Ֆրիմեն Դայսոն

Արտաքին տեսաֆայլեր
	Freeman Dyson: Let's look for life in the outer solar system, TED Talks, February 2003
	Freeman Dyson 1 – My middle class upbringing, Web of Stories (1st of a series)
	Big Ideas: Freeman Dyson on Living Through Four Revolutions, TVO, 1 June 2011 at Perimeter Institute, Waterloo, Canada

Ֆրիմեն Դայսոն; անգլ.՝ Freeman Dyson
Ծնվել է	դեկտեմբերի 15, 1923
Ծննդավայր	Քրաութորն, Բրեքնել Ֆորեսթ, Բերկշիր, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն
Մահացել է	փետրվարի 28, 2020 (96 տարեկան)
Մահվան վայր	Փրինսթոն, Մերսեր շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	Միացյալ Թագավորություն և ԱՄՆ
Կրթություն	Քեմբրիջի համալսարան (1946), Ուինչեսթեր քոլեջ (1932), Թրինիթի քոլեջ (1945), Թվայֆորդի դպրոց (1936) և Ուինչեսթեր քոլեջ (1941)
Գիտական աստիճան	դոկտորի աստիճան
Ազդվել է	Ռիչարդ Ֆեյնման
Երկեր	Դայսոնի Ոլորտ, Զայրացնելով Տիեզերքը, Անսահման բոլոր ուղղություններով, Դայսոնի Վարկածը, Դայսոնի Ծառ, Դայսոնի հավերժական միտքը, Dyson-Ի Փոխակերպում, Dyson Շարքը, Դայսոնի Հավասարումը, Crank Վարկածը, Շվինգեր-Դայսոնի Հավասարումը, Արևը, գենոմը և ինտերնետը և Գիտնականը ՝ որպես ապստամբ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս-տեսաբան, միջուկային ֆիզիկոս, պրոֆեսոր, վիճակագրագետ և ֆիզիկոս
Աշխատավայր	Բիրմինգհեմի համալսարան, Ընդլայնված հետազոտությունների ինստիտուտ, Կոռնելի համալսարան և Լոնդոնի կայսերական քոլեջ
Ամուսին	Վերենա Հուբեր-Դայսոն
Ծնողներ	հայր՝ Ջորջ Դայսոն, մայր՝ Միլդրեդը Քի-ում
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Թեմփլթոնի մրցանակ Անրի Պուանկարեի մրցանակ Էստրեդի մեդալ Լորենցի մեդալ Հարվիի մրցանակ Հյուզի մեդալ Մաքս Պլանկի անվան մեդալ Ֆիզիկայի Վոլֆի մրցանակ Գիբսի լեկցիա Մատեուչի մեդալ Ռոբերտ Օփենհեյմերի հիշատակի մրցանակ Մաթեմատիկական ֆիզիկայի Դենի Հայնեմանի մրցանակ Ի. Յա. Պոմերանչուկի անվան մրցանակ Եշիվա համալսարանի պատվավոր դոկտոր Փրինսթոնի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Գլազգոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ Ջոզեֆ Ա. Բարթոնի ֆորումի մրցանակ Հարքնեսի Եղբայրություն Գրեյթ իմիգրանտս և Էնդրյու Գերմանտի պարգև
Անդամություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Լինչեի ազգային ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Ամերիկական փիլիսոփայական ընկերություն և Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն
Երեխաներ	Էսթեր Դայսոն և Ջորջ Դայսոն
Կայք	ias.edu/sns/dyson
	Freeman Dyson Վիքիպահեստում

Ֆրիմեն Ջոն Դայսոն (անգլ.՝ Freeman John Dyson, դեկտեմբերի 15, 1923(1923-12-15)^[1]^[2]^[3], Քրաութորն, Բրեքնել Ֆորեսթ, Բերկշիր, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն^[4] - փետրվարի 28, 2020(2020-02-28)^[5]^[6], Փրինսթոն, Մերսեր շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ^[7]^[1]), անգլիական ծագմամբ ամերիկյան տեսական ֆիզիկոս, քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծողներից մեկը^[19]։

Լոնդոնի թագավորական հասարակության (1952) և ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է բրիտանացի կոմպոզիտոր Ջորջ Դայսոնի ընտանիքում։ 1945 թվականին ավարտել է Քեմբրիջի համալսարանը, որտեղ աշխատել է 1946-1949 թվականներին։ Այնուհետև տեղափոխվել է ԱՄՆ, որտեղ պրոֆեսոր է եղել Քորնելի (1951-1953), իսկ 1953 թվականից՝ Փրինսթոնի համալսարանի, ինչպես նաև հեռանկարային հետազոտությունների ինստիտուտում։

