Կորյուն

Կորյուն;
	;
Ծնվել է	380
Մահացել է	450
Մասնագիտություն	պատմաբան և գրող
	Koryun Վիքիպահեստում

Կորյուն (380^[1]^[2]^[3] - 450^[1]^[3]), հայ պատմիչ, վարդապետ, թարգմանչաց շարժման գործիչ։ Մեսրոպ Մաշտոցի առաջին աշակերտներից։ Նրան բնութագրել են «Կորյուն սքանչելի», «Կորյուն երանելի», «Կորյուն հանճարաբան», նույնիսկ «Սուրբ Կորյուն» և այլ մեծարական խոսքերով^[4]^[5]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորյուն վարդապետը 5-րդ դարի հայ մատենագրության, կրթական ու մշակութային գործիչների գլխավոր դեմքերից է։ Կորյունի մասին կենսագրական որոշ տեղեկություններ պահպանվել են իր երկում։ Հստակ հայտնի չեն ոչ նրա ծննդյան տարին և ոչ էլ վայրը, միայն գիտենք, որ եղել է Մաշտոցի ավագ աշակերտներից Վաղարշապատի վարդապետարանում` հայկական առաջին դպրոցում։ Դպրոցն ավարտելուց հետո նրան տվել է վարդապետի կոչում։ Այնուհետև իր ընկերների հետ ուղարկվել է Հայաստանի գավառները ուսուցչության և քարոզչության։

Կորյունը իր երկում երկու անգամ է հիշատակում իրեն^[5]։ Առաջին անգամ հիշատակում է, երբ գավառներում ուսուցչական աշխատանքներ էր տանում։

Սկսան․․․ գումարել ի կողմանս, ի գաւառս․․․ զհասուցելոցս ի կատարումն գիտութեան (զդասս), բաւականս և առ ի զայլսն զեկուցանելոյ։

- Կորյուն

424թ., հավանաբար Մաշտոցի առաջարկով, ընկերներից Ղևոնդի հետ մեկնել է Կոստանդնուպոլիս` հունական մատենագրությանն ու հունարենի մեջ հմտանալու, թարգմանություններ կատարելու նպատակով։ Այս հատվածում նա երկրորդ անգամ է հիշատակում իրեն։ Այստեղ նրանք միացել են Մեսրոպ Մաշտոցի ավագ աշակերտներից Հովսեփ Պաղնացուն և Եզնիկ Կողբացուն, որոնք նույն նպատակով ուղարկվել էին այնտեղ, «...պատահեց, որ մեր Հայաստան աշխարհից դիմեցին, իջան հունական կողմերը մի քանի եղբայրներ, որոնց առաջինի անունը Ղևոնդես էր, և երկրորդը ես Կորյունս էի, և Կոստանդինական քաղաքում մոտեցան, հարեցին Եզնիկին, իբրև ընտանեգույն սննդակցի, և այնտեղ միասին կատարեցին հոգևոր պիտույքի խնդիրը (այսինքն թարգմանության գործը)»^[4]^[5]։

Կորյունը և մյուսները հայրենիք են վերադարձել 434 թվականին՝ իրենց հետ բերելով Աստվածաշնչի հունական լավագույն օրինակներ, ինչպես և Նիկեայի առաջին ու Եփեսոսի (431) տիեզերական ժողովների կանոնները։ Դրանից հետո Կորյունը զբաղվել է եկեղեցական և թարգմանչական գործունեությամբ, մասնակցել Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանությանը։ Ենթադրվում է, որ թարգմանել է «Նար Մակաբայեցոց» գիրքը և այլ երկեր։

«Վարք Մաշտոցի» աշխատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորյունի հեղինակությամբ մեզ հասած միակ վավերական գործը Մեսրոպ Մաշտոցի կենսագրությունն է, որ շուրջ 442 թվականին Հայոց կաթողիկոս Հովսեփ Ա Վայոցձորցու (Հողոցմեցի) պատվերով գրել է 443-451 թվականների ընթացքում։ Կորյունի երկով հիմք է դրվել հայ պատմագրությանը, այն հսկայական ազդեցություն է թողել հայ մտավոր կյանքի հետագա զարգացման վրա։

