Լեզվի ծագման տեսություններ
Լեզվի ծագման հարցը լեզվաբանության կարևորագույն խնդիրներից մեկն է։ Այս հարցը մեծ հետաքրքրություն է առաջացել շատ վաղ ժամանակներից։ Տարբեր ժամանակներում մարդիկ տարբեր բացատրություններ են տվել լեզվի ծագմանը, սակայն այդ պատասխաններից ոչ մեկը չի կարելի կատարյալ համարել։
Լեզվի ծագման մինչգիտական տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմության ընթացքում շատ հասարակություններում հավատում էին, որ լեզուն Աստծո կողմից պարգև է մարդկությանը։ Դրա մասին տարբեր ժողովուրդների նախնական պատկերացումները արտացոլված են առասպելների, հեքիաթների, լեգենդների մեջ։ Լեզուն դիտվել է որպես մոգական երևույթ, այսինքն՝ դրա միջոցով բուժել են, անիծել և այլն։ Լեզվին վերագրվել է աստվածային ծագում, սակայն Աստծաշնչում կա հակասական պատմություն լեզվի ծագման վերաբերյալ։ Ծննդոց գրքի առաջին գլխում ասվում է, որ Աստված ստեղծեց երկիրը խոսքի, բառերի միջոցով։ Երկրորդ գլխում ասվում է, որ արարչագործությունը տեղի է ունենում առանց խոսքի, այսինքն՝ Ադամին ստեղծելուց հետո Աստված բոլոր արարածներին բերում է նրա մոտ, որ նա նրանց անուններ տա, այսինքն՝ ըստ այս տեսակետի՝ Աստված ստեղծում է մարդուն, մարդը՝ լեզուն։ Այսպիսով՝ մի կողմից լեզվի ծագումը դիտարկվում է որպես Աստծո ընծա, մյուս կողմից լեզուն դիտարկվում է որպես մարդու յուրահատուկ հատկություն։
Մ.թ.ա VI դարում արդեն հույները համարձակվում են կասկածել «ամեն ինչ Աստծով է» սկզբունքի վրա և փորձել են լեզվի ծագմանը տալ այլ բացատրություն։ Դրանց հիման վրա զարգացավ ֆյուսեականների և թեսեականների բանավեճը։ Ֆյուսեն հունարան բառ է, որը նշանակում է բնական, բնույթ, ֆիզիկա։ Թեսեյ բառը ևս հունարեն բառ է և նշանակում է թեզիս, դրույթ, պայման։ Ֆյուսեականները գտնում էին, որ անունը թաքնված է իրի մեջ և բխում է իրի էությունից։ Նրանք զարգացրին ճիշտ և սխալ անունների տեսությունը։ Օրինակ՝ Արխիդամ անունը հունարենից թարգմանելիս նշանակում է ժողովրդապետ։ Այն սխալ է համարվում, երբ այդ անվան կրողը ստրուկ է։ Ճիշտ բառերը հիմնականում բնաձայնությունները կամ ձայնարկություններն էին համարվում։ Այն բառերը, որտեղ այս կապը չէր երևում, նրանք համարում էին հնացած և օգնության էին կանչում հնչունային սիմվոլիկայի տեսությանը։ Օրինակ՝ կլորություն ունեցող առարկաները պարունակում են «օ» հնչյուն, ինչպես օրինակ՝ կլոր, օղակ և այլն։ Թեսեյականները գտնում էին, որ անվան և առարկայի միջև կապը պայմանական է։ Առարկան կոչվում է այդպես, որովհետև ինչ-որ մեկը այն այդպես է անվանել և ժողովրդի մեջ դա ամրապնդվել է։ Թեսեյ տեսության հինմնադիրներ են համարվում Դեմոկրիտեսը և Արիստոտելը, իսկ Ֆյուսե տեսության հիմանադիրն է համարվում Հերակլիտը։
Լեզվի ծագման գիտական տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվի ծագման հարցը լուրջ հետաքրքրություն է առաջացնում և գիտական մտքի լուրջ ուշադրությանն է արժանանում 18-րդ դարից սկսած։ Լեզվի ծագման մասին ստեղծվում են տարբեր տեսություններ , որոնք կարելի է բաժանել երկու մասի ՝ կենսաբանական և հասարակական։
Լեզվի ծագման կենսաբանական տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենսաբանական տեսությունները լեզվի ծագումը կապում են մարդու ձայներ արտահայտելու ֆիզիոլոգիական ունակության հետ։ Կենսաբանական տեսությունները բաժանվում են երկու տեսակի՝
- բնաձայնական տեսություն, ըստ որի լեզուն ծագել է բնության ձայները, հատկապես կենդանիների ձայները նմանակելու միջոցով։ Այսինքն ՝ ըստ այս տեսության՝ առաջին բառերը եղել են հաչել, կչկչալ, մռմռալ և այլն։ Այս տեսության կողմնակիցներ են Լայբնիցը և Հուբոլդտը։ Այս տեսությունը չի կարող համարվել ճիշտ, քանի որ այդպիսի բառերը այնքան էլ շատ չեն լեզվում և ամենակարևոր բառերը չեն մարդու կենցաղի համար։ Բնության մեջ էլ կան այնպիսի առարկաներ օրինակ՝ արև, լուսին, երկինք, քար, որոնք ձայն չեն հանում, համր են, և այս տեսությամբ հնարավոր չէ բացատել, թե ինչպես են այդ առարկաները անվանում ստացել։ Ինչպես նաև նույն բնաձայնական բառերը տարբեր լեզուներում տարբեր ձևով են հնչում, ինչն էլ կախված է տվյալ լեզվի հնչյունական համակարգից։ Օրինակ՝ հայերենում՝ «ծուղրուղու» ռուսերենում «кукареку» և այլն[1]։
