Ռետրոտրանսպոզոն
Ռետրոտրանսպոզոն (կոչվում են նաև տրանսպոզոններ ՌՆԹ միջնորդով), գենետիկական տարրեր, որոնք կարող ենք բազմապատիկ անգամ մեծացնել իրենց քանակը գենոմում։ Տարածված են էուկարիոտիկ օրգանիզմների մեծ մասում։ Կազմում են տրանսպոզոնների երկու ենթադասերից մեկը. ի տարբերություն մյուս ենթադասի, ռետրոտրանսպոզոններին անհրաժեշտ է միջնորդ ՌՆԹ-ի տեսքով։
Հատկապես տարածված են բույսերում, որտեղ կազմում են կորիզային ԴՆԹ-ի նշանակալից մասը։ Օրինակ եգիպտացորենի գենոմի 49-78% կազմված է ռետրոտրանսպոզոններից[1]։ Իսկ ցորենի գենոմի 90% կազմում են կրկնվող տարրերը և 68%՝ տրանսպոզոնները[2]։ Կաթնասունների դեպքում գենոմի կեսը (45% - 48%) տրանսպոզոններ են կան վերջիններիս մնացորդներ։ Մարդկային գենոմի 42% կազմված է ռետրոտրանսպոզոններից, իսկ 2-3% ԴՆԹ տրանսպոզոններից[3]։
Տարբերում են ռետրոտրանսպոզոնների երկու տեսակ — ռետրոտրանսպոզոններ երկար ծայրային կրկնություններով (անգլ.՝ LTR, long terminal repeats), և ռետրոտրանսպոզոններ առանց այդ կրկնությունների։
Վերջիններս իրենց հերթին բաժանվում են երկար միահյուսված (անգլ.՝ LINE, long interspersed elements) և կարճ միահյուսված կրկնություններ (անգլ.՝ SINE, short interspersed elements)։
Ռետրոտրանսպոզոնների կրկնապատկումը ՌՆԹ միջնորդի օգնությամբ ստեղծում է սեփական բազմաթիվ պատճեններ, որի հետևանքով գենոմի չափսը կարող է արագորեն աճել։ Ռետրոտրանսպոզոններն ընդունակ են նաև ինսերցիայի (ներդրում) եղանակով առաջացնելու տարատեսակ մուտացիաներ։
Ռետրոտրանսպոզոնները գործում են հետևյալ կերպ՝ նախ նրանք սինթեզում են կոմպլեմենտար ՌՆԹ շղթա, ապա այն դարձյալ ետ են վերածում ԴՆԹ շղթայի, որն արդեն կարող է ներդրվել գենոմի որևէ տեղամասում։ ՌՆԹ-ից ԴՆԹ անցումը իրականացվում է տրանսպոզոնների կողմից կոդավորվող հակադարձ տրանսկրիպտազների (անգլ.՝ reverse transcriptase) միջոցով[4]։
Կուտակված բազմաթիվ մուտացիաների պատճառով տրանսպոզոնների մեծ մասն ակտիվ չէ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ SanMiguel P, Bennetzen JL (1998). «Evidence that a recent increase in maize genome size was caused by the massive amplification of intergene retrotranposons» (PDF). Annals of Botany. 82 (Suppl A): 37–44. doi:10.1006/anbo.1998.0746. (անգլ.)
- ↑ Li W, Zhang P, Fellers JP, Friebe B, Gill BS (նոյեմբեր, 2004). «Sequence composition, organization, and evolution of the core Triticeae genome». Plant J. 40 (4): 500–11. doi:10.1111/j.1365-313X.2004.02228.x. PMID 15500466.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) (անգլ.) - ↑ Lander ES, Linton LM, Birren B, և այլք: (փետրվար, 2001). «Initial sequencing and analysis of the human genome». Nature. 409 (6822): 860–921. doi:10.1038/35057062. PMID 11237011. (անգլ.)
- ↑ Dombroski BA, Feng Q, Mathias SL, և այլք: (հուլիս, 1994). «An in vivo assay for the reverse transcriptase of human retrotransposon L1 in Saccharomyces cerevisiae». Mol. Cell. Biol. 14 (7): 4485–92. PMC 358820. PMID 7516468. (անգլ.)