Հորդանան
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հորդանան (այլ կիրառումներ)
| اَلمَمْلَكَة اَلأُرْدُنِيَّة اَلهَاشِمِيَّة Ալ-Մամլակահ Ալ-Ուրդանիյահ Ալ-Հաշիմիյահ Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն |
||||
|---|---|---|---|---|
|
||||
| Նշանաբան՝ Արաբերեն։ الله، الوطن، المليك Ալլահ, Ալ-Վատան, Ալ-Մալեկ "Աստված, Հայրենիք, Թագավոր"[1] |
||||
| Ազգային օրհներգ՝ عاش المليك Հորդանանի Թագավորական հիմնը ("Աս-սալամ ալ-մալակի ալ-ուրդոնի")1 Երկար ապրի թագավորը |
||||
.svg) |
||||
| Մայրաքաղաք | Ամման | |||
| Պետական լեզու(ներ) | Արաբերեն[2] | |||
| Շրջանային լեզուներ | Անգլերեն, Ֆրանսերեն, Հայերեն, Պարսկերեն | |||
| Կառավարում | Սահմանադրական միապետություն | |||
| - | Թագավոր | Աբդալլահ II | ||
| - | Վարչապետ | Բիշր Խասաունե | ||
| Անկախություն | ||||
| - | Բրիտանական մանդատի ավարտ | մայիսի 25 1946 |
||
| Տարածք | ||||
| - | Ընդհանուր | 89,342 կմ² (112-րդ) | ||
| - | Ջրային (%) | 0.8 | ||
| Բնակչություն | ||||
| - | հուլիս 2010 նախահաշիվը | 6,407,085[3] (106-րդ) | ||
| - | հուլիս 2004 մարդահամարը | 5,611,202 | ||
| - | Խտություն | 68.4 /կմ² (133-րդ) 138.8 /մղոն² |
||
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 2010 գնահատում | |||
| - | Ընդհանուր | $34.528 միլիարդ | ||
| - | Մեկ շնչի հաշվով | $5,956 | ||
| ՀՆԱ (անվանական) | 2010 գնահատում | |||
| - | Ընդհանուր | $27.527 միլիարդ[4] | ||
| - | Մեկ շնչի հաշվով | $4,499 | ||
| Ջինի (2002–03) | 38.8[5] (միջին) | |||
| ՄՆԶԻ (2010) | ▲ 0.681[6] (բարձր) (82-րդ) | |||
| Արժույթ | Հորդանանյան դինար (JOD) | |||
| Ժամային գոտի | +2[7] (ՀԿԺ+2) | |||
| - | Ամռանը (DST) | +3 (ՀԿԺ+3) | ||
| Ազգային դոմեն | .jo, الاردن. | |||
| Հեռախոսային կոդ | +962 | |||
Հորդանան[8][9] (մինչև 1950 թվականը՝ Անդրհորդանան) (ՄՀԱ՝ /ˈdʒɔrdən/; Արաբերեն՝ الأردن անգլ.՝ Jordan) պաշտոնական անվանում Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն (Արաբերեն لمملكة الأردنية الهاشمية անգլ.՝ Hashemite Kingdom of Jordan), արաբական թագավորություն Առաջավոր Ասիայում՝ Հորդանան գետի ափին։ Հարավում սահմանակից է Սաուդյան Արաբիային, հարավ-արևելքում՝ Իրաքին, հյուսիս-արևելքում՝ Սիրիային, արևմուտքում՝ Իսրայելին և Պաղեստինի Պետությանը։ Հորդանանի թագավորությունը սահմանադրական միապետություն է, որի կառավարության նստավայրը մայրաքաղաք Ամման է։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նեոլիտի դարաշրջանում (մ.թ.ա 8500-4500 թվականներ) սկսում է զարգանալ գյուղական տնտեսությունը։ Աին Գիազալլի շրջանում Ամմանի հյուսիսում գիպսե արձանիկներ են հայտնաբերվել։ Էնեոլիթյան կամ պզնձե դարաշրջանում (մ.թ.ա. 4500-3200 թվականներ) Փայնայում սկսեցին հալեցնել պղինձը, հայտնաբերվել են ֆրեսկաներ այդ ժամանակաշրջանի Տելալատ Ալ-Գխասուլ գյուղում։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանում գերիշխում է միջերկրածովային կլիման։ Ամռանը ջերմաստիճանը 30 °C (86 °F) և համեմատաբար զով է, ձմռանը՝ 13 °C (55 °F)։ Հյուսիսում նոյեմբերից մարտ ամիսներին անձրևներ են տեղում։ Կարմիր և Մեռյալ ծովերում ջրի ջերմաստճիանը +21 °C ցածր չի լինում։ Միաժամանակ երկրի կենտրոնական հատվածներում գիշերները զով եղանակ է[10]։
