Գանայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գանայի տնտեսություն
ԱրժույթԳանայի ցեդի
Վիճակագրություն
ՀՆԱ47 330 016 342,573 $[1]
ՀՆԱ-ի աճ4 ± 0,1 տոկոս[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով2046 $[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)9,3 տոկոս[4]
Գործազրկություն5,2 տոկոս[5]

Գանայի տնտեսությունն ունի բազմազան և հարուստ ռեսուրսների բազա, ներառյալ թվային տեխնոլոգիական ապրանքների արտադրությունն ու արտահանումը, ավտոմոբիլային և նավերի շինարարությունը և արտահանումը, ինչպես նաև բազմազան ու հարուստ ռեսուրսների արտահանումը, ինչպիսիք են ածխաջրածինները և արդյունաբերական օգտակար հանածոները։

Գանայի ներքին տնտեսությունը 2012 թվականին կենտրոնացված է եղել ծառայությունների շուրջ, որոնք կազմում էին ՀՆԱ-ի 50%-ը և աշխատուժի 28%-ը։ Բացի հանքանյութերի և նավթի հետ կապված արդյունաբերականացումից, Գանայում արդյունաբերական զարգացումը մնում է հիմնական, հաճախ կապված պլաստիկի հետ (օրինակ՝ աթոռներ, պլաստիկ տոպրակներ, ածելիներ և գրիչներ)[6]։

Գանան ձեռնամուխ է եղել արժույթի վերահաշվարկի իրականացմանը՝ սեդիից (₵) մինչև նոր արժույթ՝ Գանա սեդի (GH₵) 2007 թվականի հուլիսին։ Փոխանցման տոկոսադրույքը կազմում է 1 Գանա սեդի յուրաքանչյուր 10,000 Սեդիի դիմաց։

Գանան Աֆրիկայի ոսկու ամենամեծ արտադրողն է՝ 2019 թվականին շրջանցելով Հարավաֆրիկյան Հանրապետությանը[7] և կակաոյի մեծությամբ երկրորդ արտադրողը (Կոտ դ’Իվուարւց հետո)[8]։ Երկիրը հարուստ է նաև ադամանդներով, մանգանով կամ մանգանով, բոքսիտով և նավթով։ Երկրի պարտքի մեծ մասը չեղարկվել է 2005 թվականին, սակայն կառավարության ծախսերը հետագայում թույլ են տվել աճել։ Նավթի գների անկման հետ մեկտեղ դա հանգեցրել է տնտեսական ճգնաժամի, որը ստիպել է կառավարությանը 2015 թվականի ապրիլին Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) կողմից 920 միլիոն դոլարի երկարաձգված վարկի շուրջ բանակցություններ վարել[9]։

Հարկավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավելացված արժեքի հարկը սպառման հարկ է, որը կառավարվում է Գանայում։ 1998 թվականին սկսված հարկային ռեժիմն ուներ մեկ դրույքաչափ, սակայն 2007 թվականի սեպտեմբերից մտել է բազմակի դրույքաչափի ռեժիմ։ 1998 թվականին հարկի դրույքաչափը եղել է 10%, իսկ 2000 թվականին փոփոխվել է և դարձել 12,5%։ Եկամտահարկի և կորպորատիվ հարկի բարձրագույն դրույքաչափերը կազմում են 25%։ Ավելացված արժեքի հարկի (ԱԱՀ) հետ ներառված այլ հարկերն են ազգային առողջության ապահովագրության տուրքը և կապիտալի շահույթի հարկը։ Ընդհանուր հարկային բեռը 2013 թվականին կազմել է Գանայի ընդհանուր ներքին եկամտի 12,1%-ը։

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանայի արդյունաբերական բազան համեմատաբար առաջադեմ է։ Ներմուծման փոխարինող արդյունաբերությունը ներառում է էլեկտրոնիկայի արտադրությունը։ Rlg Communications-ը առաջին բնիկ աֆրիկյան ընկերությունն է, որը հավաքում է դյուրակիր համակարգիչներ, աշխատասեղաններ և բջջային հեռախոսներ և հանդիսանում է Արևմտյան Աֆրիկայի տեղեկատվական և հաղորդակցության տեխնոլոգիաների (ՏՀՏ) և բջջային հեռախոսների արտադրության ամենամեծ ընկերությունն է[10]։