Մեսրոպ Մաշտոցի մահից հետո (442 թվական) Կորյունը մտորում է գրել իր ուսուցչի կենսագրությունը. «Մինչդեռ ես իմ մտքի մեջ մենակ հոգում էի իրողությունները հիշելու, - գրում է Կորյունը,- ահա եկավ, հասավ ինձ Հովսեփ կոչված մի պատվական մարդու, նրա (Մաշտոցի) աշակերտի հրամանն այդ անելու համար, դրա հետ նաև ուրիշների, մեր ուսման աշակերտակիցների քաջալերությունը։ Ուստի և ես, որ բախտ էի ունեցել նրա մասնավոր աշակերտը լինելու, թեպետ և կրտսերագույնն էի նրա աշակերտների մեջ, և այդ մեր ուժից վեր էր, բայց և այնպես բռնադատվելով ինձ հասած անաչառ հրամանից, սկսեցի շտապելով և անհապաղ գրի անցնել առաջադրանքը»^[4]։ Եվ Կորյունը գրում է իր գիրքը` «Պատմութիւն վարուց և մահուան առն երանելւոյ սրբոյն Մաշթոցի վարդապետի մերոյ թարգմանչի ի Կորիւն վարդապետէ յաշակերտէ նորին», որը համառոտ կոչվում է «Վարք Մաշտոցի»։

«Վարք Մաշտոցի»-ն^[6] հայ ազգային մատենագրության առաջին երկերից է, որում Կորյունը վարքաբանական ձևի տակ կարևոր տեղեկություններ է հաղորդել հայոց, վրաց և աղվանից գրերի գյուտի ու դրանց հանգամանքների մասին։ «Վարք Մաշտոցի» գիրքը հայ մատենագրության առաջին երկերից է, այսինքն` հայերեն գրված առաջին ինքնուրույն գրքերից մեկը։ Գրքի արժանիքը առավել ևս մեծ է նրանով, որ հեղինակը ժամանակակիցն ու մասնակիցն է մշակութային այդ կարևոր իրադարձության։

Աստվածատուր օրենքը պիտի գրվի նաև ուրիշ ազգի համար։

- Կորյուն

«Վարք Մաշտոցի» երկը մեզ է հասել երկու տարբեր խմբագրությամբ` ընդարձակ և համառոտ։ Ոմանք համառոտն են համարել նախնականը, ուրիշները` ընդարձակը։ Այժմ վերջնականապես ապացուցված է, որ Կորյունի գրչին պատկանում է ընդարձակը, իսկ համառոտը հետագա` 6-9-րդ դարերում փոփոխությունների ենթարկված մի տարբերակ է, կատարված հիմնականում Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» ազդեցությամբ^[4]։

Ինչպես հայտնի է, վարքեր գրվում էին միայն սրբերի մասին։ Ընդհանուր քրիստոնեական գրականությունից հայտնի են Բարսեղ Կեսարացու, Հովհան Ոսկեբերանի, Գրիգոր Նազիազանցու, Սեղբեստրոսի և այլոց վարքերը։ Բայց չէ որ Մեսրոպը սուրբ չէր։ Կորյունը Մաշտոցին հավասար է դասում նրանց, քանի որ նա հայ ժողովրդի համար կատարել էր այնպիսի մի բացառիկ գործ, ինչպիսին գրերի գյուտն էր^[4]։ Այս գիրքը պատմությանը հայտնի է նաև Փոքր Կորյուն։ Այն 5-րդ դարի սկզբին Հայաստանում ծավալված մտավոր ու քաղաքական շարժման մասին առաջին ու միակ հավաստի սկզբնաղբյուրն է՝ գրված ժամանակակցի, իրադարձությունների մասնակցի և ականատեսի կողմից։

