Լատվիայի տնտեսություն
vessel-inRiga(Latvia).JPG)
| Ենթակատեգորիա | Եվրագոտու տնտեսություն, Եվրոպայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Լատվիա | |
| Վայր | Լատվիա | |
| Անվանական ՀՆԱ | 30 264 454 641,8004 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 15 684 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 55 086 061 167 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 28 362,012 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 2±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 4 613 455 660 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 2,1±0,1 տոկոս | |
Լատվիայի տնտեսություն, բաց տնտեսություն Եվրոպայում, մտնում է Եվրոպական միասնական շուկայի մեջ։ Լատվիան Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ է 1999 թվականից[1], Եվրամիության անդամ՝ 2004 թվականից, Եվրագոտու անդամ՝ 2014 թվականից և ՏՀԶԿ անդամ՝ 2016 թվականից[2]։ Լատվիան աշխարհում Համաշխարհային բանկի խմբի կողմից պատրաստված «Գործարարության դյուրինության» ինդեքսով 14-րդն է[3]։ Համաձայն 2011 թվականի Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի՝ Լատվիան պատկանում է մարդկային զարգացման շատ բարձր երկրների խմբին[4]։ Իր աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ տարանցիկ ծառայությունները, ինչպես նաև փայտանյութի և փայտամշակման, գյուղատնտեսության և սննդամթերքի, մեքենաների և էլեկտրոնային սարքերի արտադրությունը բարձր զարգացած են։
Լատվիայի տնտեսությունն 2006-2007 թվականներին ունեցել է ՀՆԱ-ի արագ աճ՝ տարեկան ավելի քան 10%-ով, սակայն 2009 թվականին մտել է անկման փուլ, որը տեղի է ունեցել ընթացիկ հաշվի անկայուն դեֆիցիտի, անշարժ գույքի շուկայի փլուզման և համաշխարհային տնտեսության ֆոնին մեծ պարտքի ազդեցության պատճառով։ Երկրորդ խոշոր բանկի՝ Parex Bank-ի փլուզման հետևանքով 2009 թվականին ՀՆԱ-ն կրճատվել է գրեթե 18%-ով[5], և Եվրամիությունը, Արժույթի միջազգային հիմնադրամը և այլ միջազգային դոնորները զգալի ֆինանսական օգնություն են տրամադրել Լատվիային՝ որպես համաձայնագրի կողմ` պաշտպանել արժույթի կապը եվրոյի հետ՝ կառավարության խստագույն խնայողության միջոցառումների հանձնառության դիմաց։ 2011 թվականին Լատվիան գրանցել է ՀՆԱ-ի 5,5% աճ[6], և այդպիսով Լատվիան կրկին հանդիսացել է Եվրամիության ամենաարագ աճող տնտեսություն ունեցողներից մեկը տարածաշրջանում։ ԱՄՀ/ԵՄ ծրագիրը հաջողությամբ ավարտվել է 2011 թվականի դեկտեմբերին[7]։
Սեփականաշնորհումը հիմնականում ավարտված է, բացառությամբ որոշ խոշոր պետական կոմունալ ձեռնարկությունների։ Արտահանման աճը նպաստել է տնտեսության վերականգնմանը, սակայն երկրի տնտեսական ակտիվության հիմնական մասը բաժին է ընկնում ծառայությունների ոլորտին։
Տնտեսական պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դարեր շարունակ Հանզայական և Գերմանական ազդեցության տակ, իսկ հետո միջպատերազմյան անկախության ժամանակ Լատվիան օգտագործել է իր աշխարհագրական դիրքը որպես արևելք-արևմուտք առևտրային կարևոր կենտրոն։ Արդյունաբերությունը սպասարկել է տեղական շուկաներին, մինչդեռ փայտանյութը, թուղթը և գյուղատնտեսական ապրանքները Լատվիայի հիմնական արտահանման միջոցներն են եղել։
