Մետաղադրամների պատմություն
| Ենթակատեգորիա | • Գիտության պատմություն • history of the social sciences • տնտեսական պատմություն  | |
|---|---|---|
| Թեմայով վերաբերում է | մետաղադրամ | |
Մետաղադրամների պատմությունը սկսվել է մ.թ.ա առաջին հազարամյակում։ Մետաղադրամների նշանավոր օրինակներից են Լիդիական առյուծի մետաղադրամները, պարսկական դարիկը և սիգլոսը, Թոնգ Բեյը, դիրհամը և ոսկե դինարը։
Մետաղադրամները պատմության հիմնական հնագիտական աղբյուրն են։ Մետաղադրամները տեղեկություններ են հաղորդում լեզվի, վարչակազմի, կրոնի, տնտեսական պայմանների և այդ մետաղադրամները հատող տիրակալի մասին[1]։
Մետաղադրամները սկզբում պատրաստում էին մետաղի մնացորդներից՝ հարվածելով կոճին դրված մուրճին։Չինացիները հիմնականում ձուլված մետաղադրամներ էին արտադրում, և դա տարածվեց Հարավարևելյան Ասիայում և Ճապոնիայում։ Չնայած կառավարությունների կողմից արտադրվել են մի քանի ոչ չինական ձուլածո մետաղադրամներ, դա սովորական պրակտիկա էր կեղծարարների շրջանում։
Վաղ մետաղադրամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եփեսոսի Արտեմիսի մեծ տաճարը վկայում է հնագույն աշխարհից մինչ այժմ հայտնի ամենահին մետաղադրամների մասին։[nb 1] Սրբավայրի hին կառույցները թաղված են ավելի ուշ կառուցված տաճարների տակ, թվագրվում են մ.թ.ա. ութերորդ դարով, և այդ ժամանակվանից օգտագործվել են պաշտամունքում աստվածուհուն երկրպագուների նվիրած թանկարժեք իրերը[3]։
Լիդիան առյուծի մետաղադրամները պատրաստված էին էլեկտրից՝ ոսկու և արծաթի բնական համաձուլվածքից, բայց թանկարժեք մետաղի փոփոխական արժեքով։ Մետաղադրամի վրա դրոշմված է արքայական առյուծի խորհրդանիշը, որը նման է կնիքի, որը ցույց էր տալիս արժեքը ։ Սրանք ուղղակիորեն նախորդել են հին հունական մետաղադրամներին,որի միջոցով Հռոմը արտադրեց ամբողջ արևմտյան մետաղադրամները, և որի միջոցով Սելևկյանները, Պարթևները և Սասանյանները ստեղծեցին իսլամական դրամները:Հնդկական մետաղադրամները հիմնականում եղել են հունական, հռոմեական և իսլամական արտադրության ազդեցությունների արդյունք[4]։ Չինական մետաղադրամը, թեև ստեղծվել և զարգացել է ինքնուրույն, որին XIX դարի վերջում հաջորդել է արևմտյան ոճի մետաղադրամը[5]։ Ասիայի, Աֆրիկայի մյուս երկրները ևս որդեգրել են արևմտյան մոտեցումը մետաղադրամների նկատմամբ։
Լիդիական առյուծը հատվել է Ալյետես Լիդիացու կողմից, մ.թ.ա. 610–560 թթ.[6] Այնուամենայնիվ, որոշ ժամանակ պահանջվեց, մինչև հին մետաղադրամները օգտագործվեցին կոմերցիոն և առևտրի մեջ:Նույնիսկ ամենափոքր արժողությամբ էլեկտրում մետաղադրամները, որոնք, թերևս, արժեն մոտ մեկ օրվա ապրուստ, չափազանց արժեքավոր կլինեին մի կտոր հաց գնելու համար[7]։ Տրոյական ձին դարձել էր Ագամեմնոնի անվան հոմանիշը, և ձիու սիմվոլիկան դրոշմված էր Էոլիայի Կիմեի մետաղադրամների վրա, ենթադրաբար նկատի ունենալով իրենց տոհմի ուժը։ Իրոք, Ագամեմնոնի դստերը՝ Հերմոդիկ II-ին, Հուլիոս Պոլլյուքսին վերագրվում է հորինված փողի հայտնագործումը, երբ նա ամուսնացավ Միդասի թագավորի հետ, որը հայտնի էր նրանով, որ այն ամենը, ինչ նա ձեռք էր տալիս, վերածում էր ոսկու[8]։
