Պորտուգալիայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պորտուգալիայի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵնթակատեգորիաԵվրոպական միության տնտեսություն, Եվրագոտու տնտեսություն, Եվրոպայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՊորտուգալիա Խմբագրել Wikidata
ՎայրՊորտուգալիա Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ217 571 083 045,99 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ21 291 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)335 319 035 878 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ32 554,298 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ1,4±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ26 096 701 287 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ0,9±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata

Պորտուգալիայի տնտեսությունը Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի 2019 թվականի մրցունակության համաշխարհային զեկույցում զբաղեցնում էր 34-րդ հորիզոնականը[1]։ Միջազգային առևտրի մեծ մասը կատարվում է Եվրամիության (ԵՄ) շրջանակներում, որի անդամ երկրները 2020 թվականին ստացել են պորտուգալական արտահանման 71,4%-ը և կազմել են պորտուգալական ներմուծման 74,6%-ը[2]։ Պորտուգալական արժույթը եվրոն է (€), և երկիրը եղել է Եվրոգոտու կազմի մեջ իր ստեղծման պահից։ Պորտուգալիայի կենտրոնական բանկը «Banco de Portugal»-ն է, որը կազմում է Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի մի մասը, իսկ հիմնական ֆոնդային բորսան «Euronext Lisbon»-ն է[3]։

Պորտուգալիայի տնտեսությունը կայուն է, շարունակաբար ընդլայնվում է 2014 թվականի երրորդ եռամսյակից ի վեր, բացի այդ 2015 թվականի երկրորդ եռամսյակում գրանցվել է ՀՆԱ-ի տարեկան 1,5% աճ[4]։ Տնտեսության աճն ուղեկցվել է գործազրկության մակարդակի շարունակական նվազեցմամբ (2019 թվականի առաջին եռամսյակում՝ 6,3%, 2014 թվականի վերջին գրանցված 13,9%-ի դիմաց)։ Կրճատվել է նաև կառավարության բյուջեի դեֆիցիտը՝ 2010 թվականի ՀՆԱ-ի 11,2%-ից մինչև 0,5% 2018 թվականին։ Այս տեմպերը հակադարձում են Պորտուգալիայի տնտեսության վրա 2007-2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամի ազդեցության հետևանքով առաջացած բացասական միտումներին, որոնի պատճառով այն կրճատվել էր երեք տարի անընդմեջ (2011, 2012 և 2013 թվականներին)՝ ուղեկցվելով գործազրկության մակարդակի բարձր աճով (որը 2013 թվականի սկզբին հասել է ռեկորդային 17,7%-ի)[5]։ Ճգնաժամը առաջացրել է ներքին խնդիրների լայն շրջանակ, որոնք մասնավորապես կապված են տնտեսության պետական դեֆիցիտի մակարդակի, ինչպես նաև տնտեսական պարտքի չափազանց մեծ մակարդակի հետ։ Խնդիրները ավարտվեցին 2011 թվականի ապրիլին երբ Պորտուգալիային հաստատեց ԵՄ-ի կողմից 78 միլիարդ եվրոյի ֆինանսական օգնության ստանալու որոշում, համանման Հունաստանի և Իռլանդիայի Հանրապետություններին։ Կառավարությունը, որը իշխանության էր եկել 2011 թվականի հունիսին, ստիպված եղավ բախվել տնտեսությունը խթանելու իր փորձերի հետ՝ միևնույն ժամանակ ձգտելով պահպանել իր պետական դեֆիցիտը ԵՄ միջինի ցուցանիշի մակարդակին[6]։

Պորտուգալիայում գործում են համաշխարհային հեղինակություն ունեցող մի շարք նշանավոր առաջատար ընկերություններ, ինչպիսին է «The Navigator Company»-ին` որը հանդիսանում է թղթի միջազգային շուկայում խոշոր խաղացող, «Sonae Indústria»-ն՝ փայտի վրա հիմնված պանելների ամենամեծ արտադրողն աշխարհում, «Corticeira Amorim»-ը` խցանի արտադրության համաշխարհային առաջատարը, «Conservas Ramirez»-ը՝ պահածոների ամենահին արտադրողը[7], «Cimpor»-ը՝ աշխարհի 10-րդ խոշորագույն ցեմենտի արտադրողներից մեկը, «EDP Renováveis»-ը՝ հողմային էներգիայի 3-րդ խոշորագույն արտադրողն աշխարհում, «Jerónimo Martins»-ը՝ Պորտուգալիայում սպառողական ապրանքների արտադրող և մանրածախ շուկայի առաջատարը Լեհաստանում և Կոլումբիայում, «TAP Air Portugal»-ը որը բարձր է գնահատվում իր անվտանգության համար և Եվրոպան Աֆրիկայի և Լատինական Ամերիկայի (հատկապես Բրազիլիա) հետ կապող առաջատար ավիաընկերություններից մեկը։

Պորտուգալիայում կրթությունը աստիճանական արդիականացման և հարաբերական ընդլայնման մեջ է 1960-ական թվականներից՝ հասնելով ճանաչման 21-րդ դարում իր համաշխարհային ստանդարտների և միտումների համար։ Համաձայն 2015 թվականի Ուսանողների միջազգային գնահատման ծրագրի (PISA), միջին պորտուգալացի 15-ամյա ուսանողը, երբ գնահատվում է ընթերցանության, մաթեմատիկայի և գիտական գիտելիքների առումով, զգալիորեն բարձր է ՏՀԶԿ-ի միջինից[8][9]։ Պորտուգալիան տունն է համարվում մի քանի համաշխարհային կարգի համալսարանների և բիզնեսի դպրոցների[10], որոնք նպաստել են մի շարք համաշխարհային ճանաչում ունեցող մենեջերների ստեղծմանը և գրավում են ավելի մեծ թվով օտարերկրյա ուսանողների[11]։ Եվրամիությունում բնակչության համամասնությամբ արտագաղթի ամենաբարձր ցուցանիշն ունի Պորտուգալիան։ Ավելի քան երկու միլիոն պորտուգալացի (բնակչության 20%-ը) այժմ ապրում է երկրից դուրս[12]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալական գաղութային կայսրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով Պորտուգալիայում պատմության ընթացքում.

Պորտուգալական կայսրության ժամանակաշրջանում, որը սկսվել է 15-րդ դարում, մինչև 1974 թվականի Կարմիր մեխակների հեղափոխությունը, Պորտուգալիայի տնտեսությունը կենտրոնացած էր առևտրի և հումքի հետ կապված գործունեության մեջ իր հսկայական գաղութային ունեցվածքի շրջանակներում, հիմնականում Ասիայում (համեմունքներ, մետաքս, ներկանյութեր, ճենապակե և ադամանդներ), Աֆրիկայում (փղոսկր, փայտանյութ, նավթ, ադամանդներ և ստրուկներ) և Հարավային Ամերիկայում (շաքարեղեգ, ներկանյութեր, անտառներ և ոսկի)։ Երկիրը, որն ուներ անդրմայրցամաքային կայսրություն՝ բազմաթիվ բնական ռեսուրսներով և հսկայական չուսումնասիրված տարածքներով, աշխարհի ամենահզոր պետություններից էր։

1822 թվականին Բրազիլիայի պորտուգալական գաղութը դարձավ անկախ երկիր, սակայն մինչև 1974 թվականը Պորտուգալիան կարողացավ պահպանել Աֆրիկայում իր գաղութները/արտերկրյա տարածքները, որոնք ներառում էին Անգոլան և Մոզամբիկը, տարածքներ, որոնք տնտեսական աճի ողջամիտ տեմպեր կունենան մինչև Պորտուգալալիայի հեռանալը 1975 թվականին։

Պորտուգալիայի և նրա անդրծովյան տարածքների տնտեսությունը մեխակների հեղափոխության նախօրեին (1974 թվականի ապրիլի 25-ի ռազմական հեղաշրջում) աճում էր եվրոպական միջինից շատ ավելի բարձր։ Ընտանիքի միջին գնողունակությունը բարձրանում էր սպառման նոր ձևերի և միտումների հետ մեկտեղ, ինչը նպաստում էր ինչպես ներդրումներին նոր կապիտալ սարքավորումների, այնպես էլ սպառողական ծախսերի՝ երկարաժամկետ և ոչ դիմացկուն սպառողական ապրանքների համար։ «Estado Novo» ռեժիմի տնտեսական քաղաքականությունը խրախուսեց և պայմաններ ստեղծեց խոշոր բիզնես կոնգլոմերատների ձևավորման համար։

Ռեժիմը վարում էր կորպորատիզմի քաղաքականություն, որի արդյունքում Պորտուգալիայի տնտեսության մեծ մասը հայտնվեց մի շարք ուժեղ կոնգլոմերատների ձեռքում, որոնցից ամենագլխավորները հայտնի էին որպես «յոթ հոյակապ»։ Պորտուգալական այս կոնգլոմերատները ունեին բիզնես մոդել, որը նման էր հարավկորեական չեբոլներին և ճապոնական կեիրեցուսներին ու զայբացուսներին։ Յոթ հոյակապներից էին այն կոնգլոմերատները, որոնք հիմնադրվել և պատկանել են Շամպալիմո, Մելլո («CUF» խումբ), Ամորիմ և Սանթոս («Jerónimo Martins» խումբ) ընտանիքներին։

«CUF» (Companhia União Fabril) խումբը պորտուգալական կոնգլոմերատներից ամենախոշորն ու դիվերսիֆիկացվածն էր։ Ինչ-որ պահի այն դարձավ Պիրենեյան թերակղզու ամենամեծ արդյունաբերական խումբը և Եվրոպայի հինգ խոշորագույններից մեկը։ Նրա հիմնական բիզնեսները ներառում էին ցեմենտ, քիմիական, նավթաքիմիական, ագրոքիմիական, տեքստիլ, գարեջուր, խմիչքներ, մետալուրգիա, ռազմածովային արդյունաբերություն, էլեկտրատեխնիկա, ապահովագրություն, բանկային, թուղթ, զբոսաշրջություն և հանքարդյունաբերություն։ Նրա հիմնական բիզնես գործունեությունը և կորպորատիվ շտաբը գտնվում է մայրցամաքային Պորտուգալիայում, բայց այն նաև ներառում էր մասնաճյուղեր, գործարաններ և մի քանի զարգացող բիզնես նախագծեր Պորտուգալիայի արտերկրյա տարածքներում, հատկապես Անգոլայում և Մոզամբիկում[13]։

Այլ ընտանեկան միջին չափի ընկերություններ մասնագիտացած են տեքստիլի (օրինակ՝ Կովիլյան քաղաքում և հյուսիս-արևմուտքում), կերամիկայի, ճենապակու, ապակու և բյուրեղապակու (ինչպես Ալկոբասայում, Կալդաշ դա Ռաինյաում և Մարինա Գարդիում), ինժեներական փայտի (ինչպես «SONAE»-ը Պորտույի մոտ), ձկան պահածոներ (ինչպես Ալգարվեում և հյուսիս-արևմուտքում, որը ներառում էր աշխարհում շարունակական գործող ձկան պահածոների ամենահին ընկերություններից մեկը), ձկնորսություն, սննդի և խմիչքների արտադրություն, զբոսաշրջություն (լավ հաստատված Էստորիլում/Կասկաիս/Սինտրայում՝ Պորտուգալական Ռիվիերա և զարգանում է որպես միջազգային տեսարժան վայր Ալգարվեում 1960-ական թվականներից) և գյուղատնտեսության ու ագրոբիզնեսի մեջ (օրննակ Ռիբատեժույի և Ալենտեժույի շրջակայքում, որոնք հայտնի են որպես Պորտուգալիայի հացի զամբյուղ, ինչպես նաև 1963 թվականին Հյուսիսային Պորտուգալիայում՝ Միրանդելայում հիմնադրված Կաչաո ագրոարդյունաբերական համալիրը ) ավարտեց ազգային տնտեսության համայնապատկերը 1970-ական թվականների սկզբին։ Բացի այդ, գյուղական բնակավայրերի բնակչությունը հավատարիմ էր ագրարիզմին, որը մեծ նշանակություն ուներ ընդհանուր բնակչության մեծամասնության համար, քանի որ շատ ընտանիքներ ապրում էին բացառապես գյուղատնտեսությամբ կամ իրենց աշխատավարձերի պակասորդները լրացնում էին հողագործությամբ, անասնապահությամբ և անտառային բերքատվությամբ։

Բացի այդ, 1920-ական թվականներից սկսած անդրծովյան տարածքները նույնպես ցուցաբերում էին տպավորիչ տնտեսական աճ և զարգացման տեմպեր։ Նույնիսկ Պորտուգալիայի գաղութային պատերազմի ժամանակ (1961–1974), անկախության համար պարտիզանների և ահաբեկչության դեմ հակաապստամբական պատերազմի ժամանակ, Անգոլայի և Մոզամբիկի անդրծովյան տարածքները (այն ժամանակ Պորտուգալիայի ամենամեծ գաղութային նահանգները) ունեին շարունակական տնտեսական աճի տեմպեր և իրենց տեղական տնտեսությունների մի քանի հատվածներ ծաղկում էին։ Դրանք նավթի, սուրճի, բամբակի, հնդկական հնդկահավի, կոկոսի, փայտանյութի, հանքանյութերի (ինչպես ադամանդը), մետաղների (օրինակ՝ երկաթն ու ալյումինը), բանանի, ցիտրուսի, թեյի, սիսալի, գարեջրի, ցեմենտի, ձկան և այլ ծովամթերքի միջազգային նշանավոր կենտրոններ էին, ինչպես նաև այլ ապրանքների, տավարի միս և տեքստիլի։

Արհմիություններին թույլ չտվեցին և նվազագույն աշխատավարձի քաղաքականություն չկիրառվեց։ Այնուամենայնիվ, ընդլայնվող տնտեսության համատեքստում, 1960-ական թվականներին պորտուգալիայի բնակչության համար ապահովելով ավելի լավ կենսապայմաններ, Աֆրիկայում գաղութային պատերազմների բռնկման հետևանքով հանգեցրեց զգալի սոցիալական փոփոխություններին, որոնց թվում էր ավելի ու ավելի շատ կանանց ներգրավումը աշխատաշուկայում։ Մարսելո Կաետանոն շարունակեց խթանել տնտեսական աճը և որոշ սոցիալական բարելավումներ, ինչպիսիք են ամենամսյա կենսաթոշակի տրամադրումը գյուղական աշխատողներին, ովքեր երբեք հնարավորություն չեն ունեցել վճարել սոցիալական ապահովություն։

Կայետանոյի կենսաթոշակային բարեփոխումը երեք նպատակ ուներ. սեփական կապիտալի ավելացում, հարկաբյուջետային և ակտուարային անհավասարակշռության նվազեցում և դրանով տնտեսությունում արդյունավետության բարձրացում, օրինակ՝ նվազեցնել աշխատաշուկաների աղավաղումը, կամ թույլ տալ, որ կենսաթոշակային հիմնադրամների կողմից ստեղծված խնայողությունները մեծացնել ներդրումները տնտեսությունում։

1974[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայի բնակչությունը 1961–2003թթ. հազարներով (2005թ. ՊԳԿ-ի տվյալներ), հեղափոխությունից հետո արտագաղթն իր տեղը զիջեց ռետորնադոյին[14][15], որը տատանվում էր 500,000-ից մինչև 1 միլիոն:

Մեխակների հեղափոխությանը հաջորդող ժամանակաշրջանը բնութագրվում էր քաոսով և բացասական տնտեսական աճով, քանի որ արդյունաբերությունը ազգայնացվեց և զգացվեցին Պորտուգալիայի նախկին գաղութներից անջատվելու բացասական հետևանքները։ Ծանր արդյունաբերությունը կտրուկ կանգ առավ. Տնտեսության բոլոր ճյուղերը՝ արտադրություն, հանքարդյունաբերություն, քիմիական, պաշտպանություն, ֆինանսներ, գյուղատնտեսություն և ձկնաբուծություն, անկում ապրեցին։

Պորտուգալիան Արևմտյան Եվրոպայի ամենաարագ զարգացող երկրից մեկ գիշերվա ընթացքում դարձավ ամենացածր տեղում գտնվողը, ինչի հետևանքով, մի քանի տարի բացասական աճ ապրեց։ Դրան գումարվեց հմուտ աշխատողների և ձեռնարկատերերի զանգվածային արտագաղթը քաղաքական ահաբեկումների պատճառով, ինչպես նաև հազարավոր փախստականների հյուրընկալելու ծախսերը Աֆրիկայի նախկին արտասահմանյան նահանգներից՝ Պորտուգալիայի Ռետորնադոսից։