Գանան սկսել է իր ավտոմոբիլային արդյունաբերությունը SMATI Turtle 1 անունով ամուր ամենագնաց նախատիպի կառուցմամբ, որը նախատեսված է եղել աֆրիկյան կոշտ տեղանքում օգտագործելու համար։ Այն նախագծվել և արտադրվել է Suame Magazine Industrial Development կազմակերպության արհեստավորների կողմից։ Քաղաքային էլեկտրական մեքենաները Գանայում արտադրվում են 2014 թվականից[11][12]։

2012 թվականի դրությամբ տեքստիլի ոլորտում գործել են չորս խոշոր ընկերություններ՝ Akosombo Textiles Limited, Tex Style Ghana Limited, Printex Ghana և Ghana Textile Manufacturing Company[13]:

Ghana National Petroleum Corporation-ը և Ghana Oil Company-ն զբաղվում են հում նավթի և գազի հետախուզմամբ, շահագործման և վերամշակմամբ[14]։

Հեռահաղորդակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի հունվարի վերջին Գանայում ձայնային բաժանորդագրությունների ընդհանուր թիվը կազմել է 41,380,751։ Սա 1,28% տոկոսային աճ է 2019 թվականի դեկտեմբերի 40,857,007 ցուցանիշի համեմատ։ Ընդհանուր ներթափանցման մակարդակը կազմում է 136,79%։ Գանայում բջջային հեռախոսակապի ընկերությունների միջև մրցակցությունը հեռահաղորդակցության ոլորտի աճի կարևոր մասն է, ներկայիս առաջատարը MTN-ն է՝ 23,150,485 ձայնային բաժանորդագրությամբ, որը ներկայացնում է շուկայի 55,95%-ը, որին հաջորդում է Vodafone-ը՝ 9,075,795 ձայնային բաժանորդագրությամբ[15][16][17]։  

Գանայի զանգվածային լրատվության միջոցները Աֆրիկայում ամենաազատականներից են, իսկ համաշխարհային մամուլի ազատության ինդեքսով Գանան զբաղեցնում է երրորդ ամենաազատը Աֆրիկայում և 30-րդը՝ ամենաազատը աշխարհում։ Գանայի Սահմանադրության 12-րդ գլուխը երաշխավորում է Գանայի մամուլի ազատությունը և զանգվածային լրատվության միջոցների անկախությունը, իսկ 2-րդ գլուխն արգելում է գրաքննությունը[18]։ Գանայի մամուլի ազատությունը վերականգնվել է 1992 թվականին[18]։

Գանան Աֆրիկայի առաջին երկրներից էր, որը միացել է համաշխարհային ցանցին[19]։ 2010 թվականին Գանայում եղել է 165 լիցենզավորված ինտերնետ ծառայություններ մատուցողներ, որոնք օգտագործում էին 29 օպտիկամանրաթել, 176 VSAT օպերատոր, որոնցից 57-ը գործում էին, իսկ 99 ինտերնետային օպերատորներ լիազորված էին հանրային, մասնավոր տվյալների և փաթեթների համար, անջատված ցանցի օպերատորները եղել են 25-ը[20]։

Տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանայի մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի փոփոխություն, 1870–2018 թթ. Թվերը ճշգրտված են 2011 թվականի միջազգային դոլարի գնաճով:
Ժամանակի ընթացքում ծայրահեղ աղքատության մեջ գտնվող բնակչության մասնաբաժինը 1981-ից մինչև 2019 թվականը:

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 1980–2023 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է[21]։

Տարի ՀՆԱ

(մլրդ. ԱՄՆ Դոլլար)

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ԱՄՆ դոլար՝ ըստ ՊՄԳ-ի)

ՀՆԱ

(անվանական ԱՄՆ դոլարով)

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(անվանական արտահայտությամբ ԱՄՆ դոլարով)

ՀՆԱ աճ

(Իրական)

Գնաճի մակարդակ

(տոկոսներով)