- ձայնարկությունների տեսություն, ըստ որի առաջին բառերն առաջացել են այն ձայներից, որոնք մարդն արձակել է տարբեր զգացմունքներից։ Սա գուցե մոտ է ճշմարտությանը, սակայն այս դեպքում էլ կնաշանակի, որ լեզուն առաջացել է ոչ թե որպես հաղորդակցման միջոց, այլ միայն որպես ինքնաարտահայտման միջոց։ Բացի այդ, ձայնարկություններ ևս ցանկացած լեզվի բառապաշարի շատ փոքր մասն են կազմում և նույնպես կախված են տվյալ լեզվի հնչյունային համակարգից։ Ինչպես օրինակ ցավ արտահայտելու ամար հայերը օգտագործում են «ախ՜» կան «վախ՜», անգլիացիները «ouch!» ռուսները «ой»:
Կենսաբանական տեսությունները չնայած չեն կարող գիտականորեն ճշգրիտ ձևով բացատրել լեզվի ծագման գործընթացը, բայց մեծ արժեք ունեն, քանզի հնչյունային լեզվի ծագումը կապում են մարդու ֆիզիոլոգիական ունակության հետ։
Լեզվի ծագման հասարակական տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հասարակական տեսությունները լեզվի ծագումը կապում են մարդկային միջավայրում, աշխատանքի ընթացքում հաղորդակցման անհրաժեշտության հետ, այսինքն՝ մարդն արդեն դիտվում է որպես հասարակական էակ։ Հասարակական տեսությունները նույնպես բաժանվում են երկու խմբի.
- աշխատանքային ճիչերի տեսություն , որը մշակվել է գերմանացի գիտնական Լյուդվիգ Նուարեի կողմից։ Ըստ այս տեսության ՝ առաջին բառերն առաջացել են բնազդային ճիչերից, որոնք մարդն արտաբերել է աշխատանքի ընթացքում, որոնք հետագայում դարձել են բայեր։ Սակայն հարց է ծագում , թե ինչպես է տվյալ գաղափարը կապվել տվյալ հնչյունական կազմի հետ, ինչպես են ճիչերը բառեր և հետագայում բայեր դարձել։
- հասարակական դաշինքի տեսությունը՝ մշակած մեկ այլ ֆրանսիացի մտածող Ժան-Ժակ Ռուսոյի կողմից։ Նա մարդկության պատմության մեջ առանձնացնում է երկու շրջան՝ բնական և քաղաքակիրթ։ Բնական շրջանում մարդը դեռ չէր խոսում, նա երգում էր։ Այդ շրջանում նա հարում է ձայնարկությունների տեսությանը, իսկ քաղաքակրթության շրջանում մարդիկ պայմանավորվում են, թե այս կամ այն իրը ինչպես անվանել։ Սակայն այստեղ ծագում է մեկ այլ խնդիր , չէ’ որ պայմանավովելու համար էլ պետք է լեզու ունենալ։ Այսպիսով լեզվի ծագման մասին վերը նշված տեսությունները թերի են, քանի որ միակողմանի մոտեցում են ցուցաբերում։
Տվյալ խնդրի լուծման առավել հաջող տարբերակ է առաջարկել Ֆրիդրիխ Էնգելսը՝ կապելով լեզվի ծագումը մարդու հասարակական և ֆիզիոլոգիական ծագման հետ։ Ըստ նրա այդ զարգացումը անցնում է հետևյալ փուլերը.
- Նախնական հոտերից աշխատանքի միջոցով մարդկային հասարակության ստեղծումը
- Մարդու առջևի վերջույթներից ազատվելը և ուղիղ կեցվածք ընդունելը, որի արդյունքում մեծանում է նրա տեսադաշտը, ինչպես նաև մեծ թվով հնչյուններ արտաբերելու կարողությունը
- Նյարդային համակարգի , ուղեղի և մկանների զարգացումը։
Այսպիսով, ի տարբերություն նախորդ տեսությունների՝ Էնգելսը հաշվի է առնում լեզվի ծագման և՛ կենսաբանական, և՛ հասարակական նախադրյալները։ Նրա այդ աշխատությունը կոչվում է «Աշխատանքի դերը մարդու փոխակերպվելու ընթացքում»։
Ենթադրվում է, որ նախնական լեզուն եղել է շատ պրիմիտիվ և մարդիկ հաղորդակցվել են բառ-նախադասություններով, ինչպես մարդկանց խոսքն է եղել սկզբնական շրջանում։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Լեզվաբանության հիմունքներ չորրորդ վերամշակված հրատարակչություն, Երևան 1987թ, Է. Բ. Աղայան
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 4-ին.