Խորխե Լուիս Բորխես
Խորխե Լուիս Բորխես, (իսպ.՝ Jorge Luis Borges (
audio) (օգոստոսի 24, 1899[1][2][3][…], Բուենոս Այրես, Արգենտինա[4] - հունիսի 14, 1986[1][2][3][…], Ժնև, Շվեյցարիա[5][6]), արգենտինացի արձակագիր, բանաստեղծ, էսսեիստ, թարգմանիչ։ Հայտնի է որպես փիլիսոփայական արկածային և դետեկտիվ ժանրերի ստեղծագործությունների հեղինակ[20]։ Բացի գրական գործունեությունից՝ Խորխե Լուիս Բորխեսը աչքի է ընկել իր քաղաքական պահպանողական հայացքներով, ինչպես նաև մի շարք փիլիսոփայական վերլուծություններով։ Միջազգային ճանաչում ձեռք է բերել 1960-ական թվականներին։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խորխե Լուիս Բորխեսը ծնվել է 1899 թվականի օգոստոսի 24-ին։ Գրողը հոր կողմից ժառանգել է իսպանական և իռլանդական արմատներ։ Մայրը, ըստ որոշ աղբյուրների, սերել է պորտուգալա-հրեական ընտանիքից։ Ինքը՝ հեղինակը բազմիցս նշել է, որ իր երակներով հոսում է բասկական, անդալուզական, հրեական, անգլիական, պորտուգալական և նորմանդական արյուն[21]։ Ընտանիքում հիմնականում խոսել են իսպաներեն և անգլերեն։ Վաղ հասակից Խորխե Լուիսը հետաքրքրվել է պոեզիայով, չորս տարեկան հասակում արդեն շատ վարժ գրել և կարդալ գիտեր։ 1905 թվականին՝ տնային դաստիարակչուհու օգնությամբ Բորխեսը սկսում է սովորել անգլերեն։ Իսկ մեկ տարի անց գրում է իր առաջին «La visera fatal» (թարգմ. «Ճակատագրական երեսկալը») պատմվածքը։ Արդեն տասը տարեկանում Խորխե Լուիսը անգլերենից իսպաներեն է թարգմանում Օսկար Ուայլդի «Երջանիկ արքայազնը» ստեղծագործությունը, որը հետագայում նրա թարգմանությամբ լույս է տեսնել տեղական ամսագրերից մեկում։ Իր մուտքը գրական աշխարհ Խորխե Լուիս Բորխեսը այս կերպ է նկարագրել.
|
Երբ հորս հարվածեց կուրությունը, ընտանիքում բոլորը հոգու խորքում համոզված էին, որ ես պետք է շարունակեմ նրա գրական ուղին։ Այն՝ ինչ հայրս չէր հասցրել իրականացնել կուրության պատճառով, վստահ էի, որ ես պետք է իրագործեմ հանուն նրա, հանուն այն մարդկանց, ովքեր հավատում էին, որ իմ մուտքը գրականություն լինելու է առաքելություն՝ հորս կիսատ թողած գործերը շարունակելու նպատակով։ Նման համոզմունքը, նմանատիպ վստահությունը չարդարացնել պարզապես չէի կարող։ Իսկ գրել սկսեցի վեց-յոթ տարեկան հասակում։ | 
|
1921 թվականից սկսած՝ նրա բանաստեղծությունները և էսսեները տպագրվել են սյուրռեալիստական բնույթի ամսագրերում։ 1955 թ. Բորխեսը նշանակվել է Արգենտինայի Ազգային գրադարանի տնօրեն, ինչպես նաև սկսել է գրականության վերաբերյալ դասախոսություններ կարդալ Բուենոս Այրեսի պետական համալսարանում։ 1971 թ. ստացել է Երուսաղեմի անվան մրցանակ։ Բորխեսի ստեղծագործությունները թարգմանվել և տպագրվել են ԱՄՆ-ում և Եվրոպայի մի շարք երկրներում։ Հրատարակվել են նաև հայերենով՝ թե Հայաստանում եւ թե Սփյուռքում։
1967 թվականին Բորխեսը ամուսնացել է պատանեկության տարիների իր ընկերուհու՝ Էլզա Աստետե Միլիանի հետ։ Զույգի ամուսնական կյանքը տևել է ընդամենը 3 տարի։ Օրինական ամուսնալուծությունից հետո Բորխեսը տեղափոխվել է մոր մոտ և ապրել վերջինիս կողքին մինչ նրա մահը։