Դեռևս 17-րդ դարի հայ հրատարակչական գործի մեծ երախտավոր Ոսկան Երևանցին Մաշտոցի վարքը թարգմանել է լատիներեն։ Կորյունի երկը ունեցել Է բազմաթիվ հրատարակություններ, թարգմանվել ռուսերեն,անգլերեն, ֆրանսերեն լեզուներով։

Աշխատության կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վարք Մաշտոցի» երկը սպառիչ է իր առաջադրված խնդրի սահմաններում։ Բաղկացած է չորս մասից. 1․մուտք, 2․առաջաբանություն, 3․բուն շարադրանք և 4․վերջաբան՝ բաժանված 29 փոքրածավալ գլուխների։ Երկում կարևոր տեղեկություններ են առկա հայ մշակութային կյանքի բուռն զարգացման, գրերի գյուտի, Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի գործունեության, հայագիր դպրոցների հիմնադրման և զարգացման, Մաշտոցի կողմից վրաց և աղվանից գրերի ստեղծման մասին։ Կորյունի նպատակը ավելի շատ հանդիսացել է իր ուսուցչի հոգեբանական նկարագիրը ներկայացնելը, քան՝ պատմագրելը։ Քաղաքական իրադարձություններն ընդհանրապես անտեսված են գրքում, քանզի հեղինակի գլխավոր նպատակն է եղել ներկայացնել Մաշտոցի կենսագրությունը։ Կորյունը, ի դեմս Մաշտոցի, կերտել է ազգային լուսավորչական գործի մեծ առաջնորդի փայլուն նկարագիրը։ Նա համոզված էր, որ Մաշտոցի գործն ու սխրանքը կարող են օրինակ ծառայել ոչ միայն ժամանակակիցներին, այլև գալիք սերունդներին, ոգեշնչել նրանց և մղել ազգային վեհ գաղափարների իրականացմանը։ հենց սա էր Կորյունի երկի գաղափարական նպատակաուղղվածությունը։ Ճիշտ է Կորյունը հազվադեպ է դիմում ժամանակագրությանը, բայց դա նրա շնորհիվ է, որ մենք այսօր գիտենք Մաշտոցի ու Պարթևի մահվան ճիշտ թվականները։

«Վարքում» տեղ են գտել միայն կարևորագույն հանգամանքները, հայտնի, ընդհանուր ճանաչում գտած իրադարձություններն ու փաստերը, որպեսզի տարակարծությունների և ընդդիմության տեղիք չտրվի։ Այստեղից էլ՝ երկի սեղմ, համառոտ և ճշմարտապատում բնույթը։ Հետագա բոլոր պատմիչները գրերի գյուտի, Մեսրոպ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի կյանքի ու գործունեության վերաբերյալ, ինչպես և դրանք լրացնող այլ տեղեկություններ քաղել են Կոյրունի երկից և հենվել նրա վրա։ Երկը մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել նաև բանասիրության ու պատմագիտության մեջ։