1980 12.8 1,202 37.4 0.4% negative increase50.0% Տվյալ չկա
1981 13.5 1,236 60.7 Decrease−3.5% negative increase116.5% Տվյալ չկա
1982 Decrease13.2 Decrease1,175 70.4 Decrease−6.9% negative increase22.5% Տվյալ չկա
1983 Decrease12.8 Decrease1,118 Decrease47.3 Decrease−4.8% negative increase122.2% Տվյալ չկա
1984 14.6 1,185 Decrease17.1 9.0% negative increase40.0% Տվյալ չկա
1985 16.0 1,272 Decrease15.3 5.1% negative increase10.3% Տվյալ չկա
1986 17.3 1,347 Decrease14.1 5.2% negative increase24.5% Տվյալ չկա
1987 18.9 1,439 Decrease11.8 4.8% negative increase39.8% Տվյալ չկա
1988 20.9 1,550 12.5 5.6% negative increase31.4% Տվյալ չկա
1989 22.7 1,646 12.7 5.1% negative increase25.2% Տվյալ չկա
1990 24.4 1,728 14.7 3.3% negative increase37.2% 19.2%
1991 26.4 1,828 16.5 5.3% negative increase18.1% positive decrease18.7%
1992 28.2 1,907 Decrease16.3 3.9% negative increase10.0% negative increase23.1%
1993 30.3 1,997 Decrease13.3 3.7% negative increase24.9% negative increase37.2%
1994 32.0 2,061 Decrease12.3 3.6% negative increase24.9% negative increase55.2%
1995 34.0 2,140 14.6 4.2% negative increase59.3% positive decrease51.0%
1996 36.3 2,228 15.5 4.6% negative increase44.5% positive decrease46.0%
1997 39.0 2,339 15.8 5.8% negative increase24.8% negative increase48.7%
1998 41.5 2,424 17.2 5.0% negative increase19.2% positive decrease40.6%
1999 44.0 2,506 17.8 4.5% negative increase12.5% negative increase55.7%
2000 46.6 Decrease2,464 Decrease11.5 3.6% negative increase25.1% negative increase80.2%
2001 49.5 2,550 12.2 3.8% negative increase32.9% positive decrease61.9%
2002 52.6 2,644 14.2 4.6% negative increase14.8% positive decrease58.0%
2003 56.3 2,766 17.5 5.1% negative increase26.6% positive decrease52.8%
2004 61.0 2,923 20.3 5.4% negative increase12.7% positive decrease41.1%
2005 66.8 3,126 24.6 6.2% negative increase15.1% positive decrease34.0%
2006 72.9 3,331 28.9 5.8% negative increase11.7% positive decrease18.5%
2007 77.9 3,480 34.0 4.1% negative increase10.7% negative increase22.5%
2008 86.5 3,779 38.7 9.2% negative increase16.5% negative increase24.6%
2009 92.0 3,931 34.6 4.8% negative increase13.1% negative increase26.9%
2010 100.4 4,071 43.3 7.9% negative increase6.7% negative increase34.5%
2011 116.8 4,623 53.8 14.0% negative increase7.7% positive decrease31.3%
2012 133.3 5,152 56.9 9.3% negative increase7.1% negative increase35.4%
2013 140.9 5,321 63.7 7.3% negative increase11.7% negative increase42.9%
2014 151.6 5,595 Decrease54.3 2.9% negative increase15.5% negative increase50.1%
2015 Decrease145.0 Decrease5,233 Decrease49.4 2.1% negative increase17.2% negative increase53.9%
2016 Decrease142.3 Decrease5,021 56.1 3.4% negative increase17.5% negative increase55.9%
2017 149.0 5,148 60.4 8.1% negative increase12.4% negative increase57.0%
2018 162.0 5,482 67.3 6.2% negative increase9.3% negative increase62.0%
2019 175.7 5,823 68.4 6.5% negative increase7.1% positive decrease58.3%
2020 178.9 Decrease5,812 70.0 0.5% negative increase9.9% negative increase72.3%
2021 196.4 6,256 79.6 5.1% negative increase10.0% negative increase79.1%
2022 216.6 6,752 Decrease72.1 3.1% negative increase31.9% negative increase92.4%
2023 227.2 6,905 76.6 1.2% negative increase42.2% positive decrease84.9%

Ներմուծում և արտահանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2016 թվականին Գանայի արտահանման առաջատար ապրանքներն են եղել հում նավթը (2,66 միլիարդ դոլար), ոսկին (2,39 միլիարդ դոլար), կակաոյի հատիկները (2,27 միլիարդ դոլար), կակաոյի մածուկը (382 միլիոն դոլար) և կակաոյի կարագը (252 միլիոն դոլար)։ 2016 թվականին Գանայի արտահանման գլխավոր ուղղությունները եղել են Շվեյցարիան (1,73 միլիարդ դոլար), Չինաստանը (1,06 միլիարդ դոլար), Ֆրանսիան (939 միլիոն դոլար), Հնդկաստանը (789 միլիոն դոլար) և Նիդեռլանդները (778 միլիոն դոլար)[22]։

