Ստենդալ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ստենդալ
ֆր.՝ Stendhal[1]
Ծննդյան անունֆր.՝ Marie-Henri Beyle[1]
Ծնվել էհունվարի 23, 1783(1783-01-23)[2][3][4][…]
ԾննդավայրԳրենոբլ, Իզեր, Ֆրանսիայի թագավորություն[5][1]
Վախճանվել էմարտի 23, 1842(1842-03-23)[2][3][4][…] (59 տարեկան)
Վախճանի վայրՓարիզ, Սենա, Ֆրանսիայի թագավորություն[5][1]
ԳերեզմանՄոնմարտր գերեզմանատուն
Գրական անունStendhal[1], Henri Stendhal[6][1], Stendalis[6][1], Louis Alexandre Bombet[1], Anastase de Serpière, Don Flegme, William Crocodile և Dominique
Մասնագիտությունգրող, ինքնակենսագիր, օրագրի հեղինակ, կենսագիր, վիպասան, դիվանագետ և արվեստագետ
Լեզուֆրանսերեն[1]
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա[1]
Ժանրերհոգեբանական վեպ
Գրական ուղղություններռեալիզմ և ռոմանտիզմ
Ուշագրավ աշխատանքներԿարմիրն ու Սևը, Պարմի Մենաստանը, On Love?, Memoirs of an Egotist?, Mémoires d'un touriste?, Վանինա Վանինի (պատմվածք), Lucien Leuwen?, Armance?, The Life of Henry Brulard?, Rome, Naples and Florence?, Racine and Shakespeare?, Italian Chronicles? և Q17358554?
Պարգևներ
Изображение автографа
Ստենդալ Վիքիքաղվածքում
Ստենդալ Վիքիդարանում
 Stendhal Վիքիպահեստում

Ստենդալ (ֆր.՝ Stendhal, իսկական անունը՝ Մարի-Անրի Բեյլ, ֆր.՝ Marie-Henri Beyle, հունվարի 23, 1783(1783-01-23)[2][3][4][…], Գրենոբլ, Իզեր, Ֆրանսիայի թագավորություն[5][1] - մարտի 23, 1842(1842-03-23)[2][3][4][…], Փարիզ, Սենա, Ֆրանսիայի թագավորություն[5][1]), ֆրանսիացի գրող, ֆրանսիական ռեալիստական վեպի հիմնադիրներից մեկը։ Ստենդալը ֆրանսիական գրականության ամենահայտնի ներկայացուցիչներից է։

Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստենդալը ծնվել է 1783 թվականին Գրենոբլում (Ֆրանսիա), փաստաբան Շերյուբեն Բեյլի ընտանիքում։ Հենրիետա Բեյլը` Ստենդալի մայրը, մահանում է, երբ որդին ընդամենը յոթ տարեկան էր։ Արդյունքում երեխայի դաստիարակությամբ զբաղվում են մորաքույրն ու հայրը, որոնց հետ Անրին այնքան էլ լավ հարաբերությունների մեջ չէր։ Ի տարբերություն վերջիններիս՝ Ստենդալին հատուկ ուշադրության ու ջերմության էր արժանացնում պապիկը` Անրի Գանյոնը, որը մեծ ազդեցություն է ունեցել թոռան գեղարվեստական զարգացման վրա` փոքրուց ի վեր նրա համար բացահայտելով Վոլտերի ու Դիդրոյի աշխարհը։ Այդ ժամանակներից տղան արհամարհանքով է լցվում եկեղեցականների ու, ընդհանրապես, եկեղեցու հանդեպ։ Նա ստիպողաբար էր Աստվածաշունչ կարդում և կասկածամտությամբ էր մոտենում կրոնին։

Դեռ դպրոցական տարիներից Ստենդալը հետևում էր Ֆրանսիական մեծ հեղափոխության զարգացմանը` դեռևս չգիտակցելով դրա կարևորությունը։ Դպրոցում սովորում է երեք տարի։ Ինչպես խոստովանել է հետագայում, դպրոցում միայն լատիներեն է սովորել, սակայն ժամանակի ընթացքում տարվել է թվաբանությամբ, տրամաբանությամբ, փիլիսոփայությամբ, արվեստի պատմությամբ։

1799 թվականին Ստենդալն ուսումը շարունակելու նպատակով մեկնում է Փարիզ, սակայն, ոգեշնչվելով Նապոլեոն Բոնապարտի հեղաշրջմամբ, անցնում է զինծառայության[8]։

Աստիճանաբար հիասթափվելով Նապոլեոնից՝ 1802 թվականին հրաժարվում է ծառայությունից ու ինքնակրթությամբ զբաղվում Փարիզում` ուսումնասիրելով փիլիսոփայություն, գրականություն ու անգլերեն։ Այդ տարիներին Ստենդալը երազում էր դրամատուրգ դառնալ՝ «նոր Մոլիեր»։ Սիրահարվելով դերասանուհի Մելանի Լուազոնին՝ նրա պատճառով մեկնում է Մարսել, բայց 1805 թվականին վերադառնում է բանակ։ Ծառայության տարիներին շատ ժամանակ է ունենում խորհելու համար և սկսում է գրավոր արտահայտվել երաժշտության ու գեղարվեստի թեմաներով։