Կորյունի լեզվի մասին մեծանուն հայագետ Մանուկ Աբեղյանը գրում է, որ այն «միակերպ չէ. մերթ կարճ ու հակիրճ է, մերթ երկարաբան ու խրթին։ Նա հորինում է շատ ճոռոմ պատկերավորությամբ, ավելորդ զարդերով ու պաճուճանքներով խճողած, ինչպես ինքն ասում է, «ծաղկեցրած»։ Նրա գրածը հաճախ մութն է նաև անկանոն լեզվի կամ բարդ պարբերույթների պատճառով։ Երբեմն պակասում են անհրաժեշտ բառեր, կամ շատ կան ամբողջ նախադասություններ փոխարինող յուրահատուկ նորահնար բարդ բառեր, այլև բառերի կիրառություն ոչ մեզ ծանոթ սովորական նշանակությամբ»^[4]։ Այնուամենայնիվ Կորյունի երկը շատ արժեքավոր է լեզվաբանական տեսակետից, քանի որ այն հայոց լեզվի գրավոր շրջանի առաջին գործն է։ Հայոց լեզվի պատմության ոսումնասիրության համար այն կարևոր է թե´ իր բառապաշարով, թե´ լեզվամտածողությամբ և թե, վերջապես, իբրև դասական գրաբարի ամենահին արտահայտություն։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կորիւն, Վարք Մաշտոցի բնագիրը ձեռագրական այլ ընթերցվածներով, թարգմանությամբ, առաջաբանով եւ ծանոթագրություններով ի ձեռն պրոֆ. Մանուկ Աբեղյանի, Հայպետհրատ, Երեւան, 1941
Կորիւն, Վարք Մեսրոպ Մաշտոցի, աշխատութեամբ Ա. Մաթեւոսեանի, Երեւան, 1994 (Կորիւնի երկի ձեռագրերի ու տպագրերի ցանկը տե՛ս էջ 9-19)։
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի. Յառաջաբան, բնագրի վերակազմութիւն եւ ծանօթագրութիւններ, աշխատասիրեց Հ. Պօղոս Անանեան, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 1998 (Հայկական մատենադարան, 4), (մատենագիտութիւնը տե՛ս էջ Ը-ԺԴ)
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի. Ուղղեալ եւ լուսաբանեալ ի Գառնիկ Ֆնտգլեանէ, Երուսաղէմ, տպ. Սրբ. Յակոբեանց, 1930։
Կորիւն, Վարք Մաշտոցի,- «Մատենագիրք Հայոց», հատոր Ա, Ե դար, էջ 229-272։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ա. Ս. Մաթեւոսեան, Կորիւնի Մեսրոպ Մաշտոցի պատմութեան ձեռագրի մի թղթի տեղափոխութիւն, Վենետիկ-Ս. Ղազար, 1990 (Հայագիտական մատենաշար, «Բազմավէպ», թիւ 32)։
The Heritage of Armenian Literature: From the Oral Tradition to the Golden Age. Edited by A. J. Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian, Vol. 1, 2000. ISBN 0-8143-2815-6
Yuzbashyan, Karen. L'invention de l'alphabet arménien։ de langue parlée á la langue écrite.- "Revue des Études Arméniennes". 33 (2011), pp. 67–129.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.
↑ ^2,0 ^2,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 MAK (польск.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ՏԵՐ-ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ, ԱՐՄԵՆ (04․03․2012). «Կորյուն».
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Կորյուն (2005). Վարք Մաշտոցի. Երևան: Երևանի պետական համալսարան. էջ 12. ISBN 5-8084-0681-1.
↑ Կորիւն, Վարք Մաշտոցի («Մատենագիրք Հայոց»-ից)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

R. W. Thomson. A bibliography of Classical Armenian Literature to 1500 AD. Brepolis-Turnhout, 1995, pp. 142-145. ISBN 978-2-503-50455-1
Կորյունը մատենագրութեան թուանշանային գրադարանում
Գրախոսություն՝ Koriwns Biographie des Mesrop Maštoc'։ Übersetzung und Kommentar. By Gabriele Winkler. [Orientalia Christiana Analecta, 245] (Rome։ Pontificio Istituto Orientale. 1994. pp. 452.)

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորյուն» հոդվածին։

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորյուն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կորյուն» հոդվածին։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

https://youtu.be/oKW7MYJZmlU
https://youtu.be/i7CYTRpVs_c

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 660)։

Կատեգորիա:Հայ մատենագիրներ Կատեգորիա:Հայ պատմիչներ Կատեգորիա:Հայ գրողներ Կատեգորիա:4-րդ դարի հայեր

[_c0267f32e92e76c2-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 CERL Thesaurus — Consortium of European Research Libraries.

[_0e1c47a75e8e891c-2] 2,0 ^2,1 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_d4f1ba1f5509e585-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 MAK (польск.)

[:0-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ՏԵՐ-ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ, ԱՐՄԵՆ (04․03․2012). «Կորյուն».

[:1-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Կորյուն (2005). Վարք Մաշտոցի. Երևան: Երևանի պետական համալսարան. էջ 12. ISBN 5-8084-0681-1.

[6] Կորիւն, Վարք Մաշտոցի («Մատենագիրք Հայոց»-ից)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]