2016 թվականին Գանա ներմուծման հիմնական կատեգորիաները եղել են զտված նավթը (2,18 միլիարդ դոլար), հում նավթը (546 միլիոն դոլար), ոսկին (428 միլիոն դոլար), բրինձը (328 միլիոն դոլար) և փաթեթավորված դեղամիջոցները (297 միլիոն դոլար)։ 2016 թվականին Գանա ներմուծման ամենաբարձր արժեք ունեցող երկրներն են եղել Չինաստանը (4,1 միլիարդ դոլար), Նիդեռլանդները (1,58 միլիարդ դոլար), Միացյալ Նահանգները (1,1 միլիարդ դոլար), Նիգերիան (920 միլիոն դոլար) և Հնդկաստանը (668 միլիոն դոլար)[22]։

Մասնավոր բանկինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանայի ֆինանսական ծառայությունները վերջին տարիներին բազմաթիվ բարեփոխումներ են տեսել։ 2007 թվականին բանկային (թոփոխություն) ակտը ներառում էր բանկային գործունեության ընդհանուր լիցենզիա շնորհելը որակավորված բանկերին, որը թույլ է տալիս միայն Գանայի բնիկ օֆշորային բանկերին աշխատել Գանա երկրում։ Գանայի բնիկ մասնավոր բանկ Capital Bank-ն առաջինն է եղել, ինչը ստացել է ընդհանուր բանկային լիցենզիա Գանայում, ինչպես նաև Գանայի բնիկ մասնավոր բանկերը՝ UniBank, National Investment Bank և Prudential Bank Limited: Հետևաբար, Գանայի ոչ ռեզիդենտ անհատների կամ ռեզիդենտների և օտարերկրյա ընկերությունների կամ Գանայի բնիկ ընկերությունների համար հնարավոր է դարձել Գանայում բացել բնիկ Գանայի օֆշորային բանկային հաշիվներ[23]։ Գանայի բնիկ մանրածախ և խնայողական բանկերը ներառում են Գանայի գյուղատնտեսական զարգացման բանկը, CAL Ban-ը, GCB Bank Ltd-ը, Home Finance Compan-ը և UT Bank-ը, ինչպես նաև Գանայի բնիկ խնայողական և վարկային ABii National և Savings և Loans Company հաստատությունները[23]։

Ֆոնդային բորսա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանայի ֆոնդային բորսան Աֆրիկայում ամենամեծերից մեկն է, որի շուկայական կապիտալիզացիան կազմում է 57,2 միլիարդ ԳՀ կամ 180,4 միլիարդ CN¥ : Հարավային Աֆրիկայի

Յոհանեսբուրգի ֆոնդային բորսան ամենամեծն է[24]։

Էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանան զբաղվում է հիդրոէներգետիկ և արևային էներգիայի էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ, ինչպես նաև նավթագազային արդյունաբերությամբ

2018 թվականի դրությամբ Գանան սպառել է մոտ 10 միլիոն տոտ առաջնային էներգիա, որը հիմնականում բաղկացած է կենսազանգվածից (40%), նավթից և դիզելից (40%), որին հաջորդում են հիդրոէներգիան (10%) և բնական գազը (10%)[25]։

Նավթ և գազ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանան ծովում նավթի և բնական գազի զգալի պաշարներ է հայտնաբերել 2000-2010-ական թվականներին։ Երկիրը պաշտոնապես դարձել է նավթի և գազի արտադրող 2010 թվականին՝ «Tullow Oil»-ի կողմից Jubilee հանքավայրը շահագործման հանձնելով և ներկայումս արդյունահանում է երեք խոշոր օֆշորային հանգույցներից՝ Jubilee, TEN և OCTP: 2021 թվականին դրա արդյունահանումը կազմել է օրական մոտ 150,000 բարել նավթ[26]։ 2010 թվականից արդյունահանման մեկնարկից ի վեր Գանան դարձել է նավթի 34-րդ խոշորագույն ազգային արտադրողը[27]։

