Գաշպար Հելտաի
Գաշպար Հելտաի հունգ.՝ Heltai Gáspár | |
|---|---|
| Ծնվել է | 1510[1][2][3][…] |
| Ծննդավայր | Cisnădie, Սիբիու, Ռումինիա |
| Վախճանվել է | 1574[1][4][2][…] |
| Վախճանի վայր | Կլուժ-Նապոկա, Ռումինիա |
| Մասնագիտություն | Lutheran pastor, թարգմանիչ, աստվածաբան, հրատարակիչ, գրող և աստվածաշնչի թարգմանիչ |
| Քաղաքացիություն |  Հունգարիայի թագավորություն |
| Կրթություն | Հալլե-Վիտենբերգի համալսարան |
 Gáspár Heltai Վիքիպահեստում | |
Գաշպար Հելտաի (հունգարերեն՝ Gáspár Heltai, ծնյալKaspar Helth)[5], 1510[1][2][3][…], Cisnădie, Սիբիու, Ռումինիա - 1574[1][4][2][…], Կլուժ-Նապոկա, Ռումինիա), հունգարացի (ըստ այլ աղբյուրների՝ տրանսիլվանցի սաքս) գրող, հրատարակիչ, ավետարանչական աստվածաբան, ռեֆորմատոր (բարեփոխիչ)[6][7]։ Անունը, ամենայն հավանականությամբ, առաջացել է Heltau (հունգ.՝ Nagydisznód, ներկայիս Cisnădie, Ռումինիա) գյուղի անվանումից։ Թեև Կասպերի մայրենի լեզուն գերմաներենն էր, նա իր տպագրատանը բազմաթիվ հունգարերեն գրքեր է հրատարակել։ Նրա փեսայի եղբայրը՝ Ֆերենց Դավիդը, ունիտարիական քարոզիչ էր և Տրանսիլվանիայում ունիտարիական եկեղեցու հիմնադիրը[8], ում ազդեցությամբ էլ Կասպարը լյութերական իր դավանանքը փոխարինել է կալվինականությամբ։
Գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սովորել է Վիտենբերգի համալսարանում, 1544 թվականին ՝ որպես քահանա՝ մեկնել է Կլուժ-Նապոկա շրջան, քարոզչությանը զուգահեռ զբզղվել բարեփոխիչ գործունեությամբ։ Հիմնել է առաջին տպագրատունն այդ տարածաշրջանում (նախկին Կոլոշվար, ներկայիս Կլուժ-Նապոկա, Ռումինիա), առաջին հանրային բաղնիքը, թղթի գործարանը, գարեջրի գործարանը... Իրեն դրսևորել է ոչ միայն որպես հիանալի քարոզիչ, այլև թարգմանիչ, տպագրիչ, հրատարակիչ, գրող, ձեռնարկատեր...Նա համարվում է Կոլոշվարի առաջին կրոնական բարեփոխիչը[9] և հունգարական ունիտարիական ռեֆորմացիայի շունչն ու հոգին էր[6][10]։ Գիտակների մի խմբի հետ թարգմանել է ու տպագրել Նոր կտակարանի հունգարերեն առաջին, գրեթե ամբողջական թարգմանությունը[5][11]։ Նրա շնորհիվ միաժամանակ աշխարհիկության առաջին տարրերն են մուտք գործել հունգարական գրականություն[12]։
Հելտաիի ամենաարժեքավոր գործը համարում են Անտոնիո Բոնֆինիի Rerum Hungaricum Decades ("Հունգարական իրադարձությունների տասհատորյակ") գրքի վերամշակումն ու թարգմանությունը, որը նա հրատարակել է 1575 թվականին Chronica az magyaroknak dolgairól ("Հունգարների պատմական գործերի ժամանակագրություն") խորագրով[13]։ Աշխատությունը տպագրվել է Կոլոշվարում (Կլուժ-Նապոկայում)[13]։
Նա հեղինակել է նաև պամֆլետներ, առակներ, որոնցում բացահայտ ու սուր քննադատության է ենթարկել կաթոլիկ եկեղեցին ու հասարակական արատավոր կարգերն ու բարքերը՝ մերկացնելով բուրժուազիայի ուժ հավաքող իշխանության հոռի կողմերը։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 NUKAT — 2002.
- ↑ 3,0 3,1 CONOR.SR
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Post-Reformation Digital Library
- ↑ 5,0 5,1 Greenslade, S. L. (1975). «The Bible in East-Central Europe». The Cambridge History of the Bible: Volume 3, the West from the Reformation to the present day. Cambridge University Press. էջ 132. ISBN 0-521-29016-3. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 6-ին.
- ↑ 6,0 6,1 Kelemen, Miklós (2000). «Short History of the Unitarian Church». Unitarian Church of Hungary. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ Burke, Peter. Languages and Communities in Early Modern Europe. Cambridge University Press. էջեր 105–106. ISBN 0-521-53586-7. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ 1579. Diary of the judge and townsman (Kolozsvár)
- ↑ Georg Daniel Teutsch, Helth, Kaspar Արխիվացված 2018-12-14 Wayback Machine,Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 11. Duncker & Humblot, Leipzig 1880, pag. 711–713.
- ↑ «Introduction by the Rector». Károli Gáspár University of the Hungarian Reformed Church. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ «The forerunners of the Hungarian Bible translation». Hungarian Bible Society. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ Molnár, Miklós; Anna Magyar (2001). «A Country Under Three Crowns, 1526-1711». A Concise History of Hungary. Cambridge University Press. էջ 111. ISBN 0-521-66736-4. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
- ↑ 13,0 13,1 «Antonio Bonfini». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. 2008. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 5-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Майтинская К. Е. Венгерский язык. — М., 1955—1960. — Т. 1. — С. 39.
- Georg Daniel Teutsch| статья = Helth, Caspar| том = 11| страница = 711—713}}
- Jenö Sólyom: Helth, Caspar(չաշխատող հղում). // Neue Deutsche Biographie (NDB). — Bd. 8. — Duncker & Humblot, 1969. — S. 508.(գերմ.)
- The text of the New Testament translation of Heltai in its original orthographic form is available and searchable in the Old Hungarian Corpus.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաշպար Հելտաի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