1972 թվականին մեկնել է ԱՄՆ, դասախոսություններով հանդես եկել մի շարք համալսարաններում, արժանացել բազմաթիվ պարգևների։ 1973-ին նրան շնորհվել է Բուենոս Այրեսի պատվավոր քաղաքացու կոչում։ 1975 թվականից սկսած՝ արգենտինացի գրողը ճանապարհորդել է տարբեր երկրներում։ Ճանապարհորդությունների ընթացքում գրողին ուղեկցել է նրա անձնական օգնական Մարիա Կոդաման, որի հետ էլ ամուսնացել է իր մահվանից մի քանի ամիս առաջ։
1979 թվականին Խորխե Լուիս Բորխեսն արժանացել է «Միգել դե Սերվանտես» մրցանակին, որը համարվում է գրականության բնագավառում ամենաբարձր պարգևը իսպանալեզու երկրներում։
Բորխեսը մահացել է լյարդի քաղցկեղից 1986 թվականի հունիսի 14-ին Ժնևում և թաղված է Ժնևի Արքաների գերեզմանոցում, Ժան Կելվինից ոչ հեռու։
Արգենտինական մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բորխեսի՝ արգենտինյան մշակույթի նկատմամբ ունեցած հակումը հիմնականում կապված է նրա ընտանեկան տոհմածառի հետ։ Գրողի՝ ծնունդով անգլիացի տատը ամուսնացել է արգենտինացի Ֆրանչեսկո Բորխեսի հետ, որը պատմական մեծ դեր է խաղացել քաղաքացիական պատերազմներում, որոնց արդյունքում էլ Արգենտինան և Ուրուգվայը ճանաչվել են անկախ պետություններ։
«Կիրք Բուենոս Այրեսի հանդեպ» վերնագրով բանաստեղծությունների ժողովածուն Բորխեսի առաջին գիրքն է, որը լույս է տեսել 1923 թվականին։ Նրա ստեղծագործությունների զգալի մասը նվիրված է արգենտինյան մշակույթին («Տանգոյի պատմությունը»), ինչպես նաև գրականությանը («Արգենտինացի գրողը և ավանդույթը»)։
Նոբելյան մրցանակի բացակայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բորխեսը երբևիցե Նոբելյան մրցանակ չի ստացել գրականության ոլորտում, և այս փաստը մշտապես հուզել է գրողին։ Հեղինակն ինքն այդ մասին ասում է. «Ինձ Նոբելյան մրցանակով չպարգևատրելը դարձել է սկանդինավյան սովորույթ. ծնվելուս պահից ի վեր ինձ չեն մեծարել»։ Կարծիք կա, որ Բորխեսը մրցանակ չի ստացել իր չափից դուրս պահպանողական քաղաքական հայացքների պատճառով։
Մեծարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բորխեսին շնորհվել են մի շարք միջազգային և ազգային մրցանակներ, այդ թվում՝
- 1944 — արգենտինացի գրողների ընկերակցության գրան-պրի
- 1956 — Արգենտինայի պետական մրցանակ գրականության գծով
- 1961 — միջազգային հրատարակչական «Ֆորմենտոր» մրցանակ(Սեմյուել Բեքեթի հետ համատեղ)
- 1962 — Արգենտինայի արվեստների ազգային հիմնադրամի մրցանակ
- 1966 — Մադոնինա մրցանակ, Միլան
- 1970 — Լատինական Ամերիկայի գրական մրցանակ (Բրազիլիա), առաջադրում Նոբելյան մրցանակի համար
- 1971 — Երուսաղեմյան գրական մրցանակ
- 1973 — Ալֆոնսո Ռեյեսի մրցանակ (Մեքսիկա)
- 1976 — Էդգար Ալան Պոյի մրցանակ
- 1979 — Միգել դե Սերվանտեսի մրցանակ (Խերարդո Դիեգոյի հետ համատեղ) — իսպանալեզու երկրներում գրական վաստակի համար շնորհվող ամենահեղինակավոր մրցանակը
- 1979 — World Fantasy Award for Life Achievement
- 1980 — Միջազգային գրական մրցանակ՝ Չինո դել Դուկա
- 1980 — Բալցանա մրցանակ (միջազգային մրցանակ գիտության և մշակույթի մեջ բարձրագույն նվաճումների համար)
- 1981 — Իտալիայի Հանրապետության մրցանակ, «Օլյին Յոլիցլի մրցանակ» (Մեքսիկա)
- 1981 — Բալրոգ մրցանակ՝ ֆենթեզի ժանրի լավագույն ստեղծագործության համար. հատուկ պարգև
- 1985 — Էտրուրիայի մրցանակ
- 1999 — National Book Critics Circle Award (ԱՄՆ)