Այս առակի ամենառացիոնալ բացատրությունը թվում է, որ նա խրախուսեց իր հպատակներին փոխել իրենց գյուղատնտեսության և արդյունաբերության և այլ ճյուղերի արտադրանքը փողի հետ առևտրի միջոցով, որտեղից զգալի հարստություն եկավ իրեն... թեև ավելի հավանական է, որ այն, ինչ հույներն անվանում էին գյուտ, ավելի շուտ դրանց [մետաղադրամների] մասին գիտելիքի ներդրումն էր քաղաքակրթության մեջ ավելի զարգացած երկրներից[9]։
Սակայն, ինչպես բոլոր առակներում, այստեղ էլ ժամանակաշրջանի խնդիր կա ։ Ֆրիգիայի իրական թագավոր Միտան 8-րդ դարում է ապրել[10], բայց մետաղադրամները հայտնագործվել են Ֆրիգիայի թագավորության փլուզումից հետո։ Այլետսի կապը Միդասի դիցաբանության հետ առաջացել է այն պատճառով, որ Լիդիական էլեկտրը եկել է Պակտոլոս գետից, որտեղ ենթադրվում է ,որ Միդաս թագավորը լվացվելիս կորցրել է ցանկացած իրի դիպչելիս ոսկու վերածվելու շնորհը[11]։ Այլետսի հարկային եկամուտը կարող է լինել իրական «Միդասի հպումը», որը ֆինանսավորում է իր և որդու՝ Կրեսոսի նվաճումները:Կային որոշ նախադրամների տեսակներ, առանց ճանաչելի պատկերի, որոնք օգտագործվում էին Հոնիական Միլետոս քաղաքում և Սամոս կղզում[12], բայց ուշագրավ է, որ Կիմի մետաղադրամները, երբ առաջին անգամ շրջանառվել են մ.թ.ա. 600-550 թվականներին, օգտագործել է ձիու խորհրդանիշը՝ կապելով Ագամեմնոնի տան և Տրոյայի դեմ հույների հաղթանակի փառքի հետ։ Կայմը, աշխարհագրորեն և քաղաքականապես մոտ լինելով Լիդիային, քաղաքացիներից վերցնում են «ազնվականի հարկային նշանի» իրենց գյուտը ՝ արծաթե ֆրակցիաներից Cyme-ի ձիու գլուխի տեսքով ,Հեմիոբոլոսը, երկրորդ ամենահին մետաղադրամների տիտղոսի թեկնածուն է եղել, օգտագործվում է մեծախ և մանրածախ առևտրի համար Հոնիական հույների կողմից, արագորեն տարածվելով ամբողջ աշխարհի շուկայական տնտեսությունում[13]։ Ժամանակացույցը ցույց է տալիս նախադրամի էվոլյուցիան ՝ առյուծից մինչև ձիագլխի պատկերները ամենավաղ մետաղադրամների վրա, տե՛ս Էլեկտրումների հիմնական տեսակները.[12]
Այդ ժամանակվանից ի վեր մետաղադրամները եղել են փողի ամենահամընդհանուր մարմնավորումը։ Առաջին մետաղադրամները պատրաստվել են էլեկտրումից՝ ոսկու և արծաթի բնական գունատ դեղին խառնուրդ, որը հետագայում համաձուլվել է արծաթի և պղնձի հետ։
Առաջին ոսկե մետաղադրամը պարսկական դարիկն էր, որը նման էր արծաթե սիգլոս, (Հին հունարենիցσίγλος, Hebrew שֶׁקֶל (shékel)) մետաղադրամին ներկայացնում էր Աքեմենյան պարսկական կայսրության երկմետաղական դրամական ստանդարտը, որը պահպանվել է մինչ օրս[14]։ Պարսկական դրամները շատ տարածված էին Պարսկաստանում սասանյանների դարաշրջանում։ Առավել ուշագրավ է Սուսայում և Կտեսիփոնում։
Մետաղադրամների ամենահայտնի հավաքածուները հռոմեական և հունական մետաղադրամներն են։
Բյուզանդական կայսրությունը հատեց բազմաթիվ մետաղադրամներ (տես Բյուզանդական արժույթ), այդ թվում՝ քրիստոնեական խաչի և բյուզանդական տարբեր կայսրերի պատկերով շատ բարակ ոսկե մետաղադրամներ։
