Դրապետոմանիա

Դրապետոմանիա՝ ենթադրյալ հոգեկան խանգարում, որը, ըստ ամերիկացի բժիշկ Սամուել Ա. Քարթրայթի 1851թ․ ձևակերպման, ստրկացված աֆրիկացիների գերությունից փախչելու պատճառն էր^[1]^[2]։ Ըստ այս վարկածի՝ ստրկությունը այնպիսի բարելավում էր ստրուկի կյանքում, որ փախչելու ցանկություն կունենար միայն նա, ով կտառապեր հոգեկան հիվանդությամբ^[3]^[4]։

Քարթրայթը հատկապես ընդգծել է ստրուկների փախչելու հակվածությունը այն պլանտացիաներից, որտեղ նրանց պահում էին։ Քանի որ իրենց կարգավիճակից գոհ ստրուկները չէին ցանկանա հեռանալ, նա եզրակացրեց, որ այդպիսի մարդիկ ունեն հիվանդություն, այդ պատճառով էլ չեն ցանկանում ենթարկվել կյանքի բնական պայմաններին։ Նա «De Bow's Review» ամսագրում հոդված է հրապարակել սևամորթ ստրուկների հիվանդությունների և յուրահատկությունների մասին^[5]^[6]։ Հետագայում Քարթրայթի հոդվածը հարավում վերահրատարակվելով, Միացյալ Նահանգների հյուսիսում լայնորեն ծաղրի ու երգիծանքի արժանացավ։ Այդ ժամանակից ի վեր հայեցակարգը անվանարկվել է որպես կեղծ գիտություն^[7] և ցույց է տրվել, որ այն գիտական ռասիզմի համակարգի մի մասն է։ Ստրուկի ազատության ձգտումը պաթոլոգիա չէ^[8]։

Տերմինը ծագել է հունարեն «δραπέτης» (drapetēs, «փախուստի դիմած ստրուկ») և «μανία» (մոլուցք, «խելագարություն, կատաղություն») բառերից^[9]։

Դեռևս 1914 թվականին Թոմաս Լաթրոպ Ստեդմանի գործնական բժշկական բառարանի երրորդ հրատարակությունը ներառում էր դրապետոմանիայի բառահոդվածը, որը սահմանվում էր որպես «թափառականություն, դրոմոմանիա. թափառելու անկառավարելի կամ խելագարության հասնող մղում»^[10]։

Նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քարթրայթը Լուիզիանայի Բժշկական Ասոցիացիայի^[7] կողմից տրված փաստաթղթում, որը լայնորեն վերատպվել է, նկարագրել է խանգարումը, որը, նրա խոսքերով, «անհայտ է մեր բժշկական փորձագետներին, թեև դրան բնորոշ ախտանիշը` ծառայությունից փախչելը, լավ հայտնի է մեր տնկադաշտի տերերին և վերակացուներին»^[9]։

Ըստ Քարթրայթի՝ դրապետոմանիան դրսևորվում է այն ժամանակ, երբ ստրկատերերը ստրուկներին համարում են իրենց հավասար^[11]։

Եթե նրանց հետ բարյացակամ վարվեն, լավ կերակրեն, հագուստով ապահովեն, տրամադրեն այնքան վառելիք, որ կրակը չմարի ամբողջ գիշեր, բաժանեն ըստ ընտանիքների, յուրաքանչյուր ընտանիք ունենա իր տունը, չթույլատրեն գիշերը այցելել հարևաններին, արգելեն հյուրընկալել հարևաններ կամ օգտագործել ալկոհոլային խմիչքներ, չծանրաբեռնեն և չստիպեն աշխատել վատ եղանակային պայմաններում, նրանց կառավարելը շատ հեշտ կլինի՝ ավելի հեշտ, քան աշխարհի ցանկացած այլ ժողովրդի։ Եթե նրանցից որևէ մեկը կամ մի քանիսը, ցանկացած պահի, իրենց գլուխները բարձրացնեն իրենց տիրոջ կամ մարդկության ուղղությամբ, նրանք պետք է պատժվեն այնքան ժամանակ, մինչև դառնան այնքան հնազանդ, որքան իրենցից պահանջվում է։ Փախուստը կանխելու համար նրանց պետք է պահել նմանատիպ վիճակում և վերաբերվել երեխաների պես^[12]։