Բորխեսն արժանացել է մի շարք երկրների բարձրագույն շքանշանների, այդ թվում՝ Իտալիայի (1961, 1968, 1984 թթ.), Ֆրանսիայի (Արվեստների և գրականության շքանշան - 1962 թ., Պատվո լեգեոնի շքանշան - 1983 թ.), Պերուի (Պերուի արև շքանշան, 1965 թ.), Չիլիի (Բեռնարդո Օ՛Հիգգինսի շքանշան, 1976), ԳՖՀ-ի (Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար շքանշան, 1979), Իսլանդիայի (Իսլանդական արծիվ շքանշան, 1979), Բրիտանական կայսրության ասպետ-կոմանդորի շքանշան (KBE, 1965), Իսպանիայի (Ալֆոնսո X Իմաստունի շքանշան, 1983), Պորտուգալիայի (Սանտյագո շքանշան, 1984)։ Ֆրանսիական ակադեմիան 1979 թվականին նրան պարգևատրել է ոսկե մեդալով։ Բորխեսն ընտրվել է արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի անդամ (1968 թ.), աշխարհի մի շարք առաջատար համալսարանների պատվավոր դոկտոր։ 1990 թվականին en:11510 աստերոիդին շնորհվել է նրա անունը։
Բորխեսը և արվեստի այլ գործիչների ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1965 թվականին երգահան Աստոր Պիացոլլան, համագործակցելով Բորխեսի հետ, երաժշտություն է գրել նրա բանաստեղծությունների հիման վրա։
Անվանի գրողի ստեղծագործությունների հիման վրա նկարահանվել է ավելի քան երեսուն կինոնկար[22]։ Դրանց թվում են Ուգո Սանտյագոյի «Ներխուժում» (1969), Բեռնարդո Բերտոլուչիի «Սարդի ռազմավարությունը» (1970), Ալեքսանդր Կայդանովսկու «Հյուրը» (1987) ֆիլմերը։
Բորխեսը Ումբերտո Էկոյի «Վարդի անունը» վեպի կերպարներից մեկն է[23]։
Արգենտինացի կինոռեժիսոր Խուան Կառլոս Դեսանսոյի 2001 թվականին նկարահանած «Սեր և ահ» կինոնկարում Բորխեսի դերի կատարմամբ հանդես է եկել նշանավոր դերասան Միգել Անխել Սոլան։
Չիլիացի գրող Վոլոդյա Տեյտելբոյմը գրել է «Երկու Բորխես» գիրքը՝ պատմելով գրողի կյանքի ուշագրավ դրվագների մասին։
Մահից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2008 թվականին Լիսաբոն քաղաքում տեղադրվեց Բորխեսին նվիրված հուշակոթող։ Կոմպոզիցիան, որը պատրաստվել է համերկրացի Ֆեդերիկո Բրուքի էսքիզի համաձայն, հեղինակի կարծիքով բավականին սիմվոլիկ է։ Այն գրանիտե մոնոլիտ է, որի վրա Բորխեսի բրոնզե ձեռքն է։ Ինչպես կարծում է քանդակագործը, ով 80-ական թվականներին գրողի ձեռքից քանդակ է վերցրել, դա խորհրդանշում է հենց հեղինակին ու նրա «ստեղծագործական հոգին»։ Քաղաքի կենտրոնական զբոսայգիներից մեկում տեղադրված հուշակոթողի բացմանը ներկա էր գրողի այրին՝ Մարիա Կոդաման, ով գլխավորում է նրա անվան ֆոնդը։
Բորխեսի արխիվը պահպանվում է Տեխասի համալսարանի Հարրի Ռենսոմի կենտրոնում[24]։
Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Fervor de Buenos Aires (1923) / Բուենոս Այրեսի կիրքը
- Luna de enfrente (1925) / Լուսինը դեմից
- Inquisiciones (1925) / Հետաքննություններ
- El tamaño de mi esperanza (1926) / Իմ հույսի չափսը
- El idioma de los argentinos (1928) / Արգենտինացիների լեզուն
- Cuaderno San Martín (1929) / Սան Մարտին տետր
- Evaristo Carriego (1930) / Էվարիստո Կառիեգո
- Discusión (1932) / Քննարկում
- Historia universal de la infamia (1935) / Անպատվության հանընդհանուր պատմություն
- Historia de la eternidad (1936) / Հավերժության պատմություն
- La biblioteca de Babel (1941) / Բաբելոնյան գրադարանը
- Ficciones (1944) / Հորինվածքներ