7-րդ դարի Օմայյան խալիֆայության մետաղադրամները ներառում էին արծաթե դիրհամ և ոսկե դինար։
Չինական Շանգ դինաստիայի դամբարանը, որը թվագրվում է մ.թ.ա. 11-րդ դարով, ցույց է տալիս, թե ինչպիսին էր առաջին ձուլված պղնձե դրամը Թոնգ Բեյը։ Մետաղադրամը լայնորեն օգտագործվում էր պատերազմող պետությունների ժամանակաշրջանում և Հան դինաստիայի կողմից:Չինաստանում շատ մետաղադրամներ ունեին անցք կենտրոնում, որպեսզի դրանք կարողանային կապել թելից։
Արծաթե և ոսկե մետաղադրամները պատմության ընթացքում ամենատարածված և համընդհանուր ճանաչվածն են, ցայսօր :Ամբողջ աշխարհում դրամահատարանները դեռ միլիոնավոր ոսկյա և արծաթյա մետաղադրամներ են արտադրում, այդ թվում՝ կանադական արծաթե թխկի տերեւը, ամերիկյան ոսկե արծիվը և ավստրալական նագեթը:Պղինձը, նիկելը և այլ մետաղներ նույնպես տարածված են, բայց ավելի ցածր անվանական արժեքներով։
Կելտական մետաղադրամները հատվել են կելտերի կողմից մ.թ.ա. 4-րդ դարի վերջից մինչև մ.թ. 1-ին դարի կեսերը։
Դրամահատման տեխնոլոգիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մետաղադրամները սկզբում պատրաստվել են մետաղի ջարդոններից։Հնագույն մետաղադրամները արտադրվել են կոճի վրա դրված մուրճին հարվածելու միջոցով։ Վաղ էլեկտրի մետաղադրամների դիմերեսի հարուստ պատկերագրությունը հակադրվում է դրանց դարձերեսի ձանձրալի տեսքին, որը սովորաբար կրում է միայն դակիչ հետքեր ։ Դակիչի ձևն ու քանակը տարբերվում էր՝ կախված դրանց անվանական արժեքից և քաշի ստանդարտից.[15]
Ամենավաղ մետաղադրամներն ունեն «կոպիտ ինկուս», որտեղ մուրճը հարվածում էին ուղիղ դարձերեսին:Հետագայում տեխնոլոգիան օգտագործեց «դակիչ», հաճախ «քառակուսի ինկուս», նպատակը դրոշմը բարելավելու համար, ինչը երբեմն հանգեցնում էր սվաստիկայի օրինակին։ Դակիչները մշակվել են, որպեսզի կրեն մետաղագործի նշանը և, վերջապես, ունենան իրենց սեփական դիզայնը, երկկողմանի մետաղադրամների տեսքով:Ժամանակացույցը ցույց է տալիս առաջընթացը կոպիտ ինկուսից մինչև նախշավոր հակադարձումներ, տե՛ս Էլեկտրայի հիմնական տեսակները[12]։ Առյուծի որոշ մետաղադրամներ ամբողջությամբ ծածկված են դրոշմներով, որոշ դեպքերում՝ ավելի քան տաս։Այս նշանները կիրառվել են դրամափոխների և բանկիրների կողմից մետաղադրամների վրա, որոնք ցույց էին տալիս ճիշտ քաշ և համաձուլվածքը (կեղծիքները հազվադեպ չէին):Եթե այս մետաղադրամները նորից հայտնվեին նրանց ձեռքում, նրանք կճանաչեին իրենց նշանները և կարիք չէին ունենա նորից փորձարկել մետաղադրամները.[16]
Չինացիները հիմնականում ձուլված մետաղադրամներ էին արտադրում, որը տարածվում է Հարավարևելյան Ասիայում և Ճապոնիայում։ Համեմատաբար քիչ ոչ չինական ձուլածո մետաղադրամներ են արտադրվել կառավարությունների կողմից, սակայն դա սովորական պրակտիկա էր կեղծարարների շրջանում։ Սկսած 18-րդ դարի սկզբից և դրանից առաջ, տպագրահաստոցները (սովորաբար կոչվում են մետաղադրամների հավաքման շրջանակների ջրաղացներ) օգտագործվել են արևմուտքում, սկսած պտուտակավոր մամլիչներով և 19-րդ դարում առաջընթաց կատարելով դեպի գոլորշու մամլիչներ։Այս տպագրահաստոցների առաջինները մշակվեցին Ֆրանսիայում և Գերմանիայում և արագ տարածվեցին Բրիտանիայում։Ժամանակակից դրամահատիչ տեխնիկան էլեկտրական և հիդրավլիկ տպագրահաստոցներ են։
