Կոմորյան կղզիների տնտեսություն

ազգային տնտեսություն
Ենթակատեգորիա	• Համաշխարհային տնտեսություն; • Աֆրիկայի տնտեսություն
Երկիր	Կոմորյան Կղզիներ
Վայր	Կոմորյան Կղզիներ
Անվանական ՀՆԱ	648 920 942,738052 ԱՄՆ դոլար
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ	1312 ԱՄՆ դոլար
ՀՆԱ (ԳՀ)	2 239 088 328 միջազգային դոլար
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ	2751,02 միջազգային դոլար
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ	2,2±0,1 տոկոս
Ընդհանուր պահուստներ	207 879 895 ԱՄՆ դոլար
Գնաճի մակարդակ	0,8 տոկոս

Կոմորյան կղզիների տնտեսություն, ազգային տնտեսություն, որը մեծապես հիմնված է գյուղատնտեսության և ձկնորսության վրա^[1]։ Կոմորյան կղզիներն ունեն անբավարար տրանսպորտային կապեր, երիտասարդ և արագ աճող բնակչություն և քիչ բնական ռեսուրսներ։ Աշխատուժի ցածր կրթական մակարդակը չի նպաստում տնտեսական ակտիվության կենսապահովման մակարդակին, գործազրկությունը մեծ տոկոս է կազմում և մեծ է կախվածությունը օտարերկրյա դրամաշնորհներից և տեխնիկական օգնությունից։ Կոմորյան կղզիները, որոնց մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ գնահատվում է մոտ 700 դոլար, աշխարհի ամենաաղքատ և ամենաքիչ զարգացած երկրներից է։ Թեև հողի որակը տարբերվում է կղզուց կղզի, լավայով պատված հողի լայն գոյացությունների մեծ մասը պիտանի չէ գյուղատնտեսության համար։ Արդյունքում, բնակիչների մեծ մասն իր ապրուստը ապահովում է գյուղատնտեսությամբ և ձկնորսությամբ։ Միջին աշխատավարձը 2007 թվականին տատանվում էր օրական 3-4 դոլարի սահմաններում։

Գյուղատնտեսությունը, ներառյալ ձկնորսությունը, որսորդությունը և անտառային տնտեսությունը, տնտեսության առաջատար ճյուղն է։ Այն ապահովում է ՀՆԱ-ի 40%-ը, աշխատում է աշխատուժի 80%-ը և ապահովում արտահանման մեծ մասը։ Երկիրը ինքնաբավ չէ սննդի արտադրության մեջ։ Բրինձը, որը հիմնական ապրանքն է, կազմում է ներմուծման հիմնական մասը։

Կառավարությունն աշխատում է բարելավելու կրթությունը և տեխնիկական ուսուցումը, մասնավորեցնել առևտրային և արդյունաբերական ձեռնարկությունները, բարելավել առողջապահական ծառայությունները, դիվերսիֆիկացնել արտահանումը, խթանել զբոսաշրջությունը և նվազեցնել բնակչության աճի բարձր տեմպերը։ Շարունակական արտաքին աջակցությունը էական է, նպատակն է հասնել ՀՆԱ-ի տարեկան 4% աճի։ ՀՆԱ-ի 24 տոկոսով տրանսֆերտները Կոմորյան կղզիների տնտեսության համար ներհոսքի կարևոր աղբյուր են^[2]։

1980-ական թվականներին Կոմորյան կղզիների մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն աճել է 55%-ով։ Բայց սա անկայուն դարձավ, և 1990-ական թվականներին այն կրճատվեց 42%-ով։