- Artificios (1944) / Հայտնագործումներ
- El Aleph (1949) / Ալեֆը
- Otras inquisiciones (1952) / Այլ հետաքննություններ
- El Hacedor (1960) / Արարիչը
- El otro, el mismo (1964) / Ուրիշը, նույնը
- Para las seis cuerdas (1965) / Վեց լարեր համար
- Elogio de la sombra (1969) / Ստվերի գովքը
- El informe de Brodie (1970) / Բրոդիի զեկուցումը
- El oro de los tigres (1972) / Վագրերի ոսկին
- El libro de arena (1975) / Ավազի գիրքը
- La rosa profunda (1975) / Սրբազան վարդը
- La moneda de hierro (1976) / Երկաթե դրամը
- Historia de la noche (1977) / Գիշերվա պատմություն
- Siete noches (1980) / Յոթ երեկո
- La cifra (1981) / Թվանշանը
- Nueve ensayos dantescos (1982) / Ինը էսսե Դանթեի մասին
- La memoria de Shakespeare (1983) / Շեքսպիրի հիշատակը
- Atlas (1984) / Ատլաս
- Los conjurados (1985) / Դավադիրները
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 todotango.com (իսպ.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 NooSFere (ֆր.) — 1999.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Борхес Хорхе Луис // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118513532 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Bibliothèque nationale de France Record #11892985q // BnF catalogue général (ֆր.) — Paris: BnF.
- ↑ 7,0 7,1 quirinale.it (իտալ.)
- ↑ Краткая еврейская энциклопедия (ռուս.) / под ред. И. Орен — (untranslated), 1976.
- ↑ http://www.literatura.bellasartes.gob.mx/index.php?option=com_content&view=article&id=137&Itemid=95
- ↑ Google Books(բազմ․) — 2005.
- ↑ https://www.google.com/search?tbm=bks&hl=ru&q=%221979.+honorary+kbe+Knight+Commander%22+intitle%3A%22Reference+Guide+to+World+Literature%22
- ↑ http://www.worldfantasy.org/awards/awardslist.html
- ↑ http://www.mcu.es/premiado/mostrarDetalleAction.do?prev_layout=premioMiguelCervantesPremios&layout=premioMiguelCervantesPremios&language=es&id=1007220
- ↑ http://www.fondation-del-duca.fr/prix-mondial
- ↑ http://www.ordens.presidencia.pt/?idc=154
- ↑ https://www.fundacionkonex.org/premios1984-letras
- ↑ https://www.um.es/web/universidad/doctores-honoris-causa/jorge-luis-borges
- ↑ 18,0 18,1 http://www.me.gov.ar/efeme/jlborges/familia.html
- ↑ 19,0 19,1 Bouriau C. Alfred Adler et la philosophie — P. 131. — ISBN 978-2-406-11001-9
- ↑ «БОРХЕС, ХОРХЕ ЛУИС | Энциклопедия Кругосвет». www.krugosvet.ru. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 14-ին.
- ↑ Անտոնիո Կարիսոյի հետ հարցազրույց
- ↑ imdb.com. «Jorge Luis Borges». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 6-ին.
- ↑ Эко У. Заметки на полях «Имени розы» (1980) // Эко У. Имя розы / Пер. с ит. — М.: Книжная палата, 1989
- ↑ «Ransom Center Acquires Rare Archive of Jorge Luis Borges». Harry Ransom Center. The University of Texas at Austin. 07.04.1999. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Juan Andreu, Borges, un escritor comprometido — cité dans Eduardo Galeano, Mémoire du feu III - Le Siècle du vent, 1979.
