Ռազմական հետախուզություն

Խորհրդային հետախույզները Յասնայա Պոլյանայի մոտ, Տուլայի մարզ: Հակահարձակում Մոսկվայի շրջանում, 1941 թվականի դեկտեմբեր

Խորհրդային հետևակային հետախույզները Պուլկովյան բարձունքներում, 1942 թվականի մարտի 1:

Խորհրդային սպաները զինվորական հանդերձանքով, զորավարժություններ լիբավյան հրաձգարանում, Զորքերի Կենտրոնական Խումբ, 1985 թվականի ձմեռ:

Ռազմածովային նավատորմիղի հետախուզական նավը:

Ռուսաստանի Դաշնության Պաշտպանության նախարարության «Ռազմական հետախուզությունը 90 տարեկան է» հուշամեդալը, 2008 թվական:

Ռազմական հետախուզություն, միջոցառումների համալիր, որն անց է կացնում պետությունը՝ ի դեմս ռազմական գերատեսչության (նրա աշխատակցի), հիմնականում ուղղված է հնարավոր թշնամու կամ նրա գործողությունների, նրա մարտական հնարավորությունների և խոցելիության, ինչպես նաև ռազմական գործողությունների թատերաբեմի մասին տեղեկությունների ձեռքբերման և մշակման վրա։

Նախկինում ռազմական հետախուզությունը համարվում էր թշնամու մասին տեղեկությունների հավաքում, խաղաղ ժամանակ ռազմական գործակալների, լրտեսների, քարտեզների, հատակագծերի, ստատիստիկ աշխատանքների միջոցով, իսկ պատերազմի ժամանակ՝ դասալիքների, գերիների, լրտեսների, հետախուզության միջոցով։

Հետախուզական գործունեության տեսակները

Ռազմական հետախուզությունը կախված նպատակներից, գործունեության մասշտաբից և խնդիրների լուծման բնույթից բաժանվում է հետևյալ տեսակների.

• ռազմավարական (զինված ուժեր (ԶՈւ), Զինված ուժերի տեսակ, ռազմաճակատների խումբ (զորքեր (ուժեր), զորքերի տեսակ) և դրանց համարժեք կազմավորումները;
• օպերատիվ (զորքային, ռազմաճակատային, բանակային, կորպուսային) և դրանց համարժեք կազմավորումները;
• մարտավարական (դիվիզիա, բրիգադ, զորագունդ) և դրանց համարժեք կազմավորումները (ստորաբաժանումներ, զորամասեր, միավորումներ) նրանից բացի վարում են մարտական և հատուկ հետախուզություն (կախված կազմավորման նպատակից՝ հետևակային, տանկային, ցամաքային և այլն)։

Տիպերը

Կախված գործունեության ոլորտից, ներգրավված ուժերից և միջոցներից, ռազմական հետախուզությունը բաժանվում է տեսակների.

• տեղեկատվական (տեղեկատվական ոլորտ);
• ցամաքային;
• օդային;
• ծովային;
• տիեզերական;
• հատուկ;
• հրետանային;
• ինժեներական։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզություն

Հետախուզական գործունեության ամենաբարձր և ամենադժվար տեսակը, որի հաջողություններից կամ ձախողումներից կախված է Զինված ուժերի և պետության կենսունակությունը։ Իրականացվում է բոլոր հնարավոր ձևերով և միջոցներով՝ օրինական (պաշտոնական) կամ ոչ օրիանական (գաղտնի)։

Տարբերում են խաղաղ և պատերազմական պայմաններում կայուն գործող համազգային ռազմական-ռազմավարական հետախուզություն և ռազմաճակատային ռազմական գործողությունների թատերաբեմի ռազմական-ռազմավարական հետախուզություն, որոնք սերտորեն համագործակցում են պատերազմի պայմաններում։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզության տեղեկությունները տրամադրվում են պետության բարձրագույն զինվորական և քաղաքական ղեկավարությանը և ազդում են պետական քաղաքականության և ռազմավարության մշակման վրա։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզության օրինական տեսակն է համարվում պետության զորքերի տեսակների ռազմական կցորդների ռազմական-դիվանագիտական գործունեությունը, որտեղ լիազորագրված է դիվանագիտական ներկայացուցչությունը։