«Նեգրոիդ ռասայի հիվանդությունները և առանձնահատկությունները» աշխատության մեջ Քարթրայթն ասում է, որ Աստվածաշունչը կոչ է անում ստրուկին հնազանդվել իր տիրոջը, և դրանով իսկ ստրուկը փախչելու ցանկություն չի ունենա^[9]։

Կանխարգելում և բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի հավելումն դրապետոմանիայի նույնականացման, այն առաջացնում է այնպիսի զգացողություն, որ «պատշաճ բժշկական խորհրդատվությանը խստորեն հետևելու դեպքում, շատ նեգրերի մոտ հանդիպող և անհանգստություն պատճառող այս խնդիրը՝ փախչելը, կարող է գրեթե ամբողջությամբ կանխվել»^[9]։ Ստրուկների դեպքում «առանց պատճառի մռայլ և դժգոհ լինելը» մոտալուտ փախուստի նախազգուշական նշան է։ Քարթրայթը որպես «կանխարգելիչ միջոց» առաջարկում է «մտրակելու միջոցով սատանային մարմնից հանելը»^[7]^[12]^[13]։

Ժամանակակից քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչ Քարթրայթի հոդվածը վերատպվում էր հարավում^[14], Միացյալ Նահանգների հյուսիսում այն լայնորեն ծաղրի արժանացավ։ Հոդվածի երգիծական վերլուծությունը 1855 թվականին հայտնվեց «Buffalo Medical Journal»-ի խմբագրականում^[15]։ Հանրահայտ լանդշաֆտային ճարտարապետ Ֆրեդերիկ Լո Օլմսթեդը «Ճամփորդություն ծովափնյա ստրկատիրական նահանգներում» (1856 թ.) աշխատության մեջ նկատեց, որ սպիտակամորթ պայմանագարային ծառայողները նույնպես հաճախ էին փախչում, ուստի նա ներկայացրեց երգիծական հիպոթեզ, ըստ որի ենթադրյալ հիվանդությունն իրականում եվրոպական ծագում ունի, տարածված է սպիտակամորթների շրջանում, և Աֆրիկա ներմուծվել է վաճառականների կողմից^[16]։

Հարավային ժամանակակից մտավորականությունը Քարթրայթին համարում էր ծայրահեղական գործիչ^[17]։ Սթիվեն Ջեյ Գուլդը Քարթրայթին ճանաչեց որպես «նշանավոր հարավային բժիշկ»՝ զգուշացնելով, որ ստրկության մասին Քարթրայթի պատկերացումը «գիտական փաստարկների շրջանակում» «ծայրահեղ է», իրականությանը չի համապատասխանում և, հավանաբար, քիչ ուշադրություն է գրավել «խելացի շատ հարավցիների» կողմից^[18]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dysaesthesia aethiopica, another novel diagnosis of Cartwright's regarding what was seen as a mental illness that was the cause of laziness among slaves.
The Protest Psychosis: How Schizophrenia Became a Black Disease
Depression
Dromomania
Political abuse of psychiatry
Fugitive slave
Classification of mental disorders
Sluggish schizophrenia
Biology of depression