Մինչ Առաջին համաշխարհային պատերազմը, Լատվիան առաջադեմ արտադրական հանգույց է հանդիսացել Ռուսական կայսրությունում, որը հիմնականում սպասարկել է ռուսական շուկան[8]։ 1918 թվականին՝ անկախություն ձեռք բերելուց հետո, Լատվիան կորցրել է առաջադեմ արտադրական կենտրոնի իր կարգավիճակը[8]։ Լատվիան միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում ձգտել է դառնալ սննդամթերքի միջազգային արտահանող և վերաարդյունաբերականացվել[8]։ Լատվիայում մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի աճ է գրանցվել միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում, թեև որոշ տնտեսական պատմաբաններ պնդում են, որ Կարլիս Ուլմանիսի ավտորիտար ռեժիմի (1934-1940) ժամանակաշրջանում եղել է լճացում[8]։
Իր անկախությունը վերականգնելուց հետո Լատվիան շարունակել է շուկայական ուղղվածություն ունեցող բարեփոխումները, թեև չափված տեմպերով։ Նրա ազատ առուվաճառքի արժույթը՝ լատը, ներդրվել է 1993 թվականին և կայուն ձևով արժևորվել է համաշխարհային խոշոր արժույթների նկատմամբ։ Գնաճը 1992 թվականի 958,6%-ից կրճատվել է մինչև 25%՝ մինչև 1995 թվականը, իսկ 1,4%՝ մինչև 2002 թվականը։
Մինչև 2008 թվականի կեսերը Լատվիան ունեցել է Եվրոպայի ամենաարագ զարգացող տնտեսությունը։ 2003 թվականին ՀՆԱ-ի աճը կազմել է 7,5%, գնաճը՝ 2,9%։ Խորհրդային շրջանի կենտրոնացված պլանային համակարգը փոխարինվել է ազատ շուկայական սկզբունքների վրա հիմնված կառույցով։ 2005 թվականին մասնավոր հատվածի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում կազմել է 70%[9]։ Մինչ թեթև արդյունաբերության վերականգնումը և Ռիգայի՝ որպես տարածաշրջանային ֆինանսական և առևտրային կենտրոնի վերածվելը՝ փոխհատուցել են պետական արդյունաբերական հատվածի և գյուղատնտեսության կրճատումը։ Գործազրկության պաշտոնական ցուցանիշը պահպանվել է 7%-10% միջակայքում։
Տնտեսական անկում 2008-2010 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամը լրջորեն խաթարել է Լատվիայի տնտեսությունը՝ հիմնականում հեշտ վարկային փուչիկի արդյունքում, որը սկսել է գոյանալ 2004 թվականին։ Փուչիկը պայթել է՝ հանգեցնելով արագ թուլացող տնտեսության՝ հանգեցնելով բյուջեի, աշխատավարձերի և գործազրկության ճգնաժամի[10]։ Լատվիան ամենավատ տնտեսական ցուցանիշն ունեցել է 2009 թվականին, որի տարեկան աճը միջինում կազմել է -18%։
Լատվիայի տնտեսությունը մտել է հարկաբյուջետային անկման փուլ 2008 թվականի երկրորդ կիսամյակի ընթացքում՝ վարկային սպեկուլյացիաների երկարատև շրջանից և անշարժ գույքի արժեքների անիրատեսական գնաճից հետո։ 2007 թվականի ազգային հաշվի դեֆիցիտը ներկայացրել է տարվա համար ՀՆԱ-ի ավելի քան 22%-ը, մինչդեռ գնաճը գործել է 10%[11]։ 2009 թվականին գործազրկությունն աճել է մինչև 23% և եղել ամենաբարձրը ԵՄ-ում[12]։
2008 թվականի տնտեսագիտության Նոբելյան մրցանակակիր Փոլ Քրուգմանը 2008 թվականի դեկտեմբերի 15-ին New York Times-ի իր Op-Ed սյունակում գրել է.