Տնտեսական պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գաղութատիրության ժամանակաշրջանում ֆրանսիացիները և տեղի առաջատար քաղաքացիները հիմնել են պլանտացիաներ՝ արտահանման նպատակով կանխիկ բերք աճեցնելու համար։ Նույնիսկ անկախությունից հետո ֆրանսիական ընկերությունները, ինչպիսիք են Société Bambao-ն և Établissements Grimaldi-ն, և այլ կոնցեռններ, ինչպիսիք են Kalfane and Company-ն և ավելի ուշ՝ Նախագահ Աբդալլահի Établissements Abdallah et Fils-ը, գերիշխում էին Կոմորյան կղզիների տնտեսության մեջ։ Այս ընկերությունները իրենց շահույթի մեծ մասն ուղղեցին արտասահման՝ ավելի քիչ ներդրումներ կատարելով կղզիների ենթակառուցվածքում, քան անհրաժեշտ էր պլանտացիաների շահութաբեր կառավարման համար, կամ որը կարող էր օգուտ բերել այս բիզնեսի գործընկերներին։ Այս մոտեցման լուրջ հետևանքն է եղել պարենային մշակաբույսերի գյուղատնտեսական հատվածի թուլացումը և դրա հետևանքով կախվածությունը արտասահմանյան սննդամթերքի, մասնավորապես՝ բրնձի ներմուծումից։ 1993 թվականին Կոմորները մնացին միջազգային շուկայում այնպիսի մշակաբույսերի տատանվող գների պատանդը, ինչպիսիք են վանիլը, իլանգ-իլանգը և մեխակը^[3]։

Կոմորյան կղզիները աշխարհի ամենաաղքատ երկրներից մեկն է. նրա մեկ շնչին ընկնող համախառն ազգային արդյունքը գնահատվել է 400 ԱՄՆ դոլար 1994 թվականին՝ Կոմորյան ֆրանկի հունվարյան արժեզրկումից հետո։ Թեև 1980-ական թվականներին ՀՆԱ-ն իրական արտահայտությամբ աճել է 3,1 տոկոս միջին տարեկան տեմպերով, բնակչության արագ աճը վերացրել է այդ ձեռքբերումները և մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի միջին տարեկան անկում է առաջացրել 0,6 տոկոսով։ Համախառն ներքին արդյունքը իրական արտահայտությամբ աճել է 4,2 տոկոսով տարեկան 1980-1985 թվականներին, 1,8 տոկոսով 1985-1988 թվականներին և 1,5 տոկոսով 1990 թվականին։ 1991 թվականին, իր վճարային հաշվեկշռի դժվարությունների պատճառով, Կոմորյան կղզիները իրավասություն ստացան մասնակցելու Աջակցության հատուկ ծրագրին Ենթասահարյան Աֆրիկայի՝ պարտքերի պատճառով տառապող երկրների համար^[3]։

Տնտեսությունը հիմնված է մասնավոր սեփականության վրա, հաճախ օտարերկրյա ներդրողների կողմից։ Ազգայնացումը, նույնիսկ Soilih-ի տարիներին, սահմանափակ է եղել։ Soilih-ն օտարեց արտասահմանյան նավթային ընկերության օբյեկտները, բայց միայն այն բանից հետո, երբ Մադագասկարի կառավարությունը տիրացավ այդ երկրում ընկերության գործարաններին։ Աբդալլահի կառավարությունը, չնայած տնտեսության մեջ օտարերկրյա մասնակցության համար իր բաց լինելուն, ազգայնացրեց Société Bambao-ն և մեկ այլ ֆրանսիական կապիտալացված ընկերություն՝ Comoran Meat Company (Société Comorienne des Viandes—Socovia), որը մասնագիտացած էր կղզիներում մսի և այլ մթերքների վաճառքով։ Ազգայնացումը կարճատև էր, քանի որ Socovia-ն և պետական այլ ձեռնարկությունները լուծարվեցին կամ սեփականաշնորհվեցին որպես տնտեսական վերակազմավորման ջանքերի մի մաս 1992 թվականին[^[3]։