- Dominique de Roux, Jean de Milleret (dir.), « Cahier Jorge Luis Borges », Éditions de l’Herne, Cahiers de l’Herne, Paris, 1964, 470 p. 2-85197-041-0.
- Christian Nicaise, La Bibliothèque totale de Jorge Luis Borges, Rouen, L’Instant perpétuel, 1990.
- Christian Nicaise, La Violence de Jorge Luis Borges ou L’épreuve du photomontage, Rouen, L’Instant perpétuel, 1995.
- Lisa Block de Behar, Borges ou les gestes d’un voyant aveugle, Paris, Honoré Champion Éditeur, 1998.
- Collectif d’écrivains, Jorge Luis Borges, Cahiers de l’Herne, Éditions de l’Herne, 1999.
- Alberto Manguel, Chez Borges, 2003, Éditions Actes Sud, traduit de l’anglais (Canada) With Borges par Christine Le Bœuf.
- Roger Parisot, Qui suis-je ? Borges, Éditions Pardès 2-86714-303-9, 2003.
- Julia Romero, Jorge Luis Borges. Lecture d’une œuvre. Éditions du temps 2-84274-278-8, 2004.
- Annick Louis, Borges face au fascisme. Aux lieux d’être, coll. « Mondes contemporains », 2006.
- T1 : Les Causes du présent 978-2-91606-312-6.
- T2 : Les Fictions du contemporain 978-2-91606-332-4.
- Jean-Clet Martin, Borges, Une biographie de l’éternité, Éditions de l'Éclat 2-84162-131-6, 2006.
- Fernando Stefanich, Borges, lecteur de Kracauer, dans Sociétés 978-2-8041-6158-3, mars 2010.
- Christian Garcin, Borges, de loin, collection « L’un et l’autre », éditions Gallimard, 2013.
- Éric Flamand, Le nom et le savoir, Abrégé de culture borgésienne, édition revue et augmentée, Sillages-Noël Blandin Éditeur 2-905479-09-4, 1987.
- Borges par Borges, documentaire télévisé réalisé par Alain Jaubert en 2003.
- Roland Béhar et Annick Louis (dir.), Lire Borges aujourd’hui. Autour de Ficciones et El hacedor, Paris, éditions Rue d'Ulm, 2016.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գրողները շատ են, ընթերցող չկա
- Խորխե Լուիս Բորխես. Տասնհինգ մետաղադրամ
- Խորխե Լուիս Բորխեսը գրապահարանում Արխիվացված 2020-06-11 Wayback Machine
- Խորխե Լուիս Բորխես-ը Բրիտանիկա հանրագիտարանում
- Խորխե Լուիս Բորխես հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)
- Ronald Christ (Winter–Spring 1967). «Jorge Luis Borges, The Art of Fiction No. 39». Paris Review.
- BBC Radio 4 discussion programme from In our time. (Audio 45 mins)
- Jorge Luis Borges at The Modern Word
- Borges Center, University of Pittsburgh
- International Foundation Jorge Luis Borges
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խորխե Լուիս Բորխես» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խորխե Լուիս Բորխես» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
- Օգոստոսի 24 ծնունդներ
- 1899 ծնունդներ
- Բուենոս Այրես քաղաքում ծնվածներ
- Հունիսի 14 մահեր
- 1986 մահեր
- Ժնև քաղաքում մահացածներ
- Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Արվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիայի անդամներ
- Պատվո լեգեոնի շքանշանի ասպետներ
- «Իտալիայի Հանրապետությանը մատուցած ծառայությունների համար» շքանշանի մեծ խաչի ասպետներ
- Սերվանտես մրցանակի դափնեկիրներ
- Բալցանի մրցանակի դափնեկիրներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Գրողներ այբբենական կարգով
- 20-րդ դարի բանաստեղծներ
- 20-րդ դարի պատմվածքագիրներ
- Արգենտինացի գրողներ
- Արգենտինացի թարգմանիչներ
- Արգենտինացի հակակոմունիստներ
- Արգենտինացի սցենարիստներ
- Բանաստեղծներ այբբենական կարգով
- Գրադարանավարներ
- Գրաքննադատներ
- Լեզվաբաններ
- Կույրեր
- Մաթեմատիկայի փիլիսոփաներ
- Պոլիգլոտներ
- Պոստմոդեռնիստ գրողներ