Քաղաքականություն և կառավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանը դուալիստական միապետություն է, որն ամրագրված է Սահմանադրությամբ, որն ընդունվել է 1952 թվականի հունվարի 8-ին։ Բացառիկ ուժը կենտրոնացած է թագավորի և նրա նախարարների խորհրդի ձեռքում։ Թագավորը ստորագրում է բոլոր օրենքները, նրա վետոյի իրավունքը կարող է հաղթահարվել Ազգային ժողովի երկու պալատների ձայների երկու երրորդով։ Նա իր հրամանագրերով նշանակում է բոլոր դատավորներին, հաստատում է Սահմանադրության փոփոխությունները, հայտարարում է պատերազմ և հրամայում է զինված ուժերին։
Նախարարների խորհուրդը, որը վարում է վարչապետը, նշանակվում է թագավորի կողմից, որը վարչապետի խնդրանքով կարող է հեռացնել առանձին նախարարներ։
Սահմանադրությունը նախատեսում է երեք տեսակի դատարաններ ՝ քաղաքացիական, կրոնական և հատուկ։ Վարչականորեն Հորդանանը բաժանված է 12 նահանգների, որոնց կառավարիչները նշանակվում են թագավորի կողմից։ Դրանք խորհրդի բոլոր գերատեսչությունների և իրենց կողմից վստահված տարածքներում զարգացման ծրագրերի միակ ղեկավարներն են։
Թագավորական զինված ուժերը նույնպես թագավորի վերահսկողության տակ են։
Իրավունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանի իրավական համակարգը գործում է Շարիաթ օրենքով նաև Օսմանյան-Եգիպտական օրենքներով։ Նաև ազդել ցեղային ավանդույթները[11]։
Հորդանանն ունի Շարիաթի դատարաններ և քաղաքացիական դատարաններ։ Ամենաբարձր դատարանը վճռաբեկ դատարանն է, որին հաջորդում է վերաքննիչ դատարանը[11]։ Քաղաքացիական դատարաններն ունեն իրավասություն քրեական և քաղաքացիական գործերով, իսկ շարիաթի դատարանները գործում են ամուսնության, ամուսնալուծության, և ժառանգության հարցերով[11]։ Շարիաթի դատարաններում, երկու կանանց վկայությունը հավասար է մեկ մարդու վկայության[12]։
Հորդանանում սահմանադրությունը ընդունվել է 1952 թվականի հունվարի 11-ին և արդեն փոփոխվել է բազմաթիվ անգամներ։ Դատարանները բաժանվում են երեք կատեգորիաների քաղաքացիական, կրոնական և հատուկ։ Քաղաքացիական դատարանները զբաղվում են քաղաքացիական և քրեական գործերով, քաղաքացիական դատարանները ներառում դատավոր դատարաններ, առաջին ատյանի դատարանները, վերաքննիչ դատարաններ, բարձր Վարչական դատարանների և Գերագույն դատարան։
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանը բաժանվում է 12 մուհաֆազաների (մարզերի)[13]։ Բոլորը, բացի Բալքայից, ունեն նույնանուն վարչական կենտրոններ[14]։ Մուհաֆազաները գլխավորում են նահանգապետները, որոնք նշանակվում են թագավորի կողմից։ Մարզերն իրենց հերթին բաժանվում են 52 շրջանների[15][16]:
|
Մարդու իրավունքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2010 թվականի Արաբական Ժողովրդավարության ինդեքսի բարեփոխումների նախաձեռնությամբ առաջին տեղում Հորդանան է ժողովրդավարական բարեփոխումների հարցում[18]։