1974 թվականի Մեխակների հեղափոխության թոհուբոհից հետո Պորտուգալիայի տնտեսական հիմքը խորապես փոխվեց։ Մինչև 1973 թվականը, նախքան ձախակողմյան ռազմական հեղաշրջումը, Պորտուգալիայի տնտեսությունը զգալիորեն փոխվել էր 1961 թվականի իր դիրքից. ընդհանուր արտադրանքը (ՀՆԱ-ն գործոնային ծախսերով) իրական արտահայտությամբ աճել էր 120 տոկոսով։ Ակնհայտ է, որ նախահեղափոխական շրջանը բնութագրվել է ՀՆԱ-ի (6,9 տոկոս), արդյունաբերական արտադրության (9 տոկոս), մասնավոր սպառման (6,5 տոկոս) և համախառն հիմնական կապիտալի գոյացման (7,8 տոկոս) տարեկան աճի բարձր տեմպերով։ 1974 թվականի Մեխակների հեղափոխության ռազմական հեղաշրջումից հետո, հրաժարվելով իր չափավոր բարեփոխական և դեմոկրատական ​​դիրքորոշումից, Մովիմենտո դաս Ֆորկաս Արմանդասի ղեկավարությունը ձեռնամուխ եղավ հողերի համատարած ազգայնացմանն ու օտարմանը, որը հայտնի է որպես PREC: Լայն լիազորություններ փոխանցվեցին բանվոր դասակարգին՝ միշտ նկատի ունենալով պրոլետարիատի դիկտատուրայի հայեցակարգը։ Դրա երկարաժամկետ հետեւանքները երկար տարիներ խոչընդոտեցին Պորտուգալիայի տնտեսական աճն ու զարգացումը։

1960 թվականին Պորտուգալիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն կազմում էր ԵՄ 12 երկրների միջին ցուցանիշի միայն 38 տոկոսը[16]։ Սալազարի տնտեսական քաղաքականության ուշ տեղաշարժից հետո[17] դեպի ավելի արտաքին, տնտեսապես ազատական ուղղություն՝ պայմանավորված տնտեսագիտության և տեխնիկա-արդյունաբերական ծագում ունեցող տեխնոկրատների նոր սերնդի ազդեցությամբ Սալազարի ժամանակաշրջանի վերջում այն ​​հասել է 48 տոկոսի, իսկ 1973 թվականին՝ հեղափոխության նախօրեին, Պորտուգալիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն հասել է ԵՄ 12 երկրների միջինի 56,4 տոկոսին[16]։ 1975 թվականին՝ հեղափոխական ցնցումների ամենապիկ տարում, Պորտուգալիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն ընկավ հասնելով ԵՄ-12-ի միջին ցուցանիշի 52,3 տոկոսին։ Իրական ՀՆԱ-ի աճի կոնվերգենցիան դեպի ԵՀ միջինը տեղի է ունեցել 1985 թվականից ի վեր Պորտուգալիայի տնտեսական վերածննդի արդյունքում։ 1991 թվականին Պորտուգալիայի մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն բարձրացել է մինչև ԵՀ միջինի 54,9%-ը, ինչը կոտորակով գերազանցում է հեղափոխական ժամանակաշրջանում ձեռք բերված ամենավատ մակարդակը։ Պորտուգալիան 1992 թվականին մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ով շրջանցեց Հունաստանին, բայց 1993 թվականին կրկին իջավ դրանից ցածր։ Այս իրավիճակը շարունակվեց մինչև 2013 թվականը, երբ Հունաստանն ավելի մեծ հարված ստացավ պարտքային ճգնաժամի տնտեսական հետևանքներից[18]։

Պորտուգալական ապրանքների արտահանման աճի տեմպը 1959-1973 թվականներին նկատելի էր՝ տարեկան 11 տոկոս։ 1960 թվականին արտահանման հիմնական մասը բաժին էր ընկնում մի քանի ապրանքներին՝ պահածոյացված ձուկ, հում և արտադրված խցան, բամբակյա գործվածքներ և գինի։ Ի հակադրություն, 1970 թվականների սկզբին (մինչև 1974 թվականի ռազմական հեղաշրջումը) Պորտուգալիայի արտահանման ցանկը արտացոլում էր ապրանքների զգալի դիվերսիֆիկացում, ներառյալ սպառողական և կապիտալ ապրանքները։ Պորտուգալական արդյունաբերության մի քանի ճյուղեր դարձան արտահանման ուղղվածություն, և 1973 թվականին պորտուգալական արտադրված արտադրանքի ավելի քան մեկ հինգերորդն արտահանվեց։

Ծառայությունների ոլորտի մասնակցությունն աճել է 16 տոկոսային կետով՝ ՀՆԱ-ի 39 տոկոսից 1973 թվականին հասնելով 55,5 տոկոսի 1990 թվականին։ Այս աճի մեծ մասը պայմանավորված է քաղաքացիական ծառայության աշխատատեղերի աճով և դրանից բխող հանրային կառավարման ծախսերով։ Բացի այդ, 1980-ականների ընթացքում զբոսաշրջության ծառայությունները նպաստեցին ավելի կայուն և բազմաբնույթ ոլորտների անկմանը, ինչպիսիք են արտադրությունը, արտահանումը և տեխնոլոգիական/կապիտալ ինտենսիվ արդյունաբերությունը։

ԵՄ-ին անդամակցությունը (1986 թվական)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եվրոպական ՀՆԱ (PPP) մեկ շնչի հաշվով 2021թ. Արժույթի միջազգային հիմնադրամի թվերը[19]
Պորտուգալիայի ՀՆԱ-ի աճի էվոլյուցիան (PPP) 1980 թվականից 2014 թվականներին:

Անդամակցությունը Եվրոպական համայնքներին, որը ձեռք է բերվել 1986 թվականին, նպաստեց կայուն տնտեսական աճին և զարգացմանը՝ հիմնականում առևտրային կապերի ավելացման և Եվրամիության (և մինչ այդ Եվրոպական համայնքների) կողմից հատկացված միջոցների ներհոսքի շնորհիվ՝ բարելավելու երկրի ենթակառուցվածքները։

Թեև արդյունքում տնտեսական աճը և պետական ​​պարտքը համեմատաբար լավ զսպվեցին, պետական ​​աշխատողների թիվը 1988 թվականի 485,368-ից 1991 թվականին ավելացավ 509,732-ի, ինչը շատ ավելի փոքր աճ էր, քան հաջորդ տարիներին։ Մինչև 2005 թվականը, որը նշանավորվեց իռացիոնալ և անկայուն հանրային զբաղվածությամբ, 1988 թվականից 1993 թվականներին, այն ժամանակվա վարչապետ Անիբալ Կավակո Սիլվայի կառավարության կառավարման տարիներին, Պորտուգալիայի տնտեսությունը արմատապես փոխվեց։ Արդյունքում, նկատվեց առևտրային ապրանքների արտադրության կտրուկ և արագ անկում և Պորտուգալիայի տնտեսության մեջ ոչ առևտրային ապրանքների հատվածի կարևորության աճ[20]։

1993 թվականի ռեցեսիայից ի վեր տնտեսությունն աճել է միջին տարեկան 3,3 տոկոսով, որը շատ ավելի բարձր է ԵՄ միջինից, բայց շատ հետ է Պորտուգալիայի աճից մինչև 1974 թվականի ռազմական հեղաշրջումը։

Տնտեսական և արժութային միության (EMU) անդամ դառնալու համար Պորտուգալիան համաձայնեց կրճատել իր հարկաբյուջետային դեֆիցիտը և ձեռնարկել կառուցվածքային բարեփոխումներ։ EMU-ն Պորտուգալիային բերեց փոխարժեքի կայունություն, գնաճի անկում և տոկոսադրույքների անկում։ Տոկոսադրույքների անկումն իր հերթին նվազեցրեց պետական պարտքի արժեքը և օգնեց երկրին հասնել իր հարկաբյուջետային նպատակներին։

1999 թվականին Պրտուգալիայում շարունակվում էր կայուն տնտեսական աճը, տոկոսադրույքների անկումը և գործազրկության ցածր մակարդակը։ 1998 թվականին պետությունը իրավասու դարձավ անդամակցել Եվրամիության Տնտեսական և արժութային միությանը (EMU), իսկ 1999թվականի հունվարի 1-ին այն գործարկեց եվրոն տասը այլ երկրների հետ միասին։ Վիտոր Մանուել Ֆերնանդես դոս Սանտուշն այն նկարիչն է, ով ստեղծել է պորտուգալական եվրոյի մետաղադրամների ազգային կողմի երեք տարբեր նմուշներ։ Դոմ Աֆոնսո Հենրիկեսի երեք կնիքները ծառայել են որպես ոգեշնչման աղբյուր։ Պորտուգալիայի 2,4% գնաճը 1999 թվականին բավականին ցածր էր։

Տնային տնտեսությունների պարտքն արագորեն ընդլայնվեց. Եվրոպական հանձնաժողովը, ՏՀԶԿ-ն և մյուսները խորհուրդ են տվել Պորտուգալիայի կառավարությանը ավելի շատ հարկաբյուջետային զսպվածություն ցուցաբերել։ Երբ 2001 թվականին Պորտուգալիայի պետական դեֆիցիտը գերազանցեց ԵՄ-ի կողմից սահմանված ՀՆԱ-ի 3%-ի սահմանաչափը, երկիրը խոցելի էր ֆինանսական վերահսկողության սահմանափակումների կամ ԵՄ տուգանքների նկատմամբ։ Աճի ընդհանուր տեմպերը դանդաղեցին 2001 թվականի վերջին և մինչև 2002 թվականը, ինչը շատ ավելի ցավալի է դարձնում հարկաբյուջետային խնայողությունները։

Պորտուգալիան զգալի առաջընթաց է գրանցել իր կենսամակարդակը ԵՄ գործընկերների մակարդակին բարձրացնելու հարցում։ Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն՝ գնողունակության հավասարության հիման վրա, ԵՄ միջինի 51%-ից 1985թ.-ին հասել է 78%-ի 2002թ.-ի սկզբին։ 2005թ.-ին այն իջել է մինչև 72%-ի (միջինից ԵՄ ներկայիս 25 անդամներում, այդ թվում՝ 7-ը՝ ՀՆԱ-ով։ մեկ շնչի հաշվով ավելի ցածր, քան Պորտուգալիան), քանի որ մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն աճել է ԵՄ այլ երկրներում։ 2001 թվականի վերջին գործազրկությունը կազմել է 4,1%, ինչը ցածր է ԵՄ միջին ցուցանիշի համեմատ։

ՀՆԱ-ի 1,3% աճով Պորտուգալիան 2006 թվականին ունեցել է ՀՆԱ-ի ամենացածր աճը ողջ Եվրոպայում, ոչ միայն Եվրամիությունում։ Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ով Սլովենիան, Մալթան և Չեխիան 2000-ականներին գերազանցել են Պորտուգալիային։ Պորտուգալիայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 2010-2012 թվականներին նվազել է Սլովակիայի (Եվրոպայում) և Սեյշելյան կղզիների (Եվրոպայից դուրս) համեմատությամբ։ Ըստ 2013-ին կատարված գնահատումների, Պորտուգալիայի ՀՆԱ-ն մեկ շնչի համար համեմատելի կլինի Հունաստանի, Էստոնիայի և Լիտվայի ՀՆԱ-ի հետ՝ գումարած կամ հանած $1000 ԱՄՆ դոլար մեկ շնչի համար[21]։ Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն 1999 թվականին ԵՄ 25-ի միջին ցուցանիշի 80%-ից մի փոքր ավելին էր մինչև 2007թվականը։ 2007 թվականի ապրիլին «The Economist»-ը Պորտուգալիային անվանում էր «Եվրոպայի նոր հիվանդ մարդ»՝ վերջիններիս վատ տնտեսական արդյունքների համար[22][23]։

2002 թվականից մինչև 2007 թվականը գործազրկության մակարդակն աճել է 65%-ով (2002 թվականին՝ 270 500 գործազուրկ, 2007 թվականին՝ 448 600 գործազուրկ քաղաքացի)[24]։ «Standard and Poor's» վարկանիշային գործակալությունը 2009 թվականի դեկտեմբերին նվազեցրեց Պորտուգալիայի երկարաժամկետ վարկային գնահատականը «կայունից» մինչև «բացասական»՝ արտահայտելով երկրի կառուցվածքային տնտեսական թուլությունները և ցածր մրցունակությունը, որոնք կխոչընդոտեն աճին և նրա պետական ֆինանսներն ամրապնդելու կարողությանը[25]։

Այնուամենայնիվ, խոշոր բազմազգ ընկերությունների պորտուգալական դուստր ձեռնարկությունները դասվել են աշխարհի ամենաարդյունավետ ընկերությունների շարքին, այդ թվում՝ «Siemens Portugal», «Volkswagen Autoeuropa», «Qimonda Portugal» (մինչ մայր ընկերության սնանկության դիմումը), «IKEA», «Nestlé Portugal», «Microsoft Portugal»[26],«Unilever/Jerónimo Martins» և «Danone Portugal»[27][28]։

Պորտուգալական շատ ընկերություններ աճել և ընդլայնվել են միջազգայնորեն 1986 թվականից հետո։ Պորտուգալիայում գործող համաշխարհային ընկերություններից են «SONAE», «Amorim», «Sogrape», «EFACEC», «Portugal Telecom», «Jerónimo Martins», «Cimpor», «Unicer», «Millennium bcp», «Lactogal», «Sumol + Compal», «Delta» Սրճարաններ, «Derovo», «Critical Software», «Galp Energia», «EDP», «Grupo José de Mello», «Sovena Group», «Valouro», «Renova», «Teixeira Duarte», «Soares da Costa», «Portucel Soporcel», «Simoldes», «Iberomoldes», «Logoplaste» և «TAP Portugal»։

Պորտուգալիայի ֆինանսական ճգնաժամը (2010–2013 թվականներ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայի պարտատոմսերը Պորտուգալիայի ֆինանսական ճգնաժամի ժամանակ                      30 տարվա պարտատոմս                      10 տարվա պարտատոմս                      5 տարվա պարտատոմս                      1 տարվա պարտատոմս                      3 ամսվա պարտատոմս
Գրաֆիկը ցույց է տալիս 2009 թվականի Պորտուգալիայի, ԵՄ-ի և եվրոգոտու տնտեսական տվյալները (ավելցուկ/դեֆիցիտի, պետական ​​հատվածի պարտք, ՀՆԱ-ի աճ)՝ Եվրոստատից։
2011 թվականի նոյեմբեր բողոքի ցույցեր՝ ընդդեմ Պորտուգալիայի տնտեսական ճշգրտման ծրագրի խնայողության միջոցառումների՝ Հանրապետության ասամբլեայի մոտ

Պորտուգալիայի ֆինանսական ճգնաժամը խոշոր քաղաքական և տնտեսական ճգնաժամ էր, որը կապված էր եվրոպական սուվերեն պարտքի ճգնաժամի և Պորտուգալիայի համար դրա ծանր հետևանքների հետ։ Ճգնաժամը սկսեց ի հայտ գալ 2010 թվականի առաջին շաբաթներին և սկսեց մարել միայն 2013 թվականի վերջին Պորտուգալիայի տնտեսության վերականգնման սկսվելուց հետո։ Դա Պորտուգալիայի տնտեսության ամենաուժեղ անկումն էր 1970-ականներից ի վեր[29]։

Պորտուգալական «Diário de Notícias7 առաջատար թերթի կողմից 2011 թվականի հունվարին հրապարակված զեկույցը ցույց տվեց, որ Կարմիր մեխակների հեղափոխության ժամանակ՝ 1974-2010 թվականներին, Պորտուգալիայի ժողովրդավարական կառավարությունները խրախուսում էին ծախսերի գերակատարումը և ներդրումների փուչիկները՝ պետական-մասնավոր հատվածի անհասկանալի համագործակցության միջոցով։ Արդյունքում, բազմաթիվ անարդյունավետ արտաքին խորհրդատվական կոմիտեներ և ընկերություններ ֆինանսավորվեցին, ինչը նպաստեց պետական ​​հասարակական աշխատանքների զգալի նվազմանը, բարձրագույն ղեկավարության և բարձրաստիճան սպաների բոնուսների և աշխատավարձերի ուռճացմանը։ Բացի այդ, ընդունվեց հավաքագրման քաղաքականություն, որը հանգեցրեց աշխատանքից ազատվող քաղաքացիական ծառայողների թվի ավելացմանը[30]։

Շուրջ չորս տասնամյակ երկրի տնտեսությանը մեծապես տուժել է նաև ռիսկային վարկավան, պետական ​​պարտքի և եվրոպական կառուցվածքային և համախմբված հիմնադրամների սխալ կառավարուման արդյուքում։ Ըստ երևույթին, վարչապետ Սոկրատեսի գրասենյակը չկարողացավ կանխատեսել կամ կանխել ճգնաժամը, երբ 2005 թվականին ախտանշաններն առաջին անգամ հայտնվեցին, և հետագայում չկարողացան որևէ բան անել իրավիճակը բարելավելու համար, երբ երկիրը սնանկացման եզրին էր 2011 թվականին[30]։ 2010 թվականին PIIGS-ի նման հապավումները լայնորեն օգտագործվում էին միջազգային պարտատոմսերի վերլուծաբանների, գիտնականների և միջազգային ֆինանսական մամուլի կողմից, երբ հղում էին անում Պորտուգալիայի, Իտալիայի, Իռլանդիայի, Հունաստանի և Իսպանիայի ոչ արդյունավետ տնտեսություններին[31]։ Քաղաքացիական ծառայողների թիվը 509,732-ից հասել էր 727,701-ի 1991-2011 թվականներին[32]։

Ֆինանսական ճգնաժամին մեծապես նպաստած չորս գործոններն էին.