1812 թվականին մասնակցում է ռուսների դեմ պատերազմին, Բորոդինոյի ճակատամարտին[9]։ Տեսել է՝ ինչպես է այրվել Մոսկվան, չնայած նրան, որ մարտական փորձառություն չի ունեցել։ Հետագայում Ստենդալն իր հիացմունքն է արտահայտել ռուսների քաջության ու հայրենասիրության նկատմամբ[10]։

Գրական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նապոլեոնի կայսրության անկումից հետո Ստենդալը մշտական բնակություն է հաստատում Միլանում։ Այստեղ է նա գրում ու տպագրում իր առաջին ստեղծագործությունները։

Հետագայում, քաղաքական մի շարք հանգամանքներից ելնելով, նա լքում է Իտալիան` վերադառնալով հայրենիք։ 1820-ական թվականներին Ստենդալը գրական սալոններում արդեն սրամիտ քննադատի համբավ ուներ։ Նույն տարիներին նա ակնհայտ ռեալիստական ուղղվածության մի քանի ստեղծագործություն է գրում, այդ թվում՝ իր առաջին վեպը` «Արմանսը» (1827 թվական)։ 1830 թվականին լույս է տեսնում «Կարմիրն ու սևը» վեպը։

Վերջին տարիները և մահը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստենդալի գերեզմանը Մոնմարտրի գերեզմանոցում

Ֆրանսիայում Հուլիսյան միապետության հաստատումից հետո Ստենդալը պետական ծառայության է անցնում` զանազան պաշտոններ զբաղեցնելով։ 1832 թվականին սկսում է գրել «Էգոտիստի հիշողությունները», իսկ երկու տարի անց` «Լյուսյեն Լևեն» վեպը։ Երիտասարդ տարիներին Ստենդալը վարակվել էր սիֆիլիսով, որն այդ ժամանակ բուժում չուներ։

Այն ժամանակաշրջանում, երբ Ստենդալը ձևավորում էր իր գեղագիտական հայացքները, եվրոպական արձակն ամբողջովին կրում էր Վալտեր Սկոտի ազդեցությունը։ Ստենդալը ստեղծագործում էր ապագա սերնդի համար։ Նրա արագընթաց, դինամիկ արձակն իր ժամանակից առաջ էր ընկել։ Կյանքի ընթացքում նա չգնահատվեց՝ գիտակցելով սակայն, որ իր ընթերցողները դեռ չեն ծնվել։

Գրողին նույնքան քաջություն է հարկավոր, որքան զինվորին։ Առաջինը պետք է նույնքան քիչ մտածի քննադատությունների մասին, որքան երկրորդը՝ հիվանդանոցի։

XIX դարի երկրորդ կեսին միայն Ստենդալը պատշաճ ուշադրության արժանացավ։ Ստենդալի արվեստը գնահատողները նրա գործերից մի ամբողջ գաղափարախոսություն քաղեցին։ Ստենդալի ռեալիզմը աննկարագրելի ազդեցություն է թողել եվրոպական ռեալիստական վեպի հետագա զարգացման վրա։

Վեպը ճանապարհին ընկած հայելի է, որում պարբերաբար արտացոլվում է և՛ կապույտ երկինք, և՛ կեղտ։ Հայելին կեղտ է արտացոլում, և դրա համար նրան եք մեղադրում։

Կյանքի վերջին տարիներին Ստենդալի հոգեվիճակն անհանգստացնում էր նրա մտերիմներին. նա ուներ վատ տրամադրություն և հուզվում էր առանց որևէ պատճառի։ Հաճախ նրա օրագրում հայտնվում էին տարօրինակ գրառումներ։ Դրանցից մեկը նման էր կանխատեսման. «Ես կուզեմ մեռնել փողոցում, զբոսանքի ժամանակ, ճիշտ այնպես, ինչպես անտեր շները»։ Նրա այդ ցանկությունն իրականացավ. 1842 թվականի մարտի 23-ին, Փարիզի փողոցում, զբոսանքի ժամանակ, գրողը ուշագնաց է լինում և մի քանի ժամ անց մահանում է։

Իր կտակում Ստենդալը խնդրել էր գերեզմանաքարին գրել հետևյալ տողերը.