2021 թվականին Գանան արտահանել է ավելի քան 71 միլիոն բարել նավթ[28]։ Չինաստանը Գանա նավթի խոշորագույն ներկրողն էր՝ ստանալով արտահանման ավելի քան 41%-ը Հարավային Աֆրիկայից, որը երկրորդ խոշոր ներկրողն է՝ 13,9%-ով[28]։

Արևային էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանան արագ կերպով սկսել է արևային կայանների կառուցումը իր արևով հարուստ հողատարածքում՝ նպատակ ունենալով դառնալ առաջին երկիրը, որն իր էներգիայի 6%-ը կստանա արևային էներգիայի արտադրությունից։ 2010-ականների սկզբին շինարարությունը սկսվելուց ի վեր արևային էներգիայից էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը 2014 թվականին զրոյական ԿՎտժ-ից հասել է ավելի քան 60 ԳՎտժ-ի 2020 թվականին, ինչը կազմում է Գանայի էլեկտրաէներգիայի սպառման 0,46%-ը[29]։

Քամու էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հողմատուրբիններ հողմաէլեկտրակայանում:

Գանան ունի 4-6 դասի քամու ռեսուրսներ և ուժեղ քամիների տեղանքներ, ինչպիսիք են Նկվանտան, Աքրայի հարթավայրերը և Կուահու և Գամբագա լեռները։ Առավելագույն էներգիան, որը կարելի է օգտագործել Գանայի քամու հասանելի ռեսուրսից էլեկտրաէներգիայի համար, գնահատվում է մոտ 500–600 ԳՎտժ /տարի[30]։ Հեռանկարներ տալու համար 2011 թվականին, նույն էներգետիկ հանձնաժողովի տվյալներով, միայն Գանայի ամենամեծ Ակոսոմբո հիդրոէլեկտրական ամբարտակը արտադրել է 6,495 ԳՎտժ էլեկտրաէներգիա և, հաշվի առնելով Գանայի ողջ երկրաջերմային էներգիայի արտադրությունը, այդ տարում արտադրված ընդհանուր էներգիան կազմել է 11,200 ԳՎտժ[30]։ Այս գնահատումները հաշվի չեն առնում հետագա սահմանափակող գործոնները, ինչպիսիք են հողօգտագործման սահմանափակումները, գոյություն ունեցող ցանցը (կամ որքան հեռու կարող է լինել քամու ռեսուրսը ցանցից) և հասանելիությունը[30]։

Կենսաէներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիբրիդային Սորգո աճեցման դաշտ:

Գանան ներդրել է մեխանիզմներ՝ ներդրումներ ներգրավելու իր կենսազանգվածի և կենսաէներգիայի ոլորտներում՝ խթանելու գյուղական զարգացումը, ստեղծելու աշխատատեղեր և խնայելու արտարժույթը[31]։ Կենսաէներգիայի ենթաոլորտում հիմնական ներդրումները եղել են արտադրության ոլորտներում, դրանք են՝ փոխադրումը, պահեստավորումը, բաշխումը, իրացումը, շուկայավարումը և արտահանումը[31]։

Գանան նպատակ ունի կայուն հիմունքներով արդիականացնել և ուսումնասիրել կենսաէներգիայի օգուտները[31]։ Կենսազանգվածը Գանայի էներգիայի գերիշխող ռեսուրսն է օժտվածության և սպառման առումով, ընդ որում սպառվող երկու հիմնական կենսավառելիքներն են էթանոլը և բիոդիզելը[31]։ Այդ նպատակով Գանայի էներգետիկայի նախարարությունը 2010 թվականին մշակել է իր էներգետիկ ոլորտի ռազմավարությունը և զարգացման ծրագիրը[31]։ Ռազմավարության կարևորագույն կետերը ներառում են փայտի վառելիքի մատակարարման և արդյունավետ օգտագործման ապահովումը՝ միաժամանակ ապահովելով, որպեսզի դրանց օգտագործումը չհանգեցնի անտառահատումների[31]:Ծրագիրը կաջակցի մասնավոր հատվածի ներդրումներին կենսավառելիքի հումքի մշակման, կենսանավթի արդյունահանման և այն երկրորդական արտադրանքի վերամշակման մեջ՝ դրանով իսկ ստեղծելով ֆինանսական և հարկային խթաններ։ Գանայի նորացման էներգիայի ակտը տրամադրում է անհրաժեշտ հարկաբյուջետային խթաններ մասնավոր հատվածի կողմից վերականգնվող էներգիայի զարգացման համար, ինչպես նաև մանրամասնում է Գանայում կենսավառելիքի և փայտի վառելիքի նախագծերի վերահսկումն ու կառավարումը[31]։ Գանայի նավթի ազգային մարմնին հանձնարարվել է 2011 թվականի Վերականգնվող էներգիայի ակտով Գանայի կենսավառելիքի խառնուրդը գնահատել նավթի գնագոյացման սահմանված բանաձևի համաձայն[31]։