  • «Banco Português de Negócios (BPN)» ֆինանսական փլուզումը բանկի կողմից տրված հսկայական անարդյունավետ վարկերի պատճառով ադմինիստրատորներին ապօրինի շահույթ ստանալու խոստումների դիմաց, ինչպիսիք են կորպորատիվ պաշտոնները կամ նախկինում նրանց կողմից զբաղեցրած ակտիվների ձեռքբերումը։ Կառավարությունը բանկը ազգայնացրել է 2008 թվականի նոյեմբերին, և մինչև 2012 թվականը բանկի պետականացումը պետությանը արժեցել է 3,405 միլիոն եվրո, ըստ BPN-ի քննչական հանձնաժողովի։ Միայն 2010 թվականին բանկի ներդրումը հանրային հաշիվներին կազմել է 1,803 միլիոն եվրո, որը համարժեք է ՀՆԱ-ի 1,2%-ին[33][34]։
  • «Banco Privado Português (BPP)» սնանկացումը, որը մեծ ծախսեր առաջացրեց պետության համար։ Այս բանկը լուծարվել է «Banco de Portugal»-ի կողմից 2010 թվականի ապրիլին։ Միայն 2010 թվականին BPP-ն հարկատուների վրա արժեցել է 450 միլիոն եվրո, ներառյալ այդ տարի պետության կողմից տրված երաշխիքները[35]։
  • Պետական-մասնավոր գործընկերության (ՊՄԳ) հետ կապված հարկաբյուջետային սայթաքում. 2008-ից 2010 թվականների ընթացքում հաշիվները ցույց են տվել 560,2 միլիոն եվրոյի անկում, հիմնականում ճանապարհների զիջումների վարձավճարների արդյունքում, որոնք բյուջեն գերազանցել են 425,5 միլիոն եվրոյով։ Ճանապարհների կոնցեսիոն վարձավճարների սայթաքումն աճել է 28%-ով և կազմել 197,4 մլն եվրո 2011թվականի բյուջեից ավելի, իսկ 42,3%-ով մինչև 266,3 մլն եվրո 2010թվականին։ Պետությունը ճանապարհային զիջումների համար վճարել է ընդհանուր առմամբ 896,6 մլն եվրո վարձավճար։ Բացի այդ, զգալի անկում է նկատվել երկաթուղային և առողջապահական ոլորտներում ՊՄԳ-ներին վճարվող վարձավճարներում[36]։
  • Սվոպները, որոնք կնքվել են պետական ​​սեփականություն հանդիսացող ձեռնարկությունների կողմից, որոնց պոտենցիալ վնասները գերազանցում են 3000 միլիոն եվրոն։ 2013 թվականին Պորտուգալիայի կառավարությունը Փոփոխվող Կառավարության բյուջեում պահեց 898 միլիոն եվրո՝ այդ պայմանագրերի կարգավորման ծախսերը հոգալու համար, որպեսզի այդ ընկերությունները կարողանան կուտակված վնասները վճարել այն ֆինանսական հաստատություններին, որոնց հետ կնքել են այդ սվոպները։ Այդ աջակցության ստացող ընկերություններն են Լիսաբոնի մետրոպոլիտենը (548 միլիոն եվրո), Պորտո մետրոն (315 միլիոն եվրո), «REFER»-ը, որի ադմինիստրատորը այդ պայմանագրերի հաստատման պահին Պորտուգալիայի ֆինանսների նախկին նախարար Մարիա Լուիս Ալբուկերկեն է (20 միլիոն եվրո) և «Estradas de Portugal» (15 միլիոն եվրո)[37]։

2011 թվականի ապրիլին Պորտուգալիան հաստատեց, որ կստանա 78 միլիարդ եվրո (115 միլիարդ դոլար, 70 միլիարդ ֆունտ) օգնություն ԱՄՀ-ից և Եվրամիությունից՝ հետևելով Հունաստանին և Իռլանդիայի Հանրապետությանը։ Գերմանացի որոշ բարձրաստիճան քաղաքական գործիչներ հրապարակայնորեն հայտարարել են, որ Հունաստանին և ԵՄ-ի հետագա օգնություն ստացողներին շտապ օգնությունը պետք է ուղեկցվի խիստ պատժամիջոցներով, ինչը հանգեցրեց սոցիալական անկարգությունների Իռլանդիայում և Հարավային Եվրոպայի այլ երկրներում, եվրոսկեպտիցիզմի աճ և Հունաստանում ծայրահեղ ձախ և ծայրահեղ աջ կուսակցությունների (օրինակ՝ «Golden Dawn» և «SYRIZA») առաջացումը, ինչպես նաև եվրոսկեպտիկ «Five Star Movement» և «Lega Nord» Իտալիայում[38][39][40]։

2007 թվականի մայիսին պորտուգալացիների 65%-ը հակված էր վստահել ԵՄ կառույցներին, իսկ 24%-ը հակված էր չվստահել նրանց։ Մյուս կողմից, 2012 թվականի նոյեմբերին միայն 34%-ն էր հակված նրանց վստահելու, մինչդեռ 59%-ը հակված էր չվստահել նրանց (նույնիսկ այդ դեպքում՝ ավելի քիչ ծայրահեղ, քան Հունաստանը կամ Իսպանիան, որտեղ համապատասխանաբար 81%-ը և 72%-ը հակված էին չվստահել նրանց)։ . Մասամբ ԵՄ-ի նկատմամբ այս հիասթափված վերաբերմունքի արդյունքում Պորտուգալիան սկսել է սերտ կապեր հաստատել Աֆրիկայի, Բրազիլիայի, ինչպես նաև Լատինական Ամերիկայի այլ երկրների, Չինաստանի, ԱՄՆ-ի, Շվեյցարիայի և աշխարհի այլ մասերի հետ, ինչն արտացոլվել է և՛ ներդրումների, արտաքին առևտրի և նույնիսկ արտագաղթի մեջ[41]։

ԵՄ-ի եռամյա օգնության ծրագիրը, ներառյալ 78 միլիարդ եվրոյի աջակցության փաթեթը, ավարտվեց 2014 թվականի մայիսին։ Այն ժամանակ Պորտուգալիայի կառավարությունը վերահաստատեց իր հանձնառությունը շարունակելու իր տնտեսական բարեփոխումները՝ հայտարարելով, որ թեև փրկության ծրագիրը թույլ է տվել երկրին իր տնտեսությունը վերադարձնել ուղու վրա այն դեռ զգալի մարտահրավերների էր բախվել[42]։

Պորտուգալիայի տնտեսական աճի վերսկսումը (2014 թվականից մինչև հիմա)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականը նշանավորեց Պորտուգալիայի տնտեսության վերականգնման սկիզբը։ 2014 թվականի երրորդ եռամսյակից ի վեր Պորտուգալիայի տնտեսությունը անշեղորեն ընդլայնվում է՝ ՀՆԱ-ի աճը եռամսյակային կտրվածքով կազմել է 0,4%, իսկ 2015 թվականի երկրորդ եռամսյակում գրանցվել է տարեկան 1,5%։ Տնտեսական վերականգնումն ուղեկցվել է գործազրկության մակարդակի շարունակական անկմամբ ( 2017-ի երրորդ եռամսյակում 8,5%, 2012-ի ամենաբարձր 17%-ից)։ Կառավարության բյուջեի դեֆիցիտը 2010 թվականին ՀՆԱ-ի 11,2 տոկոսից 2014 թվականին հասել է 4,8 տոկոսի[4]։

2017 թվականի հունիսի վերջին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը հրապարակեց թարմացված զեկույց, որը պարունակում էր որոշ դրական նորություններ, ներառյալ ավելի բարենպաստ կարճաժամկետ հեռանկարը և ներդրումների ու արտահանման աճը։ 2016 թվականի հավելուրդի պատճառով երկիրն այլևս կապված չէր ավելորդ դեֆիցիտի ընթացակարգով։ Բանկային համակարգն ավելի կայուն էր, թեև վատ վարկեր և կորպորատիվ պարտքեր դեռևս կային։ ԱՄՀ-ն առաջարկել է Պորտուգալիային աշխատել այս խնդիրների լուծման ուղղությամբ, որպեսզի կարողանա ավելի շատ մասնավոր ներդրումներ ներգրավել։ «Կայուն ուժեղ աճը, որը զուգորդվում է պետական ​​պարտքի շարունակական կրճատմամբ, կնվազեցնի բարձր պարտքից բխող խոցելիությունը, հատկապես դրամավարկային քաղաքականության թուլացման դեպքում»[43]։

Ըստ ՏՀԶԿ-ի զեկույցի՝ 2021 թվականին Պորտուգալիայի ՀՆԱ-ն կազմել է 36,381 դոլար մեկ շնչի հաշվով[44]։ Այն 4-րդ ամենաբարձր ցուցանիշն էր ՀՆԱ-ն էր մեկ շնչին ընկնող եվրոգոտու 19 անդամներից և 8-րդ ամենաբարձրն էր 27 անդամ ունեցող Եվրամիությունում[45]։ Տնտեսապես անապահով նախկին կոմունիստական բլոկի մի քանի անդամներ, որոնք մինչ այդ միացել էին ԵՄ-ին որպես Արևելյան Եվրոպայի անդամներ, այս պահին մոտ կամ գերազանցում էին Պորտուգալիային մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ի ցուցանիշով[46][47]։ Բացի այդ, 2021 թվականին աշխատողների արտադրողականությունը (ՊՄԳ) ԵՄ միջինից իջել է 35%-ով և զբաղեցրել հինգերորդ տեղը ԵՄ 27 անդամ երկրների մեջ[48][49]։ Մինչև 2022 թվականը Պորտուգալիան զբաղեցնում էր չորրորդ տեղը ԵՄ 27 անդամներից՝ աշխատանքի ամենացածր արտադրողականությամբ. միակ երկու երկրները, որոնք այդ առումով բացահայտորեն ցածր էին Պորտուգալիայից, Բուլղարիան և Հունաստանն էին[50]։

Այս փուլում Պորտուգալիան Եվրամիության բյուջեի զուտ շահառուն է այն պահից, երբ 1986 թվականին միացավ միությանը, որն այն ժամանակ հայտնի էր որպես Եվրոպական Տնտեսական Համագործակցություն[51][52][53][54]։

Տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՆԱ-ի աճ %

Մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ (ԱՄՆ դոլար PPP-ով)

Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 1980-2023 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (ԱՄՀ-ի աշխատակազմի գնահատականներով՝ 2024-2029 թվականներին՝ շեղատառերով)։ 5%-ից ցածր գնաճը նշված է կանաչ գույնով[55]։

Տարի ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ$PPP)

ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով

(ԱՄՆ$ PPP)

ՀՆԱ

(միլիարդ ԱՄՆ$ անվանական)

ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով

(միլիարդ ԱՄՆ$ անվանական)

ՀՆԱ-ի աճ

(իրական)

Գնաճի մակարդակը

(տոկոսներով)

Գործազրկություն

(տոկոսներով)

Պետական պարտքը

(ՀՆԱ-ի %-ով)

1980 59.2 6,061.1 32.6 3,338.8 6.7% negative increase5.9% 7.8% n/a
1981 67.1 6,809.0 Decrease32.5 Decrease3,296.7 3.5% negative increase21.2% negative increase8.3% n/a
1982 72.8 7,341.2 Decrease30.7 Decrease3,095.1 2.2% negative increase22.7% positive decrease7.5% n/a
1983 76.3 7,667.1 Decrease28.3 Decrease2,838.7 1.0% negative increase25.1% negative increase7.9% n/a
1984 78.3 7,830.9 Decrease26.0 Decrease2,596.1 Decrease-1.0% negative increase29.3% negative increase10.5% n/a
1985 82.1 8,188.3 27.2 2,716.6 1.6% Decrease19.3% positive decrease8.7% n/a
1986 86.5 8,622.6 37.9 3,774.6 3.3% Decrease11.7% positive decrease8.6% n/a
1987 95.4 9,513.3 47.4 4,724.5 7.6% Decrease9.4% positive decrease7.1% n/a
1988 104.1 10,385.5 55.4 5,532.6 5.3% negative increase9.6% positive decrease7.1% n/a
1989 115.3 11,527.1 59.8 5,977.6 6.6% negative increase12.6% positive decrease5.1% n/a
1990 129.0 12,926.5 79.4 7,957.2 7.9% negative increase13.4% positive decrease4.2% 60.2%
1991 137.9 13,845.9 89.9 9,026.3 3.4% Decrease11.4% positive decrease4.1% negative increase63.9%
1992 145.5 14,616.1 108.1 10,863.5 3.1% Decrease8.9% positive decrease3.9% positive decrease58.1%
1993 147.9 14,841.5 Decrease95.1 Decrease9,547.6 Decrease-0.7% negative increase5.9% negative increase5.1% positive decrease57.2%
1994 153.3 15,342.8 99.7 9,977.6 1.5% Decrease5.0% negative increase6.3% negative increase60.4%
1995 160.1 15,970.5 118.2 11,787.3 2.3% positive decrease4.0% negative increase7.9% negative increase62.2%
1996 168.8 16,769.8 122.7 12,187.6 3.5% positive decrease2.9% negative increase8.0% negative increase63.3%
1997 179.2 17,730.2 Decrease117.2 Decrease11,594.8 4.4% positive decrease1.9% positive decrease7.5% positive decrease58.7%
1998 190.0 18,696.9 124.1 12,216.7 4.8% 2.2% positive decrease5.7% positive decrease55.6%
1999 200.2 19,591.1 127.6 12,487.7 3.9% 2.2% positive decrease5.2% positive decrease55.4%
2000 212.5 20,653.7 Decrease118.7 Decrease11,531.5 3.8% 2.8% positive decrease4.7% positive decrease54.2%
2001 221.5 21,378.0 121.6 11,734.9 1.9% 4.4% negative increase4.8% negative increase57.4%
2002 226.7 21,758.1 134.7 12,927.6 0.8% positive decrease3.7% negative increase5.8% negative increase60.0%
2003 229.0 21,898.8 165.2 15,793.9 Decrease-0.9% positive decrease3.2% negative increase7.0% negative increase63.9%
2004 239.4 22,835.1 189.3 18,055.9 1.8% positive decrease2.5% negative increase7.4% negative increase67.1%
2005 248.8 23,691.5 197.4 18,790.6 0.8% positive decrease2.1% negative increase8.3% negative increase72.2%
2006 260.7 24,774.1 208.8 19,840.5 1.6% 3.0% negative increase8.4% negative increase73.7%
2007 274.5 26,031.9 240.5 22,813.7 2.5% positive decrease2.4% negative increase8.7% positive decrease72.7%
2008 280.6 26,579.8 263.4 24,946.3 0.3% 2.7% positive decrease8.3% negative increase75.6%
2009 Decrease273.6 Decrease25,884.2 Decrease244.4 Decrease23,126.2 Decrease-3.1% positive decrease-0.9% negative increase10.2% negative increase87.8%
2010 281.6 26,637.9 Decrease238.3 Decrease22,539.0 1.7% 1.4% negative increase11.5% negative increase100.2%
2011 282.6 26,769.4 245.1 23,213.1 Decrease-1.7% 3.6% negative increase13.4% negative increase114.4%
2012 Decrease278.0 Decrease26,438.1 Decrease216.4 Decrease20,576.8 Decrease-4.1% positive decrease2.8% negative increase16.5% negative increase129.0%
2013 292.1 27,936.0 226.4 21,653.5 Decrease-0.9% positive decrease0.4% negative increase17.1% negative increase131.4%
2014 299.0 28,742.3 230.0 22,109.3 0.8% positive decrease-0.2% positive decrease14.5% negative increase132.9%
2015 307.3 29,668.8 Decrease199.4 Decrease19,252.0 1.8% 0.5% positive decrease12.9% positive decrease131.2%
2016 326.3 31,604.4 206.4 19,986.4 2.0% 0.6% positive decrease11.5% negative increase131.5%
2017 340.8 33,086.0 221.3 21,482.8 3.5% 1.6% positive decrease9.2% positive decrease126.1%
2018 358.5 34,864.1 242.4 23,573.3 2.8% positive decrease1.2% positive decrease7.2% positive decrease121.5%
2019 374.3 36,391.6 Decrease240.0 Decrease23,333.3 2.7% positive decrease0.3% positive decrease6.7% positive decrease116.6%
2020 Decrease347.8 Decrease33,776.1 Decrease228.8 Decrease22,224.6 Decrease-8.3% positive decrease-0.1% negative increase7.2% negative increase134.9%
2021 384.6 37,360.5 255.7 24,838.7 5.7% 0.9% positive decrease6.7% positive decrease124.5%
2022 439.8 42,703.5 Decrease255.4 Decrease24,798.5 6.8% negative increase8.1% positive decrease6.1% positive decrease112.4%
2023 466.2 45,224.3 287.4 27,880.1 2.3% Decrease5.3% negative increase6.6% positive decrease99.0%
2024 485.7 47,070.3 298.9 28,969.3 1.7% positive decrease3.2% positive decrease6.5% positive decrease94.7%
2025 504.5 48,841.4 309.7 29,982.6 2.1% positive decrease2.3% positive decrease6.3% positive decrease90.8%
2026 524.3 50,886.0 321.8 31,234.7 2.0% positive decrease2.2% positive decrease6.3% positive decrease87.0%
2027 544.5 52,981.6 334.1 32,506.3 1.9% positive decrease1.9% 6.2% positive decrease83.5%
2028 565.4 55,148.5 346.8 33,829.6 1.9% positive decrease2.0% 6.2% positive decrease80.1%
2029 587.1 57,384.9 359.7 35,153.4 1.9% positive decrease2.0% 6.2% positive decrease76.9%