Արտաքին կապեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայ-Հորդանանիան կապեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դիվանագիտական հարաբերություններ Հայաստանի Հանրապետության և Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության միջև հաստատվել են 1991. հուլիսի 18-ին[19]։ Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության Թագավոր Աբդալլահ Երկրորդ Իբն Ալ-Հուսեյն Ալ-Հաշիմիի հրավերով Նախագահ Սերժ Սարգսյանը հոկտեմբերի 29-ին պաշտոնական այցով մեկնել է Հորդանան[20]։
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանն ունի շատ սահմանափակ բնական ռեսուրսներ (հատկապես ջրի և էներգիայի պակաս՝ նավթ և ածուխ)։
Առավելություններ. Ֆոսֆատի արտահանման մեծ ծավալ։ Աշխատանքի առկայություն։ Աքաբայի նավահանգիստը հատուկ տնտեսական գոտի է։
Թուլություններ. Կախվածություն էներգիայի ներմուծումից։ Ներմուծումը գերազանցում է արտահանումը։ Գործազրկությունը (2004 թ. 15%), որն ավելի է սրվել Պարսից ծոցի պատերազմի ժամանակ Քուվեյթից փախստականների ներհոսքի պատճառով։ Գյուղատնտեսությունը զարգացնելու անկարողությունը։ Տարածաշրջանում քաղաքական անկայունությունը վնասում է զբոսաշրջությանը։
Արտահանման հիմնական ապրանքներ (2017). քիմիական արտադրանք (ներառյալ պարարտանյութեր և դեղամիջոցներ) - 30%, տեքստիլ արտադրանք (ներառյալ հագուստ) - 27%, ֆոսֆատներ - 8.2%, բանջարեղեն, մրգեր, համեմունքներ (ներառյալ լոլիկ, վարունգ)։
Հիմնական գնորդները՝ ԱՄՆ (24%), Սաուդյան Արաբիա (10%), Հնդկաստան (10%), Իրաք (6,6%) և Ինդոնեզիա (4,8%)։ Հիմնական մատակարարները՝ Չինաստան (13%), Սաուդյան Արաբիա (13%), ԱՄՆ (7,5%), Արաբական Միացյալ Էմիրություններ (4,7%) և Գերմանիա (4,4%)։
Հորդանանի առևտրաշրջանառությունը Ռուսաստանի հետ գնալով աճում է։
Ժողվրդավարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդանանում գերակշռող կրոնը սուննի իսլամն է։ Երկրի բնակչության մոտ 92%-ը կազմում են մուսուլմանները[21]։ Կան մի փոքր թվով Ահմադի մուսուլմանների[22]։ Հորդանան ունի քրիստոնեական փոքրամասնություն որ կազմում է երկրի բնակչության 6%[23]։ Քրիստոնյաները հիմնականում Հայ առաքելական և Հույն ուղղափառ եկեղեցու հետևորդներ են կան նաև Ղպտի ուղղափառ և փոքրաթիվ կաթոլիկներ և բողոքականեր[24]։ Իսկ մնացած 2%-ը շիա մուսուլմաններ են։ Իսլամը Հորդանանի պաշտոնական կրոն է[25]։
Հայերն Հորդանանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայերը Հորդանանի տարածքում բնակություն են հաստատել վաղ ժամանակներից։ Նրանց թիվն ավելացել է խաչակրաց արշավանքների ժամանակաշրջանում (XI-XIII դդ)։ Սակայն Հորդանանի հայ համայնքը ձևավորվել և ստվարացել է 1915 թ.-ի Մեծ Եղեռնի ժամանակ և հետո, երբ բազմաթիվ գաղթականներ ապաստանել են Հորդանանում։ 1948 թ.-ին հայերի թիվը շուրջ 6 հազար էր, 1980 թ.-ին՝ 3 հզ, 1995 թ.