«Սուր խնդիրները Եվրոպայի ծայրամասում են, որտեղ շատ ավելի փոքր տնտեսություններ ճգնաժամեր են ապրում, որոնք խիստ հիշեցնում են Լատինական Ամերիկայի և Ասիայի անցյալի ճգնաժամերը. Լատվիան նոր Արգենտինան է»[13]:
2009 թվականի օգոստոսին Լատվիայի ՀՆԱ-ն տարեկան կտրվածքով նվազել է 20%-ով, իսկ Standard & Poor's-ը կանխատեսել է հետագա ևս 16% անկում։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամն առաջարկել է դևալվացիայի ենթարկել Լատվիայի արժույթը, սակայն Եվրամիությունը դեմ է եղել դրան՝ պատճառաբանելով, որ Լատվիայի պարտքի մեծ մասը արտահայտված է արտարժույթով[14]։ Ֆինանսական տնտեսագետ Մայքլ Հադսոնը, նախքան արժեզրկումը, հանդես է եկել արտարժութային պարտավորությունները լատվիական լատով վերահաշվարկելու օգտին նախագծով։
Այնուամենայնիվ, մինչև 2010 թվականը վկայություններ են եղել, որ Լատվիայի ներքին արժեզրկման քաղաքականությունը հաջող է[15]։
Տնտեսական աճ 2010-2012 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրի տնտեսական իրավիճակը բարելավվել է 2010 թվականից սկսած[16], և 2012 թվականին Լատվիան ԱՄՀ-ի գործադիր տնօրեն Քրիստին Լագարդի կողմից[17] բնութագրվել է որպես հաջողված՝ ցույց տալով աճի ուժեղ կանխատեսումներ։ Լատվիայի տնտեսությունն 2011 թվականին աճել է 5,5%-ով[18], իսկ 2012 թվականին՝ 5,6%-ով՝ հասնելով Եվրոպայում աճի ամենաբարձր տեմպերին[19]։ ՀՆԱ-ն 2018 թվականին գերազանցել է նախաճգնաժամային մակարդակը[20]։
Տնտեսական հետևանքներ 2022-2023 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա որոշ տնտեսական խնդիրներ է առաջացրել Լատվիայում։ ՀՆԱ-ի իրական աճը 2022 թվականին դանդաղել է մինչև 2,8 տոկոս՝ 2021 թվականի 4,3 տոկոսից։ Ռուսաստանը Լատվիայի հիմնական առևտրային գործընկերն է, և ԵՄ պատժամիջոցներն ազդել են դրա վրա։ Էներգիայի արժեքի կտրուկ աճը, գազի և նավթի այլընտրանքային աղբյուրներ փնտրելու անհրաժեշտությունը, ինչպես նաև լոգիստիկ խնդիրները հանգեցրել են նրան, որ 2022 թվականին գնաճը միջինում կազմել է 17,2%, իսկ 2023 թվականին նորից իջել է՝ հասնելով միանիշ թվի[21]։
Սեփականաշնորհում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լատվիայում սեփականաշնորհումը գրեթե ավարտված է։ Գործնականում նախկինում պետական սեփականություն հանդիսացող բոլոր փոքր և միջին ընկերությունները սեփականաշնորհվել են՝ թողնելով միայն փոքր թվով քաղաքականապես զգայուն խոշոր պետական ընկերություններ։ Մասնավորապես, երկրի գլխավոր էներգետիկ և կոմունալ ծառայություններ մատուցող ընկերությունը՝ Լատվէներգոն, մնում է պետական սեփականություն, և այն սեփականաշնորհելու ծրագիր չկա։ Կառավարությունը նաև փոքրամասնության բաժնետոմսեր ունի Վենտսպիլս նավթի տարանցման ընկերությունում և երկրի գլխավոր հեռահաղորդակցական Լատտելեկոմ ընկերությունում, սակայն նա նախատեսում է մոտ ապագայում հրաժարվել իր բաժնետոմսերից։
Օտարերկրյա ներդրումները Լատվիայում դեռ համեստ են՝ համեմատած հյուսիս-կենտրոնական Եվրոպայի մակարդակների հետ։ 1997 թվականին Լատվիայում ընդունվել է օրենք, որն ընդլայնել է հողի վաճառքի շրջանակը, ներառյալ հողի վաճառքն օտարերկրացիներին։ Լատվիայի ընդհանուր օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների 10,2%-ը ամերիկյան ընկերությունները ներդրել են 1999 թվականին (127 մլն $): Նույն թվականին ԱՄՆ-ն արտահանել է 58,2 մլն $-ի ապրանքներ և ծառայություններ Լատվիա և ներմուծել 87,9 մլն $-ի ապրանքներ՝ ցանկանալով միանալ արևմտյան տնտեսական հաստատություններին, ինչպիսիք են՝ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունը, ՏՀԶԿ-ն և Եվրամիությունը։ Լատվիան 1995 թվականին ստորագրել է Եվրոպական համաձայնագիր ԵՄ-ի հետ՝ 4 տարի անցումային շրջանով։ Լատվիան և Միացյալ Նահանգները պայմանագրեր են ստորագրել ներդրումների, առևտրի և մտավոր սեփականության պաշտպանության, կրկնակի հարկումից խուսափելու մասին։
Զբաղվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջին աշխատավարձն ավելի բարձր է Ռիգայում և Վենտսպիլսում և նրանց շրջակայքում, որտեղ հետ են մնում ցամաքային սահմանամերձ շրջանները, հիմնականում Լատգալե շրջանը։
Ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լատվիայում 2018 թվականին արտադրվել է՝
- 1,4 մլն տոննա ցորեն,
- 426 հազար տոննա կարտոֆիլ,
- 306 հազար տոննա սովորական գարի,
- 229 հազար տոննա սևուկ,
- 188 հազար տոննա ցանովի վարսակ,
- 81 հազար տոննա աշորա,
- 80 հազար տոննա ունդ,
ի հավելումն այլ գյուղատնտեսական ապրանքների ավելի փոքր արտադրությունների[22]։
Մշակող արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Տրիկոտաժե արտադրանքներ՝ 1965 թվականից
Ծառայությունների ոլորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2022 թվականին Լատվիայում գրանցված ամենաշատ ընկերություններ ունեցող ոլորտը ծառայություններն է՝ 71,692 ընկերություններով, որին հաջորդում են մանրածախ առևտուրը և ֆինանսները, ապահովագրությունը և անշարժ գույքը՝ համապատասխանաբար 15,300 և 10,287 ընկերություններով[23]։
Ենթակառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էներգետիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լատվիական էլեկտրաէներգիայի մեծ մասն արտադրվում է հիդրոէլեկտրակայանով։ Խոշորագույն ՀԷԿ-երն են Պլավինասի հիդրոէլեկտրակայանը, Ռիգայի հիդրոէլեկտրակայանը և Կեգում հիդրոէլեկտրակայանը։
2017 թվականին ՀԷԿ-ում արտադրվել է մոտ 4381 ԳՎտժ, իսկ հողմային էներգիայում՝ 150 ԳՎտժ։ 2021-2030 թվականների էներգետիկ ծրագրի շրջանակներում նախատեսվում է ավելացնել հողմային էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը։
Լատվիան իր բնական գազի 100%-ը ներմուծում էր Ռուսաստանից[24], մինչդեռ 2023 թվականի հունվարին արգելվել է դրա ներմուծումը։
Տրանսպորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական նավահանգիստները գտնվում են Ռիգայում (Ռիգայի ազատ նավահանգիստ և Ռիգայի ուղևորային տերմինալ), Վենտսպիլսում (Վենտսպիլսի նավահանգիստ) և Լիեպայայում (Լիեպայա նավահանգիստ)։ Տարանցիկ երթևեկության մեծ մասն օգտագործում է դրանք, իսկ բեռների կեսը հում նավթ և նավթամթերքներ են։
Լատվիական երկաթուղին Լատվիայի ազգային պետական երկաթուղային ընկերությունն է։ Նրա դուստր ընկերությունները և՛ ուղևորափոխադրումներ են իրականացնում, և՛ մեծ քանակությամբ բեռնափոխադրումներ են իրականացնում։ Բեռնատար գնացքները գործում են ողջ ընթացիկ ուղևորային ցանցով, և մի շարք գծեր ներկայումս փակ են ուղևորների սպասարկման համար։
Ռիգայի միջազգային օդանավակայանը Լատվիայի միակ խոշոր օդանավակայանն է, որը տարեկան տեղափոխում է մոտ 5 միլիոն ուղևոր։ Այն Բալթյան երկրների ամենամեծ օդանավակայանն է և ուղիղ չվերթներ ունի 30 երկրների ավելի քան 80 ուղղություններով։ Այն նաև հանդիսանում է Air Baltic-ի գլխավոր հանգույցն է։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Members and Observers».