Պետական ոլորտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պետական ծախսերն ըստ գործառույթների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ «Eurostat»-ի 2011 թվականին, Կառավարության գլխավոր ծախսերն ըստ հիմնական գործառույթների՝ որպես ընդհանուր ծախսերի տոկոս, հետևյալն էին (Եվրոգոտու և ԵՄ միջին ցուցանիշների համեմատ).

Գործառույթ Պորտուգալիա Եվրոգոտի ԵՄ Ամենաբարձր % ունեցող երկրները Ամենացաձր % ունեցող երկրները
Սոցիալական պաշտպանություն 36.7% 40.7% 39.9% 43.8% (Դանիա) 26.1% (Կիպրոս)
Ընդհանուր հանրային ծառայություններ 17.1% 13.8% 13.5% 24.6% (Հունաստան) 8.3% (Էստոնիա)
Առողջապահություն 13.8% 14.9% 14.8% 18.1% (Չեխիա) 7.3% (Կիպրոս)
Կրթություն 12.9% 10.1% 10.9% 16.9% (Էստոնիա) 7.9% (Հունաստան)
Տնտեսություն 8.2% 8.4% 8.2% 16.9% (Ռումինիա) 6.1% (Դանիա)
Հասարակական կարգ և անվտանգություն 4.0% 3.7% 3.9% 7.1% (Բուլղարիա) 2.5% (Լյուքսեմբուրգ)
Պաշտպանություն 2.7% 2.7% 3.0% 4.6% (Հունաստան) 0.9% (Իռլանդիա)
Հանգիստ, մշակույթ և կրոն 2.2% 2.2% 2.2% 5.0% (Էստոնիա) 1.1% (Իտալիա)
Բնակարանային և համայնքային հարմարություններ 1.3% 1.8% 1.7% 5.8% (Կիպրոս) 0.6% (Դանիա)
Շրջակա միջավայրի պաշտպանություն 1.1% 1.8% 1.7% 3.3% (Նիդերլանդներ) -0.9% (Էստոնիա)

Ըստ «Eurostat»-ի 2011 թվականին, կառավարության գլխավոր երեք հիմնական գործառույթների ծախսերը՝ որպես ՀՆԱ-ի տոկոս, եղել են հետևյալը (Եվրոգոտու և ԵՄ միջին ցուցանիշների համեմատ).

Գործառույթ Պորտուգալիա Եվրոգոտի ԵՄ Ամենաբարձր % ունեցող երկրները Ամենացածր % ունեցող երկրները
Սոցիալական պաշտպանություն 18.1% 20.2% 19.6% 25.2% (Դանիա) 11.9% (Սլովակիա)
Առողջապահություն 6.8% 7.4% 7.3% 8.5% (Նիդերլանդներ) 3.4% (Ռումինիա)
Կրթություն 6.35% 5.02% 5.34% 7.79% (Դանիա) 3.63% (Բուլղարիա)
1
1

Այս թվերը ցույց են տալիս, որ 2011 թվականին Պորտուգալիան գերծախսեր չի կատարել սոցիալական ռիսկերի ծածկույթի վրա (սոցիալական պաշտպանություն և առողջություն), և կրթության վրա ծախսվող փոքր-ինչ ավելի բարձր ծախսերը կարող են պայմանավորված լինել պորտուգալացի և եվրոպացի գործընկերների միջև միջին որակավորումների ճեղքվածքով, որն ի վերջո փորձ է արվել փակել։ Դպրոցը թողնելու մակարդակը 2000 թվականի 43,6%-ից նվազել է մինչև 23,2% 2011 թվականին, որը դեռևս երրորդ ամենաբարձրն է ԵՄ-ում (միջինը նույն տարում կազմել է 13,5%)։ Այդ նպատակին հասնելու ուղղությամբ որոշակի զգալի առաջընթաց է գրանցվել[56]։

Գործառույթները, որտեղ, հավանաբար, եղել են գերծախսեր, եղել են «ընդհանուր հանրային ծառայությունները», մասնավորապես՝ կապված աշխատողների փոխհատուցումների, «օրենսդիր և գործադիր մարմինների, ֆինանսական և հարկաբյուջետային և արտաքին գործերի» միջանկյալ և վերջնական սպառումների հետ, որոշ ենթագործառույթներ «Տնտեսական գործեր» կետը, քանի որ կային շատ ինտենսիվ հասարակական աշխատանքներ, հատկապես կենտրոնացած նոր մայրուղիների վրա, որոնք բարձր մուլտիպլիկատիվ ազդեցություն չունեցան։ Հարկ է նշել նաև «հասարակական կարգ և անվտանգություն» և «պաշտպանություն» կետը, որտեղ աշխատողներին տրվող փոխհատուցումները և միջանկյալ և վերջնական սպառումները բավականին բարձր են ԵՄ միջինից։ Թվում է, թե այդ գործառույթների վրա գերծախս է եղել, քանի որ Պորտուգալիան միայն շատ դիսկրետ դեր է ունեցել միջազգային հակամարտություններում, և հանցագործության մակարդակը նույնպես բավականին չափավոր է։ Մեծ վիճաբանություն եղավ երկու սուզանավերի գնման շուրջ, որոնց կարիքը կասկածի տակ էր դրվել։ Նաև «Ամբուլատոր ծառայություններ» ենթաբաժնում «առողջություն» գործառույթին պատկանող ծախսերը շատ բարձր են եղել ԵՄ միջինի համեմատ՝ ի տարբերություն ստացիոնար «հիվանդանոցային ծառայությունների», որտեղ ծախսերը շատ ցածր են եղել 2011 թվականին։ Շատ տեղին է նաև բացատրել դեֆիցիտի վերահսկման դժվարությունները, եթե հաշվի առնենք պետության կողմից կնքված վարկերին վերաբերող տոկոսների վճարումները։ Մինչև 2010 թվականը կայուն լինելով ՀՆԱ-ի 3,0%-ի սահմաններում, 2011 թվականին դրանք ցատկեցին մինչև 4,2%[57]։

Պորտուգալիայում պետական աշխատողների թվի էվոլյուցիան (1968–2023 թվականներ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պետական ​​աշխատողների թիվը
ՏարեթիվԲնակ․±%
1968 196 755—    
1979 383 103+94.7%
1983 435 795+13.8%
1986 464 321+6.5%
1988 485 368+4.5%
1991 509 732+5.0%
1996 614 256+20.5%
1999 701 911+14.3%
2005 731 485+4.2%
2006 726 523−0.7%
2007 708 507−2.5%
2008 692 279−2.3%
2009 675 048−2.5%
2010 663 167−1.8%
ՏարեթիվԲնակ․±%
2011 727 785+9.7%
2012 699 901−3.8%
2013 674 927−3.6%
2014 656 376−2.7%
2015 659 144+0.4%
2016 664 168+0.8%
2017 669 321+0.8%
2018 683 165+2.1%
2019 699 031+2.3%
2020 718 940+2.8%
2021 733 896+2.1%
2022 742 260+1.1%
2023 745 406+0.4%
[58][59][60][61][62][63]

[A] Բոլոր տվյալները վերաբերում են համապատասխան տարվա դեկտեմբերի 31-ին, բացառությամբ 1996 թվականի (որը վերաբերում է հոկտեմբերի 1-ին)։
[B] 1986, 1988 և 1991 թվականների տվյալները ստացվել են ներքին հետազոտությունների գնահատականներով և բացառել են Ազորյան և Մադեյրա կղզիների ռազմական և ռազմականացված անձնակազմին և պետական ծառայողներին։
[C] 2010 թվականի տվյալները 2010 թվականի հոկտեմբերին 2011 թվականի պետական բյուջեի նախահաշիվն են։

2019 թվականին զբաղվածության 13,7%-ը՝ որպես աշխատուժի տոկոս, աշխատել է Գլխավոր կառավարությունում՝ ի տարբերություն ՏՀԶԿ-ի միջին 17,9%-ի[64]։

Տարածաշրջանային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի ՀՆԱ և մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ն Պորտուգալիայի NUTS II շրջաններում՝ համաձայն Վիճակագրության ազգային ինստիտուտի (INE) տվյալների[65][66]․

Դասակարգում Շրջան ՀՆԱ-ն եվրոյով € ՀՆԱ-ի % մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ
եվրոյով € Պորտուգալիայի միջին %
1 Լիսաբոնի մետրոպոլիտենի տարածք 87,368,251,000 36.1% 30,462 129.5%
2 Հյուսիսային շրջան 71,872,968,000 29.7% 20,137 85.6%
3 Կենտրոնական շրջան 45,028,735,000 18.6% 20,161 85.7%
4 Ալենտեջոյի շրջան 15,157,115,000 6.3% 21,741 92.4%
5 Ալգարվեի շրջան 11,624,407,000 4.8% 26,754 113.7%
6 Մադեյրա ինքնավար մարզ 6,020,507,000 2.5% 23,675 100.6%
7 Ազորների ինքնավար մարզ 5,109,502,000 2.1% 21,096 89.7%
{{{2}}} Պորտուգալիա 242,340,811,000 100.0% 23,531 100.0%

Զբաղվածություն և աշխատավարձ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականի առաջին եռամսյակում գործազրկության մակարդակը կազմել է 5,9%[67]։

Գործազրկության մակարդակը շարունակաբար նվազում է 2013 թվականի վերջից, ինչը վկայում է գործազուրկների թվի աճի միտումի հակադարձման մասին, որը նկատվում է 2000-ականներից սկսած։ Այս բացասական միտումի վրա ազդել է 2007–2008 թվականների ֆինանսական ճգնաժամը, որն առաջացրել է գործազրկության մակարդակի աճ՝ 2013 թվականի սկզբին հասնելով ռեկորդային 17,7%-ի[5]։

Գործազրկության նվազումը կապված է 2014 թվականի երրորդ եռամսյակից գրանցված Պորտուգալիայի տնտեսության ընդլայնման հետ (2011, 2012 և 2013 թվականներին կրճատվելուց հետո), իսկ 2015 թվականի երկրորդ եռամսյակում գրանցվել է ՀՆԱ-ի տարեկան 1,5% աճ։ Գործազրկության նվազման վրա դրական ազդեցություն է ունեցել նաև այլ երկրներ աշխատանքի արտագաղթած մարդկանց թիվը, ինչը տեղի է ունեցել հատկապես 2013թ.-ին, երբ տարվա առաջին 9 ամիսներին աշխատուժը կրճատվել է 1,6%-ով։ Նվազման վրա ազդել են նաև այլ գործոններ, ինչպիսիք են Պորտուգալիայի վիճակագրության կողմից կիրառվող մեթոդաբանությունը (օրինակ՝ պրակտիկա կամ մասնագիտական վերապատրաստում անցնող մարդիկ գործազուրկ չեն համարվում), աշխատատեղերի նախկին ծանր կորուստը, զբոսաշրջության աճը և գյուղատնտեսության աշխուժացումը (ոլորտ, որտեղ ստեղծվել են բազմաթիվ աշխատատեղեր)[4][68]։

Չնայած զարգացած և բարձր եկամուտ ունեցող երկիր լինելուն՝ Պորտուգալիան Արևմտյան Եվրոպայում ամենացածր ՀՆԱ-ն ունի մեկ շնչի հաշվով և, ըստ Եվրոստատի տվյալների, 2018 թվականին Եվրամիության անդամ 27 երկրների շարքում 9-րդն է գնողունակության առումով։

Լիսաբոնի տնտեսագիտության և կառավարման դպրոցի (ISEG) կողմից հրապարակված հետազոտական հետազոտության հեղինակներից մեկը՝ Մարիա դա Կոնսեյսաո Սերդեյրան, պարզաբանել է, որ, ի տարբերություն Հյուսիսային Եվրոպայում կամ Հյուսիսային Ամերիկայում տեղի ունեցողի, «ընդհանուր ձևով չկա աշխատանքի բարձր ինտենսիվություն կամ մեծ հոգեբանական ճնշում» Պորտուգալիայի սովորական սովորական աշխատողների մեծամասնության համար։ Այնուամենայնիվ, ավելի քիչ ճնշումը չի նշանակում ավելի լավ կատարում։ Եվրոպական աշխատուժի վերջին հետազոտությունը, որը հրապարակվել է 2007 թվականին և հիմք է հանդիսացել 2009 թվականի ուսումնասիրության համար, ցույց է տվել, որ Պորտուգալիան հինգերորդ ամենացածր եվրոպական երկիրն է աշխատանքի որակի առումով[69]։ Հարվարդի բիզնես դպրոցի ուսումնասիրությունը, որին մասնակցել են ԵՄ անդամ 9 երկրներ, նաև ցույց է տվել, որ Պորտուգալիան երկրորդ վատագույն երկիրն է աշխարհում կառավարման մեջ[70]։

2013 թվականի առաջին եռամսյակը Պորտուգալիայում գրանցեց գործազրկության մակարդակի նոր ռեկորդ, քանի որ այն հասավ 17,8 տոկոսի՝ նախորդ եռամսյակի 16,9 տոկոսի դիմաց, իսկ կառավարությունը կանխատեսում էր 18,5 տոկոս գործազրկության մակարդակ 2014 թվականին[71]։

2011 թվականից ի վեր, այն տարվանից, երբ «Եռյակը» ժամանեց Պորտուգալիա՝ կիրառելու փրկության ծրագիրը, շուրջ 300,000-360,000 մարդ լքել է երկիրը, որոնցից շատերը որակավորված երիտասարդներ էին[72]։

