Սեռական օրգաններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կանաչ ջրիմուռ խարայի սեռական օրգաններն են` արական անթերիդիումը (կարմիր) և իգական արքեգոնիումը (շագանակագույն):

Սեռական օրգաններ Սեռական վերարտադրության օրգաններ[1]։ Այսպես են կոչվում կենդանիների և մարդկանց սեռական վերարտադրության օրգանները, իսկ բույսերի սեռական օրգանները կոչվում են գեներացնող օրգաններ[2][3]։ Սեռական օրգանները կազմում են վերարտադրողական համակարգը։ տղամարդկանց մոտ սերմնահեղուկը կանանց մոտ ձվարանը, դրանք կազմում են առաջնային սեռական օրգանները[4]։ Երկու սեռերի մոտ տեսանելի օրգանները կոչվում են արտաքին սեռական օրգաններ կամ սեռական օրգաններ, իսկ ներքին սեռական օրգանները երկրորդական սեռական օրգաններ[4]։

Կենդանիների մոտ սեռական օրգանները ներառում են սեռական գեղձեր (սերմնահեղուկ և ձվարաններ), վերարտադրողական ուղղիներ (սերմնատարներ և ձվաբջիջներ), մի շարք «լրացուցիչ կրթություն» (Տարբեր տեսակի գեղձեր ինչպես նաև սերմնաբջիջներ) և այլ նմանատիպ օրգաններ։ Բացի այդ, կենդանիների էգերը վերարտադրման օրգաններ ունեն (սաղմը կրելու համար ծառայող), որոնք նույնպես համարվում են սեռական[1][2][3]։

Սեռական գեղձերը (կամ գոնադները) արտադրում են սեռական բջիջներ (կամ գամետներ)[1][3][5]։ Իգական սեռական գեղձերը արտադրում են ձվաբջիջներ և կոչվում են ձվարաններ, իսկ արական սեռական օրգաններն արտադրում են սերմնաբջիջներ և կոչվում են ամորձիներ[6][1]։ Բացի այս գամետները արտադրում են սեռական հորմոններ[6]։

Կանանց սեռական բջիջները դուրս են բերվում ձվաբջիջների միջոցով, արականը անոթների միջոցով։ (Չնայած կան կենդանիներ, որոնք օգտագործում են արտազատման օրգանները։ Օրինակ, գամետները, որպես առանձին օրգաններ, բացակայում են սպունգերի և թարթիչավոր որդերի մետ։ Սեռական բջիջները ցրված են պարենքիմում և դուրս են գալիս բերանի խոռոչով կամ մարմնի կիսման միջոցով)[1][3]։

Կոպուլյատիվ օրգանները բաժանվում են արական և իգական օրգանների։ Առաջինները ներարկում են սերմնահեղուկներ, երկրորդները վերցնում են այն և որոշ դեպքերում պահում որոշակի ժամանակ ապահովելով կենսական ակտիվությանը[7]։ Կոպուլյատիվ օրգաններ հայտնաբերված են մի շարք թռչունների, ձկների, որդերի, փափկամարմինների և արտրոդների մոտ, գրեթե բոլոր սողունների մոտ (բացառությամբ գաթերիայի) և բոլոր կաթնասունների մոտ[1][7]։

Մարդու սեռական օրգանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու սեռական օրգանները անատոմիապես բաժանվում են արտաքինի և ներքինի[8][9][10]։

Տղամարդկանց մոտ արտաքին են առնանդամը և բշտիկը, ներքին են ամորձիները, էպիդիդիմիս, սերմնաբջիջներրը, ինչպես նաև շագանակագեղձը[9]։

Կանանց մոտ արտաքին օրգաններն են մեծ և փոքր սեռական շուրթերը, հեշտոցային գավիթը,մեծ խցուկների հեշտոցային գավիթը (կամ բարտոլինային խցուկներ), ներքին օրգաններն են հեշտոցը, արգանդը, արգանդափողերը, ձվարանները[10]։