- ↑ «Latvia becomes full-fledged OECD member». LETA. 2016 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 4-ին.
- ↑ «Rankings – Doing Business – The World Bank Group». Doing Business. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ Human Development Index and its components Retrieved 2012-09-06
- ↑ The CIA World Factbook Latvia – CIA – The World Factbook Retrieved 2012-09-06
- ↑ «GDP of Latvia increased by 5.5% in 2011». The Baltic Course. 2012 թ․ մարտի 9. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 24-ին.
- ↑ Latvia and the Baltics—a Story of Recovery by Christine Lagarde managing director, International Monetary Fund Riga, 5 June 2012
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Klimantas, Adomas; Norkus, Zenonas; Markevičiūtė, Jurgita; Grytten, Ola Honningdal; Šiliņš, Jānis (2023). «Reinventing perished "Belgium of the East": new estimates of GDP for inter-war Latvia (1920–1939)». Cliometrica (անգլերեն). doi:10.1007/s11698-023-00275-y. ISSN 1863-2513.
- ↑ Ruta Aidis, Friederike Welter: The Cutting Edge: Innovation and Entrepreneurship in New Europe, Edward Elgar Publishing, 2008, p. 32
- ↑ Damien, McGuinness (2010 թ․ փետրվարի 4). «In Pictures: Latvia economy reels in recession». BBC.
- ↑ «Latvia». CIA. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ «Robin Hood hacker exposes bankers». BBC News. 2010 թ․ փետրվարի 24. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 1-ին.
- ↑ Krugman, Paul (2008 թ․ դեկտեմբերի 15). «European Crass Warfare». The New York Times. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
- ↑ Evans-Pritchard, Ambrose (2009 թ․ օգոստոսի 10). «S&P downgrades Baltic states' debt ratings». The Daily Telegraph. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 13-ին.
- ↑ «Baltic Business News, 8 February 2010». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 17-ին.
- ↑ Moody's: Latvian economy is stabilizing Արխիվացված 6 Մարտ 2016 Wayback Machine Baltic Business News, Retrieved on 3 September 2012
- ↑ Those who change will endure – IMF managing director Արխիվացված 10 Օգոստոս 2019 Wayback Machine LETA Retrieved on 5 June 2012
- ↑ Danske Bank: we expect Latvian GDP to grow by 2.0% y/y in 2012 Retrieved on 3 September 2012
- ↑ GDP growth in Latvia, at 5.6%, the fastest in Europe; growth to moderate this year Արխիվացված 22 Հոկտեմբեր 2013 Wayback Machine
- ↑ «GDP (constant 2015 US$) – Latvia | Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
- ↑ «Republic of Latvia: Staff Concluding Statement of the 2023 Article IV Mission». 2023 թ․ հունիսի 13.
- ↑ Latvia production in 2018, by FAO
- ↑ «Industry Breakdown of Companies in Latvia». HitHorizons.
- ↑ "Europe's Declining Gas Demand: Trends and Facts about European Gas Consumption – June 2015". (PDF). p.9. E3G. Source: Eurostat, Eurogas, E3G.