տնտեսական խնդիրներին, ստորագրվել է 1865 թվականին Սամարինյան լիրայի ներդրման համար, որը համարժեք է եղել իտալական լիրային և երկու երկրներում լիովին ճանաչվել է որպես օրինական վճար։ Ամենակարևոր համաձայնագիրը, հավանաբար, բարեկամության և բարիդրացիության կոնվենցիան է, որը ստորագրվել է 1939 թվականին՝ ֆաշիզմի ժամանակ։ Այս պայմանագիրը սահմանում է մաքսային միություն Իտալիայի հետ և սահմանում է որոշ սահմանափակումներ որոշակի տնտեսական գործունեության իրականացման համար, ինչպիսիք են ծխախոտի մշակությունը, մոլախաղերը և ռադիոհեռարձակումը։
Թեև Սան Մարինոն Եվրամիության մաս չէ, սակայն 1991 թվականից ի վեր ունեցել է մաքսային միություն, և երկու տարածքների միջև կա բաց սահման։ Սան Մարինոն նաև եվրոն օգտագործում է որպես արժույթ 2000 թվականից, երբ ԵՄ-ի անունից համաձայնագիր ստորագրվել է Իտալիայի հետ։ 2012 թվականին ստորագրվել է նոր դրամավարկային կոնվենցիա ուղղակիորեն ԵՄ-ի հետ, որն ընդգրկում է ֆինանսական և դրամավարկային հարցերի ավելի լայն շրջանակ։ Սան Մարինոյին թույլատրվում է նաև հատել սամարինյան եվրո մետաղադրամներ, որոնք տպագրվում են Հռոմի իտալական դրամահատարանի կողմից, բայց ունեն տարբեր ազգային ձևավորում, քան իտալական եվրո մետաղադրամները։ Քանի որ դրանք հատվում են շատ սահմանափակ քանակությամբ, դրանք հազվադեպ են և բարձր են գնահատվում մետաղադրամ հավաքողների կողմից։
Սան Մարինոյի հիմնական առևտրային գործընկերը Իտալիան է, որի հետ տեղի է ունենում արտահանման շուրջ 88%-ը և ներմուծման 78%-ը (2017 թվական)։ Մյուս կարևոր գործընկերներն են ԵՄ մյուս երկրները, հատկապես Ֆրանսիան և Գերմանիան։
Ընկերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2022 թվականին Սան Մարինոյում գրանցված ամենաշատ ընկերություններ ունեցող ոլորտը մանրածախ առևտուրն է՝ 756 ընկերություններով, որին հաջորդում են մեծածախ առևտուրը և ծառայությունները՝ համապատասխանաբար 753 և 752 ընկերություններով[7]։
Մետաղադրամներ և նամականիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զբոսաշրջությունից եկամտի աղբյուրներից մեկը գալիս է պատմական մետաղադրամների և նամականիշերի վաճառքից։ 1894 թվականին Սան Մարինոն թողարկել է առաջին հիշատակի նամականիշերը, և այդ ժամանակվանից ի վեր դա եղել է հանրապետության մեծ ապրուստի մի մասը։ Սան Մարինոյի բոլոր 10 փոստային բաժանմունքները վաճառում են այս նամականիշերը և կոլեկցիոն մետաղադրամները, ներառյալ «Օրինական ոսկու մրցութային մետաղադրամները»։
Սան Մարինոյի ավանդական տնտեսական գործունեությունն է պարենային մշակաբույսերը, ոչխարաբուծությունը և քարի արդյունահանումը։ Այսօր ֆերմերային գործունեությունը կենտրոնացած է հացահատիկի, խաղողի և այգիների, ինչպես նաև անասնաբուծության վրա (անասուններ և խոզեր)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «CIA Factbook San Marino». 2023 թ․ ապրիլի 4.
- ↑ «BCSM financial-system-and-banking-statistics».
- ↑ «IMF 2020 Article IV consultation».
- ↑ «Italy Takes San Marino Off Blacklist». www.tax-news.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
- ↑ Anonymous (2016 թ․ սեպտեմբերի 15). «Common EU list of third country jurisdictions for tax purposes». Taxation and Customs Union - European Commission (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 25-ին.
- ↑ «IMF 2020 Article IV consultation».
- ↑ «Industry Breakdown of Companies in San Marino». HitHorizons.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սան Մարինոյի տնտեսություն» հոդվածին։ |