1978 թվականին Ֆրանսիայի հետ Աբդալլահի ռեժիմի մերձեցումից հետո Կոմորյան տնտեսությունը ավելի ու ավելի մեծ կախվածություն ունեցավ ֆրանսիական օգնությունից, ինչպես նաև այլ կառավարությունների և միջազգային կազմակերպությունների օգնությունը։ Մինչև 1990 թվականը, երբ Կոմորները ավարտեցին բանակցությունները ԱՄՀ-ի հետ տնտեսական վերակազմավորման ծրագրի համար, հանրապետության ընդհանուր արտաքին պետական պարտքը կազմում էր 162,4 միլիոն ԱՄՆ դոլար, ինչը հավասար է ՀՆԱ-ի մոտ երեք քառորդին։ Կառավարությունը հետաձգեց կառուցվածքային ճշգրտման պլանի իրականացումը և Համաշխարհային բանկի և ԱՄՀ-ի կողմից հանձնարարվեց դա անել մինչև 1992 թվականի սեպտեմբերը։ Ծրագրի առաջարկությունները ենթադրում էին 9,000 պետական ծառայողներից մոտ 2800-ի ազատումը՝ ի թիվս այլ ոչ հանրաճանաչ միջոցառումների։ ԱՄՀ-ն Կոմորներին 1,9 միլիոն ԱՄՆ դոլարի նոր վարկ է տրամադրել 1994 թվականի մարտին Կառուցվածքային ճշգրտման ծրագրի շրջանակներում։ 1994–1996 թվականներին Կոմորյան կղզիները ձգտում էին 4 տոկոս տնտեսական աճի, ինչպես նաև 1995–1996 թվականներին 4 տոկոս գնաճի տեմպերի։ 1994 թվականի աճի տեմպը, սակայն, գնահատվել է ընդամենը 0,7 տոկոս, իսկ գնաճը` 15 տոկոս։ Միևնույն ժամանակ, մասնավոր ձեռնարկատիրությունը խրախուսելու և գործազրկությունը նվազեցնելու համար նախատեսված քայլով 1993 թվականի մայիսին ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագիրը Կոմորներին 2 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վարկ տրամադրեց այս ոլորտներում ծրագրերի համար։ 1994 թվականի հունվարին Եվրոպական զարգացման հիմնադրամը (EDF) Կոմորյան կղզիներին տրամադրեց 1,3 միլիոն եվրոպական արժույթի միավոր՝ փոքր բիզնեսը զարգացնելու համար։ Կոմորները նաև ստացել են 5,7 միլիոն ֆրանսիական ֆրանկ Ֆրանսիական օգնության և համագործակցության հիմնադրամից՝ գյուղատնտեսության և գյուղական զարգացման համար^[3]։

1994 թվականի սկզբին երկու նախագծերն էլ մեծ խոստումներ չեն տվել։ Միևնույն ժամանակ, կղզիները չեն կարողացել զարգացնել տեղական ռեսուրսները կամ ստեղծել ենթակառուցվածքներ, որոնք անհրաժեշտ են տնտեսական զարգացման համար։ Մի քանի հաջողությունները ներառում էին ազգային լրատվամիջոցների ստեղծումը և հանրային առողջության, կրթության և հեռահաղորդակցության ոլորտում սահմանափակ բարելավումները։ ԱՄՆ զարգացման աջակցությունը, որը կազմում էր 700,000 ԱՄՆ դոլար 1991 ֆինանսական տարում, կառավարվում էր CARE-ի՝ ոչ կառավարական կազմակերպության կողմից և հիմնականում կենտրոնացած էր անտառների վերականգնման, հողի պահպանման և կայուն գյուղատնտեսության վրա^[3]։

Կոմորները պաշտոնապես մասնակցել են Աֆրիկյան ֆրանկի գոտուն (Communauté Financière Africaine — CFA) 1979 թվականից։ Աֆրիկյան ֆրանկը գնահատվում էր մեկ ֆրանսիական ֆրանկ^[3]։

Աշխատանքի ազգային կազմակերպությունը՝ Կոմորների բանվորների միությունը (Union des Travailleurs des Comores), նույնպես կենտրոնակայան ուներ Մորոնիում։ Գործադուլներն ու աշխատավորների ցույցերը հաճախ տեղի են ունեցել ի պատասխան քաղաքական ճգնաժամերի, միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների կողմից հանձնարարված տնտեսական վերակազմավորման և կառավարության կողմից ամիսներ շարունակ պետական ծառայողների վարձատրության ուշացման^[3]։ 2009 թվականին միջին աշխատավարձը կազմել է 0,80 դոլար մեկ աշխատաժամանակի համար։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գյուղատնտեսությունը, որը ներառում է բնակչության ավելի քան 80%-ը և համախառն ներքին արդյունքի 40%-ը, ապահովում է գրեթե բոլոր արտարժութային եկամուտները։ Ծառայությունները, ներառյալ զբոսաշրջությունը, շինարարությունը և առևտրային գործունեությունը, կազմում են ՀՆԱ-ի մնացած մասը։ Պլանտացիաները ներգրավում են կղզիների հիմնական բերքը՝ վանիլ, մեխակ, օծանելիքի էսենցիաներ և կոպրա։ Կոմորյան կղզիները իլանգ-իլանգի էսենցիայի առաջատար արտադրողն է աշխարհում, որն օգտագործվում է օծանելիքի արտադրության մեջ։ Այն նաև աշխարհում երկրորդն է վանիլի արտադրությամբ՝ Մադագասկարից հետո։ Սննդամթերքի հիմնական մշակաբույսերն են կոկոսը, բանանը և կասավան։ Պարենային ապրանքները կազմում են ընդհանուր ներմուծման 32%-ը։