2014 թվականին գործազրկությունը կազմել է 13,9%։ Ստեղծվել է մոտ 70,000 աշխատատեղ, և 59,000 մարդ դարձել է աշխատանքի համար անհասանելի՝ երկարաժամկետ գործազրկության կամ արտագաղթի պատճառով։ Կես դրույքով աշխատողների թիվը, ովքեր համարվում են թերզբաղված և, հետևաբար, կցանկանային օրական ավելի շատ ժամ աշխատել, կազմում է 251,700, մինչդեռ 240,300-ը ներկայումս ոչ ակտիվ են (չեն աշխատում կամ չեն սովորում)[73]։ Պորտուգալիայի Կենտրոնական բանկը հայտնել էր, որ ստեղծված աշխատատեղերի մեկ երրորդը IEFP հանրային ինստիտուտում պրակտիկայի է[74]։

Աշխատավարձեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայում նվազագույն ամսական աշխատավարձը կազմում է 820 եվրո (2024 թվականի հունվարի 1-ից)՝ նախկին 760 եվրոյի փոխարեն։ Այս նվազագույն աշխատավարձը սահմանվել է 2021 թվականի հունվարին՝ նախկինում բարձրանալով 2018 թվականի 580 եվրոյից։ Նվազագույն աշխատավարձը աճում է 2015 թվականից, երբ այն կազմում էր 505 եվրո[75]։ Միջին համախառն աշխատավարձը կազմում է 1670 եվրո (1846 ԱՄՆ դոլար, գրեթե նույնն է, ինչ Լեհաստանն ու Էստոնիան), իսկ միջին զուտ աշխատավարձը 1148 եվրո է (1269 ԱՄՆ դոլար)։ Բոլոր աշխատավարձերը վճարվում են տարեկան 14 անգամ, տասներկու ամսական աշխատավարձի վճարում գումարած մեկ ամսվա վարձատրությունը Սուրբ Ծննդյան բոնուսի տեսքով և մեկ ամիս արձակուրդային բոնուսի տեսքով։

Պորտուգալիայի նվազագույն աշխատավարձը, համաձայն Աշխատանքային օրենսգրքի 273-րդ հոդվածի, սահմանվում է Սոցիալական հաշտեցման մշտական ​​հանձնաժողովում երկխոսությունից և բանակցություններից հետո, որը բաղկացած է կառավարությունից, Գործատուների Համադաշնությունից և Արհմիությունների Համադաշնությունից։

Տարի Նվազագույն աշխատավարձ[76] Միջին աշխատավարձ[77]
2015 505 € 834 €
2016 530 € 846 €
2017 557 € 865 €
2018 580 € 896 €
2019 600 € 912 €
2020 635 € 968 €
2021 665 € 1,011 €
2022 705 € 1,019 €
2023 760 € 1,049 €
2024 820 €

Շրջանավարտների գործազրկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականին դիպլոմ ունեցողների մոտ 8%-ը[78] գործազուրկ էր, իսկ շատ ավելի մեծ մասը՝ թերզբաղված։ Սա ուղղակիորեն կապված էր աշխատունակության ընդհանուր բացակայության և աշխատավայրի համար ուսանողի թերպատրաստվածության հետ, որը երևում էր մի շարք ոլորտների բազմաթիվ դասընթացների մեջ, որոնք առաջարկվում էին որոշ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների կամ գերատեսչությունների կողմից։ Բոլոնիայի գործընթացի և կրթական այլ բարեփոխումների իրականացումը, ինչպես օրինակ՝ 2005 թվականից հետո մի շարք դասընթացների, ամբիոնների, քոլեջների և մասնավոր համալսարանների պարտադիր փակումը ակադեմիական խստության և դասավանդման ցածր չափանիշների պատճառով, բոլորովին նոր մոտեցում էր խնդիրը լուծելու համար։

2007 թվականին որոշ խոշոր մասնավոր բուհեր հետաքննվեցին պետական գերատեսչությունների կողմից, և երկուսն անմիջապես փակվեցին։ Բացի այդ, հանրային համակարգի մի շարք աստիճաններ նույնպես դադարեցվեցին որակի բացակայության, պոտենցիալ ուսանողների ցածր պահանջարկի կամ պոտենցիալ գործատուների կողմից այս ոլորտներում սակավ հետաքրքրության պատճառով։ Միջնակարգ և հետմիջնակարգ ոչ բարձրագույն կրթությունը (միջին կրթություն-ensino médio), որը բաղկացած է տեխնիկական և մասնագիտական կրթությունից, վերամշակվել է 2007 թվականից XVII սահմանադրական կառավարության(վարչապետ Խոսե Սոկրատեսի գլխավորած) կառավարական քաղաքականության միջոցով։

2014 թվականի մարտի դրությամբ շրջանավարտների գործազրկության մակարդակը (15-ից մինչև 24 տարեկան) կազմում էր ավելի քան 35,4%, ինչը 2014 թվականի հունվար և փետրվար ամիսների համեմատությամբ աճել էր։ Պորտուգալացի երիտասարդության 57%-ը ծրագրում էր արտագաղթել այլ երկրներ՝ տնտեսության փխրուն վիճակի պատճառով[79]։

Աղքատության կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմություն

Աղքատությունն ու անհավասարությունը զգալի սոցիալական խնդիրներ են, որոնց Պորտուգալիան փորձել է լուծել սոցիալական քաղաքականության տարբեր միջոցառումների միջոցով։ Եվրոպական տնտեսական ճգնաժամը մեծացրել է Պորտուգալիայում աղքատության շեմից ցածր տնային տնտեսությունների թիվը, որոնցից ամենաշատը տուժել են երիտասարդությունը՝ գործազրկության բարձր մակարդակի պատճառով[80]։ Ներկայիս տնտեսական ճգնաժամը, որը տիրում է ամբողջ աշխարհում, եկամուտների անհավասարության հիմնական պատճառն է, ինչը հանգեցնում է տնտեսության շուկայի վատ պահանջարկի և Պորտուգալիայի տնտեսական աճի նվազմանը[81]։ Նվազագույն աշխատավարձի քաղաքականությունը ուղղված է Պորտուգալիայում աղքատության և եկամուտների անհավասարության նվազեցմանը, ինչը կբարձրացնի պահանջարկը և երկարաժամկետ հեռանկարում կբերի տնտեսական կայունության։ 2014-ին Պորտուգալիան չորս տարվա սառեցումից հետո բարձրացրեց նվազագույն աշխատավարձը 4%-ով։ Նվազագույն աշխատավարձի քաղաքականությունը, որը եղավ բանվորական կազմակերպությունների և գործատուների հետ բանակցություններից հետո, հնարավոր եղավ միայն տնտեսության էական առողջացումից հետո և կբարձրացնի տնտեսության կայունությունը՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել աղքատությունը[82]։

Հարկեր և փոխանցումների վճարումներ Պորտուգալիայում

Պորտուգալիան օգտագործում է հարկերը և տրանսֆերտային վճարումները՝ երկրում բարձր եկամուտ ունեցողների և ցածր եկամուտ ունեցողների միջև հավասարությունը բարձրացնելու համար[83]։ Պորտուգալիայում եկամտահարկի զգալի առաջադեմ բնութագրեր կան։ Կառավարության հարկային քաղաքականությունը երաշխավորում է, որ բարձր եկամուտ ունեցողները կվճարեն ավելի բարձր հարկերի՝ համեմատած ցածր եկամուտ ունեցողների հետ, ինչը թույլ է տվել ցածր եկամուտ ունեցողներին խթանել ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկը երկրի տնտեսությունում[84]։ Բարձր եկամուտ ունեցողները վճարում են մոտ երեք անգամ ցածր եկամուտ ունեցողների վճարած գումարից[85]։ Այս մոտեցումը նշանակալի է եղել եկամուտների անհավասարությունը վերաբաշխման միջոցով նվազեցնելու համար։

Պորտուգալական Երաշխավորված նվազագույն եկամուտ

Հունիսի 29-ի թիվ 19-Ա/96 ակտը ստեղծեց քաղաքական միջոց GMI անունով. Երաշխավորված նվազագույն եկամուտ։ Տասը տարվա այս ապացուցված մոտեցումը նվազագույն եկամուտ է ապահովում, որն ապահովում է ֆինանսական կայունություն Պորտուգալիայի քաղաքացիներին[86]։ GMI-ն դիտվում է որպես պորտուգալացի ժողովրդի իրավունք և անկախ է շուկայական ազդեցություններից։ GMI ծրագիրը նպատակ ունի 18 տարեկանից բարձր ցածր եկամուտ ունեցող անձանց տրամադրել սոցիալական և տնտեսական ինքնավարություն՝ խրախուսելու նրանց մասնակցել երկրի տնտեսական աճին[86]։ 2001թվականի զեկույցները ցույց են տալիս, որ նախկինում GMI-ից օգտվելու համար հաստատվածների 32 տոկոսը դադարեցվել է նվազագույն շեմից բարձր եկամուտ ստանալուց հետո։ Այս զեկույցը ցույց է տալիս GMI քաղաքականության միջոցառումները որպես արդյունավետ Պորտուգալիայում աղքատության վերացման և եկամուտների հավասարության բարձրացման համար[87]։

Տնտեսությունն ըստ ոլորտների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայի բնական պաշարները. Fe - երկաթի հանքաքար, PY - պիրիտ, Sn - անագ, W - վոլֆրամ, U - ուրան, C - քարածուխ, L - լիգնիտ:

Երրորդական հատվածը ներկայումս Պորտուգալիայի տնտեսության ամենակարևոր բաղադրիչն է, որը ներկայացնում է համախառն ավելացված արժեքի 75,8%-ը և աշխատավոր բնակչության 68,1%-ը։ Նրան հաջորդում է արդյունաբերության ոլորտը, որը կազմում է համախառն ավելացված արժեքի 21,9%-ը՝ ապահովելով աշխատատեղերի 24,5%-ը։ Ձկնորսությունն ու գյուղատնտեսությունը, որոնք կազմում էին 1960 թվականին տնտեսության 25%-ը, կտրուկ անկում են ապրել և այժմ կազմում են համախառն ավելացված արժեքի միայն 2,4%-ը, մինչդեռ աշխատում է աշխատունակ բնակչության 7,5%-ը[88]։

Բնական պաշարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անտառները Պորտուգալիայի հիմնական բնական ռեսուրսն են և զբաղեցնում են երկրի տարածքի մոտ 34%-ը։ Ամենակարևոր անտառային ռեսուրսներն են սոճիները (13500 կմ2), խցանե կաղնին (6800 կմ2), կաղնիները (5340 կմ2) և էվկալիպտները (2430 կմ2)։ Խցանափայտը հիմնական արտադրությունն է. Պորտուգալիան արտադրում է աշխարհի խցանափայտի կեսը։ Հանքարդյունաբերության նշանակալի ռեսուրսներից են լիթիումը, վոլֆրամը, անագը և ուրանը։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խաղողի այգիներ Դուրո հովտում։

Մի քանի տարվա անկումից հետո Պորտուգալիայում գյուղատնտեսությունը անսպասելի վերածնունդ ապրեց՝ ակամա առաջացած Պորտուգալիայի պարտքային ճգնաժամով, երբ մի շարք բարձր որակավորում ունեցող մասնագետներ կորցրին իրենց աշխատանքը երրորդական ոլորտում և որոշեցին շարունակել գյուղատնտեսական բիզնեսի զարգացումը, չնայած այդ ոլորտում քիչ կամ ընդհանրապես բացակայող փորձին[89]։

Չնայած ներկայումս այն ներկայացնում է տնտեսության միայն փոքր տոկոսը, մայրցամաքային Պորտուգալիայի զգալի մասը նվիրված է գյուղատնտեսությանը։ Հարավը զարգացրել է հացահատիկային և ձիթապտղի ծառերի լայնածավալ մոնոմշակույթ և խաղողի այգիների Դուրո հովիտը։ Ձիթապտղի ծառեր (4000 կմ² ; 1545 քառակուսի մղոն), խաղողի այգիներ (3750 կմ²; 1450 քառակուսի մղոն), ցորեն (3000 կմ²; 1160 քառակուսի մղոն) և եգիպտացորեն (2680 կմ² քառակուսի մղոն) արտադրվում են հսկայական տարածքներում։ Պորտուգալական գինին և ձիթապտղի յուղը հատկապես բարձր են գնահատվում ազգային սպառողների կողմից իրենց որակի համար, հետևաբար արտաքին մրցակցությունը (նույնիսկ շատ ավելի ցածր գներով) քիչ ազդեցություն է ունեցել սպառողների պահանջարկի վրա։

Պորտուգալիան ավանդական գինի արտադրող է և իր գինիներն արտահանում է արևմտյան քաղաքակրթության սկզբից։ Գինու արտահանման առաջատարը «Port», «Vinho Verde» և «Madeira» գինիներն են։ Պորտուգալիան նաև արտադրում է որակյալ մրգեր, մասնավորապես՝ նարինջ Ալգարվեից, կեռաս (մեծ արտադրություն Կովա դա Բեյրայում և Ալտո Ալենտեխոյում), պերա Ռոչա (տանձի տեսակ) Օեստե շրջանից և խնձոր Ալկոբաչայից (maçã de Alcobaça): Վերջին շրջանում զգալի աճ է նկատվել այնպիսի նիշային մշակաբույսերի արտադրության մեջ, ինչպիսիք են հապալասը և ազնվամորին, հիմնականում արտահանման նպատակով[90]։ Արտահանվող այլ ապրանքներ ներառում են այգեգործության և ծաղկաբուծության արտադրանք, ճակնդեղի շաքար, արևածաղկի ձեթ, խցան և ծխախոտ։

Ձկնորսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայի բացառիկ տնտեսական գոտին՝ 1,727,408 կմ2:

Պորտուգալական ձկնորսական արդյունաբերությունը բավականին մեծ է և բազմազան։ Ձկնորսական նավերը, որոնք դասակարգվում են ըստ տարածքի, որտեղ նրանք գործում են, կարելի է բաժանել տեղական ձկնորսական նավերի, առափնյա ձկնորսական նավերի և միջքաղաքային ձկնորսական նավերի։ Տեղական նավատորմը հիմնականում բաղկացած է փոքր ավանդական նավերից (5 համախառն տոննաժից պակաս), որոնք կազմում են 2004 թվականին ընդհանուր ձկնորսական նավատորմի 87%-ը և կազմում ընդհանուր տոննաժի 8%-ը։ Այս նավերը սովորաբար հագեցված են ձկնորսության մեկից ավելի մեթոդներ օգտագործելու համար, ինչպիսիք են կեռիկները, ցանցերը և թակարդները, և կազմում են նավատորմի այսպես կոչված բազմավալենտ հատվածը։

Նրանց ֆիզիկական արդյունքը ցածր է, բայց եկամտի ողջամիտ մակարդակը ձեռք է բերվում նրանց կողմից որսած տեսակների բարձր առևտրային արժեքի շնորհիվ՝ ութոտնուկ, սև ցախաձուկ, թրթուր, թուխ, հակ և ձկնորսաձուկ։ Քսակով ձկնորսությունը նույնպես տեղական նավատորմի մաս է կազմում և մայրցամաքում ունի միայն մեկ թիրախ տեսակ՝ սարդինան։ Այս ձկնորսությունը կազմում է ընդհանուր վայրէջքների 37%-ը։ Պորտուգալիայի բացառիկ տնտեսական գոտին ունի 1,727,408 կմ2 տարածք՝ լինելով ԵՄ-ում 3-րդը և աշխարհում 20-րդը։

Ափամերձ ձկնորսական նավատորմը կազմում էր նավերի միայն 13%-ը, սակայն ուներ ամենամեծ GT -ն (93%)։ Այս նավերը գործում են ափից հեռու և նույնիսկ Պորտուգալիայի բացառիկ տնտեսական գոտուց դուրս գտնվող տարածքներում։ Ափամերձ ձկնորսական նավատորմը ներկայացված է բազմաֆունկցիոնալ, քսակային և տրալ ձկնորսական նավերով։ Թրայլերը գործում են միայն մայրցամաքային դարակում և որսում են հատակում ապրող այնպիսի տեսակներ, ինչպիսիք են ձիու սկումբրիան, կապույտ ծաղիկը, ութոտնուկը և խեցգետնակերպերը։