Կլիմայի փոփոխության և գլոբալ տնտեսական խառնաշփոթի համակցված հետևանքները հրատապության զգացում են առաջացրել Գանայի քաղաքականություն մշակողների, արդյունաբերության և զարգացման մասնագետների մոտ՝ գտնելու կայուն և կենսունակ լուծումներ կենսավառելիքի ոլորտում[31]։

Էներգիայի սպառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը Գանայի ազգային տնտեսության զարգացմանը հասնելու առանցքային գործոններից մեկն է։ Գանայի էլեկտրաէներգիայի ազգային սպառումը 2009 թվականին մեկ շնչի հաշվով կազմել է 265 կՎտ[32][33] Էլեկտրաէներգիայի դեֆիցիտը հանգեցրել է dumsor-ի (անջատումների)[34], մեծացնելով հետաքրքրությունը վերականգնվող աղբյուրների նկատմամբ[35]։

Ածխաջրածին և հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանայի հանքային ռեսուրսները՝ բոքսիտներ, ադամանդներ, փայտ և մանգան:
Գանայի նավթի արտահանումնների վիճակագրություն:

Գանան ունի 5 միլիարդ բարել (790×106 մ3)-ից մինչև 7 միլիարդ բարել (1,1×109 մ3) նավթի պաշար։ 2007 թվականին հայտնաբերվել է նավթի խոշոր հանքավայր, որը պարունակում էր մինչև 3 միլիարդ բարել (480×106 մ 3) հում նավթ[36]։ Քանի որ այս հայտնագործությունները Գանան կայուն կերպով ավելացնում է արդյունահանումը, երկրների ներկայիս գագաթնակետը կազմում է օրական 200,000 բարել։ Ներկայիս արդյունահանումը կազմում է օրական 179900 բարել[27]։

Գանան ունի բնական գազի հսկայական պաշարներ, որոնք օգտագործում են Գանայում գործող բազմաթիվ օտարերկրյա բազմազգ ընկերություններ[37]։ Ածխաջրածնային արդյունաբերությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել Գանայի տարածաշրջանային և քաղաքային զարգացմ

Հանքարդյունաբերությունը Գանայի տնտեսության մեջ մեծ նշանակություն է ձեռք բերել 21-րդ դարի սկզբից՝ 2007 թվականին աճելով մոտ 30%[38]։ Հանքարդյունաբերության հիմնական արդյունահանումներն են բոքսիտը[39], ոսկին (Գանան աշխարհի խոշորագույն ոսկու արտադրողներից մեկն է)[40], և ֆոսֆատները[41]:ան վրա, և դրանք, հավանաբար, զգալիորեն կաճեն գալիք տարիներին[42]։

Հանքարդյունաբերությունը Գանայի տնտեսության մեջ մեծ նշանակություն է ձեռք բերել 21-րդ դարի սկզբից՝ 2007 թվականին աճելով մոտ 30%[38]։ Հանքարդյունաբերության հիմնական արդյունահանումներն են բոքսիտը[39], ոսկին (Գանան աշխարհի խոշորագույն ոսկու արտադրողներից մեկն է)[43], և ֆոսֆատները[44]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տուրիստական ուղղություններ Գանայում[45]

Զբոսաշրջության նախարարությունը մեծ ուշադրություն է դարձրել զբոսաշրջության հետագա աջակցության և զարգացման վրա։ 2009 թվականին զբոսաշրջությունը կազմել է ՀՆԱ-ի 4,9%-ը՝ գրավելով շուրջ 500,000 այցելու։ Զբոսաշրջային ուղղությունները ներառում են Գանայի բազմաթիվ ամրոցներ և ամրոցներ, ազգային պարկեր, լողափեր, բնական արգելոցներ, լանդշաֆտներ և Համաշխարհային ժառանգության շենքեր և վայրեր[46][47]։

