Կադմիում
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Պարզ նյութի արտաքին տեսք | |||||
 Փափուկ արծաթափայլ մետաղ  | |||||
| Ատոմի հատկություններ | |||||
| Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ | Կադմիում/ Cadmium (Cd), Cd, 48 | ||||
| Խումբ, պարբերություն, բլոկ | 2, 5, | ||||
| Ատոմային զանգված (մոլային զանգված) | 112,411(8)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ) | ||||
| Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա | [Kr] 4d10 5s2 | ||||
| Ատոմի շառավիղ | 154 պմ | ||||
| Քիմիական հատկություններ | |||||
| Կովալենտ շառավիղ | 148 պմ | ||||
| Իոնի շառավիղ | (+2e) 97 պմ | ||||
| Էլեկտրաբացասականություն | 1,69 (Պոլինգի սանդղակ) | ||||
| Էլեկտրոդային պոտենցիալ | −0,403 | ||||
| Օքսիդացման աստիճաններ | 2 | ||||
| Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն) | 867,2 (8,99) կՋ/մոլ (էՎ) | ||||
| Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ | |||||
| Հալման ջերմաստիճան | 594,1 Կ | ||||
| Եռման ջերմաստիճան | 1 038 Կ | ||||
| Մոլյար ջերմունակություն | 26,0[2] Ջ/(Կ·մոլ) | ||||
| Մոլային ծավալ | 13,1 սմ³/մոլ | ||||
| Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց | |||||
| Բյուրեղացանցի կառուցվածք | Վեցանկյուն | ||||
| Բյուրեղացանցի տվյալներ | a=2,979 c=5,618 | ||||
| Դեբայի ջերմաստիճան | 209 Կ | ||||
| Այլ հատկություններ | |||||
| Ջերմահաղորդականություն | (300 Կ) 96,9 Վտ/(մ·Կ) | ||||
| CAS համար | CAS գրանցման համար? | ||||
| 48 | Կադմիում
|
112,411 | |
| 4d105s2 | |
Կադմիում (լատին․՝ Cadmium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Cd, պարբերական համակարգի 5-րդ պարբերության, 2-րդ խմբի քիմիական տարր։ Կարգահամարը 48 է, ատոմական զանգվածը՝ 112,40, ատոմի արտաքին թաղանթի էլեկտրոնային կաոուցվածքը՝ 4d105s2։ Սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ և ձգվող մետաղ է։ Կադմիումը միացություններում երկարժեք է։ Օդում խամրում է մակերևույթին առաջացած CdO օքսիդի բարակ թաղանթի պատճառով, որը պաշտպանում է կադմիումը հետագա օքսիդացումից։
Բացահայտման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայտնաբերել է գերմանացի քիմիկոս Ֆ. Շտրոմայերը 1817 թվականին և անվանել «կադմիում»։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆ. Շտրոմայերն անվանել է «կադմիում», հունարեն՝ καδμεία - ցինկի ոչ մաքուր օքսիդ կամ ցինկի հանքանյութ։
Բնության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կադմիումը հազվագյուտ և ցրված տարր է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 1,3•10−5 % (ըստ զանգվածի)։ Երկիր ընդերքում կադմիումի միջին պարունակությունը կազմում է 130 մգ/տ, ծովի ջրում՝ 0,11 մկգ/լ։ Հայտնի են կադմիումի ընդամենը 6 միներալներ։ Կադմիումի հազվագյուտ միներալներից են՝
- գրինոկիտը՝ CdS (77,8% Cd),
- խոուլիիտ,
- օտավիտ CdCO3,
- մոնտեպոնիտ CdO (87,5 % Cd)
- կադմոսելիտ (47% Cd)
- քսանտոխրոիտ CdS(H2O)х (77,2% Cd)։
Իզոտոպներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ունի ութ կայուն իզոտոպ՝ 106 (1,215%), 108 (0,875%), 110 (12, 39%), 111 (12,75%), 112 (24,07%), 113 (12,26%), 114 (28,86%) և 116 (7,58%) զանգվածային թվերով։
Ստացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացվում է ցինկի, կապարա-ցինկի, պղնձա-ցինկի հանքերի թափոնների մշակումից։ Մեկ տարում արտադրվում է մոտ 20000 տոննա կադմիում[3]։
Ֆիզիկական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սպիտակ-արծաթափայլ, փափուկ և ձգվող մետաղ է, խտությունը՝ 8650 կգ/մ3 (20 °C-ում), հալման ջերմաստիճանը՝ 320,9 °C, եռմանը՝ 767 °C: Կադմիումը միացություններում երկարժեք է։ Օդում խամրում է մակերևույթին առաջացած CdO օքսիդի բարակ թաղանթի պատճառով, որը պաշտպանում է կադմիումը հետագա օքսիդացումից։
Քիմիական հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օդում ուժեղ տաքացնելիս այրվում է՝ առաջացնելով բաց դարչնագույնից մինչև մուգ դարչնագույն CdO օքսիդը (բյուրեղային փոշի է)։ Կադմիումը միացություններ է առաջացնում հալոգենների, ծծմբի և այլ տարրերի հետ։ Անօրգանական թթուներից դանդաղ դուրս է մղում ջրածին՝ առաջացնելով համապատասխան աղեր։ Կադմիումի աղերի վրա կծու ալկալիներով ազդելիս նստում է սպիտակ հիդրօքսիդը՝ Cd(OH)2։ Կադմիումի միացությունները թունավոր են, առանձնապես վտանգավոր են նրա օքսիդի գոլորշիները՝ շնչելիս։
Կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կիրառվում է միջուկային ռեակտորներում, հակակոռոզային և դեկորատիվ ծածկույթներ պատրաստելու համար, կուտակիչներում։ Մտնում է դյուրահալ համաձուլվածքների (օրինակ, Վուդի համաձուլվածքի) բաղադրության մեջ։ Կադմիումի սուլֆիդը (կադմիումի դեղին) կիրառվում է որպես գեղանկարչական ներկ։ Կադմիումի սուլֆատը և ամալգամն օգտագործում են վեստոնի նորմալ էլեմենտում։ Կադմիումի համաձուլվածքները ոսկու հետ ունեն կանաչավուն գունավորում[4][5]։
Կենդանի օրգանիզմում կադմիումի պարունակությունը կազմում է (%-ով) բույսերում՝ 10−4, որոշ կենդանիների օրգանիզմում՝ 4•10−53•10−3։ Հայտնաբերված է ողնաշարավոր բոլոր կենդանիների օրգանիզմներում։ Կադմիումով առավել հարուստ է լյարդը։ Կադմիումի ֆիզիոլոգիական նշանակությունն անբավարար է ուսումնասիրված, բայց հայտնի է, որ այն ազդում է ածխաջրային փոխանակության, լյարդում հիպոքլորաթթվի սինթեզի, որոշ ֆերմենտների ակտիվության վրա։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. —
- ↑ Химическая энциклопедия: в 5-ти т. / Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.). — Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 280. — 671 с. — 100 000 экз.
- ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 26-ին.
- ↑ «Золото - какой цвет в моде». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 26-ին.
- ↑ «Ювелирное дело » Сплавы драгоценных металлов». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 26-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Պարբերական աղյուսակ | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||
| Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||
| K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||
| Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||
| Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn |
| Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 154)։ 
|