Կոկռոշենի

Թագավորություն	Բույսեր
Բաժին	Ծածկասերմեր
Դաս	Երկշաքիլավորներ
Կարգ	Քարաբեկածաղկավորներ
Ընտանիք	Կոկռոշազգիներ
Ցեղ	Կոկռոշենի

Լատիներեն անվանում

Ribes uva-crispa

L., 1753

Դասակարգումը
Վիքիցեղերում

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Կոկռոշենի (լատին․՝ Ribes uva-crispa), կոկռոշազգիների ընտանիքի բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 50, Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝

Կոկռոշենի թեքված կամ Եվրոպական (G. reclinata)։

Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]


1 - ծաղկող բույսի ճյուղերը 2 - հատվածավոր ծաղիկը, 3 - սերմնատարներ 4-6 - պտուղները տարբեր հասունացման շրջանում, 7 - սերմ

Տարբեր բարձրության (մինչև 1 մետր) թփեր են։ Ընձյուղները պատած են բաց կարմրավուն փշերով, տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, երկսեռ։ Ծաղիկները հաճախ երկսեռ են, 1-ից 3-ական՝ հավաքված ողկույզներում։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը սպիտակ, դեղին, կարմիր կամ սև կեղծ հատապտուղ է՝ մազմզուկներով կամ մերկ։ Հատապտուղները գնդաձև են, կանաչավուն, դեղնավուն կամ ծիրանագույն, լավ ընդգծված գծիկներով։ Բազմանում է սերմերով, մացառներով, կտրոններով, թփի կիսմամբ, անդալիսով։ Լուսասեր է, ցրտա-, ստվերադիմացկուն։ Երաշտադիմացկուն չէ։

Ծաղկի բանաձև՝ $\ast K_{(5)}\;C_{5}\;A_{5}\;G_{({\overline {2}})}$ ^[1]։

Նշանակություն և կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարունակում է շաքարներ, օրգանական թթուներ, պեկտինային նյութեր, վիտամիններ C, B, P, կարոտին (A-նախավիտամին), ֆոսֆոր, երկաթի աղեր և այլն։ Հատապտուղն օգտագործում են թարմ և սննդի մեջ (մուրաբա, կոմպոտ)։

Թարմ պտուղները պարունակում են 5-12% զանազան շաքարներ, մինչև 2% օրգանական թթուներ, մինչև 55 մգ% C վիտամին, ֆոսֆորի, կալցիումի և երկաթի աղեր։ Շնորհիվ պեկտինային նյութերի առկայության կոկռոշը հանդիսանում է հակառադիանտ, հակաճառագայթային հատապտուղ, որն օժանդակում է մարդու օրգանիզմից ռադիոնուկլիոդների դուրս մղմանը, ուժեղացնում է օրգանիզմի նյութափոխանակությունը։ Հողի և կլիմայի նկատմամբ քիչ է պահանջկոտ^[2]։

Տարածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոկռոշենին ծագումով Արևմտյան Եվրոպայից և հյուսիսային Աֆրիկայից է։ Որպես վայրի բույս տարածված է Կովկասում, Անդրկովկասում, Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Հանդիպում է Արագածոտնի, Լոռու, Գեղարքունիքի (Սևանի ավազան) և այլ մարզերի անտառներում, անտառեզրերին. գրանցված է Հայաստանի կարմիր գրքում։


Ծաղիկները և տերևները խոշոր պլանով

Բուժիչ նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժիչ նպատակներով օգտագործում են սակավարյունության, ախորժակի բարձրացման, լյարդի և աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների և պալարախտի դեպքում։

Նյութափոխանակության խախտման և գիրության ժամանակ խորհուրդ են տալիս 3-4 շաբաթվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղներ օգտագործել ցանկացած այլ կալորիական սննդի փոխարեն։ Դրա հատապտուղներն օգտակար են հաճախակի արյան զեղումների կանխման, նաև մաշկային հիվանդությունների ժամանակ։

