Լիտր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մեկ լիտր հավասար է այն խորանարդի ծավալին, որի ամեն մի կողմը հավասար է 10 սմ
1 լիտր ջուր = 1 կգ (4 °C-ի պայմաններում)

Լիտր (լ, l, L, ℓ), ծավալի չափման միավոր մետրիկ համակարգում։ Լիտրը չի պատկանում ՄՀ-ի չափման միավորներին, սակայն այնպիսի միավորների հետ մեկտեղ, ինչպիսին են ժամը կամ օրը սահմանվում է, որպես «չափման միավոր, որը չի պատկանում ՄՀ-ին, սակայն կարող է օգտագործվել ՄՀ-ի միավորների հետ միասին»։ ՍԻ համակարգում ծավալի չափման միավորն է խորանարդ մետրը (մ³)[1]։

Լիտրի մեծությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ապակե բանկաներ ձախից աջ` 250 մլ, 1 լ, 2 լ, 3լ

1 լիտրը հավասար է 1 խորանարդ դեցիմետրի` 1 լ = 1 դմ³ = 0,001 մ³։ Այս սահմանումը ընդունվել է 1964 թվականին Չափումների և կշիռների ընդհանուր համաժողովի 12-րդ նիստում։

Մինչ այդ, 1901 թվականին, 3-րդ Չափումների և կշիռների ընդհանուր համաժողովի որոշմամբ, լիտրը սահմանվել էր, որպես 1 կգ մաքուր ջրի ծավալ նորմալ մթնոլորտային ճնշման (760 մմ. ս. ս.) և ջրի առավելագույն խտության ջերմաստիճանի (3,98 °C) պայմաններում։ Այսպիսով, 1 լիտրի ծավալը ընդունվել էր 1,000028 դմ³։

Անվանման ծագումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմականորեն «լիտր» անվանումը ծագում է հին ֆրանսիական ծավալի չափման միավորից՝ «լիտրոն»-ից (ֆր.՝ litron), որը հավասար էր ժամանակակից լիտրի 0,831018-ին։ «Լիտրոն» անվանումը, իր հերթին, ծագել է լայնորեն ընդունված հունա-լատինական «litra» արմատից։

Այլ միավորների հետ հարաբերությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետրական միավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանում, որպես օրենք, օգտագործվում է լիտրի ածանցյալներ՝ միլիլիտրը (մլ, ml), դեկալիտր (դալ, dal), ինչպես նաև մետրական միավորները՝ խորանարդ մետրը և այլն։

Միավորի աստիճաններ Անվանումը Նշանը Համարժեք ծավալը Միավորի մասեր Անվանումը Նշանը Համարժեք ծավալը
100 L լիտր l (ℓ) L դմ3 խորանարդ դեցիմետր    
101 L դեկալիտր (դալ) dal daL 101 դմ3 10 խորանարդ դեցիմետր 10−1 L դեցիլիտր dl dL 102 սմ3 100 խորանարդ սանտիմետր
102 L հեկտոլիտր hl (Հլ) hL 102 դմ3 100 խորանարդ դեցիմետր 10−2 L սանտիլիտր cl cL 101 սմ3 10 խորանարդ սանտիմետր
103 L կիլոլիտր (խորանարդ մետր) kl kL մ3 խորանարդ մետր 10−3 L միլիլիտր ml mL սմ3 խորանարդ սանտիմետր
106 L մեգալիտր Ml ML դամ3 խորանարդ դեկամետր 10−6 L միկրոլիտր µl µL Մմ3 խորանարդ միլիմետր
109 L գիգալիտր Gl GL հմ3 խորանարդ հեկտոմետր 10−9 L նանոլիտր nl nL 106 µմ3 միլիոն խորանարդ միկրոմետր
1012 L տերալիտր Tl TL կմ3 խորանարդ կիլոմետր 10−12 L պիկոլիտր pl pL 103 µմ3 հազար խորանարդ միկրոմետր
1015 L պետալիտր Pl PL 103 կմ3 հազար խորանարդ կիլոմետր 10−15 L ֆեմտոլիտր fl fL µմ3 խորանարդ միկրոմետր
1018 L էկզալիտր El EL 106 կմ3 միլիոն խորանարդ կիլոմետր 10−18 L ատտոլիտր al aL 106 նմ3 միլիոն խորանարդ նանոմետր
1021 L զետալիտր Zl ZL Մմ3 խորանարդ մեգամետր 10−21 L զեպտոլիտր zl zL 103 նմ3 հազար խորանարդ նանոմետր
1024 L յոտալիտր Yl YL 103 Մմ3 հազար խորանարդ մեգամետր 10−24 L յոկտոլիտր yl yL նմ3 խորանարդ նանոմետր

Ոչ մետրիկ միավորներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մետրիկ
Մոտավոր արժեքը
Ոչ մետրիկ
Չափման համակարգը
Ոչ մետրիկ
Համարժեքը մետրիկում
1 լ ≈ 0.87987699 կվարտ անգլիական 1 կվարտ ≡ 1,1365225 լ
1 լ ≈ 1.056688 կվարտ ամեր. ամերիկյան 1 կվարտ ամեր. ≡ 0,946352946 լ
1 լ ≈ 1.75975326 պինտ անգլիական 1 պինտ ≡ 0,56826125 լ
1 լ ≈ 2.11337641 պինտ ամեր. ամերիկյան 1 պինտ ամեր. ≡ 0,473176473 լ
1 լ ≈ 0.21997 գալլոն անգլիական 1 գալլոն ≡ 4,54609 լ
1 լ ≈ 0,2642 գալլոն ամեր. ամերիկյան 1 գալլոն ամեր. ≡ 3,785 լ
1 լ ≈ 0.0353146667 խորանարդ ֆուտ   1 խորանարդ ֆուտ ≡ 28,316846592 լ
1 լ ≈ 61.0237441 խորանարդ դյույմ   1 խորանարդ դյույմ ≡ 0,01638706 լ
1 լ ≈ 33.8140 օունս ամեր. ամերիկյան 1 օունս ամեր. ≡ 29,5735295625 մլ
1 լ ≈ 35.1950 օունս անգլիական 1 օունս ≡ 28,4130625 մլ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Bureau International des Poids et Mesures, 2006(չաշխատող հղում), p. 124. («Days» and «hours» are examples of other non-SI units that SI accepts.)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 636