Կեռասենի

Կեռասենի
Կեռասենի
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Վարդածաղկավորներ (Rosales)
Ընտանիք	Վարդազգիներ (Rosaceae)
Ենթաընտանիք	Սալորայիններ (Amygdaloideae)
Տրիբա	Amygdaleae
Ցեղ	Սալորենի (Prunus)
Տեսակ	Կեռասենի (P. avium)
Միջազգային անվանում
Prunus avium L., 1755
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Կեռասենի (լատին․՝ Prunus avium), վարդազգիների ընտանիքի կեռասենու ցեղի պտղատու բույս։ Բարձրությունը հասնում է մինչև 10 մետրի, հաճախ ավելի բարձր, նույնիսկ 30 մետր^[1] և ավելի, օրինակ՝ Կիևի անտառներում։

Կեռասենու ծառը ունի նույն բալենու տեսքը։ Ենթադրվում է, որ այն հայտնի է եղել Մեծ Հայքում,Փոքր Հայքում, Կիլիկյան Հայաստանում, Եվրոպայում, Դանիայում և Շվեյցարիայում դեռևս մ. թ. ա. 8000 թվականից^[2]։

Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայկական Կեռասուտ քաղաքը,որ եղել է Փոքր Հայքի տարածքում, գտնվել է Համշենից(Տրապիզոն)ոչ հեռու, ահա այստեղ են հռոմեացիներն առաջին անգամ տեսել իրենց անհայտ պտղատու ծառեր, որոնք անվանել են լատին․՝ cerasi։ Այստեղից էլ իտալ.՝ ciliega, արաբ․՝ كرز‎‎ - կեռաս, ֆր.՝ cerise, իսպ.՝ cereza, պորտ.՝ cereja, գերմ.՝ Kirsche, անգլ.՝ cherry, ռուս.՝ черешня^[3]

Կենսաբանական նկարագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնի կեղևը գորշասպիտակավուն։ Բարձրությունը՝ մինչև 15 մ։ Երկարակյաց է (մինչև 100 տարի և ավելի)։ Տերևները պարզ են, խոշոր, երկար, ձվաձև, սուր ծայրամասով, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը նոսրածաղիկ հովանոց է, ծաղիկները՝ խոշոր, սպիտակ, երկար կոթուններով, երբեմն՝ մեկական։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիսին։ Պտուղը տարբեր մեծության, հյութալի, կլոր, երբեմն՝ բութ, սրտանման կորիզապտուղ է, կարմիր, վարդագույն, դեղին, սև գույնի։ Պտղահյութը՝ անգույն, երբեմն մուգ կարմրավուն, քաղցր, քաղցրաթթվաշ, թույլ տտիպությամբ։

Կիրառություն և նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պտուղներն օգտագործվում են թարմ, չորացած և վերամշակված (կոմպոտ, մուրաբա, ջեմ, զովացուցիչ ջրեր)։ Կեռասենին բազմանում է պատվաստներով և մացառներով։ Բերքատվությունը 70-80 ց/հա է։ Մշակվում է Ուկրաինայի հարավում, Մոլդովայում, Հայկական Բարձրավանդակում, միջինասիական հանրապետություններում։ Պտուղները պարունակում են շաքարներ, ազոտ և այլ նյութեր, օգտագործվում են թարմ և վերամշակած (մուրաբա, կոմպոտ, հյութ, ջեմ, գինի, չիր, շաքարաչիր և այլն)։ Կորիզի միջուկը պարունակում է յուղ, որն օգտագործվում է օծանելիքի արտադրության, բնափայտը՝ ատաղձագործության մեջ (պատրաստում են երաժշտական գործիքներ)։ Երկարակյաց է (ապրում է մինչև 100 տարի և ավելի), ջերմա-, լուսա-, խոնավասեր է։ Բազմանում է արմատներով, սերմերով և արմատային մացառներով։ Մեղրատու է։

Հայաստանում մշակվում է հյուսիսում և հարավարևելյան շրջաններում, Արարատյան դաշտում և նախալեռնային գոտում։ Մշակվող սորտերից են՝ Դրոգանա դեղինը, Դենիսենի դեղինը, Մեթաթարականը, Սև Նապոլեոնը։ Հայաստանի տեղական սորտերից են Քանաքեռի կեռասը, Սպիտակենին, Կարմիրկենին։

Կեռասենու պտուղներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սննդային արժեք (100 գ.)