2011 թվականին Forbes ամսագիրը Գանան դասակարգել է աշխարհի տասնմեկերորդ ամենաբարեկամ երկիրը։ Պնդումը հիմնված էր 2010 թվականին ճանապարհորդների մի հատվածի հարցման վրա։ Աֆրիկյան մայրցամաքի բոլոր երկրներից, որոնք ընդգրկվել են հետազոտության մեջ, Գանան ամենաբարձրն է[48]։

Գանա մուտք գործելու համար անհրաժեշտ է ունենալ Գանայի կառավարության կողմից լիազորված վիզա, բացառությամբ գործուղումների մեջ գտնվող որոշ ձեռնարկատերերի[49]։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013 թվականին գյուղատնտեսությունը զբաղեցրել է Գանայի ընդհանուր աշխատուժի 53,6%-ը[50][51]։ Ագրոբիզնեսը կազմում է համախառն ներքին արդյունքի մի փոքր մասը[52]։ Հիմնական բերքահավաքներն են եգիպտացորենը, սոսիը, բրինձը, կորեկը, սորգո, մանասավան և հեմը[53]։ Ի տարբերություն գյուղատնտեսական անասնաբուծության, անտառային և ձկնորսության ոլորտների, բերքի ոլորտը առանցքային է Գանայի գյուղատնտեսական արդյունաբերության համար[54]։