Գյուղատնտեսությունն աջակցում էր բնակչության մոտ 80 տոկոսին և ապահովում էր արտահանման մոտ 95 տոկոսը 1990-ական թվականների սկզբին։ Ընդհանուր առմամբ սահմանվում են երկու գյուղատնտեսական գոտիներ և բարձրլեռնային շրջանները, որոնք աջակցում են ներքին սպառման համար նախատեսված մշակաբույսերի մշակմանը, ինչպիսիք են կասավան, բանանը, բրինձը և քաղցր կարտոֆիլը։ Բնակչության աճի հետ մեկտեղ, կենցաղային օգտագործման համար աճեցված սնունդը ավելի ու ավելի քիչ էր բավարարում բնակչության կարիքները։ Համաշխարհային բանկի կողմից հավաքագրված տվյալները ցույց են տվել, որ 1980-1987 թվականներին մեկ շնչի հաշվով սննդամթերքի արտադրությունը նվազել է մոտ 12 տոկոսով։ Միայն բրնձի ներմուծումը հաճախ կազմում էր ամբողջ ներմուծման արժեքի մինչև 30 տոկոսը^[3]։

Կոմորյան կղզիները իլանգ-իլանգի էսենցիայի աշխարհի հիմնական արտադրողն է, մի նյութ, որը ստացվում է Ինդոնեզիայից ներմուծված ծառի ծաղիկներից, որն օգտագործվում է օծանելիքների և օճառների արտադրության մեջ։ Իլանգ-իլանգի թուրմը Chanel No 5-ի հիմնական բաղադրիչն է։

Վանիլի արտադրության մեծությամբ աշխարհում երկրորդն է՝ Մադագասկարից հետո։ Մեխակը նույնպես կարևոր բերք է։ Ընդհանուր առմամբ 1991 թվականին արտահանվել է 237 տոննա վանիլ՝ մեկ կիլոգրամը մոտ 19 CF գնով։ Ընդհանուր առմամբ 1991 թվականին արտահանվել է 2750 տոննա մեխակ՝ մեկ կիլոգրամը 397 CF գնով։ Այդ տարի քառասուներեք տոննա իլանգ-իլանգ էսենցիա արտահանվեց մեկ կիլոգրամը մոտ 23000 ֆրանսիական ֆրանկ գներով։ Բոլոր երեք ապրանքների արտադրությունը կտրուկ տատանվում է, հիմնականում կապված համաշխարհային պահանջարկի փոփոխությամբ և բնական աղետների հետ։ Շահույթները և պետական եկամուտները նույնպես անկում են ապրում՝ վնաս պատճառելով եկամուտները կանխատեսելու և ծախսերը պլանավորելու կառավարության ջանքերին։ Ստաբեքսը (արտահանման եկամուտների կայունացում), օգնություն է տրամադրում զարգացող երկրներին՝ մեղմելու արտահանվող ապրանքների գների տատանումների հետևանքները^[3]։

Վանիլի և իլանգ-իլանգի շուկաների աճի և կայունացման երկարաժամկետ հեռանկարները 1990-ական թվականների սկզբին ուժեղ չէին թվում։ Վանիլը բախվում էր սինթետիկ բուրավետիչների աճող մրցակցությանը, և օծանելիք օգտագործողների նախասիրությունները հեռանում էին իլանգ-իլանգի էսենցիայի քաղցր բույրից։ Կոպրան՝ կոկոսի չորացրած հումքը, որը տալիս է կոկոսի յուղ, ժամանակին Կոմորյան կղզիների արտահանման կարևոր գործոնն էր, դադարել էր էական գործոն լինել տնտեսության մեջ 1980-ական թվականների վերջին, երբ աշխարհի ճաշակը բարձր յուղայնությամբ կոկոսի յուղից փոխվեց դեպի արմավենու յուղ։ Թեև մեխակի արտադրությունն ու եկամուտները նույնպես տատանվեցին, 1990-ական թվականների սկզբին մեխակը չէր բախվում վանիլի և իլանգ-իլանգի հետ կապված նույն տեսակի մարտահրավերների հետ։ Կոմորյան վանիլի մեծ մասը աճեցվում է Նյազիջայում, Նզվանին իլանգ-իլանգի մեծ մասի աղբյուրն է^[3]։

