Սցինկներ

Փոքրիկ սցինկը մարդու ափի մեջ

Թագավորություն	Կենդանիներ
Տիպ	Քորդավորներ
Դաս	Սողուններ
Կարգ	Թեփուկավորներ
Ընտանիք	Սցինկայիններ

Լատիներեն անվանում

Scincidae

Արեալ

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

NCBI 9646

Սցինկներ (լատին․՝ Scincidae), սողունների դասի թեփուկավորների կարգի մողեսների ենթակարգի ընտանիք^[1]։

Բնութագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնորոշ առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սցինկերի ամենաբնորոշ հատկանիշներից է հարթ, ձկներին նման մաշկը, որը ծածկված է ոսկրային թեփուկներով՝ օստեոդերմաներով։ Մեջքային հատվածի մաշկային ծածկույթը, որպես կանոն, գրեթե չի տարբերվում փորային հատվածի ծածկույթից։

Աչքերի ակնակապիճները գնդաձև են, մեծ մասամբ ունեն շարժուն կոպեր։ Որոշ տեսակների մոտ կոպերի վրա կան թափանցիկ հատվածներ, որոնց շնորհիվ նրանք կարող են տեսնել անգամ փակ աչքերով։ Մերկաչքների մոտ ձևավորված են թափանցիկ լինզաներ, ինչպես օձերի մոտ։

Սցինկերի մեծ մասը որ վառ գունավորում ունեն, բայց հանդիպում են նաև պայծառ երանգների սցինկեր։

Չափերը տարբեր են՝ մանր, միջին, խոշոր։ Ընտանիքի տարբեր տեսակներ կարող են ունենալ 8-70 սմ երկարություն։

Տարածումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սցինկերը աշխարհաքաղաքացիներ (կոսմոպոլիտներ) են և տարածված են բոլոր մայրցամաքներում, բացի Անտարկտիդայից։ Բնակվում են, հիմնականում, արևադարձային շրջաններում, բայց տարածվել են նաև բավականին հյուսիս, ու հասարակածից հարավ։ Հատկապես շատ տեսակներ են հանդիպում Ավստրալիայում, Խաղաղ օվկիանոսի կղզիներում, հարավարևելյան Ասիայում և Աֆրիկայում։

Կենսակերպը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սցինկերը բնակվում են ամենատարբեր կենսամիջավայրերում. ինչպես անապատներում, այնպես էլ խոնավ անտառներում, տափաստաննորում, չափավոր լայնություննեում։

Սցինկերի մեծամասնությունը վերգետնային մողեսներ են, բայց նրանց մեջ կան բավաանին տեսակներ, որոնք փորող ապրելակերպ են վարում։ Կան նաև մերձջրյա ու փայտային միջավայրներում ապրող սցինկներ։ Որոշ անապտային ձևեր սովորել են «լողալ» ավազի մեջ։

Սնումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սցինկերը սնվում են ամենատարբեր տեսակի սննդով։ Մեծամասնությունը գիշատիչներ են, որոնք սնվում են մողեսներով և այլ անողնաշարավորներով, օրինակ՝ այլ սողուններով։ Որոշ տեսակներ ամենակերներ են (կապտալեզու սցինկեր, լեյոլոպիսմներ լատին․՝ Leiolopisma)։ Շատ քչերը բուսակերներ են (կարճապոչ սցինկ)։

Բազմացումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունեն ձվադրող, ձվածին և կենդանածին ձևեր։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հնում, սցինկերի ընտանիքը բաժանվում էր չորս ենթաընտանիքի՝

Ակոնտիեվյան սցինկերի ենթաընտանիք (Acontinae)
Լիգոսոմային սցինկերի ենթաընտանիք (Lygosominae) — համեմատաբար մեծ ենթաընտանիք, որն իր մեջ պարունակում է 96 ցեղ, այդ թվում մաբուներ, կապտալեզու սցինկներ, կպչունապոչ սցինկներ և այլ ուրիշներ։
Սցինկայինների ենթաընտանիք (Scincinae)
Կույր սցինկների ենթաընտանիք (Feylininae) — բազմատեսակ ենաընտանիք, որն ներառում է հիմնականում անոտ կույր սցինկեր (լատին․՝ Feylinia)