Էներգետիկ արժեք 12 կկալ 52 կՋ

Ջուր	85,7 գ
Սպիտակուցներ	1,1 գ
Ճարպեր	0,4 գ
— հագեցած	0,1 գ
Ածխաջրեր	10,6 գ

Ռետինոլ (վիտ․ A)	25 մկգ
Թիամին (B₁)	0,01 մգ
Ռիբոֆլավին (B₂)	0,01 մգ
Ասկորբինաթթու (վիտ․ С)	15 մգ
Տոկոֆերոլ (виտ. E)	0,3 մգ

Կալցիում	33 մգ
Երկաթ	1,8 մգ
Ֆոսֆոր	28 մգ
Կալիում	233 մգ
Նատրիում	13 մգ

Բալենու պտուղները պարունակում են մինչև 15 տոկոս շաքարներ, 11 տոկոս պեկտին, 1,5-2,5 տոկոս օրգանական թթուներ (խնձորի, կիտրոնի, խինինի, սաթի), դաբաղանյութեր, կումարին, ներկանյութ, 0,75-1,3 տոկոս ազոտային նյութեր։ 100 գ հումքի մեջ պարունակվում են հետևյալ վիտամինները` 0,1 մգ կարոտին, 0,32 մգ տոկոֆերոլներ, 15 մգ ասկորբինաթթու, նիացին (PP)-0,4 մգ, բիոտին (H)-0,4 մկգ, B1-0,03 մգ, B2-0,03մգ, B5-0,08 մգ, B6-0,05 մգ, B9-6 մկգ, ֆլավոնոիդ կվերցետին, ռուտին, և այլն։ Պտուղը պարունակում է նաև կալիում, մագնիում, ֆոսֆոր, կալցիում, կոբալտ, յոդ, ցինկ, մարգանեց, քրոմ, բոր, մոլիբդեն, ֆտոր, պղինձ, երկաթ։ Կորիզում` 25-30 տոկոս ճարպայուղ, ամիգդալին, եթերային նյութեր, իսկ տերևներում՝ դաբաղանյութ, ֆիտոնցիդներ, կումարին, ամիգդալին։

Բալենու տարբեր մասերում պարունակվում են տանին, այլ նյութեր։ Կեռասենու պտուղները գնահատվում են իրենց վաղահասությամբ, տեխնոլոգիական և սննդային բարձր հատկանիշներով։ Բալից մուրաբա, կոմպոտ և չիր են պատրաստում։ Առավել տարածված են 4-ը՝ սովորական կամ թթու, տափաստանային, թավոտ և ավազաբալենի։ Մշակվող սորտերի մեծ մասն ստացվել է առաջին 2 տեսակներից։ ՀՀ-ում հայտնի են բալենու 3 վայրի տեսակներ՝ մահալեբյան, մանրապտուղ և ալեհեր։ Մշակվում է սովորական կեռասենին։ Տեղական սորտերը հատուկ անուններ չունեն, կոչվում են իրենց աճման վայրի անունով, այն է՝ Երևանի, Մեղրիի, Քանաքեռի, Սիսիանի և այլն։

Կեռասենու հայտնի սորտեր.

Ադելինա
Ալկարմիր
Անուշկա
Արիադնան
Թավշյա
Բրյանսկ վարդագույն
Վալերի Չկալովի
Դաղստանի շուտ
Դեմեթեր
Աղանդեր
Դոլորես
Կովկասյան

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր տեսքը	Տերևներ	Ծաղիկներ	Պտուղներ	Պտուղներ

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ AgroAtlas — Дикие родичи культурных растений — Cerasus avium (L.) Moench — Вишня птичья, черешня
↑ Плоды земли = Früchte der Erde / Пер. с нем. и предисл. А. Н. Сладкова. — М.: Мир. — 270 с.
↑ Талах, 2013, էջ 22

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 385)։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կեռասենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կեռասենի» հոդվածին։

[1] AgroAtlas — Дикие родичи культурных растений — Cerasus avium (L.) Moench — Вишня птичья, черешня

[Плоды-2] Плоды земли = Früchte der Erde / Пер. с нем. и предисл. А. Н. Сладкова. — М.: Мир. — 270 с.

[Талах—2013——22-3] Талах, 2013, էջ 22

[1]

[2]

[3]