Որպես կանոն, ռազմական-ռազմավարական հետախուզության գլխավոր ծառայություն են համարվում Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբների մասնագիտացված հետախուզական ռազմական գերատեսչությունները։

Ռազմավարական հետախուզությունը ռազմական գերատեսչության շահերից նաև կարող են իրականացնել արտաքին հետախուզության ազգային ծառայությունները և այլ ոչ ռազմական հետախուզական կազմակերպությունները։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզության յուրահատուկ ձև է համարվում կառավարական և ոչ կառավարական գիտական հետազոտական հաստատությունների և անհատների գործունեությունը։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզության ոլորտում պրոֆեսիոնալ գործունեության պատրաստումը իրականացվում է մասնագիտացված կենտրոններում, քոլեջներում, ինստիտուտներում, ակադեմիաներում, ֆակուլտետներում և ամբիոններում։

Ռազմական-ռազմավարական հետախուզության ամենաթանկարժեք, տեխնիկապես հագեցած և ճյուղավորված համակարգ ունեն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները։

Մարտավարական հետախուզություն

Ցամաքային զորքերի մարտավարական հետախուզությունը բաժանվում է ցամաքային և օդային հետախուզությունների։ Ցամաքային հետախուզությունը ներառում է՝ զորքային, ռադիո- և ռադիոտեխնիկական, ռադիոլոկացիոն, քիմիական և բակտերիոլոգիական հետախուզության տեսակները։

Զորքային հետախուզությունը վարում են հետախուզական, մոտոհրաձգային, գնդային, պարաշյուտադեսանտային և դեսանտագրոհային ստորաբաժանումները։

Մարտավարական զորքային հետախուզությունը վերաբերում է փոքր պատերազմի ոլորտին։

Զորքային հետախուզություն վարելու մեթոդներ են համարվում՝ հետևումը, գաղտնալսումը, որոնումը, հարձակումը, դարանակալումը, հարցաքննումը, հետախուզություն մարտով։

Համազորային միավորումներում, զորամասերում և նրանց ստորաբաժանումներում զորքային հետախուզություն վարելու համար նշանակվում են՝

• դիվիզիայից՝ հետախուզական ջոկատներ, հետախուզական պահակախմբեր, հետախուզական խմբեր, սպայական հետախուզական պահակախմբեր, որոնումներ իրականացնելու, դարանակալումների համար ստորաբաժանումներ, հետախուզություն մարտով իրականացնելու համար ստորաբաժանումներ, դիտակետեր;
• գնդից՝ հետախուզական ջոկատներ, հետախուզական պահակախմբեր, սպայական հետախուզական պահակախմբեր, որոնումներ իրականացնելու, դարանակալումների համար ստորաբաժանումներ, դիտակետեր;
• գումարտակից՝ մարտական հետախուզական պահակախմբեր, դարանակալումների համար ստորաբաժանումներ, պահակային ստորաբաժանումներ, դիտակետեր;
• վաշտից՝ պահակային ստորաբաժանումներ, դիտորդներ, իսկ երբեմն՝ մարտական հետախուզական պահակախմբեր;
• դասակից՝ դիտորդներ, պահակախմբեր։

Զորքային հետախուզություն վարելու հիմնական մեթոդներից է համարվում գերեվարումը։

Հայտնի կազմակերպություններ (մարմիններ)

• Գլխավոր հետախուզական վարչություն (Ռուսաստան)
• Աբվեր (Գերմանիա, 1919-1944)
• ԱՄՆ Պաշտպանության նախարարության հետախուզական վարչություն
• Մեծ Բրիտանիայի ռազմական հետախուզություն
• Իսրայելի ռազմական հետախուզական ծառայություն (ԱՄԱՆ, 1950)

Հիշատակ

Խորհրդային հետախույզներին նվիրված հուշարձանը Կալինինգրադում։ Բացվել է 2013 թվականի հուլիսին։

Տես նաև

• Հետախուզություն
• Ռազմավարական հետախուզություն

Արտաքին հղումներ

• Այս հոդվածը գրելիս նյութեր են օգտագործվել Բրոքհաուսի և Եփրոնի հանրագիտական բառարանից
• «Ռազմական հետախուզություն» կայք