Բառարանագրություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Բառարանագրությունը բառագիտության մի առանձին բաժին է, որն ուսումնասիրում է բառարանների տեսակները, և բառարան կազմելու կանոնները։ Բառարանի նպատակը կոնկրետ բառի նկարագրությունն է, նրա իմաստային և ձևային տարբեր հատկանիշների վերհանումը։ Բառարանագրությունը առնչվում է լեզվի բառագիտության, իմաստաբանության, ստուգաբանության և ոճագիտության բաժինների հետ։ Բառարանագրի նպատակն էլ տասնյակ հազարավոր բառերի արտահայտած իմաստների, դրանց նրբերանգների, բառիմաստի կրած փոփոխությունների ճշգրիտ բացատրելն է։

Բառարանների տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բառարանները բաժանվում են երկու մեծ խմբի՝ հանրագիտական և բանասիրական (լեզվաբանական)։

Հանրագիտական բառարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հանրագիտական բառարանը կոչվում է նաև հանրագիտարան (էնցիկլոպեդիա)։ Պարունակում է անհրաժեշտ գիտելիքներ շրջապատող աշխարհի ու բնության, հասարակական կյանքի, գիտության ու մշակույթի, տնտեսության, տեխնիկայի, սպորտի ու նշանավոր մարդկանց վերաբերյալ, որոնք ընդգրկված են բառացանկերում։ Հանրագիտական բառարանները լինում են

  1. համընդհանուր
  2. մասնաճյուղային

Համընդհանուր հանրագիտական բառարաններ են անգլիական «Բրիտանիկա», ֆրանսիական «Լառուսը» և «Ռոբերը», «Խորհրդային մեծ հանրագիտարանը», 12-հատորանոց «Հայկական սովետական հանրագիտարանը», «Ինչ է, ով է» բառարանը, «Դպրոցական մեծ հանրագիտարանը»

Հրաչյա Աճառյան

Մասնաճյուղային հանրագիտարաններից են «Բժշկական հանրագիտարանը», Հրաչյա Աճառյանի «Հայոց անձնանունների բառարանը», Էդուարդ Ջրբաշյանի և Մախչանյանի «Գրականագիտական տերմինների բառարանը», Պետրոսյանի «Հայերենագիտական բառարանը»։

Բանասիրական (լեզվաբանական) բառարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանասիրական (լեզվաբանական) բառարաններում տրվում են բառերի ու դարձվածքների բացատրությունները, տարբեր լեզուներում դրանց իմաստային համապատասխանությունը, ուղղագրությունը, ուղղախոսությունը։ Բանասիրական (լեզվաբանական) բառարանները լինում են.

  1. բացատրական
  2. ստուգաբանական
  3. տեղանունների
  4. հոմանիշների
  5. հականիշների
  6. համանունների
  7. դարձվածաբանական
  8. թարգմանական
  9. օտար բառերի
  10. ուղղագրական

Բացատրական բառարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բացատրական բառարաններում բացատրվում են լեզվի կամ մի քանի շրջանի մեջ մտնող բառերը։ Իմաստները առավելի կոնկրետ բացատրելու համար հաճախ բերվում են բնագրային օրինակներ, քերականական ու ոճական նշումներ։ Կան նաև օտար բառերի բացատրական բառարաններ, որոնցում ներկայացվում են գրական, խոսակցական լեզվում գործաղվող օտար բառերի բացատրությունները։

Ստուգաբանական բառարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստուգաբանական բառարաններում տրվում են բառերի ծագումը, նրանց առնչակցությունը ցեղակից ու ոչ ցեղակից այլ լեզուների հետ։ Ստուգաբանական բառարան է Հրաչյա Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառարանը»։

Տեղանունների բառարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղանունների բառարաններում ծանոթացվում են աշխարհագրական տեղանունները, դրանց տարբերակները, երբեմն էլ՝ ստուգաբանությունները, հրամցվում են այդ անունով կոչվող վայրերը։

Հոմանիշների, հականիշների, համանունների բառարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոմանիշների բառարաններում տրվում են բառերի մերձային իմաստային և նույն իմաստը ունեցող բառերը։ Իրար հոմանիշ բառերը միասին կազմում են հոմանշային շարք։ Հականիշների բառարաններում տրվում են բառերի իրար հակադիր իմաստ արտահայտող բառերը, իսկ համանունների բառարաններում՝ բառային, բառաքերականական, քերականական, լիակատար և մասնակի, բուն, նույնահունչ և նույնագիր բառերը։

Դարձվածաբանական բառարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դարձվածաբանական բառարաններում արտացոլվում է լեզվի դարձվածքների հարստությունը։ Դարձվածաբանական բառարաններում տրվում են դարձվածքների բացատրությունները, տեղեկություններ դարձվածքների ծագման մասին։

Թարգմանական բառարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թարգմանական բառարանները լինում են.

  1. երկլեզվյան
  2. բազմալեզվյան

Թարգմանական բառարաններում բացատրվում են երկու և ավելի լեզուների բառերի ու դարձվածքների թարգմանական համապատասխանությունները, իմաստային ու ոճական համարժեքությունները։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ալեքսանդր Մարգարյան, Ժամանակակից հայոց լեզու։ Բառակազմություն, դարձվածաբանություն, բառարանագրություն (ուսումնական ձեռնարկ), Ե., ԵՊՀ հրատ., 1990, 408 էջ։

Աղբյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հայոց լեզվի դասագիրք, 10-րդ դասարան, հումանիտար հոսք, հեղինակներ Լ. Եզեկյան, Ա. Սարգսյան, Ռ. Սաքապետոյան
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 299