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ White, Kevin (2002). An introduction to the sociology of health and illness. SAGE Publishing. էջեր 41, 42. ISBN 0-7619-6400-2.
↑ Bynum, Bill (2000). «Discarded Diagnoses : Drapetomania». The Lancet. Elsevier BV. 356 (9241): 1615. doi:10.1016/s0140-6736(05)74468-8. eISSN 1474-547X. ISSN 0140-6736. LCCN sf82002015. OCLC 01755507. PMID 11075805. S2CID 5440631.
↑ Michael, Ruane (2019 թ․ ապրիլի 30). «A brief history of the enduring phony science that perpetuates white supremacy». The Washington Post. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
↑ Pilgrim, David (2005 թ․ նոյեմբերի 1). «Drapetomania - November 2005». Jim Crow Museum of Racist Memorabilia. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
↑ Hervé Guillemain, "Drapetomania" in Hervé Guillemain (ed.), DicoPolHiS, Le Mans Université, 2021.
↑ De Bow's Review of the Southern and Western States (անգլերեն). Vol. 11. New Orleans: J.D.B. De Bow. 1851. էջեր 331–336.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Caplan, Arthur; McCartney, James; Sisti, Dominic (2004). Health, disease, and illness: concepts in medicine. Georgetown University Press. ISBN 1-58901-014-0.
↑ Pilgrim, David (2005 թ․ նոյեմբեր). «Question of the Month: Drapetomania». Jim Crow Museum of Racist Memorabilia. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 11-ին.
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Cartwright, Samuel A. (1851). «Diseases and Peculiarities of the Negro Race». DeBow's Review. XI. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
↑ Stedman, Thomas Lathrop (1914). «drapetomania». Practical Medical Dictionary (3rd ed.). New York: W. Wood. էջ 268. hdl:2027/ien.35558005332206. Also available from Internet Archive
↑ Baynton, Douglas C. "Disability and the Justification of Inequality in American History". The New Disability History: American Perspectives, 2001.
↑ ^12,0 ^12,1 Paul Finkelman (1997). Slavery & the Law. Rowman & Littlefield. էջ 305. ISBN 0-7425-2119-2.
↑ Rick Halpern, Enrico Dal Lago (2002). Slavery and Emancipation. Blackwell Publishing. էջ 273. ISBN 0-631-21735-5.
↑ Cartwright (1851). «Diseases and Peculiarities of the Negro Race». De Bow's Review. XI: 331–336.
↑ S. B. Hunt (1855). «Dr. Cartwright on "Drapetomania"». Buffalo Medical Journal. 10 (7): 438–442. PMC 8676958. PMID 35375930.
↑ Frederick Law Olmsted (1856). A Journey in the Seaboard Slave States, with Remarks on Their Economy. Mason Brothers. էջ 226. ISBN 9780678008133.
↑ Carmody, Todd (2018 թ․ հոկտեմբերի 16). «Review of Medicalizing Blackness: Making Racial Difference in the Atlantic World, 1780-1840 by Rana A. Hogart (Durham, NC: Duke University Press, 2017)». Catalyst: Feminism, Theory, Technoscience. University of Toronto Libraries - UOTL. 4 (2): 1–6. doi:10.28968/cftt.v4i2.29596. ISSN 2380-3312.
↑ Gould, Stephen Jay (1980). The Mismeasure of Man (PDF). United States: W. W. Norton & Company. էջ 70. ISBN 0-393-01489-4. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Samuel A. Cartwright, "Report on the Diseases and Physical Peculiarities of the Negro Race", The New Orleans Medical and Surgical Journal 1851:691–715 (May).
- Reprinted in DeBow's Review XI (1851). Available at Google Books and excerpted at PBS.org.
- Reprinted in Arthur Caplan, H. Tristram Engelhardt, Jr., and James McCartney, eds, Concepts of Health and Disease in Medicine: Interdisciplinary Perspectives (Boston: Addison-Wesley, 1980).
- Reprinted in Arthur L. Caplan, James J. McCartney, Dominic A. Sisti, eds, Health, Disease, and Illness: Concepts in Medicine (Washington, D.C.: Georgetown University Press, 2004) 1-58901-014-0

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Wikiquote-inline
An Early History – African American Mental Health Արխիվացված 2011-07-09 Wayback Machine
Findlay, James A. (2000). «DRAPETOMANIA --- A DISEASE CALLED FREEDOM: An Exhibition of 18th-, 19th- and Early 20th-Century Material Culture of the African Experience in the Americas from the Collection of Derrick Joshua Beard». Broward County, Florida, US: Broward County Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 15-ին.
Dimuro, Gina (2018 թ․ ապրիլի 4). «Southerners Actually Thought Slaves Escaping Was A Sign Of Mental Illness». All That's Interesting.
DicoPolHiS

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Katherine Bankole, Slavery and Medicine: Enslavement and Medical Practices in Antebellum Louisiana, New York: Taylor and Francis Group, 1998.
Bob Myers, "Drapetomania": Rebellion, Defiance and Free Black Insanity in the Antebellum United States, phD thesis, 2014.

