Կալիբեկ Կուանիշպաև

Կալիբեկ Կուանիշպաև
Ծնվել է	ապրիլի 25, 1893
Ծննդավայր	Karkaralinsk Uyezd, Սեմիպալատինսկի մարզ, Ստեփան նահանգապետ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հունիսի 7, 1968 (75 տարեկան)
Մահվան վայր	Ալմաթի, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	դերասան և քաղաքական գործիչ
Պարգևներ և մրցանակներ	; Ղազախական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ և

Կալիբեկ Կուանիշպաև (ապրիլի 25, 1893(1893-04-25), Karkaralinsk Uyezd, Սեմիպալատինսկի մարզ, Ստեփան նահանգապետ, Ռուսական կայսրություն - հունիսի 7, 1968(1968-06-07)^[1], Ալմաթի, Ղազախական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]), ղազախ խորհրդային դերասան։ ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1959)։ 1925 թվականին մասնակցել է ղազախական առաջին պրոֆեսիոնալ թատրոնի (Կզըլ-Օրդա, այժմ՝ Ղազախստանի Մ. Աուեզովի անվան ակադեմիական դրամատիկական թատրոն, Ալմաթի) ստեղծմանը և մինչև կյանքի վերջն աշխատել այդ թատրոնում։ Արժանացել է ԽՍՀՄ պետական մրցանակի (1952)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կալիբեկ Կուանիշպաևը ծնվել է 1893 թվականի ապրիլի 25-ին Սարիտաու գյուղում (ներկայում՝ Կարկարալինսկի շրջան, Կարագանդ, Ղազախստան)։ Սերել է արգինների ցեղի կարակեսեկ տոհմի բայբորյան ենթատոհմից։

Եղել է հովիվ, սևագործ բանվոր։ Նրա՝ որպես ժողովրդական սրախոս-կատակերգուի առաջին ելույթները վերաբերում են 1920-ական թվականների սկզբին, երբ նա մասնակցել է Կոյադինյան տոնավաճառին (Սեմիպալատինսկից ոչ հեռու) «թափառաշրջիկ թատերախմբի» կազմում, որում ընդգրկված էին երգիչներ, ըմբիշներ, աճպարարներ, պարողներ և այլն^[2]։

1925 թվականին Կզըլ-Օրդայում մասնակցել է առաջին պրոֆեսիանալ ղազախական թատրոնի ստեղծմանը (ներկայում՝ Ղազախստանի Մ. Աուեզովի անվան ակադեմիական դրամատիկական թատրոն)։ 1928 թվականին թատրոնի հետ միասին տեղափոխվել է Ալմա-Աթա և այնտեղ աշխատել թատերախմբում մինչև 1964 թվական։ Բեմական կյանքի քառասուն տարիների ընթացքում կատարել է ավելի քան 150 դեր։

1937 թվականից նկարահանվել է կինոյում։

Ծավալել է մանկավարժական գործունեություն։

Զբաղվել է նաև գեղարվեստական գրականությամբ, գրել է կարճ պիեսներ, սքեթչներ, հումորեսկներ, սատիրական բանաստեղծություններ ռադիոյի ու էստրադայի համար։ Թողարկել է սատիրական բանստեղծությունների երկու ժողովածուներ՝ «Түйреуіш» և «Шаншарлар»։ Հեղինակել է (Շախմետ Խուսաինովի հետ համահեղինակությամբ) «Шаншарлар» («Սրամիտները», բեմադրվել է Ղազախստանի Մ. Աուեզովի անվան ակադեմիական դրամատիկական թատրոնում 1948 թվականին) և «Ақ жаулық — көк жаулық» պիեսները։

Եղել է ՀամԿ(բ)Կ անդամ 1943 թվականից։ Ընտրվել է ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի 2-4 գումարումների պատգամավոր (1946-1958)^[3]։

Կալիբեկ Կուանիշպաևը մահացել է 1968 թվականի հունիսի 7-ին։ Թաղվել է Ալմա Աթայի Կենտրոնական գերեզմանատանը^[4]։