Խեցգետնակերպ թրթալով ձկնորսությունը թիրախավորում է նորվեգական օմարը, կարմիր ծովախեցգետինը և խորջրյա վարդի ծովախեցգետինը։ 2004 թվականին Պորտուգալիայում որսած ամենակարևոր ձկնատեսակներն են սարդինան, սկումբրիան և ձիասկումբրիան, որոնք կազմում են ընդհանուր որսի 37%, 9% և 8% ըստ քաշի և ընդհանուր արժեքի համապատասխանաբար 13%, 1% և 8%։ Փափկամարմինները կազմում էին ընդհանուր որսի միայն 12%-ը քաշով, բայց ընդհանուր արժեքով 22%-ը։ Խեցգետնակերպերը կազմում էին ընդհանուր որսի 0,6%-ը՝ ըստ քաշի և 5%-ը՝ ըստ արժեքի։

Արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օեյրասի քաղաքապետարանը, որը գտնվում է Լիսաբոնի մետրոպոլիայի տարածքում, ունի խոշոր բազմազգ ընկերությունների պորտուգալական մի քանի դուստր ձեռնարկությունների գլխամասային գրասենյակներ

Պորտուգալական արդյունաբերությունը բարձր զարգացում ունեցավ, հատկապես Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, գագաթնակետին հասնելով 1974 թվականին, երբ այն ներկայացնում էր Պորտուգալիայի ՀՆԱ-ի գրեթե 35%-ը և հասավ դիվերսիֆիկացիայի բարձր աստիճանի։

Ներկայումս Պորտուգալիայի հիմնական արդյունաբերությունը ներառում է՝ մեքենաշինություն, էլեկտրատեխնիկա և էլեկտրոնիկա, ավտոմոբիլաշինություն և նավաշինություն, ներարկման համաձուլվածքներ, պլաստմասսա և կերամիկա, տեքստիլ, կոշկեղեն և կաշվե արտադրություն, նավթի վերամշակում, նավթաքիմիական և ցեմենտի, խմիչքների և սննդի վերամշակում, ինչպես նաև կահույքի արդյունաբերություն, ցելյուլոզայի և թղթի, փայտի և խցանափայտի արդյունաբերություն։

Ավտոմոբիլային և այլ մեխանիկական արդյունաբերությունները, ինչպիսիք են հեծանիվների արդյունաբերությունը, հիմնականում տեղակայված են Սեթուբալում, Պորտոյում, Լիսաբոնում, Ավեյրոյում, Բրագայում և Մանգուալդայում և շրջակայքում։ Կոիմբրան և Օերիասն ունեն աճող տեխնոլոգիական արդյունաբերություններ, ներառյալ դեղագործական և իրականցնում են ծրագրային ապահովում։ Սինեսն ունի երկրի ամենամեծ նավթավերամշակման գործարանը և հանդիսանում է նավթաքիմիական խոշոր կենտրոն, ինչպես նաև Պորտուգալիայի ամենաբանուկ նավահանգիստը։ Մայան երկրի ամենամեծ արդյունաբերական պարկերից մեկն է, ներառյալ հայտնի փայտանյութի և սննդի վերամշակման արդյունաբերությունը։ Ֆիգեյրա դա Ֆոշը և Սետուբալը ցելյուլոզայի և թղթի արդյունաբերության հիմնական կենտրոններն են։ Մարինհա Գրանդեն Պորտուգալիայի ամենահայտնի ապակու արտադրության կենտրոնն է։ Լեիրիան, Օլիվերիա դե Ազեմեիսը, Վալի դի Կամբրան և Վիզեուն հանդիսանում են կարևոր թեթև արդյունաբերության, ներառյալ ներարկման ձուլման և պլաստիկի արտադրությունը։ Վիանա դու Կաշտելուն և Սետուբալը նավաշինության և նավերի վերանորոգման կենտրոններ են։

Ժամանակակից ոչ ավանդական տեխնոլոգիաների վրա հիմնված արդյունաբերություններ, ինչպիսիք են օդատիեզերական, կենսատեխնոլոգիան և տեղեկատվական տեխնոլոգիաները, մշակվել են երկրի մի քանի վայրերում։ Ալվերկան, Կովիլյան[91], Էվորան[92] և Պոնտե դե Սորը պորտուգալական օդատիեզերական արդյունաբերության հիմնական կենտրոններն են, որը ղեկավարվում է բրազիլական «Embraer»-ի տեղական մասնաճյուղի և «OGMA»-ի կողմից։ 21-րդ դարի սկզբից ի վեր կենսատեխնոլոգիայի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների բազմաթիվ խոշոր արդյունաբերություններ հիմնվել և կենտրոնացել են Լիսաբոնի, Պորտոյի, Բրագայի, Կոիմբրա և Ավեյրո քաղաքի մետրոպոլիայի տարածքներում։

Էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Serpa» արևային էլեկտրակայանը, այս տեսակի ամենամեծ օբյեկտներից մեկն է աշխարհում:

1990-ականների վերջից, երբ Պորտուգալիայում հողմաէներգետիկան գործնականում բացակայում էր, երկիրը դարձել է վերականգնվող էներգիայի այս տեսակի 6-րդ արտադրողը։ Ավանդական Հիդրոէլեկտրական էներգիայի հետ մեկտեղ, պորտուգալական ընկերությունները, այդ թվում՝ երկրի ամենամեծը՝ «EDP»-ն, և կառավարության աջակցությամբ, այդուհետև մեծ ներդրումներ են կատարել վերականգնվող էներգիայի նոր տեսակների մեջ։ 2010 թվականին Պորտուգալիայում արտադրվող էներգիայի 52%-ը վերականգնվող էր[93][94][95]։

2013 թվականին արտադրված էներգիայի 61,7%-ը վերականգնվող է, այդ թվում՝ 30,4%-ը հիդրոէլեկտրակայաններից, 24,1%-ը՝ քամուց, 5,2%-ը՝ կենսազանգվածից, 0,9%-ը՝ արևային էներգիայից և 1,1%-ը՝ վերականգնվող էներգիայի այլ աղբյուրներից, մասնավորապես՝ Ազորյան կղզիներում երկրաջերմային էներգիայից։ Այս էներգետիկ ռազմավարության շնորհիվ 2013թվականի ընթացքում Պորտուգալիան նվազեցրեց իր ներկրվող էներգիան ընդամենը 5%-ի։ Հանածո վառելիքները շարունակում են մնալ 38,3%-ի կամ արտադրվող էներգիայի աղբյուրը, սակայն միտումը նվազում է։ 2013 թվականին մաքուր էներգիայի արտադրության աճը օգնեց խնայել 806 միլիոն եվրո հանածո վառելիքի ներմուծման և CO2 արտանետումների լիցենզիաների մեջ։

2016 թվականի մայիսին Պորտուգալիան դարձավ աշխարհում երկրորդ երկիրը, որը չորս օր անընդմեջ կարողացավ ամբողջությամբ լրացնել էներգիայի սպառումը միայն վերականգնվող էներգիայով[96]։

1970-ականներին երկիրը հրաժարվեց ատոմակայաններ տեղադրելու ծրագրից և որոշեց ներդրումներ չանել ատոմային էներգիայի մեջ, ուստի Պորտուգալիայում այդպիսի կայաններ չկան[93][94][95]։

Ծառայություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Vasco da Gama Mall-ը, Լիսաբոնում

Երրորդային հատվածն աճել է՝ արտադրելով ՀՆԱ-ի 74,4%-ը և աշխատատեղեր ապահովելով աշխատող բնակչության 65,9%-ին։ Առավել զգալի աճի տեմպերը գրանցվում են առևտրի ոլորտում՝ պայմանավորված բաշխման, տրանսպորտի և հեռահաղորդակցության ժամանակակից միջոցների ներդրմամբ։ Ֆինանսական երրորդ կարգի ընկերությունները շահել են մասնավորեցումից՝ շահելով նաև արդյունավետության առումով։

Պորտուգալիայում զբոսաշրջությունը զգալիորեն զարգացել է՝ 2017 թվականին ստեղծելով ՀՆԱ-ի 17,3%-ը, իսկ 2018 թվականին կանխատեսվում է հասնել ՀՆԱ-ի 20,5%-ի։ 2017 թվականին օտարերկրյա զբոսաշրջիկների թիվն աճել է 12%-ով՝ հասնելով 12,7 միլիոնի։ Ներքին զբոսաշրջիկների հետ միասին ընդհանուրը կազմում է մոտ 21 մլն[97]։

Ծառայությունների ոլորտի որոշ խոշոր պորտուգալական ընկերություններ պարտավորվել են միջազգայնացնել իրենց ծառայությունները, օրինակ՝ «Jerónimo Martins» մանրածախ առևտուրը, որը տիրապետում է Լեհաստանի ամենամեծ սուպերմարկետների ցանցին և ներդրումներ է կատարում Կոլումբիայում։ Արժե ուշադրություն դարձնել նաև «TAP Portugal»-ին, մի ընկերություն, որը հաճախ օգտագործվում է տարանցիկ ուղևորների կողմից, որոնք ճանապարհորդում են Եվրոպայի, Աֆրիկայի և Լատինական Ամերիկայի (հիմնականում Բրազիլիա) միջև, և հատկապես նշանավորվում է իր անվտանգության ցուցանիշներով։

Ընկերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2022 թվականին Պորտուգալիայում գրանցված ամենաշատ ընկերություններ ունեցող ոլորտը Ծառայություններն է՝ 224,004 ընկերություններով, որին հաջորդում են մանրածախ առևտուրը և ֆինանսները, ապահովագրությունը և անշարժ գույքը՝ համապատասխանաբար 99,596 և 66,581 ընկերություններով[98]։

Ֆինանսական շուկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Caixa Geral de Depósitos» բանկի գլխամասային գրասենյակը:

Պորտուգալիայի ֆինանսական շուկայում խոշոր ֆոնդային բորսան «Euronext Lisbon»-ն է, որը «Euronext»-ի՝ համաեվրոպական ֆոնդային բորսաների խոշոր խմբի մի մասն է։ Այն վերահսկվում և կարգավորվում է Պորտուգալիայի արժեթղթերի շուկայի հանձնաժողովի կողմից։ «PSI-20»-ը Պորտուգալիայի ամենաընտիր և լայնորեն հայտնի ֆոնդային ինդեքսն է։ Պորտուգալիայի կենտրոնական բանկը Banco de Portugal-ն է, որը Կենտրոնական բանկերի եվրոպական համակարգի անբաժանելի մասն է։ Պորտուգալական խոշորագույն բանկերն են «Banco Comercial Português»-ը և պետական «Caixa Geral de Depósitos»-ը[99]։

Պորտուգալական բանկերը ռազմավարական բաժնետոմսեր ունեն տնտեսության այլ ոլորտներում, այդ թվում՝ ապահովագրական ոլորտում։ Օտարերկրյա բանկերի մասնակցությունը համեմատաբար բարձր է, ինչպես նաև պետական ​​սեփականության մասնաբաժինը «Caixa Geral de Depósitos (CGD)» միջոցով։ Ընդհանուր առմամբ, Պորտուգալիայի ֆինանսական համակարգը ճկուն է, լավ կառավարվող և մրցունակ, կարճաժամկետ ռիսկերով և խոցելիություններով ողջամտորեն լավ պարունակվող և ֆինանսական քաղաքականության ուժեղ շրջանակով հիմնված համակարգով։ Չնայած Պորտուգալիայի բանկային համակարգը համեմատաբար փոքր է և կենտրոնացված, այն ընդհանուր առմամբ լավ համեմատվում է Եվրոպական միության (ԵՄ) այլ երկրների հետ արդյունավետության, շահութաբերության և ակտիվների որակի առումով, իսկ վճարունակությունը նույնպես մոտ է եվրոպական մակարդակին[99]։

Ֆինանսական բոլոր ենթաոլորտներում, հատկապես խոշոր հաստատություններին վերաբերող, պորտուգալական ֆինանսական հաստատությունների վերահսկողությունն ակտիվ է, պրոֆեսիոնալ և լավ կազմակերպված։ Ապահովագրական հատվածը լավ է դրսևորվել՝ մասամբ արտացոլելով Պորտուգալիայի շուկայի արագ խորացումը։ Չնայած շուկայական և տեղաբաշխման տարբեր տեսակների ռիսկերին, թե կյանքի, թե ոչ կյանքի ոլորտները, ընդհանուր առմամբ, գնահատվում է, որ կարող են դիմակայել մի շարք ծանր ցնցումների, թեև առանձին ապահովագրողների վրա ազդեցությունը շատ տարբեր է[99]։

Մրցունակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալական արտահանման համաշխարհային բաշխումը 2006 թվականին՝ որպես առաջատար շուկայի տոկոս (Իսպանիա – 11,493,400,000 դոլար)[100]։

Պորտուգալիայի մրցունակությունն աշխարհում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի կողմից հրապարակված 2014-2015 թվականների համաշխարհային մրցունակության զեկույցում Պորտուգալիան տնտեսական ինդեքսի 36-րդ տեղում է[101]։ Սա կտրուկ աճ է 51-րդ հորիզոնականից, որտեղ Պորտուգալիան հայտնվել է 2013-2014 թվականներին[102]։

Մրցունակություն ըստ քաղաքների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորտուգալիայի 18 շրջանների մայրաքաղաքների մրցունակության վերաբերյալ ուսումնասիրություն՝ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի մեթոդաբանությանը համապատասխան, կատարվել է Մինհոյի համալսարանի տնտեսագիտության հետազոտողների կողմից։ Այն հրապարակվել է 2006թ. սեպտեմբերի 30-ին «Público թերթում»։ Հետազոտության մեջ լավագույն վարկանիշ ունեցող քաղաքներն են՝ Էվորան, Լիսաբոնը և Կոիմբրան[103][104][105]։

Դասակարգում՝

  1. Էվորա՝ 7,293
  2. Լիսաբոն՝ 6,454
  3. Կոիմբրա՝ 6,042
  4. Բեխա՝ 5,660
  5. Լեիրիա՝ 5,609
  6. Կաստելո Բրանկո՝ 5,608
  7. Ավեյրու՝ 5,452
  8. Գուարդա՝ 5,178
  9. Սանտարեն՝ 5,037
  10. Պորտալեգրի՝ 4,711
  11. Վիզեու՝ 4,628
  12. Վիա Ռեալ՝ 5,514
  13. Բրագանսա՝ 4,271
  14. Սետուբալ՝ 4,070
  15. Բրագա՝ 4,055
  16. Ֆարո՝ 3,971
  17. Վիանա դու Կաշտելու՝ 3,859
  18. Պորտու՝ 3,577