Այժմ հաշվարկվում են հետևյալ տեսակները՝

Ablepharus
Acontias
Afroablepharus
Amphiglossus
Androngo
Anomalopus
Asymblepharus
Ateuchosaurus
Barkudia
Bartleia
Bassiana
Bellatorias
Brachymeles
Caledoniscincus
Calyptotis
Carlia
Cautula
Celatiscincus
Chabanaudia
Chalcides
Chalcidoseps
Chalcidoseps
Chioninia
Coeranoscincus
Coggeria
Cophoscincopus
Corucia
Cryptoblepharus
Ctenotus
Cyclodina
Cyclodomorphus
Dasia
Egernia
Emoia
Eremiascincus
Eroticoscincus
Eugongylus
Eulamprus
Eumeces
Eumecia
Euprepes
Eurylepis
Eutropis
Feylinia
Fojia
Geomyersia
Geoscincus
Glaphyromorphus
Gnypetoscincus
Gongylomorphus
Graciliscincus
Haackgreerius
Hakaria
Hemiergis
Hemisphaeriodon
Insulasaurus
Isopachys
Janetaescincus
Lacertaspis
Jarujinia
Kaestlea
Kanakysaurus
Lacertaspis
Lacertoides
Lamprolepis
Lampropholis
Lankascincus
Larutia
Leiolopisma
Lepidothyris
Leptoseps
Leptosiaphos
Lerista
Liburnascincus
Liopholis
Lioscincus
Lipinia
Lissolepis
Lobulia
Lygisaurus
Lygosoma
Mabuya
Madascincus
Marmorosphax
Melanoseps
Menetia
Mesoscincus
Mochlus
Morethia
Nangura
Nannoscincus
Nessia
Niveoscincus
Notoscincus
Oligosoma
Ophiomorus
Ophioscincus
Otosaurus
Pamelaescincus
Panaspis
Papuascincus
Paracontias
Paralipinia
Parvoscincus
Phoboscincus
Pinoyscincus
Plestiodon
Prasinohaema
Proablepharus
Proscelotes
Pseudemoia
Pseudoacontias
Pygomeles
Ristella
Saiphos
Saproscincus
Scelotes
Scincella
Scincopus
Scincus
Scolecoseps
Sepsina
Sepsophis
Sigaloseps
Simiscincus
Sirenoscincus
Sphenomorphus
Tachygyia
Tiliqua
Trachylepis
Tribolonotus
Tropidophorus
Tropidoscincus
Typhlacontias
Typhlosaurus
Tytthoscincus
Vietnascincus
Voeltzkowia

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Жизнь животных в 7-ми т. / Гл. редактор В. Е. Соколов. Т. 5. Земноводные и пресмыкающиеся. / А. Г. Банников, И. С. Даревский, М. Н. Денисова и др.; под ред. А. Г. Банникова — 2-е изд., перераб. — М.։ Просвещение, 1985. — С. 210.
Орлова В. Ф., Семенов Д. В. Природа России. Жизнь животных. Земноводные и пресмыкающиеся. — М.։ «ООО Фирма „Издательство АСТ“», 1999. — С. 315—318.
Ананьева Н. Б., Боркин Л. Я., Даревский И. С., Орлов Н. Л. Пятиязычный словарь названий животных. Амфибии и рептилии. — М.: Русский язык, 1988. — 560 с. — ISBN 5-200-00232-X

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ The Reptile Database: Scincidae

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբեր տեսակների ոսկրային համակարգեր
Սցինկի պոչ
Սցինկի ձվեր

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սցինկներ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սցինկներ» հոդվածին։

[Re-1] The Reptile Database: Scincidae

[1]