Գանայում 2018 թվականին արտադրվել է՝

  • 20,8 միլիոն տոննա կասավա (աշխարհի 4-րդ խոշորագույն արտադրողը, զիջելով միայն Նիգերիային, Թաիլանդին և Կոնգոյին)
  • 7,8 միլիոն տոննա յամ (աշխարհի 2-րդ ամենամեծ արտադրողը, զիջում է միայն Նիգերիային)
  • 4,1 միլիոն տոննա սոսի (աշխարհի 2-րդ խոշորագույն արտադրողը, Կոնգոյից անմիջապես հետո)
  • 2,6 միլիոն տոննա արմավենու յուղ (աշխարհում 8-րդ ամենամեծ արտադրողը)
  • 2,3 մլն տոննա եգիպտացորեն
  • 1,4 միլիոն տոննա տարո (աշխարհի 4-րդ խոշորագույն արտադրողը, զիջելով միայն Նիգերիային, Չինաստանին և Կամերունին)
  • 947 հազար տոննա կակաո (աշխարհում 2-րդ ամենամեծ արտադրողը, զիջելով միայն Կոտ դ'Իվուարին)
  • 769 հազար տոննա բրինձ
  • 753 հազար տոննա նարինջ (19-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում)
  • 713 հազար տոննա արքայախնձոր (11-րդ ամենամեծ արտադրողն աշխարհում)
  • 521 հազար տոննա գետնանուշ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  2. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/NGDP_RPCH@WEO?year=2016
  3. ↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — WB.
  4. ↑ https://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD/GHA
  5. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gh.html
  6. ↑ «Obama's Ghana trip sends message across Africa». CNN. 2009 թ․ հուլիսի 10.
  7. ↑ «Top 10 Gold Producing Countries» (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 16-ին.
  8. ↑ «Cocoa in Ivory Coast and Ghana 2017 – African Business» (բրիտանական անգլերեն). 2017 թ․ հոկտեմբերի 22. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  9. ↑ The Heritage Foundation. «Ghana's Economy». Heritage. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 17-ին.
  10. ↑ «Rlg wants to create a million jobs». standard.gm. 2014 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 10-ին.
  11. ↑ «Ghana's model car attracts Dutch government support». Myjoyonline.gh. 2013 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  12. ↑ Kofi Adu Domfeh (2013 թ․ ապրիլի 13). «Ghana's model vehicle unveiled by Suame Magazine artisans». Modernghana.com. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  13. ↑ Daily Graphic Newspaper. «What Will Save Ghana's Textile Industry?». Government of Ghana. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 10-ին.
  14. ↑ «Ghana National Petroleum Corporation» (PDF). ghanaoilwatch.org. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 10-ին.
  15. ↑ «Mobile voice subscription hits 41.3 million – NCA». ghanaweb.com (անգլերեն). 2020 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 1-ին.
  16. ↑ «Telecom Voice Subscription » National Communications Authority». nca.org.gh. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 1-ին.
  17. ↑ «Mobile voice subscription hits 41.3m». classfmonline.com (անգլերեն). 2020 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 1-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Ghana culture and media Արխիվացված 8 Ապրիլ 2013 archive.today "Country Facts".
  19. ↑ Ghana: Internet Usage and Telecommunications Report.
  20. ↑ Atteneri Nabila Benítez Trujillo.
  21. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». IMF (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ փետրվարի 26-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 OEC. «Ghana Imports and Exports». Atlas Media. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 13-ին.
  23. ↑ 23,0 23,1 «Ghana Economy». heritage.org. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 20-ին.
  24. ↑ «Ghana Market Update» (PDF). icbuk.com. Intercontinental Bank. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 26-ին.:13
  25. ↑ «Ghana Energy Outlook – Analysis». IEA (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  26. ↑ «Public Interest Accountability Committee». piacghana.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  27. ↑ 27,0 27,1 «Oil Production – Global Rankings». Maxinomics. 2022 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  28. ↑ 28,0 28,1 «Ghana Crude Oil Exports 2017 – Present». Maxinomics. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  29. ↑ «Ghana – Solar Electricity Generation 1981 – Present». Maxinomics. 2021 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 «Renewable Energy – what is Ghana's wind power potential». arrakis-group.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 31,4 31,5 31,6 31,7 31,8 «Renewable». energymin.gov.gh. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  32. ↑ «The sector of electricity in Ghana». Proexca (իսպաներեն). 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  33. ↑ «Consumption of Electrical Energy (kWh per capita)». World Bank (իսպաներեն). Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
  34. ↑ «I've been named 'Mr Dumsor' in Ghana – Prez Mahama tells Ghanaians in Germany – See more at». Graphic Online. Graphic Communications Group Limited (G.C.G.L). 2015 թ․ հունվարի 21. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 2-ին.
  35. ↑ Agbenyega, E. (2014 թ․ ապրիլի 10). «Ghana's power crisis: What about renewable energy?». graphic.com.gh. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 8-ին.
  36. ↑ Ghana's increasing Oil Reserves and New Discoveries Արխիվացված 26 Դեկտեմբեր 2007 Wayback Machine.
  37. ↑ «Guide to Natural Gas in Ghana» (PDF). Bureau of Economic Geology. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  38. ↑ 38,0 38,1 «Ghana, the best student of the classroom». Mondial Nieus (իսպաներեն). Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 MBendi. «Bauxite Mining in Ghana-Overview». Information Services. Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  40. ↑ «Gold in Ghana 2011 market». Proexca (իսպաներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  41. ↑ «Ghana» (PDF). University of Guelph. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 20-ին.
  42. ↑ Obeng-Odoom F, 2014, Oiling the Urban Economy: Land, Labour, Capital, and the State in Sekondi-Takoradi, Ghana, Routledge, London
  43. ↑ «Gold in Ghana 2011 market». Proexca (իսպաներեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  44. ↑ «Ghana» (PDF). University of Guelph. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 20-ին.
  45. ↑ «Trade Expo International». UniqueTtrustex. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 19-ին.
  46. ↑ «Asante Traditional Buildings». Unesco. World Heritage Centre. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 20-ին.
  47. ↑ «Forts and Castles, Volta, Greater Accra, Central and Western Regions». Unesco. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 20-ին.
  48. ↑ «Forbes: Ghana is eleventh friendliest nation». vibeghana.com. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 31-ին.
  49. ↑ Harvard quotation. Belda. 2004. :24
  50. ↑ Food and Agriculture Policy Decision Analysis (FAPDA). «Country Fact sheet on food and agriculture policy trends» (PDF). Food and Agricultural Organisation of the United Nations. FAO. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 13-ին.
  51. ↑ Clark, Nancy L. "Agriculture" (and subchapters).
  52. ↑ «Members». ONU (իսպաներեն). Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  53. ↑ «Agriculture in Ghana (Facts and figures)» (PDF). 2009. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
  54. ↑ «Ghana». Natureduca (իսպաներեն). Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 21-ին.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գանայի տնտեսություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գանայի_տնտեսություն&oldid=9946936» էջից