Բազմաթիվ միջազգային ծրագրեր փորձել են նվազեցնել երկրի կախվածությունը սննդամթերքի, մասնավորապես՝ բրնձի ներկրումից, ինչը մեծ արտահոսք է արտահանման եկամուտների համար։ Գյուղական զարգացման այս ծրագրերը նախաձեռնող կազմակերպությունները ներառում են EDF-ը, IFAD-ը, Պարենի համաշխարհային ծրագիրը, Աֆրիկայում տնտեսական զարգացման արաբական բանկը, ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպությունը և Ֆրանսիայի և ԱՄՆ կառավարությունները։ Չնայած այս միջազգային ջանքերին, որոնց թիվը հասնում էր տասնյոթին 1984 թվականին, 1980-ական թվականներին Կոմորներում մեկ շնչի հաշվով սննդամթերքի արտադրությունը իրականում նվազել է։ Մեխակի և վանիլի հիմնական աճեցողները, որոնց պլանտացիաները զբաղեցնում են կղզիների բերրի ափամերձ հողերը, ընդհանուր առմամբ դիմադրում էին վերակազմավորման այս ջանքերին, ինչպես և բրինձ ներկրող ընկերությունները, այդ թվում՝ երկրի ամենամեծ՝ Établissements Abdallah et Fils ընկերությունը^[3]։

Մշակաբույսերի պլանտացիաներով ծանրաբեռնված լեռների լանջերին՝ պարենային մշակաբույսերի ֆերմերները պատճառ են դարձել անտառահատումների և լեռնաշխարհի փխրուն հողի էրոզիայի։ Ի պատասխան՝ օգնություն տրամադրողները գյուղատնտեսական աջակցության աճ են հատկացրել անտառների վերականգնմանը, հողի վերականգնմանը և էկոլոգիապես զգայուն մշակության միջոցներին։ Օրինակ՝ 1991 թվականին ԱՄՆ գյուղատնտեսությանն ուղղված ողջ օգնությունը (700,000 ԱՄՆ դոլար) ուղղվեց նման ծրագրերին, ինչպես նաև IFAD-ից 4 միլիոն ԱՄՆ դոլարի վարկ՝ օգնելու Նզվանիում փոքր արտադրողների աջակցության ծրագրին^[3]։

Անասնաբուծության ոլորտը փոքր է։ 1990 թվականին հաշվարկվել է մոտ 47,000 խոշոր եղջերավոր անասուն, 120,000 այծ, 13,000 ոչխար և 4,000 էշ։

Ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1980-ական թվականների վերջից Կոմորյան կղզիները առաջընթաց են գրանցել ձկնաբուծության զարգացման գործում՝ որպես արտահանման եկամուտների աղբյուր։ 1988 թվականին կառավարությունը ԵՀ-ի հետ կնքեց եռամյա համաձայնագիր, որով 40 ֆրանսիական և իսպանական նավերի կթույլատրվի որսալ Կոմորյան ջրերում՝ հիմնականում թունա ձուկ։ Դրա դիմաց Կոմորյան կղզիները ստացան 300,000 ECU, իսկ 50,000 ECU ներդրվեց ձկնաբուծության հետազոտությունների համար։ Բացի այդ, ձկնորսական նավերի շահագործողները վճարել են 20 ECU ցանցաթափված թունայի համար։ Թեև կղզիների խութերից դուրս գտնվող խորը ջրերը առատ չենձկներով, հաշվարկվել է, որ տարեկան մինչև 30,000 տոննա ձուկ կարելի էր որսալ Կոմորյան ջրերից (որոնք տարածվում են ծովից 320 կիլոմետր հեռավորության վրա)։ Ընդհանուր որսը 1990 թվականին կազմել է 5500 տոննա։ Ճապոնիան օգնություն է տրամադրել նաև ձկնորսության ոլորտին։ Ձկնորսության զարգացումը վերահսկում է Կոմորյան կղզիների փոքրածավալ ձկնորսության զարգացման ընկերությունը (Société de Developpement de la Pêche Artisanale des Comores):

