Աշոտ Աբրահամյան (լեզվաբան)

Աշոտ Աբրահամյան
Ծնվել է	սեպտեմբերի 17, 1918; Շահրիզ, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն
Մահացել է	ապրիլի 16, 1985 (66 տարեկան); Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	լեզվաբան և դասախոս
Հաստատություն(ներ)	ՀՀ ԳԱԱ Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ և Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան
Անդամակցություն	ՀՀ ԳԱԱ
Կոչում	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Գիտական աստիճան	պրոֆեսոր (1964)
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Պարգևներ
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աշոտ Աբրահամյան (այլ կիրառումներ)

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Աբրահամյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Աշոտ Արսենի Աբրահամյան (սեպտեմբերի 17, 1918(1918-09-17)^[1]^[2], Շահրիզ, Նոր Բայազետի գավառ, Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն^[1]^[2] - ապրիլի 16, 1985(1985-04-16)^[2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ^[2]), հայ լեզվաբան, պրոֆեսոր (1964), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ, ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1965), մանկավարժ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Շահրիզ (այժմ՝ Գեղարքունիքի մարզի Գեղամավան) գյուղում։ 1937 թվականից աշխատել է որպես ուսուցիչ Հրազդանի շրջանի դպրոցներում, վարել նաև ուսմասվարի և տնօրենի պաշտոններ։ Բարձրագույն կրթությունն ստացել է Երևանի հեռակա մանկավարժական ինստիտուտում։ 1948 թվականին պաշտպանել է դիսերտացիա և ստացել բանասիրական գիտությունների թեկնածուի աստիճան, 1943 թվականից մինչև մահը դասախոսել է նույն ինստիտուտում։ 1950-1959 թվականներին պաշտոնավարել է ՀԽՍՀ ԳԱ լեզվի ինստիտուտում իբրև բաժնի (սեկտորի) վարիչ, 1960 թվականից Երևանի Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական ինստիտուտում հայոց լեզվի ամբիոնի վարիչն էր։ 1963 թվականին պաշտպանել է դոկտորական դիսերտացիա։ Վարել է ժամանակակից հայոց լեզու, գրաբար, լեզվաբանության ներածություն բուհական դասընթացները։ Ուշագրավ ներդրում ունի հայերենի, մասնավորապես արդի գրական լեզվի բայակազմության, բայական կարգերի ձևաբանական հատկությունների քննության բնագավառում^[3]։ Գրաբարի նրա կազմած ձեռնարկը ակնհայտորեն նպաստել է հին գրական հայերենի ուսուցման գործին։ Հանդես է եկել բազմաթիվ արժեքավոր հոդվածներով, որոնց մեջ անդրադարձել է հայերենի պատմական հնչյունաբանության, բառաքննության խնդիրներին, լեզվի ավանդման գիտամեթոդական խնդիրների ևն։ Նրա թարգմանությամբ (գրաբարից աշխարհաբար) լույս է տեսել Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» (1972)։ Մահացել է Երևանում^[4]։

1981 թվականի ապրիլի 10-ին ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ (1977), ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ Աշոտ Աբրահամյանը գիտությունների ակադեմիայի լեզվի ինստիտուտում հայ մատենագիրների համաբարբառը կազմելու աշխատանքները ղեկավարելու համար ՀՀ ԳԱԱ պրեզիդենտ Վիկտոր Համբարձումյանի ձեռքից ստանում է իր «Վաստակագիրը»։

Տարբեր տարիների և տարբեր առիթներով Աշոտ Աբրահամյանը հոդվածներ է նվիրել արվեստի ու գրականության երևելի դեմքերին՝ Մարտիրոս Սարյանին, Առնո Բաբաջանյանին, Մուշեղ Գալշոյանին և ուրիշների։

Երիտասարդ տարիներին Աշոտ Աբրահամյանը գրել է մի շարք բանաստեղծություններ, որոնք ընդամենը 20-ն են և պահպանված են նրա անձնական արխիվում՝ «Կյանքի լիրիկա» խորագրով։ Բոլորն էլ հանգավոր բանաստեղծություններ են, որոնց առանցքում կա մի վեհացում՝ իր սրտի ու հոգու ամենանվիրական էակը՝ Զեփյուռը։

* * *

Ու այսպես լռին ու մենակ

Կարոտի թևերն են իջնում

Եվ իրենց կրակով անհագ

Հույզերիս օվկիանը վառում։

Կանգնում է սիրտս մի պահ,

Զգում եմ ես մի հևք քնքուշ,

Ու հանկարծ հին սեմի վրա

Փայլում է մի հայացք անուշ։

Եկավ նա, եկավ ինձ այցի՝

Բերելով և՛ արև, և՛ կյանք,

Ցրվեցին ամպերը թախծի՝

Ինչպես մի մոռացված պատրանք։

22.03.1940 թվական

Թարգմանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշոտ Աբրահամյանի մեծագույն ծառայությունը հայագիտությանը եղել և մնում է հայ միջնադարի երկու մեծարժեք մատյանների աշխարհաբար թարգմանությունը։

Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1971 թվականին լույս է տեսել Եզնիկ Կողբացու «Եղծ աղանդոցը» Աշոտ Աբրահամյանի թարգմանությամբ, որին կցված են գիտական առաջաբան և հմուտ ծանոթագրություններ։ Թարգմանությունը կատարվել է համեմատական քննությամբ մինչ այդ եղած այլալեզու թարգմանությունների և դրանց կցված ծանոթագրությունների հետ։ Ա. Աբրահամյանը թարգմանությունը կատարելիս ծանոթացել է զրադաշտական կրոնի հետ կապված գիտական գրականությանը, անտիկ շրջանի հույն փիլիսոփաների ուսմունքներին, Մխիթարյան հայրերի՝ Եզնիկ Կողբացու երկերին տրված մեկնություններին։

Ստեփանոս Օրբելյանի «Սյունիքի պատմություն»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս երկը ներկայացնող առաջաբանում Աշոտ Աբրահամյանը խոսել է այդ պատմության այլալեզու թարգմանությունների մասին։ Ստեփանոս Օրբելյանի «Սյունիքի պատմությունն» առաջին անգամ թարգմանվել է լատիներեն (1717, Բեռլին)։ Նրա ֆրանսերեն թարգմանիչներն են եղել Սեն-Մարտենը և Մարի Բրոսսեն։ Օրբելյանի երկը թարգմանվել է նաև ռուսերեն ու վրացերեն։ Հայերեն աշխարհաբարը թարգմանվել է այս բազմալեզու հրապարակումներից տարիներ անց։ Թարգմանության ծանոթագրությունները, որոնք խիստ մանրատառ են, զբաղեցնում են գրքի 405–549 էջերը, թվաքանակով հասնում են 1778-ի։ Դրանց հիմքում ընկած են գրքի այլալեզու թարգմանությունների հեղինակների բացատրությունները։ Թարգմանության առաջաբանը հետազոտական առումով բաժանված է կարևոր ենթաբաժինների, որոնք պարզում են մատենագրական այդ գլուխգործոցի ստեղծման դրդապատճառները, սկզբնաղբյուրները, ժամանակային ընդգրկումն ու պատմագիտական արժեքը, երկի լեզուն ու ոճը, պատմագիտական մյուս երկերը։

Ա. Աբրահամյանի գիտական աշխատությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրաբարի ձեռնարկ, Երևան, 1952-1976։
Հայերենի դերբայները և նրանց ձևաբանական նշանակությունը, Երևան, 1953։
Բայը ժամանակակից հայերենում, Երևան, 1962։

Կոչումներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտամանկավարժական և հասարակական ակտիվ գործունեության համար 1965 թվականին Աշոտ Աբրահամյանին շնորհվել է ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործչի կոչում։ 1977 թվականին ընտրվել է ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ։

Աշոտ Աբրահամյանը պարգևատրվել է Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշանով և մեդալներով, Գերագույն սովետի մի քանի պատվոգրերով։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Է. Բ. Աղայան, Հայ լեզվաբանության պատմություն, հ. 2, Երևան, 1962։

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աելիտա Դոլուխանյան «Տաղանդավոր լեզվաբանն ու մեծ մանկավարժը» (ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ Աշոտ Արսենի Աբրահամյանի ծննդյան 90-ամյակին), պատմաբանասիրական հանդես № 1, 2008, էջ 290-294
Պրոֆ. Վ. Ա. Քոսյան «Ա. Ա. Աբրահամյան» (Ծննդյան 60-ամյակի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 1979, էջ 251-255

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
↑ Մուրադյան Հայկազ (Թիվ 5, 1979 թվական). «Սիրված դասախոսն ու գիտնականը». Սովետական Հայաստան: Էջեր 37, 38.
↑ Հ. Զ. Պետրոսյան (1987). Հայերենագիտական բառարան. Երևան: «Հայաստան». էջ 11.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աշոտ Աբրահամյան (լեզվաբան)» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 42)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_1b6028f0d8296c44-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 ^2,13 ^2,14 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.

[3] Մուրադյան Հայկազ (Թիվ 5, 1979 թվական). «Սիրված դասախոսն ու գիտնականը». Սովետական Հայաստան: Էջեր 37, 38.

[4] Հ. Զ. Պետրոսյան (1987). Հայերենագիտական բառարան. Երևան: «Հայաստան». էջ 11.

[1]

[2]

[3]

[4]