Ներքին հարցեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Անտառային հրդեհներ. Ինչպես շատ շոգ ամառներով և հողերի և բուսականության սեզոնային չորացում ունեցող այլ երկրներում, ամեն տարի պորտուգալական անտառի մեծ տարածքներ ոչնչացվում են։ Սա կարևոր ազդեցություն ունի տնտեսության վրա, քանի որ շատ մարդիկ և արդյունաբերություններ կախված են անտառտնտեսության հետ կապված գործունեությունից։ Դա նաև շատ դրամատիկ էկոլոգիական խնդիր է և բնակչության անվտանգության խնդիր։
  • Պորտուգալիայի պետական պարտքը. Պորտուգալիայի պետական պարտքը կազմում է ՀՆԱ-ի մոտ 125%-ը 2017 թվականի հունիսի դրությամբ։ Այս խնդիրը սպառնալիք է Պորտուգալիայի տնտեսության և պետության ֆինանսական կայունության համար[106]։
  • Ուռճացված պետական հատված. պետական հատվածը ընդհանուր առմամբ համարվում է տնտեսության շատ մեծ, թանկ և անարդյունավետ մաս։ Պետական աշխատողների ավելցուկը և անօգուտ բյուրոկրատիան ամեն տարի հանգեցնում են միլիոնավոր եվրոների կորստի։ Վարչապետ Ժոզե Դուրաո Բարոզուի գլխավորած XVI սահմանադրական կառավարությունից մինչև վարչապետ Խոսե Սոկրատեսի ղեկավարած XVII սահմանադրական կառավարությունը (ով փորձել է ստեղծել նոր կանոններ և իրականացնել բարեփոխումներ՝ ուղղված արդյունավետության բարձրացմանը, ռեսուրսների բաշխման ռացիոնալացմանը, քաղաքացիական ծառայողների գերզբաղվածության դեմ պայքարին և բյուրոկրատիայի նվազեցմանը ինչպես քաղաքացիների, այնպես էլ ընկերությունների համար. օրինակ՝ «PRACE - Պետական ​​կենտրոնական վարչակազմի վերակառուցման ծրագիր» և «SIMPLEX»-ը – Վարչական և օրենսդրական պարզեցման ծրագիրը, ի թիվս այլ ծրագրերի) «պետական ​​ծախսերի խնդիրը» «լուրջ խնդիր էր Պորտուգալիայում, սակայն այն քիչ ազդեցություն ունեցավ, և մինչև 2010 թվականը երկրի պետական ​​պարտքն ու դեֆիցիտը վերահսկողությունից դուրս էին։ Բացի այդ, Ժոաո Բիլհիմը, ով ղեկավարում էր 2005 թվականին «Կենտրոնական Վարչակազմի Վերակազմավորման Ծրագրի (PRACE)» համար պատասխանատու կոմիտեն, ասաց, որ հիասթափված է 2000-ականների կեսերին փորձված բարեփոխումների արդյունքներից[107]։
  • Կոռուպցիա։ «Transparency International»-ի կողմից հրապարակված 2008 թվականի կոռուպցիայի տարածվածության գործակցով Պորտուգալիան զբաղեցրել է 32-րդ տեղը 180 երկրների մեջ կոռուպցիայի առումով։ 2012 թվականին նա իջել է 33-րդ տեղ՝ հավասարվելով երրորդ տեղին։ Համեմատության համար նշենք, որ նույն տարիներին ԱՄՆ-ը զբաղեցրել է 18-րդ և 19-րդ տեղերը։ Այնուամենայնիվ, կոռուպցիան պորտուգալացիների համար դարձել է քաղաքական և տնտեսական կարևորագույն խնդիր։ Պատասխանատու իշխանությունները և բազմաթիվ քաղաքացիական ասոցիացիաներ և ուղեղային կենտրոններ փորձում են պայքարել կոռուպցիայի դեմ՝ նախքան դրա հետագա աճը։ Շատ լոբբիստական ​​չարաշահումներ և կոռուպցիոն սխեմաներ ներառում են զիջումներ, ոչ միանշանակ թույլտվությունները կապալառուներին և տնտեսական կազմակերպություններին, կամ աշխատատեղերի ստեղծումը և ընկերների ու ընտանիքի անդամների հետ բիզնես գործարքները։ Որոշ դեպքեր հայտնի են և լայնորեն լուսաբանվել են ԶԼՄ-ներում, օրինակ՝ մի քանի քաղաքապետարաններում տեղի ունեցած գործերը, որոնցում ներգրավված են տեղական քաղաքապետարանի պաշտոնյաներ և գործարարներ, ինչպես նաև ավելի լայն պատասխանատվություններ և լիազորություններ ունեցող մի շարք քաղաքական գործիչներ[108][109]։ Նշանավոր քրեական գործերից են «Face Oculta»-ն, դե Օեյրասի քաղաքապետարանի քաղաքապետ Իսալտինո Մորաիսի, Ապիտու Դուրադոյի և Սակո Ազուլ դե Ֆելգեյրասի հետ կապված սկանդալը։

Կրթություն, վերապատրաստում և հետազոտություն բիզնես և տնտեսական գիտություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«NOVA SBE», պորտուգալական համաշխարհային կարգի բիզնես դպրոցներից մեկը

Կան բազմաթիվ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, որոնք գիտական աստիճաններ են շնորհում տնտեսագիտության և բիզնեսի կառավարման ոլորտներում, որոնք սփռված են ողջ երկրում։ Կառավարման ծրագրերն առաջարկում են պորտուգալական գրեթե բոլոր համալսարանները և պոլիտեխնիկները։ Տնտեսագիտության ծրագրեր առաջարկում են բոլոր պետական և որոշ մասնավոր համալսարաններ։

Ամենամեծ և ամենահեղինակավոր համալսարաններից են (որոնք ունեն տնտեսագիտության բաժին և զարգացնում են հետազոտություններ այս ոլորտում) Լիսաբոնի համալսարանը (իր «ISEG» - Լիսաբոնի տնտեսագիտության և կառավարման դպրոցի միջոցով), «ISCTE» - Լիսաբոնի համալսարանական ինստիտուտը, Պորտուգալիայի կաթոլիկ համալսարանը ( իրենց «Católica» բիզնեսի և տնտեսագիտության դպրոցի և «Católica Porto»-ի տնտեսագիտության և կառավարման դպրոցի միջոցով), Պորտոյի համալսարանը (իր «Faculdade de Economia»-ի միջոցով), «Լիսաբոնի նոր համալսարան»-ը (իր «NOVA SBE» - բիզնեսի և տնտեսագիտության դպրոցի միջոցով), Մինհոյի համալսարանը (իր «Escola de Economia e Gestão»-ի միջոցով) և Կոիմբրայի համալսարանը (իր «Faculdade de Economia»-ի միջոցով)։

Բացի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններից, և՛ Պորտուգալիայի բանկը, և՛ Պորտուգալիայի վիճակագրական ծառայությունը մշակում են երկարատև և մանրակրկիտ համակարգված հետազոտություններ և ներկայացնում են զեկույցներ Պորտուգալիայի տնտեսության վերաբերյալ։

Աղքատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականին բնակչության 45,4%-ը մինչև սոցիալական վճարներ ստանալը գտնվում էր աղքատության վտանգի տակ՝ համեմատած ԵՄ 27 երկրների միջին ցուցանիշի (Խորվաթիան դեռ ներառված չէ)՝ 44,1%։ Երբ կենսաթոշակները հաշվի են առնվում, այդ տոկոսը իջնում ​​է մինչև 25,2%։ Բնակչության 17.5%-ը սոցիալական վճարներներից հետո կանգնած է եղել աղքատության վտանգի տակ, ինչը նշանակում է, որ նրանց տնօրինվող եկամուտը ցածր է եղել աղքատության ռիսկի ազգային շեմից, որը սահմանվում է մեկ չափահասին համարժեք ազգային միջին եկամտի 60%-ի չափով։ Սա մի փոքր ավելի բարձր է Եվրոպական միության միջինից՝ 17%, և համեմատում է Հարավային Եվրոպայի այլ երկրների հետ, ինչպիսիք են Իսպանիան (22,2%), Իտալիան (19,4%) և Հունաստանը (23,1%)[110][111]։

2015 թվականի հունվարին աղքատության վիճակագրությունը թարմացվել է մինչև 2013 թվականը. բնակչության 19.5%-ը սոցիալական վճարներներից հետո հայտնվել է աղքատության վտանգի տակ, ինչը նշանակում է, որ նրանց տնօրինվող եկամուտը ցածր է աղքատության ռիսկի ազգային շեմից, որը սահմանված է 60%։ Միջին ազգային եկամուտը մեկ անձի համար չափահասին համարժեք է գրեթե 2 մլն.։ Ըստ ISEG-ի տնտեսագետ Կառլոս Ֆարինյա Ռոդրիգեսի՝ Պորտուգալիան սոցիալական իրականության առումով 10 տարի հետ է գնացել՝ կորցնելով մինչև 2009 թվականը գրանցված ողջ առաջընթացը։ Սոցիալական նպաստից հետո աղքատության ռիսկը տղամարդկանց համար կազմում է 18,9%, կանանց համար՝ 20%, երեխաների համար՝ 25,6%, առնվազն մեկ երեխա ունեցող միայնակ ընտանիքների համար՝ 38,4%, երկու ծնողների և մեկ երեխայի համար՝ 15,4%, իսկ երեխաների հետ ապրող մյուս բնակչության համար՝ 28,8% (տարեցներ և այլոք)։ Ազգային վիճակագրության ինստիտուտն առանձին հաշվարկ է կատարել՝ հիմնվելով 2009 թվականի տվյալների վրա, որպեսզի աղքատության գիծը չնվազի ճգնաժամի հետ կապված եկամուտների նվազման պատճառով. այս հաշվարկով աղքատության ռիսկի աճը շատ ավելի մեծ է՝ 17,9%[112]։ Վարչապետ Պեդրո Պասոս Կոելյոն հայտարարել է, որ այս թվերը չեն արտացոլում ներկա իրավիճակը[113]։

Աղքատությունն աճել է 2022 թվականին և մինչ այդ ազդել է բնակչության 17%-ի վրա։ Ազգային վիճակագրական ինստիտուտի (INE) տվյալներով՝ աղքատության աճն ընդգրկել է բոլոր տարիքային խմբերը[114]։ Չորս տարում անօթևանությունն աճել է 78%-ով. Պորտուգալիայում կա 10773 անօթևան մարդ, ինչը չորս տարվա ընթացքում 78% աճ է։ 2018 թվականին եղել է 6044[115]։

Սննդի անապահովություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2005 և 2006 թվականներին Առողջապահության ազգային հետազոտությունը տեղեկատվություն է հավաքել սննդի անվտանգության վերաբերյալ, որը ցույց է տվել, որ 251–500 եվրո ամսական տնային տնտեսության եկամուտ ունեցողները կազմում են պարենային անապահով մարդկանց 37,3%-ը՝ ի տարբերություն իրենց գործընկերների։ Օրինակ, նրանք, ովքեր ունեն ավելի քան 901 եվրո տնային տնտեսության ամսական եկամուտ, կազմել են պարենային անապահովների միայն 15,9%-ը[116]։ Պորտուգալիայի ֆինանսական ճգնաժամից հետո, որը սկսվեց 2010 թվականին, պարենային անապահովությունը սրվեց և ազդեց Պորտուգալիայի հատկապես ավելի աղքատ շրջաններում ապրող մարդկանց վրա, ինչպիսիք են Ալենտեխոն և Ալգարվեը։ Ալգարվեի շրջանում պարենային ընդհանուր անապահովությունը 2011-2012 թվականներին աճել էր 56,9%-ից մինչև 77,1%, իսկ պարենային ծանր անապահովությունը 13,2%-ից հասել էր 41,7%-ի։ Միևնույն ժամանակ, ազգային պարենային անապահովությունը աճել էր ընդամենը 0,5%-ով (48,6%-ից մինչև 49,1%), իսկ մյուս շրջաններում, ինչպիսիք են Կենտրոնը և Նորտեումը, պարենային ծանր անապահովությունը սկսել է աճել միայն մոտ 3%-ով[117]։ Ընդհանուր առմամբ, պարենային անապահովության ընդհանուր տարածվածությունը Պորտուգալիայում գրեթե անփոփոխ է մնացել 2011-ից 2013 թվականներին։ Այնուամենայնիվ, չնայած ապագա առաջընթացին, նկատվեց, որ աղքատ շրջանները կորուստներ են կրել։

Պորտուգալիայի բնակչության ավելի քան 12%-ը տառապել է չափավոր կամ ծանր պարենային անապահովությունից 2020 և 2022 թվականներին, ինչը ավլի բարձր է Հարավային Եվրոպայում գրանցված միջին 8,5%-ից։ Պորտուգալիան Հարավային Եվրոպայի 13 երկրների շարքում վեցերորդն էր այս ցուցանիշով ամենաբարձր տոկոսով՝ զիջելով Ալբանիային (30.2%), Հյուսիսային Մակեդոնիային (24%), Սերբիային (14.8%), Բոսնիա Հերցեգովինային (13.4%) և Չեռնոգորիային (12.9%)[118]։