Սրտամկանային ինֆարկտ տարած հիվանդներին օգտակար է ամսվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղների օգտագործումը։ Հատապտուղների եփուկն օգտագործում են աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների ժամանակ։

Կովկասյան ժողովրդական բժշկության մեջ կոկռոշի տերևները օգտագործել են որպես թոքերի պալարախտի բուժման միջոց։ Կոկռոշը նպաստում է զարկերակային ճնշման կարգավորմանը, հակազդում է օրգանիզմի նորագոյացությունների աճին։

Ժամանակակից բժշկության մեջ կոկռոշի հատապտուղներն օգտագործում են իբրև արժեքավոր սննդարար և բուժիչ դիետիկ մթերք։ Օգտակար է հատկապես ծերերին, որպես քրոնիկ փորկապության կանխման միջոց, սակավարյունության և քթի, բերանի լորձաթաղանթի ժամանակ։

Հատապտուղներն օգտագործում են հում, մարինացված, շաքարով ծածկված և թթու դրած տեսքով^[3]։

Սիստեմատիկ դիրք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ դասակարգման մեջ առանձնացնում են 2 տեսակ՝ Ribes և Grossularia^[4]։ Ըստ մենագրությունների ավելի շատ տարածված է 1 տեսակը՝ Ribes^[5]։

Հոմանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Grossularia glandulososetosa Opiz
Grossularia hirsuta Mill.
Grossularia intermedia Opiz
Grossularia pubescens Opiz
Grossularia reclinata (L.) Mill.
Grossularia spinosa (Lam.) Rupr.
Grossularia uva Scop. nom. illeg.
Grossularia uva-crispa (L.) Mill.
Grossularia vulgaris Spach nom. illeg.
Oxyacanthus sativus Chevall.
Oxyacanthus uva-crispa (L.) Chevall.
Ribes aculeatum Salisb.
Ribes caucasicum Adams ex Schult.
Ribes crispum Dulac nom. illeg.
Ribes dubium Jacques
Ribes grossularia L.
Ribes grossularium St.-Lag.
Ribes hybridum Besser
Ribes reclinatum L.
Ribes spinosum Lam.

De Janczewski-ը (1907) Ribes տեսակը բաժանել է 6 ենթատեսակի^[6]։

Coreosma,
Ribesia,
Grossularia,
Grossularioides,
Parilla,
Berisia։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Барабанов Е.И. Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений. — М: Издательский центр «Академия», 2006. — С. 285. — 448 с. — ISBN 5-7695-2656-4
↑ Այգեգործի տեղեկատու, Երևան 1989
↑ Բուսաբուժության փոքր հանրագիտարան, Բնությունը՝ հարուստ դեղատուն, Չինար հրատարակչություն, Երևան-2007
↑ Berger, 1924; Coville and Britton, 1908; Komarov, 1971
↑ de Janczewski, 1907; Sinnott, 1985
↑ USDA

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Губанов И. А. и др. 717. Grossularia reclinata (L.) Mill. (Ribes reclinatum L.) — Крыжовник отклонённый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.։ Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные։ раздельнолепестные). — С. 353. — ISBN 9-87317-128-9.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 528)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոկռոշենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոկռոշենի» հոդվածին։

[Barabanov-1] Барабанов Е.И. Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений. — М: Издательский центр «Академия», 2006. — С. 285. — 448 с. — ISBN 5-7695-2656-4

[2] Այգեգործի տեղեկատու, Երևան 1989

[3] Բուսաբուժության փոքր հանրագիտարան, Բնությունը՝ հարուստ դեղատուն, Չինար հրատարակչություն, Երևան-2007

[4] Berger, 1924; Coville and Britton, 1908; Komarov, 1971

[5] Janczewski, 1907; Sinnott, 1985

[usda-6] USDA

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]