-ին՝ 2 հզ։ Հիմնականում բնակվում են Ամմանում, նաև Ակաբա, Զարքա, Իրբիդ, Մադաբա և Ռուսեյֆա քաղաքներում։ Նրանք արհեստավորներ են (հայտնի են հայ լուսանկարիչները, Ամմանի լուսանկարիչների 3/4-ը հայեր են), առևտրականներ (ոսկերիչ-գոհարավաճառներ), կան մտավորականներ։ Համայնքը համախմբված է եկեղեցու շուրջը, որի հոգևոր պետին նշանակում է Երուսաղեմի հայոց պատրիարքը։ Ամմանում հայերն ապրում են հայկական թաղամասում, որտեղ գործում է Սուրբ Թադևոս եկեղեցին։ Հորդանանում աշխատանք են ծավալում ՀԲԸՄ, ՀՕՄ, ՀՄԸՄ, ՀՄՄ մասնաճյուղերը, Ազգային մարզական միությունը (Տիկնանց հանձնախմբով), մարզական (բասկետբոլի) խմբեր, «Մասիս» նվագախումբը։ Հայերը հաճախում են Յուզպաշյան ազգային վարժարան, գործում է Կյուլպենկյան մանկապարտեզը։ Գրեթե մարել է հայ կաթոլիկների Սահակ-Մեսրոպ վարժարանը (հաճախում են օտարները)։ 1993 թ.-ից լույս է տեսնում «Անդրադարձ» ամսաթերթը։
Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տոներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Ամսաթիվ | Շաբաթ | Տոնի Տեսակ | Տոն |
|---|---|---|---|
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն | |||
| Ազգային տոն |
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Տեմպերմեն, Ջերոն (2010 թվական) «Պետական-Կրոն Հարաբերություններ և մարդկային իրավունքների։ Դեպի իրավունքի Կրոնական Չեզոք կառավարման»: BRILL: էջ 87-. ISBN 90-04-18148-2:
- ↑ «Էթնոլոգիական հաշվետվություն Հորդանանից»: Ethnologue.com: Վերցված՝ 26 Հուլիս, 2012։
- ↑ Հորդանան վարչության վիճակագրության, 11/2014
- ↑ «Հորդանան»: Արժույթի միջազգային հիմնադրամ։ Վերցված՝ 19 Ապրիլ 2012.
- ↑ «Ջինի ցուցանիշ»: Համաշխարհային բանկ. Վերցված՝ 17 հունվար 2013 թ.:
- ↑ «2014 Մարդկային զարգացման զեկույց ամփոփագիր»: Միավորված ազգերի զարգացման ծրագիր։ 2014 թ. 21-25: Վերցված է 27 Հուլիս 2014։ Անցնել, մինչև ^
- ↑ «Հորդանան Ժամային գոտի»: Հորդանան։ Վերցված՝ 18 Դեկտեմբեր 2012։
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
- ↑ «Հորդանան»: Կոնգրեսի գրադարան, Հորդանան. Արխիվացված օրիգինալից։ Վերցված՝ 24 Դեկտեմբերի 2014։
- ↑ «Եղանակը հորդանանում»: Արխիվացված 2013-01-17 Wayback Machine ԲիԲիՍի Վերցաված 21 Հունվար 2013։
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Հուսեյնի, Ռանա։ «Հորդանան»: Կանանց իրավունքները Մերձավոր Արևելքում և Հյուսիսային Աֆրիկայում։ առաջադիմություն պայմաններում դիմադրության։ Ֆրիդոմ Հաուս։ էջ 3. Ստացված 5 Մարտի 2013։
- ↑ «Գենդերաին հավասարության հարցեր հորդանանում»: Արխիվացված 2017-06-20 Wayback Machine ՅՈՒՆԻՍԵՖ Վերցված՝ 9 Դեկտեմբերի 2014՝
- ↑ «Հորդանաի քաղաքական համակարգ»: Արխիվացված 2012-01-17 Wayback Machine Վերցված՝ 15 Դեկտեմբերի 2014։
- ↑ «Հորդանանի վարչական բաժանում»: Վերցված՝ 9 Հոկտեմբերի 2014։
- ↑ «Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության վարչական բաժանում»: Վերցված՝ 9 Դեկտեմբերի 2014:
- ↑ Նախապատմություն նոտա (նախորդ հրատարակումներ), 2011 թ. ԱՄՆ պետդեպարտամենտը
- ↑ «Վարչական Վիճակագրության Արխիվացված 2012-01-17 Wayback Machine» (01.01.2012), Վերցված՝ 6 Դեկտեմբերի 2014։