Առաջին կինը (1950-1958) մաթեմատիկոս Ֆերենա Հուբեր-Դայսոնն է՝ ունեն 2 երեխա՝ գրող և հասարակական գործիչ Էսթեր Դայսոնը և պատմաբան Ջորջ Դայսոնը։ Երկրորդ կինը (1959 թվականից) մարզիկ Իմմ Յունգն է և ունեն չորս երեխա։

Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական աշխատանքները վերաբերվում են դաշտի քվանտային տեսությանը, մաթեմատիկական ֆիզիկային, աստղաֆիզիկային, ցածր էներգիայի ֆիզիկային։ Նա ապացուցել է դաշտի քվանտային տեսության դիսպերսիոն առնչությունները (այսպես կոչված Յոստի, Լեմանի, Դայսոնի գաղափար), ստացել S մատրիցի համար բանաձև, տվել քվանտային էլեկտրադինամիկայի տարբերությունների դասակարգումը՝ հիմնվելով կանոնավոր վերափոխումների վրա (Դայսոնի վերափոխում, 1948), S մատրիցի հատկությունների հիման վրա ներմուծել քվանտային էլեկտրադինամիկայի վերանորմավորում հասկացությունը և ցույց տվել քվանտային դաշտի տեսության սովորական ձևերի հետ Ֆեյմանի մոտեցման կապը (Ֆեյնման-Դայսոնի ֆորմալիզմ, 1949)։ Նա համարվում է ժամանակակից քվանտային էլեկտրադինամիկայի ստեղծողներից մեկը (Յուլիան Շվինգերի, Ռիչարդ Ֆեյնմանի և Սինյիտիրո Տոմոնագայի հետ)։

1955 թվականին կառուցել է մետաղների կողմից ճառագայթման ռեզոնանսային պարամագնիսականության կլանման տեսությունը։

Աստղաֆիզիկայի ոլորտում ուսումնասիրել է պուլսարներ և նեյտրոնային աստղեր։

Մրցանակներ, պարգևներ, պատվավոր կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դենի Հայնեմանի գավաթ մաթեմատիկական ֆիզիկայի ոլորտում (1965)
Ջոն ֆոն Նեյմանի դասախոսություն (1965)
Հ. Լորենցի մեդալ (1966)
Հյուզի մեդալ (1968)
Յեշիվի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1968)
Մ. Պլանկի մեդալ (1969)
Ռոբերտ Օպենհեյմերի հիշատակի մրցանակ (1970)
Գիբսի դասախոսություն (1972)
Գլազգոյի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1974)
Պրինսթոնի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1974)
Հարվիի մրցանակ (1977)
Վոլֆի մրցանակ (1981)
Էնդրյու Հեմանտի մրցանակ (1988)
Մատեուչիի մեդալ (1989)
Էրստեդի մեդալ (1991)
Շրյոդինգերի դասախոսություն (Լոնդոնի կայսերական քոլեջ) (1992)
Էնրիկո Ֆերմիի մրցանակ (1993)
Ֆելտրինելիի մրցանակ (1996)
Տեմպլետոնի մրցանակ (2000)
Ի. Յա. Պոմերչուկի անվան մրցանակ (2003)
Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան անդամ (2011)
Պուանկարի մրցանակ (2012)

Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Symmetry Groups in Nuclear and Particle Physics, 1966 (Academic-oriented text)
Interstellar Transport, Physics Today 1968
Disturbing the Universe, 1979, 978-0-465-01677-8. Review (scroll down)
Weapons and Hope, 1984 (Winner of the National Book Critics Circle Award).^[20] Review
Origins of Life, 1985. Second edition, 1999. Review
Infinite in All Directions, 1988, 0-14-014482-X. Review
From Eros to Gaia, 1992. PDF available at quant-ph/0608140

. Original mimeograph available at caltech web site

Selected Papers of Freeman Dyson, (Selected Works up to 1990) American Mathematical Society, 1996.
Imagined Worlds, Harvard University Press 1997, 978-0-674-53908-2. Review
The Sun, the Genome and the Internet, 1999. Review
L'importanza di essere imprevedibile, Di Renzo Editore, 2003
The Scientist as Rebel, 2006. Review
Advanced Quantum Mechanics, World Scientific, 2007, 978-981-270-661-4. Freely available at quant-ph/0608140

. (Dyson's 1951 Cornell lecture notes transcribed by David Derbes)

A Many-Colored Glass: Reflections on the Place of Life in the Universe, University of Virginia Press, 2007. Review
Birds and Frogs: Selected Papers, 1990–2014, World Scientific Publishing Company, 2015.
Dreams of Earth and Sky. New York Review Books. 2015. ISBN 9781590178546.
Maker of Patterns: An Autobiography Through Letters. Liveright Publishing. 2018. ISBN 9780871403865.

Հոդվածներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Freeman Dyson: By the Book». Sunday Book Review. The New York Times (Interview). 2015 թ․ ապրիլի 18. էջ 8.^[21]
"Birds and Frogs", Notices of the American Mathematical Society, 2009^[22]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^2,0 ^2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
↑ ^3,0 ^3,1 Babelio (ֆր.) — 2007.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Deutsche Nationalbibliothek Record #119206269 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Renowned Mathematician And Physicist Freeman Dyson Has Died At Age 96 — Maine Public Broadcasting Network, 2020.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Freeman Dyson Dies at 96; Wrestled With Questions of Physics and Morality // The New York Times / J. Kahn — Manhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2020. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Muere a los 96 años el legendario físico y matemático Freeman Dyson
↑ ^8,0 ^8,1 https://www.britannica.com/facts/Freeman-Dyson
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 https://www.ias.edu/scholars/dyson
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Pas L. v. Genealogics — 2003.
↑ https://www.aapt.org/programs/awards/oersted.cfm
↑ https://harveypz.net.technion.ac.il/harvey-prize-laureates/
↑ Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics — APS.
↑ Freeman Dyson — Royal Society.
↑ https://www.aps.org/programs/honors/prizes/burton.cfm
↑ https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2007-great-immigrants/
↑ https://www.aip.org/aip/awards/gemant-award/freeman-dyson
↑ ^18,0 ^18,1 Notable Names Database — 2002.
↑ Freeman Dyson(անգլ.)
↑ Dawidoff, Nicholas (2009 թ․ մարտի 25). «The Civil Heretic». The New York Times Magazine.
↑ «Freeman Dyson: By the Book». The New York Times (Interview). 2015 թ․ ապրիլի 16.
↑ Dyson, Freeman (2009 թ․ փետրվար). «Birds and Frogs» (PDF). Notices of the American Mathematical Society. 56 (2): 212–223. ISSN 1088-9477. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 23-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[_2cda7bfb9918b8a4-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 ^1,12 ^1,13 ^1,14 ^1,15 ^1,16 ^1,17 ^1,18 ^1,19 ^1,20 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_6563df0716fcdcf7-2] 2,0 ^2,1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.

[_efd0b3355c93dff0-3] 3,0 ^3,1 Babelio (ֆր.) — 2007.

[_01fe8470adc9f451-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Deutsche Nationalbibliothek Record #119206269 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[_b89a7d202fe8004d-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Renowned Mathematician And Physicist Freeman Dyson Has Died At Age 96 — Maine Public Broadcasting Network, 2020.

[_16aff6a501ce971a-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Freeman Dyson Dies at 96; Wrestled With Questions of Physics and Morality // The New York Times / J. Kahn — Manhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2020. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X

[_fb5a10df98c65a35-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Muere a los 96 años el legendario físico y matemático Freeman Dyson

[_71aa98527e96d711-8] 8,0 ^8,1 https://www.britannica.com/facts/Freeman-Dyson

[_fe622085486c3fc1-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 https://www.ias.edu/scholars/dyson

[_4a436cfd3810c014-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Pas L. v. Genealogics — 2003.

[_85e153a3526bf643-11] ttps://www.aapt.org/programs/awards/oersted.cfm

[_8222aaebd19a338b-12] ttps://harveypz.net.technion.ac.il/harvey-prize-laureates/

[_93470a5c8d09d5e0-13] Dannie Heineman Prize for Mathematical Physics — APS.

[_170a5afe804764ac-14] Freeman Dyson — Royal Society.

[_4ed478feecbbcfbb-15] ttps://www.aps.org/programs/honors/prizes/burton.cfm

[_99ce0835a3eec4d3-16] ttps://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2007-great-immigrants/

[_367d98bc82f17d03-17] ttps://www.aip.org/aip/awards/gemant-award/freeman-dyson

[_0ab839f7b4dc5b05-18] 18,0 ^18,1 Notable Names Database — 2002.

[19] Freeman Dyson(անգլ.)

[civil-20] Dawidoff, Nicholas (2009 թ․ մարտի 25). «The Civil Heretic». The New York Times Magazine.

[21] «Freeman Dyson: By the Book». The New York Times (Interview). 2015 թ․ ապրիլի 16.

[ams-fd-2009-02-22] Dyson, Freeman (2009 թ․ փետրվար). «Birds and Frogs» (PDF). Notices of the American Mathematical Society. 56 (2): 212–223. ISSN 1088-9477. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 23-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]