Տնտեսական արտագաղթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2021 թվականին Միավորված ազգերի կազմակերպությունը վերանայեց երկրից արտագաղթած պորտուգալացիների թվաքանակը. 2020 թվականին կազմակերպությունը նշել էր 2,6 միլիոն, սակայն վերանայված տվյալներով կազմել է մինչև 2 միլիոն՝ Պորտուգալիան դարձնելով աշխարհի 20-րդ երկիրը որպես ամենաշատ արտագաղթունեցող երկիր։ 2021 թվականին ավելի շատ պորտուգալացիներ են լքել երկիրը, քան մինչև COVID-19 համաճարակը։ Արձանագրվել է արտագաղթի աճ դեպի Հյուսիսային Եվրոպա, Բելգիա և Նիդեռլանդներ[119]։ Ֆրանսիայում, Շվեյցարիայում և Մեծ Բրիտանիայում բնակվող պորտուգալացի էմիգրանտներն ամենաշատ դրամական փոխանցումները ուղարկել են Պորտուգալիա։ 2022 թվականին այս երկրներում ապրող էմիգրանտները պատասխանատու էին պորտուգալական ընտանիքների ստացած տրանսֆերտների կեսից ավելիի համար[120][121]։ Պորտուգալիայի բանկի կողմից ամսական հրապարակված տվյալները դեպի Պորտուգալիա դրամական փոխանցումների արժեքի վերաբերյալ ցույց են տալիս, որ 2021 թվականին նախորդ տարվա համեմատ աճել է 1,8 տոկոսով՝ գերազանցելով 3 միլիարդ եվրոն։ Պորտուգալիան ԵՄ անդամ երկրներից մեկն է, որն ամենաբարձր ցուցանիշն է ունեցել դրամական փոխանցումներ գծով[122]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «The Global Competitiveness Report 2019» (PDF).
  2. ↑ «Portugal - Country Profile» (PDF). AICEP Portugal Global.
  3. ↑ «Euronext». Investopedia (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 20-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «Portugal Economic Outlook». Focus Economics. 2015 թ․ օգոստոսի 17. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 28-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 Joao Lima (2013 թ․ մայիսի 9). «Portugal's Unemployment Rate Climbs to Record for Euro Era». Bloomberg. Bloomberg L.P. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 12-ին.
  6. ↑ «CIA – The World Factbook». Cia.gov. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  7. ↑ «Conservas A Ramirez, Portugal's oldest brand, opens nutrition center, Inside Portugal Travel, 2009». insideportugaltravel.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  8. ↑ «Testes PISA: Portugal supera média da OCDE». Visão (պորտուգալերեն).
  9. ↑ «E agora no PISA: alunos portugueses melhoram a ciências, leitura e matemática». Expresso (պորտուգալերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 28-ին.
  10. ↑ «Management: The Portuguese who sit at the top of the world». Portugal Daily View. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  11. ↑ «Portugal: mais de 7 mil vagas para estudantes estrangeiros em 2015 • Emprego Pelo Mundo, August 2014». empregopelomundo.com. 2014 թ․ օգոստոսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  12. ↑ «portugal's emigration rate tied to its unemployment rate - Google Search». google.com. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  13. ↑ «Descendentes aomda detêm activos que foram do grupo fundado por Alfredo da Silva. CUF: o maior grupo português é mais do que memórias». publico.pt. 2008 թ․ սեպտեմբերի 19. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  14. ↑ "Flight from Angola", The Economist (16 August 1975).
  15. ↑ "Dismantling the Portuguese Empire", Time. (7 July 1975).
  16. ↑ 16,0 16,1 «Portugal - Economic Growth and Change». countrystudies.us. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 18-ին.
  17. ↑ «André Ventura: "Salazar atrasou-nos muitíssimo" - Portugal - SÁBADO». Sabado. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 18-ին.
  18. ↑ Economic Growth and Change, U.S. Library of Congress, countrystudies.us
  19. ↑ IMF, International Monetary Fund. «Data». IMF.org. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  20. ↑ (pt) Maior queda nos bens e serviços transaccionáveis aconteceu entre 1988 e 1993 Արխիվացված 2023-11-20 Wayback Machine, TSF (27 December 2012)
  21. ↑ «World Economic Outlook Database April 2013 edition». International Monetary Fund. 2013 թ․ մարտ. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  22. ↑ "A new sick man of Europe", The Economist, 2007-04-14.
  23. ↑ «Greece reclassified to 'emerging market' from developed». The Telegraph. 2013 թ․ մարտի 2. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  24. ↑ Luis Miguel Mota, População desempregada aumentou 65% em cinco anos, Destak.pt (6 June 2008)
  25. ↑ Standard and Poor's pessimistic on Portugal Արխիվացված 30 Հունիս 2014 Wayback Machine, Agence France-Presse (7 December 2009)
  26. ↑ «Microsoft Portugal novamente eleita melhor Subsidiária mundial da Microsoft International em 2008». Microsoft.com. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  27. ↑ A Siemens executive, Carlos de Melo Ribeiro, pointed to labor costs and productivity as major reasons why shipping semiconductors to Portugal for final production is more advantageous than retaining the work in Germany or Britain – Siemens Builds on Long History in Portugal, to the Benefit of Both, By Karen E. Thuermer, October 1997, in Keller Publishing [1] Արխիվացված 9 Դեկտեմբեր 2007 Wayback Machine
  28. ↑ "The investment made in Portugal by the VW group has enabled "this plant to become one of the best in the VW Group and indeed in the whole automotive industry in terms of quality, productivity, absenteeism, safety, and many other decisive criteria", Gerd Heuss upon the manufacturing of car nº 1 million in Palmela", June 2003., AICEP – Business Development Agency (չաշխատող հղում)
  29. ↑ Ashley Kindergan (2013 թ․ մայիսի 10). «Portugal: A Peripheral Country at a Crossroads». The Financialist. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 12-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 (pt) Grande investigação DN Conheça o verdadeiro peso do Estado, Diário de Notícias (7 January 2011) Արխիվացված 8 Հունվար 2011 Wayback Machine
  31. ↑ Allen, Katie (2010 թ․ փետրվարի 12). «Acronym acrimony: The problem with Pigs». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 27-ին.
  32. ↑ «Emprego nas Administrações Públicas: Central, Regional, Local e Fundos da Segurança Social». www.pordata.pt. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 25-ին.
  33. ↑ (pt)«Cinco anos após a nacionalização do BPN os custos ainda estão por apurar». Jornal de Negócios. 2013 թ․ հոկտեմբերի 31. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  34. ↑ (pt)«Administradores do BPN escolhiam parceiros com promessa de ganhos indevidos». Jornal de Negócios. 2014 թ․ հունվարի 13. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  35. ↑ (pt)«AR desconhece quanto custa BPN e BPP e pede ajuda ao Tribunal de Contas». Dinheiro Vivo. 2012 թ․ մարտի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  36. ↑ «Parcerias público-privadas derrapam 560 milhões» (պորտուգալերեն). Sol. 2011 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  37. ↑ «Governo reserva 900 milhões para liquidar contratos swap». Público (պորտուգալերեն). 2013 թ․ հունիսի 12. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  38. ↑ Patrick Donahue (2010 թ․ փետրվարի 15). «Merkel Economy Adviser Says Greece Bailout Should Bring Penalty». Bloomberg. Bloomberg L.P. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 12-ին.
  39. ↑ «The Continent-wide rise of Euroscepticism» (PDF). Standard Eurobarometer. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 22-ին.
  40. ↑ «The Eurozone Crisis and the Implications of Resurgent Germanophobia». France 24. 2014 թ․ հունվարի 22.
  41. ↑ «Os novos destinos da emigração portuguesa». Público (պորտուգալերեն). Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 22-ին.
  42. ↑ «Portugal follows Ireland out of bailout programme». Europe Sun. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 18-ին.
  43. ↑ «Portugal: Staff Concluding Statement of the 2017 Article IV Mission». imf.org. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  44. ↑ «Portugal - OECD Data». Data.oecd.org. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 2-ին.
  45. ↑ SAPO. «Bernardo Blanco: Portugal é o "4.º país da Zona Euro com menor poder de compra"». Polígrafo (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  46. ↑ «Portugal foi ultrapassado por (mais) duas economias de leste em 2021 — Instituto +Liberdade». Mais Liberdade (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 10-ին.
  47. ↑ «Roménia cresce mais e ultrapassa Portugal no PIB per capita já este ano». SIC Notícias (պորտուգալերեն). 2023 թ․ մայիսի 15. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 16-ին.
  48. ↑ «Portugal é quinto país da UE com menor produtividade no trabalho». Notícias ao Minuto (պորտուգալերեն). 2023 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 1-ին.
  49. ↑ «Portugal é o quinto país da União Europeia com menor produtividade». SIC Notícias (պորտուգալերեն). 2023 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 1-ին.
  50. ↑ «Produtividade por hora de trabalho — Instituto +Liberdade». Mais Liberdade (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 7-ին.
  51. ↑ Ross, Jenna (2019 թ․ սեպտեմբերի 20). «Which Countries Are the Biggest Boost or Drag on the EU Budget?». Visual Capitalist (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 14-ին.
  52. ↑ «Contribuições líquidas anuais por habitante para o Orçamento da União Europeia — Instituto +Liberdade». Mais Liberdade (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 14-ին.
  53. ↑ «EU budget: Who pays most in and who gets most back?». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 14-ին.
  54. ↑ Berthold, Busch; Björn, Kauder; Samina, Sultan (2022 թ․ նոյեմբերի 2). «Net contributors and net recipients in the EU». Busch IW-Report (ամերիկյան անգլերեն) (55).
  55. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects: April 2024». www.imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  56. ↑ (pt)«Abandono escolar precoce em Portugal é o terceiro mais elevado da UE». Jornal de Notícias. 2012 թ․ հունիսի 7. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 5-ին.
  57. ↑ «General government expenditure by function (COFOG)». Eurostat. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 2-ին.
  58. ↑ Public Employment in European Union Member States, STATE SECRETARIAT FOR THE PUBLIC SERVICE DIRECTORATE-GENERAL OF THE PUBLIC SERVICE OF SPAIN (2010)
  59. ↑ (pt) Portugal, Direcção-Geral da Administração e Emprego Público, Observatório do Emprego Público A Década, o Emprego Público em Números 1996–2005, pp. 5 and 18, 2009. Retrieved 3 March 2014.
  60. ↑ (pt) Portugal, Direcção-Geral da Administração e Emprego Público, Observatório do Emprego Público Boletim do Observatório do Emprego Público, nr. 3, p. 5, 2010. Retrieved 4 March 2014.
  61. ↑ Emprego nas Administrações Públicas: Central, Regional, Local e Fundos da Segurança Social, Retrieved 16 May 2022.
  62. ↑ «Estado ganhou quase 93 mil funcionários desde que Costa é primeiro-ministro». CNN Portugal. Վերցված է 2023 թ․ փետրվարի 15-ին.
  63. ↑ «Número de funcionários públicos sobe para máximos à boleia das autarquias». ECO. 2024 թ․ փետրվարի 14. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 27-ին.
  64. ↑ «Emprego nas Administrações Públicas em % da população activa». Pordata. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 16-ին.
  65. ↑ «Produto interno bruto (B.1*g) a preços correntes (Base 2016 - €) por Localização geográfica (NUTS - 2013); Anual». www.ine.pt. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  66. ↑ «Produto interno bruto (B.1*g) por habitante a preços correntes (Base 2016 - €) por Localização geográfica (NUTS - 2013); Anual». www.ine.pt. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  67. ↑ «Taxa de desemprego desce para 5,9% no 1.º trimestre». dn.pt. 2022 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2022 թ․ մայիսի 16-ին.
  68. ↑ «Trabalho e emprego. Portugal é o terceiro país da OCDE com mais desemprego entre os jovens». publico.pt. 2014 թ․ մայիսի 14. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  69. ↑ (pt) Portugal é um dos países com pior qualidade de emprego, Destak.pt (28 May 2009).
  70. ↑ Nicholas Bloom; Christos Genakos; Rafaella Sadun; John Van Reenen (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Management Practices Across Firms and Countries - Management practice scores by country (page 38)» (PDF). Nicholas Bloom, Christos Genakos, Rafaella Sadun and John Van Reenen. Harvard Business School. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  71. ↑ Marina Watson Peláez (2013 թ․ մայիսի 9). «UNEMPLOYMENT: PORTUGAL'S WOES DEEPEN; 950,000 WITHOUT JOBS The country's unemployment figures have risen even further, with the number of jobless surpassing 950,000». Portugal Daily View. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 12-ին.
  72. ↑ «Emigração. Entre 100 a 120 mil portugueses emigraram este ano». publico.pt. 2013 թ․ դեկտեմբերի 22. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  73. ↑ «Há 534 mil desempregados na sombra que não estão na taxa oficial». dinheirovivo.pt. 2015 թ․ փետրվարի 4. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  74. ↑ «IEFP. Estágios do IEFP explicam um terço do crescimento do emprego no sector privado». publico.pt. 2014 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  75. ↑ «Salário mínimo nacional».
  76. ↑ «Evolução do salário mínimo nacional» (պորտուգալերեն). Portdata. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 30-ին.
  77. ↑ «Average Annual Wages» (պորտուգալերեն). INE. Վերցված է 2023 թ․ ապրիլի 30-ին.
  78. ↑ «Licenciados desempregados mais do que duplicaram desde 2002». Diário Digital (պորտուգալերեն). 2008 թ․ փետրվարի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 11-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 12-ին.
  79. ↑ «Trabalho. Mais de metade dos jovens portugueses admitem emigrar». publico.pt. 2013 թ․ դեկտեմբերի 10. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  80. ↑ Schulten, Thorsten (2012). «European minimum wage policy: A concept for wage-led growth and fair wages in Europe» (PDF). International Journal of Labour Research. 4 (1): 85–103.
  81. ↑ Cardoso, Ana Rute; Portugal, Pedro (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Contractual Wages and the Wage Cushion under Different Bargaining Settings». Journal of Labor Economics. 23 (4): 875–902. doi:10.1086/491608. S2CID 32620300.
  82. ↑ Carneiro, Anabela; Portugal, Pedro; Varejão, José (2014 թ․ մարտ). «Catastrophic job Destruction during the Portuguese Economic Crisis» (PDF). Journal of Macroeconomics. 39: 444–457. doi:10.1016/j.jmacro.2013.09.018.
  83. ↑ Matsaganis, Manos; Ferrera, Maurizio; Capucha, Luis; Moreno, Luis (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Mending Nets in the South: Anti-poverty Policies in Greece, Italy, Portugal and Spain». Social Policy and Administration. 37 (6): 639–655. doi:10.1111/1467-9515.00363. hdl:10261/176705. S2CID 155030266.
  84. ↑ Garcia, José Luís; Lopes, João Teixeira; Martinho, Teresa Duarte; Neves, José Soares; Gomes, Rui Telmo; Borges, Vera (2018 թ․ սեպտեմբերի 3). «Mapping cultural policy in Portugal: From incentives to crisis». International Journal of Cultural Policy. 24 (5): 577–593. doi:10.1080/10286632.2016.1248950. hdl:10451/25038. S2CID 151583836.
  85. ↑ Jens, Rodriquez; Arnold, Carlos Farinha (2015). «Reducing inequality and poverty in Portugal». էջ 13. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 17-ին.
  86. ↑ 86,0 86,1 Pereirinha, José António; Murteira, Maria Clara (2016). «The Portuguese Welfare System in a Time of Crisis and Fiscal Austerity». Challenges to European Welfare Systems. էջեր 587–613. doi:10.1007/978-3-319-07680-5_26. ISBN 978-3-319-07679-9.
  87. ↑ Borosch, Nikola; Kuhlmann, Johanna; Blum, Sonja (2016). «Opening up Opportunities and Risks? Retrenchment, Activation and Targeting as Main Trends of Recent Welfare State Reforms Across Europe». Challenges to European Welfare Systems. էջեր 769–791. doi:10.1007/978-3-319-07680-5_33. ISBN 978-3-319-07679-9. S2CID 156525704.
  88. ↑ «Portugal - Ficha País» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 22-ին.
  89. ↑ https://sol.sapo.pt/artigo/52097/quadros-qualificados-dedicam-se-a-agricultura-para-equilibrar-contas Quadros qualificados dedicam-se à agricultura para equilibrar as contas
  90. ↑ «90% da produção de mirtilos e framboesa da região Centro é exportada | Portal Agronegócios.eu». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
  91. ↑ (pt) Aleia vai montar avião até agora vendido em kit e jactos portugueses em 2011 Արխիվացված 7 Հոկտեմբեր 2011 Wayback Machine, 14 April 2008
  92. ↑ (pt) Évora aprova isenções fiscais aos projectos da Embraer Արխիվացված 29 Սեպտեմբեր 2011 Wayback Machine, Diário Digital (22 August 2008)
  93. ↑ 93,0 93,1 «Peso das fontes de produção de electricidade em Portugal Continental em 2013». APREN - Associação de Energias Renováveis. 2013 թ․ դեկտեմբեր. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  94. ↑ 94,0 94,1 «Quase 60% da electricidade consumida em 2013 foi de origem renovável». Público (պորտուգալերեն). 2014 թ․ հունվարի 14. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 2-ին.
  95. ↑ 95,0 95,1 «Produção de electricidade por fonte em Portugal Continental em 2013» (պորտուգալերեն). APREN – Associação de Energias Renováveis. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 2-ին.
  96. ↑ «Portugal runs for four days straight on renewable energy alone». The Guardian. 2016 թ․ մայիսի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 29-ին.
  97. ↑ «Portugal's flourishing tourism becomes economic mainstay». Reuters. 2018 թ․ մարտի 16.
  98. ↑ «Industry Breakdown of Companies in Portugal». HitHorizons.
  99. ↑ 99,0 99,1 99,2 Portugal: Financial System Stability Assessment, including Reports on the Observance of Standards and Codes on the following topics: Banking Supervision, Securities Regulation, and Insurance Regulation, IMF, (October 2006)
  100. ↑ IMF. «IMF statistics». imfstatistics.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 3-ին.
  101. ↑ http://www3.weforum.org/docs/GCR2013-14/GCR_Rankings_2013-14.pdf Կաղապար:Bare URL PDF
  102. ↑ «Inovação. Portugal desce dois lugares no "ranking" da competitividade». publico.pt. 2013 թ․ սեպտեմբերի 4. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  103. ↑ [2](չաշխատող հղում)
  104. ↑ «Índice de competitividade coloca Évora no topo e Porto em último – Economia – PUBLICO.PT». Publico.clix.pt. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  105. ↑ «Dinheiro Digital». Diariodigital.sapo.pt. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 19-ին.
  106. ↑ Economist Article: "The importance of not being Greece" http://www.economist.com/world/europe/displayStory.cfm?story_id=15959527
  107. ↑ (pt) Raquel Martins, Reforma do Estado não resolveu problema do número de funcionários, Público (5 April 2010)
  108. ↑ Eurojust chief embroiled in Portuguese corruption scandal, euobserver.com (13 May 2009)
  109. ↑ People & Power, Al Jazeera, Al Jazeera (March 2008)
  110. ↑ «In 2012, a quarter of the population was at risk of poverty or social exclusion» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 14-ին.
  111. ↑ «PORDATA - Taxa de risco de pobreza: antes e após transferências sociais». pordata.pt. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  112. ↑ «Portugal voltou aos níveis de pobreza de há dez anos».
  113. ↑ «Passos Coelho. Dados do INE sobre risco de pobreza "não refletem situação atual"».(չաշխատող հղում)
  114. ↑ «Pobreza aumentou em 2022 e abrange 17% da população: 1,78 milhões de pessoas vivem com menos de €591 por mês». Expresso (պորտուգալերեն). 2023 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  115. ↑ «Os sem-abrigo aumentaram 78% em quatro anos: são mais de 10 mil, entre homens, mulheres, jovens, idosos, estrangeiros, famílias inteiras». Jornal Expresso (եվրոպական պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  116. ↑ Álvares, Luísa; Amaral, Teresa F. (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Food Insecurity and Associated Factors in the Portuguese Population». Food and Nutrition Bulletin. 35 (4): S395–S402. doi:10.1177/156482651403500401. PMID 25639124. S2CID 25952177.
  117. ↑ Gregório, Maria João; Graça, Pedro; Costa, Andreia; Nogueira, Paulo Jorge (2014 թ․ դեկտեմբեր). «Time and regional perspectives of food insecurity during the economic crisis in Portugal, 2011-2013». Saúde e Sociedade. 23 (4): 1127–1141. doi:10.1590/S0104-12902014000400001. hdl:10400.26/10113.
  118. ↑ «Mais de 12% da população portuguesa em insegurança alimentar moderada ou severa». ECO (եվրոպական պորտուգալերեն). 2023 թ․ հուլիսի 12. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  119. ↑ «"O número de emigrantes equivale a 20% da nossa população": Portugal é o país da Europa Ocidental que mais cidadãos vê partir». Jornal Expresso (եվրոպական պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  120. ↑ Crisóstomo, Pedro (2023 թ․ օգոստոսի 22). «Em meio ano, emigrantes enviaram quase 2000 milhões em remessas para Portugal». PÚBLICO (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  121. ↑ «O que são as remessas? | BPstat». bpstat.bportugal.pt (պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  122. ↑ «Remessas dos emigrantes valem 1,7% do PIB e mostram "diáspora dinâmica e ativa", diz o MNE». Observador (եվրոպական պորտուգալերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պորտուգալիայի_տնտեսություն&oldid=9974503» էջից