ԱՐԻԳՈ ԲԵՅԼ

ՄԻԼԱՆՑԻ

ԳՐՈՒՄ ԷՐ

ՍԻՐՈՒՄ ԷՐ

ԱՊՐՈՒՄ ԷՐ

Հիմնական ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Արմանս» վեպ (հհ. 1-3, 1827 թ.)
  • « Վանինիա Վանինի» նովել (1829 թ., թարգմանվել է հայերեն[11]).
  • «Կարմիրն ու Սևը (վեպ)» (ֆր.՝ Le Rouge et le Noir; 2 հատոր, 1830 թ., թարգմանվել է հայերեն[12])
  • «Պարմի Մենաստանը (Ստենդալ)» («La Chartreuse de Parme»; 2 հատոր 1839 - 1846 թթ., թարգմանվել է հայերեն[13])
  • «Իտալական քրոնիկներ» (հարատրակվել են 1855 թ.)
  • «Զբոսաշրջիկի նոթերը» (հհ 1 - 2, 1838 թ.)
  • «Լյուսիեն Լևեն» (անավարտ վեպ, 1834 - 1836 թթ., հրատարակվել է 1929 թ.)
  • «Անրի Բրյուլարի կյանքը» (1835 թ., հրատարակվել է 1890 թ.)
  • «Եսասերի հիշողությունները» (1832 թ., հրատարակվել է 1892 թ)
  • «Լամիել» (անավարտ, 1839 - 1842 թթ., հրատարակվել է 1889 թ., ամբողջությամբ՝ 1928 թ.)
  • «Չափազանց մեծ բարեհաճությունը կործանարար է» (1839 թ., հրատարակվել է 1912 - 1913 թթ.)
  • «Նապոլեոն» (թարգմանվել է հայերեն)[14]
  • «Մոցարտի կյանքը» (թարգմանվել է հայերեն[15])

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Henri Marie Beyle — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 RKDartists (նիդերլ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 filmportal.de — 2005.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Стендаль Анри Мари // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  6. ↑ 6,0 6,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  7. ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7595332n/f2.item.r=BEYLE.zoom
  8. ↑ Морамарко М. Масонство в прошлом и настоящем
  9. ↑ Talty, Stephan (2010). The Illustrious Dead: The Terrifying Story of How Typhus Killed Napoleon's Greatest Army. Three Rivers Press (CA). էջ 228. ISBN 9780307394057. «...the novelist Stendhal, an officer in the commissariat, who was still among the luckiest men on the retreat, having preserved his carriage.»
  10. ↑ Sartre, Jean-Paul (September–October 2009). «War Diary». New Left Review (59). Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 22-ին.
  11. ↑ Մոցարտի կյանքը; Չորս նովել / Ստենդալ; Ֆրանս. թարգմ.՝ Ն. Վարդանյան; Խմբ.՝ Գ.Գ. Խաչատրյան; Նկ.՝ Ֆ.Ց. Աֆրիկյան. - Երևան։ Սովետական գրող, 1982. - 173 էջ ; 20 սմ. - Վանինիա Վանինի - Մինա դը Վանգել - Սնդուկը և ոգին - Էռնեստ կամ սիրո ծագումը։
  12. ↑ Կարմիրն ու սևը / Ստենդալ (Անրի Մարի Բեյլ); Թարգմ.՝ Բ. Հարությունյան, Ա. Ջրբաշյան; Խմբ.՝ Ավ. Իսահակյան. - Երևան։ Հայպետհրատ, 1941. - 2 մաս ; 20 սմ. - Մաս 1 (1941, 269 էջ), Մաս 2 (1949, 363 էջ)։
  13. ↑ Պարմի մենաստանը։ Վեպ / Ստենդալ (Անրի Մարի Բեյլ); Ֆրանս. թարգմ.՝ Վ. Միքայելյան; Խմբ.՝ Գ.Ս. Քեշիշյան. - Երևան։ Հայպետհրատ, 1961. - 623 էջ։
  14. ↑ Նապոլեոն։ [Պատմավեպ] / Ստենդալ (Անրի Մարի Բեյլ); Ռուս. թարգմ.՝ Ա. Սարգսյան; Խմբ.՝ Հ.Հ. Ֆելեքյան. - Երևան։ Հայաստան, 1985. - 472 էջ։ 10 թ. նկ. ; 22 սմ. Պատմագրական տեղեկանք, էջ՝ 421-431 Ծանոթագր., էջ՝ 432-466 Սարգսյան, Ա. թարգմ. Ֆելեքյան, Հարություն Հայկի, 1931- խմբ. Նապոլեոն, Բոնապարտ Ֆրանսիական գրականություն - Պատմավեպ
  15. ↑ Մոցարտի կյանքը; Չորս նովել / Ստենդալ; Ֆրանս. թարգմ.՝ Ն. Վարդանյան; Խմբ.՝ Գ.Գ. Խաչատրյան; Նկ.՝ Ֆ.Ց. Աֆրիկյան. - Երևան։ Սովետական գրող, 1982։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Ստենդալ հոդվածին
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստենդալ» հոդվածին։
Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստենդալ» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ստենդալ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ստենդալ&oldid=9295057» էջից