- ↑ «Ժողովրդավարական բարեփոխումների արաբական աշխարհում»: Արխիվացված 2010-04-02 Wayback Machine Ամերիկայի Ձայնը՝ (VOANews.com). 29 Մարտ 2010 թ. Վերցված՝ 15 հունիս 2010 թ։
- ↑ ՀՀ Արտաքին գործերի նախարարություն երկողմ հարաբերություներ: Արխիվացված 2014-08-22 Wayback Machine Վերցված՝ 19 Դեկտեմբերի 2014։
- ↑ Նախագահ Սարգսյանը հոկտեմբերի 29-ին պաշտոնական այցով կմեկնի Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն: Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine Tert.am Վերցված՝ 19 Դեկտեմբերի 2014։
- ↑ «Գլուխ 1։ Կրոնական պատկանելիության»: Աշխարհի մուսուլմաններ։ Միասնություն և բազմազանություն։ Եկեղեցու նստարան հետազոտությունների կենտրոն. 9 Օգոստոս 2012 Վերցված՝ 26 Հոկտեմբեր 2014։
- ↑ Ահմադ, Քուրդիշտ։ «Իսլամի տարածում»: Արխիվացված 2016-05-13 Wayback Machine Ալ Իսլամ. Վերցված՝ 2 Մայիս 2014։
- ↑ Ֆլեյշման, Ջեֆրի (10 Մայիս 2009). «Հանուն քրիստոնեական անկլավի Հորդանանում, ցեղային հողերը գտնվում են սրբազան»: Los Angeles Times- ը։ Վերցված է 10 Մայիս 2009 թ.
- ↑ Հորդանան, «Կրոն ու հավատք» Արխիվացված 2009-05-04 Wayback Machine [Պահոց] (հասանելի 14.06.2009)
- ↑ Մերալ, Զիյա (2008)։ Տեղ կոչվում է տուն։ Միացյալ Թագավորություն։ Համաշխարհային քրիստոնեական համերաշխություն։
- ↑ «Պետական տոները Հորդանանում 2014»: Վերցված 9 Դեկտեմբերի 2014
- ↑ «Կրոնական և ազգային տոները»: Արխիվացված 2014-09-29 Wayback Machine CBJ կայք։ Վերցված՝ 24 Դեկտեմբերի 2014։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- El-Anis, Imad. Jordan and the United States: The Political Economy of Trade and Economic Reform in the Middle East (I.B. Tauris, distributed by Palgrave Macmillan; 2011) 320 pages; case studies of trade in textiles, pharmaceuticals, and financial services.
- Goichon, Amélie-Marie. Jordanie réelle. Paris։ Desclée de Brouwer (1967-1972). 2 vol., ill.
- Robins, Philip. A History of Jordan (2004).
- Ryan, Curt. "Jordan in Transition: From Hussein to Abdullah" (2002).
- Salibi, Kamal S. The Modern History of Jordan (1998).
- Teller, Matthew. The Rough Guide to Jordan (4th ed., 2009).
- Eran, Oded. The End of Jordan as We Know It?, Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. 6, No. 3 (2012) Արխիվացված 2014-09-05 Wayback Machine
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հորդանանի կառավարություն
- Հորդանանի ազգային հեռուստալիք
- Հորդանան Արխիվացված 2014-11-25 Wayback Machine ԴՄՈԶ-ի կայքում
- Հորդանան BBC-ի լուրերի կայքում
- Հորդանան Վիքիճամփորդ
- Հորդանան Վիկիմեդիա ատլաս
- Հորդանանի աշխարհագրական քարտեզ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հորդանան» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
.svg)
| ||||||
| ||||||||||||||||||||
.svg)
| ||||||||||
| ||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| ||||||||||||
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 586)։
|