Պարգևներ և կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղազախական ԽՍՀ վաստակավոր արտիստ
Ղազախական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1936)
ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1959)
Ստալինյան երրորդ աստիճանի մրցանակ (1952) – Մ. Աուեզովի «Աբայ» ներկայացման մեջ Կունանբայի դերը կատարելու համար
«Պատվո նշան» շքանշան (1938)
Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան (1945)
Լենինի երկու շքանշան (այդ թվում՝ 1946 թվականին – թատրոնի քսանամյակի կապակցությամբ)
Մեդալներ

Թատերական դերեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1925, 1933, 1957 – «Էնլիք-Քեբեք», Մուխթար Աուեզով – Քեբեք, Քոբեյ, Նիսան Աբիզ
1935 – «Գիշերային տարգլորումներ», Մ. Աուեզով – Տանեկե
1936 – «Ռևիզոր», Նիկոլայ Գոգոլ – Քաղաքագլուխ
1940 – «Աբայ», Մ. Աուեզով և Լեոնիդ Սոբոլև – Աբայ
1942 – «Պատվո գվարդիա», Մ. Աուեզով և Ալժափար Աբիշև – գեներալ Պանֆիլով
1942 – «Բանաստեղծի ողբերգությունը», Գաբիթ Մուսրեպով – Բալուան
1942 – «Ալդա-Քոսե», Շահմետ Խուսաինով – Շարոյակ
1943 – «Անսանձ կնոջ սանձահարումը», Վիլյամ Շեքսպիր – Բապտիստա
1947 – «Հաղթողները», Բորիս Չիրսկով – Վինոգրադով
1949 – «Աբայ», ըստ Մ․ Աուեզովի «Աբայի ուղին» վեպի – Կունանբայ
1952 – «Ծաղկի՛ր, տափաստան», Աբդիլդա Թաջիբաև – այգեպան Ժանաս
«Օթելլո», Վիլյամ Շեքսպիր – Բրաբանցիո^[3]

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1938 – «Ամանգելդի» – Բայբոլ
1940 – «Ռայխան» – ակին
1942 – «Երգ հսկայի մասին» (կարճամետրաժ)
1945 – «Աբայի երգերը» – Աբայ
1948 – «Ոսկե եղջյուր» – Բերգալիև, նախարար
1954 – «Պոեմ սիրո մասին» – Ժարկին
1957 – «Նրա ժամանակը կգա» – Չինգիզ
1957 – «Բոտագոզ» – էպիզոդ
1959 – «Մի անգամ գիշերը» – Ժարաս պապ
1964 – «Անմորուք խաբեբան» – Էրալի
1965 – «Իմ երազանքը» – էպիզոդ^[3]

Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կալիբեկ Կուանիշպաևի անունով կոչվել է Ղազախստանի երաժշտական-դրամատիկական թատրոնն Աստանայում, ինչպես նաև փողոցներ Ալմաթիում, Կարագանդայում, Կարկարալինսկում։
Տեղադրվել է հուշատախտակ դերասանի տանը Կարկարալինսկի շրջանում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Куанышпаев Калибек (ռուս.) / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ История советского драматического театра. — М., 1966. — Т. 2. — С. 328.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 М. К. Козыбаев и др. Алма-Ата. Энциклопедия. — Алма-Ата: Гл. ред. Казахской Советской энциклопедии, 1983. — 608 с. — 60 000 экз.
↑ КУАНЫШПАЕВ КАЛИБЕК (1893—1968)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Олидор О., «Калибек Куанышпаев», Москва, 1950.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Куанышпаев Калибек հոդվածը Սովետական մեծ հանրագիտարանում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 703)։

[_44ecb70e9710a14f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Куанышпаев Калибек (ռուս.) / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[2] История советского драматического театра. — М., 1966. — Т. 2. — С. 328.

[almaty-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 М. К. Козыбаев и др. Алма-Ата. Энциклопедия. — Алма-Ата: Гл. ред. Казахской Советской энциклопедии, 1983. — 608 с. — 60 000 экз.

[4] КУАНЫШПАЕВ КАЛИБЕК (1893—1968)

[1]

[2]

[3]

[4]