[White-1] White, Kevin (2002). An introduction to the sociology of health and illness. SAGE Publishing. էջեր 41, 42. ISBN 0-7619-6400-2.

[Discarded-2] Bynum, Bill (2000). «Discarded Diagnoses : Drapetomania». The Lancet. Elsevier BV. 356 (9241): 1615. doi:10.1016/s0140-6736(05)74468-8. eISSN 1474-547X. ISSN 0140-6736. LCCN sf82002015. OCLC 01755507. PMID 11075805. S2CID 5440631.

[3] Michael, Ruane (2019 թ․ ապրիլի 30). «A brief history of the enduring phony science that perpetuates white supremacy». The Washington Post. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.

[4] Pilgrim, David (2005 թ․ նոյեմբերի 1). «Drapetomania - November 2005». Jim Crow Museum of Racist Memorabilia. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.

[5] Hervé Guillemain, "Drapetomania" in Hervé Guillemain (ed.), DicoPolHiS, Le Mans Université, 2021.

[6] De Bow's Review of the Southern and Western States (անգլերեն). Vol. 11. New Orleans: J.D.B. De Bow. 1851. էջեր 331–336.

[Caplan-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Caplan, Arthur; McCartney, James; Sisti, Dominic (2004). Health, disease, and illness: concepts in medicine. Georgetown University Press. ISBN 1-58901-014-0.

[8] Pilgrim, David (2005 թ․ նոյեմբեր). «Question of the Month: Drapetomania». Jim Crow Museum of Racist Memorabilia. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 11-ին.

[Cartwright-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 Cartwright, Samuel A. (1851). «Diseases and Peculiarities of the Negro Race». DeBow's Review. XI. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 16-ին.

[10] Stedman, Thomas Lathrop (1914). «drapetomania». Practical Medical Dictionary (3rd ed.). New York: W. Wood. էջ 268. hdl:2027/ien.35558005332206. Also available from Internet Archive

[11] Baynton, Douglas C. "Disability and the Justification of Inequality in American History". The New Disability History: American Perspectives, 2001.

[:0-12] 12,0 ^12,1 Paul Finkelman (1997). Slavery & the Law. Rowman & Littlefield. էջ 305. ISBN 0-7425-2119-2.

[13] Rick Halpern, Enrico Dal Lago (2002). Slavery and Emancipation. Blackwell Publishing. էջ 273. ISBN 0-631-21735-5.

[14] Cartwright (1851). «Diseases and Peculiarities of the Negro Race». De Bow's Review. XI: 331–336.

[15] S. B. Hunt (1855). «Dr. Cartwright on "Drapetomania"». Buffalo Medical Journal. 10 (7): 438–442. PMC 8676958. PMID 35375930.

[16] Frederick Law Olmsted (1856). A Journey in the Seaboard Slave States, with Remarks on Their Economy. Mason Brothers. էջ 226. ISBN 9780678008133.

[Differences-17] Carmody, Todd (2018 թ․ հոկտեմբերի 16). «Review of Medicalizing Blackness: Making Racial Difference in the Atlantic World, 1780-1840 by Rana A. Hogart (Durham, NC: Duke University Press, 2017)». Catalyst: Feminism, Theory, Technoscience. University of Toronto Libraries - UOTL. 4 (2): 1–6. doi:10.28968/cftt.v4i2.29596. ISSN 2380-3312.

[Mismeasure-18] Gould, Stephen Jay (1980). The Mismeasure of Man (PDF). United States: W. W. Norton & Company. էջ 70. ISBN 0-393-01489-4. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]