Անտառային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտառապատ տարածքները կազմում էին մոտ 8000 հեկտար (20000 ակր) 2000 թվականին։ Կան բազմաթիվ պտղատու ծառեր և արևադարձային անտառներ։ Փայտանյութ արտադրվում է հատկապես Գրանդ Կոմոր կղզում, որն ունի մնացած անտառի մոտ կեսը։ Փայտի արտադրությունը 2003 թվականին կազմել է 9000 խմ (300000 խորանարդ ֆուտ)։

Արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերական գործունեությունը պատասխանատու է Կոմորյան կղզիների տնտեսական գործունեության միայն մի փոքր մասի համար՝ ՀՆԱ-ի մոտ 5 տոկոսը 1994 թվականին։ Հիմնական արդյունաբերություններն այն ճյուղերն են, որոնք ներառում են արտահանման համար կանխիկ բերքի վերամշակում, վանիլի պատրաստում և իլանգ-իլանգի թորում օծանելիքի համար։ Այս գործունեությունը ժամանակին գրեթե ամբողջությամբ վերահսկվում էր ֆրանսիական ընկերությունների կողմից, բայց քանի որ նրանք փակեցին ոչ եկամտաբեր պլանտացիաները, անհատ ֆերմերները հիմնեցին շատ փոքր, անարդյունավետ թորման գործարաններ։

Կոմորացիները զբաղվում են նաև արտահանման համար նախատեսված արհեստներով։

Արդյունաբերության մյուս ճյուղերը փոքր են և ուղղված են ներքին շուկաներին։ Արդյունաբերության աճին խոչընդոտում են մի քանի գործոններ՝ կղզիների աշխարհագրորեն մեկուսացված դիրքը, միմյանցից հեռավորությունը, հումքի և հմուտ աշխատուժի սակավությունը և էլեկտրաէներգիայի բարձր արժեքը (էներգիան արտադրվում է հիդրոէներգիայի, ներկրվող նավթի և փայտանյութի միջոցով)։ Արդյունաբերության մեջ ավելացված արժեքը դանդաղորեն անկում ապրեց 1980-ական թվականների ընթացքում^[3]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ահմեդ Աբդալլայի վարչակարգի ժամանակ Հարավային Աֆրիկայի կողմից Կոմորյան տնտեսություն ներթափանցելու առաջնային արդյունքը զբոսաշրջության զարգացումն էր։ Չնայած հարավաֆրիկացի ներդրողները 1980-ական թվականներին կառուցեցին կամ վերանորոգեցին մի քանի հյուրանոցներ (Հարավային Աֆրիկայի և Կոմորի կառավարությունների աջակցությամբ), միայն մեկ հանգստավայր՝ Նյազիջայի 182 սենյականոց Գալավա լողափը, գործում էր մինչև 1992 թվականի վերջը։ Հյուրանոցի մոտ 100 այլ սենյակ հասանելի էր կղզիների վրա։ Քաղաքական անկայունությունը, Հարավային Աֆրիկայի հետաքրքրության անկումը կղզիների նկատմամբ, քանի որ ապարտհեյդի ռեժիմը քանդվեց և արևադարձային զբոսաշրջության այլ վայրերը դարձան ավելի ողջունելի, և շինանյութերի ու սպառման պարագաների մեծ մասի ներմուծման անհրաժեշտությունը խոչընդոտեց զբոսաշրջության աճին, չնայած կղզիների գեղեցկությանը։ Այնուամենայնիվ, մեծ մասամբ Գալավա լողափի շնորհիվ զբոսաշրջությունը 1990 թվականին 7627 այցելուից հասավ 16942-ի 1991 թվականին^[3]։

Ենթակառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը չունի զարգացման համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքներ։ Որոշ գյուղեր կապված չեն հիմնական ճանապարհային համակարգին կամ լավագույն դեպքում միացված են երթուղիներով, որոնք կարող են օգտագործել միայն չորս անիվներով մեքենաները։ Կղզիների նավահանգիստները զարգացած չեն։ Միայն փոքր նավերը կարող են մոտենալ Գրանդ Կոմորի Մորոնիում առկա նավամատույցներին՝ չնայած վերջին բարելավումներին։ Բեռնափոխադրումների մեծ մասը նախ ուղարկվում է Մոմբասա կամ Ռեյունյոն և այնտեղից փոխադրվում։

Բանկային համակարգը բաղկացած է՝

Կոմորների կենտրոնական բանկից (Banque Centrale des Comores), որը հիմնադրվել է 1981 թվականին, ուներ երեք գրասենյակ (Moroni (Grande-Comore), Mutsamudu (Anjouan) և Fomboni (Mohéli)
Արդյունաբերության և առևտրի բանկ (Banque pour l'Industrie et le Commerce—BIC), որը հիմնադրվել է 1990 թվականին, որն ուներ վեց մասնաճյուղ 1993 թվականին և հանդիսացել է Փարիզի ազգային բանկի (Banque Nationale de Paris—Internationale) դուստր ձեռնարկությունը։
Կոմորների զարգացման բանկը (Banque de Développement des Comores) հիմնադրվել է 1982 թվականին, աջակցություն է ցուցաբերել փոքր և միջին զարգացման ծրագրերին,
Առևտրի դաշնային բանկը (Banque Fédérale de Commerce) և Exim Bank Comores Ltd.

Եվրոպական ներդրումային բանկը և Տնտեսական համագործակցության կենտրոնական բանկը (Caisse Centrale de Coopération Économique-CCCE), որը Ֆրանսիայի կառավարության զարգացման գործակալությունն է։ Այս բոլոր բանկերն ունեին գլխամասային գրասենյակներ Մորոնիում^[3]։

Արտաքին առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիան՝ Կոմորյան կղզիների հիմնական առևտրային գործընկերը, ֆինանսավորում է միայն փոքր նախագծերը։ ԱՄՆ ստանում է Կոմորյան կղզիների արտահանման աճող տոկոսը, սակայն մատակարարում է իր ներմուծման միայն չնչին մասը (1%-ից պակաս)։

Օգնությունից հանրապետության կախվածության ընդհանուր ազդեցությունը եղել է բազմամյա առևտրի դեֆիցիտը, որն ուղեկցվում է բյուջեի դեֆիցիտներով։ 1992 թվականին արտահանման ընդհանուր արժեքը կազմել է 21 միլիոն ԱՄՆ դոլար, իսկ ներմուծումը` 50 միլիոն դոլար։ 1991 թվականին մուտքերը կազմել են մոտ 34,7 միլիոն ԱՄՆ դոլար (9,7 տրիլիոն CF Կոմորյան ֆրանկ), մինչդեռ ծախսերը կազմել են մոտ 93,8 միլիոն ԱՄՆ դոլար (26,2 տրլն CF): Պակասուրդը, որը կազմում էր մուտքերի մոտ 170 տոկոսը, ֆինանսավորվել է միջազգային դրամաշնորհների և վարկերի, գոյություն ունեցող վարկային գծերի ներգրավման և պարտքի վերաձեւակերպման միջոցով^[3]։

1991 թվականին Ֆրանսիան ստացել է Կոմորի արտահանման 55 տոկոսը, որին հաջորդում են ԱՄՆ-ը (19 տոկոս) և Գերմանիան (16 տոկոս)։ Արտահանվող հիմնական ապրանքներն էին վանիլինը, իլանգ-իլանգը և մեխակը։ Հանրապետության հիմնական մատակարարներն էին Ֆրանսիան (ներմուծման 56 տոկոսը), Բելգիա-Լյուքսեմբուրգ տնտեսական միությունը (11 տոկոս) և Ճապոնիան (5 տոկոս)։ Ներմուծումը բաղկացած էր հիմնական սննդամթերքից (բրինձ և միս), նավթ և շինանյութեր^[3]։

Կոմորյան կղզիներն ունեն միջազգային օդանավակայան (Արքայազն Սաիդ Իբրահիմի միջազգային օդանավակայան) Հահայա, Գրանդ Կոմոր։ Այն ֆրանկի գոտու անդամ է 491,9677 Կոմորյան ֆրանկ (KMF) = 1 Եվրո փոխարժեքով։