Հատման մեթոդի տեսակը (դրոշմել, ծեծել կամ ձուլել) սահմանափակում է մետաղադրամի համար օգտագործվող նյութերը։ Օրինակ, անտիմոնային մետաղադրամները (որոնք շատ հազվադեպ են) գրեթե միշտ ձուլված օրինակներ են մետաղի փխրուն բնույթի պատճառով, այն կկոտրվի, եթե դեֆորմացվի, ինչը ֆրեզերային և մուրճերի գործընթացի հիմնական մասն է։
Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Explain the importance of coins in the writing of history».
- ↑ Neiburger, E.J.; Spohn, Don (2007). «Prehistoric money». Central States Archaeological Journal. 54 (4): 188–194. ISSN 0008-9559. JSTOR 43144781.
- ↑ Australian Centre for Ancient Numismatic Studies http://humanities.mq.edu.au/acans/ephesus/chapters/chapter03_2.htm Արխիվացված 2019-02-12 Wayback Machine
- ↑ M. Mitchiner, Ancient Trade and Early Coinage, Hawkins Publications, London, 2004, p. 741-742
- ↑ M. Tameanko, "The Coins of Hsienyang -- City of the First Emperor of China," Celator, July 2005, pp. 6-23
- ↑ «World's Oldest Coin - First Coins».
- ↑ "Hoards, Small Change, and the Origin of Coinage," Journal of the Hellenistic Studies 84 (1964), p. 89
- ↑ The Mycenaean Origin of Greek Mythology, Martin Persson Nilsson, University of California Press, 1972, pg48
- ↑ Annals of Commerce, Manufactures, Fisheries, and Navigation, with Brief Notices of the Arts and Sciences Connected with Them. Containing the Commercial Transactions of the British Empire and Other Countries ... with a Large Appendix ... with a General Chronological Index ... 1805 ... by David Macpherson. In Four Volumes. Vol. 1.(-4.), Volume 1, pg 16
- ↑ «worldhistory.org». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 23-ին.
- ↑ «BBC - A History of the World - Object : Gold coin of Croesus».
- ↑ 12,0 12,1 12,2 «Basic electrum types». 2023 թ․ մայիսի 19.
- ↑ M. Mitchiner, Ancient Trade and Early Coinage, Hawkins Publications, London, 2004, p. 214
- ↑ Michael Alram, "DARIC" Արխիվացված 2011-04-29 Wayback Machine, Encyclopaedia Iranica, December 15, 1994, last updated November 17, 2011
- ↑ http://www.achemenet.com/pdf/in-press/KONUK_Asia_Minor.pdf Արխիվացված 2018-04-11 Wayback Machine Կաղապար:Bare URL PDF
- ↑ http://www.achemenet.com/pdf/in-press/KONUK_Asia_Minor.pdf Արխիվացված 2018-04-11 Wayback Machine Կաղապար:Bare URL PDF
Քաղվածելու սխալ՝ <ref> tags exist for a group named "nb", but no corresponding <references group="nb"/> tag was found