Բույսերի սեռական օրգանները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցածրակարգ բույսերի մոտ սեռական օրգանները սովորաբար միաբջիջ են, բարձրակարգ բույսերը բազմաբջիջ[1]։

Բույսերի մոտ արական սեռական օրգանները կոչվում են անթերիդիումներ,իսկ իգական սեռական օրգանը կոչվում է արքեգոնիում (ցածրագարգ բույսերից են ջրիմուռները և որոշ սնկեր)[1][11][12], կարպոգոնիա (կարմիր ջրիմուռների մոտ)[1][13] կամ արքեգոնիա (բրիոֆիտներում)[1]։ Անթերիդիումը առաջացնում է անթերոզիդներ (սերմնաբջիջներ) կամ սերմնահեղուկ (կարմիր ջրիմուռներ, պասիվ շարժվող սեռական օրգաններ)[1][14][15], իսկ կանանց սեռական օրգանն արտադրում է ձվաբջիջներ[1]։

Պետք է նշել, որ ջրիմուռները կոնյուգատներ են (օրինակ սպիրոգիրա) իսկ բազիդիոմիցետները չունեն հատուկ սեռական օրգաններ[1]։ Կոնյուգատների մոտ սեռական պրոցեսում տեղի է ունենում երկու պրոտոպլաստների միաձուլում (արական և իգական) սեռական բջիջները, այս գործընթացը կոչվում է միաձուլում (լատիներեն «միաձուլում», «միացում»)[1][16]։ Բազիդիալ սնկերի մոտ տեղի է ունենում առաջնային միցելիաների բջիջների միաձուլում[1]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Половые органы // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
  2. 2,0 2,1 Половые органы // Большой энциклопедический словарь. 2000.
    Половые органы // Современная энциклопедия. 2000.
    Половые органы // Современный толковый словарь изд. «Большая Советская Энциклопедия»
    Половые органы // Естествознание. Энциклопедический словарь.
    Половые органы // Энциклопедический словарь. 2009.
    Половые органы // Иллюстрированный энциклопедический словарь. — М.: Аутопан. В. И. Бородулин и др.. 1998.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Половые органы // Биологический энциклопедический словарь. Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.
    Половые органы // Биология. Современная иллюстрированная энциклопедия. Гл. ред. А. П. Горкин; М.: Росмэн, 2006.
  4. 4,0 4,1 Clark, Robert K. Anatomy and Physiology: Understanding the Human Body. — Jones & Bartlett Learning, 2005. — ISBN 9780763748166
  5. Половые органы // Большая медицинская энциклопедия. 1970.
  6. 6,0 6,1 Гонады // Биологический энциклопедический словарь. Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.
    Гонады // Биология. Современная иллюстрированная энциклопедия. Гл. ред. А. П. Горкин; М.: Росмэн, 2006.
  7. 7,0 7,1 Копулятивные органы // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
  8. Половые органы // Атлас анатомии человека. Академик.ру. 2011.
  9. 9,0 9,1 Мужские половые органы // Сексологический словарь.
  10. 10,0 10,1 Женские половые органы // Сексологический словарь.
  11. Оогоний // Большой Энциклопедический словарь. 2000.
  12. Коллектив авторов Энциклопедический словарь юного биолога. — Рипол Классик. — С. 198—. — ISBN 978-5-458-39246-4
  13. Рейвн П. Словарь терминов // Современная ботаника.. — «КАРПОГОНИЙ (греч. karpos + gonos — потомок) — женский гаметангий красных водорослей.».
  14. Спермации // Словарь ботанических терминов. — Киев: Наукова Думка. Под общей редакцией д.б.н. И. А. Дудки. 1984.
  15. Спермации // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
  16. Класс конъюгаты или сцеплянки (Conjugatophyсеае) // Жизнь растений: в 6-ти томах. — М.: Просвещение. Под редакцией А. Л. Тахтаджяна, главный редактор чл.-кор. АН СССР, проф. А. А. Федоров. 1974.