Անգլեր
| Անգլեր | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Ընդհանուր քանակ | |||
| Բնակեցում | |||
| |||
| Լեզու(ներ) | |||
| հին անգլերեն | |||
| Հավատք(ներ) | |||
| Սկզբում՝ գերմանական և անգլոսաքսոնական դիցաբանություն, հետագայում՝ քրիստոնեություն |
Անգլերը (հին անգլերեն՝ Ængle, Engle, լատ.՝ Angli, գերմ.՝ Angeln) հիմնական գերմանական ժողովուրդներից մեկն էին, որոնք բնակվում էին Մեծ Բրիտանիայում հետհռոմեական ժամանակաշրջանում։ Նրանք հիմնել են մի շարք թագավորություններ անգլո-սաքսոնական Անգլիայում, և նրանց անունով է կոչվում երկիրը`Անգլիա (անգլերի երկիր)։ Ըստ Տակիտոսի՝ մինչև Մեծ Բրիտանիա տեղափոխվելն անգլերը լանգոբարդների հետ ապրել են Շլեզվիգ և Հոլշտայն պատմական շրջաններում, որոնք այսօր Հյուսիսային Գերմանիայի մաս են կազմում (Շլեզվիգ Հոլշտայն)։
Անվանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգլերի անունը գուցե առաջին անգամ հիշատակվել է լատինացված ձևով (Anglii) Տակիտոսի «Գերմանիա» աշխատությունում։ Ենթադրվում է, որ նրանց անվանումը առաջացել է է այն տարածքի անունից, որտեղ նրանք սկզբում բնակվել են՝ Անգլիա թերակղզու անվանումից[Ն 1] (ժամանակակից գերմաներեն` Angeln, դանիերեն` Angel ): Ենթադրվում է, որ այս անունը ծագել է գերմանական «նեղ» բառից (գերմաներեն և հոլանդերեն` eng = «նեղ»), ինչը նշանակում է «նեղ [ջուր]»` նկատի ունենալով Շլեյի գետաբերանը։ Մեկ այլ տեսության համաձայն` այդ անունը նշանակում է «կեռ, կարթ» (քանի որ angling նշանակում է կարթով ձկնորսություն)` այն կապելով թերակղզու ձևի հետ։ Հնդեվրոպական լեզվաբան Յուլիուս Պոկոռնին կապում է այն հնդեվրոպական նախալեզվի h₂enk (ծունկ, կոճ) բառի հետ[1]։ 5-րդ դարի ընթացքում Բրիտանիա ներխուժած բոլոր գերմանական ցեղերը կոչվում էին Englisc, Ængle կամ Engle, որոնք բոլորը հին անգլերենի (որը հայտնի է Englisc, Ænglisc կամ Anglisc անուններով) բանախոսներն էին ։ Հին անգլերենը և նրա սերունդը` ժամանակակից անգլերենը, նույնպես կապվում են հնդեվրոպական նախալեզվի * h₂enǵʰ- բառի հետ, ինչը նշանակում է նեղ[2]։ Ամեն դեպքում, անգլերը գուցե կոչվել են այդպես, քանի որ նրանք ձկնորսական ժողովուրդ էին կամ ի սկզբանե այդպիսի ծագում ունեին, ուստի Անգլիան կնշանակեր «ձկնորսների երկիր», իսկ անգլերենը՝ «ձկնորսների լեզու»[3]։ Գրիգոր Մեծը թղթերում պարզեցրել է լատինացված Anglii անունը` դարձնելով Angli, վերջին ձևը դարձնելով բառի ավելի նախընտրելի տարբերակը[4]։ Երկրի անվանումը լատիներենում մնաց Anglia։ Ալֆրեդ Մեծը Օրոսիուսի աշխարհի պատմության թարգմանությունում օգտագործում է Angelcynn բառը` նկատի ունենալով անգլացի ժողովրդին, Բեդան օգտագործում է Angelfolc բառը, հանդիպում են նաև այնպիսի ձևեր, ինչպիսիք են Engel, Englan, Englaland և Englisc։
Տակիտոսի հիշատակումները անգլերի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգլերի մասին ամենավաղ հայտնի հիշատակումը կարող է լինել Տակիտոսի «Գերմանիա» աշխատության 40-րդ գլխում, որը գրված է մ.թ. 98-ին։ Տակիտոսը նկարագրում է անգլերին՝ որպես առավել հեռավոր սուեբիական ցեղերից մեկը։ Նա ճշգրիտ չի նշում նրանց բնակության վայրը, բայց ասում է, որ վեց այլ ցեղերի հետ միասին նրանք երկրպագում էին Ներթուսին կամ Մայր Երկրին, որի սրբավայրը գտնվում էր «մի կղզում օվկիանոսի մեջ»։ Ծովափը պարունակում է բավարար գետաբերաններ, գետեր, կղզիներ, ճահիճներ և ճահճուտներ, որոնք այդ ժամանակ անհասանելի կլինեին տեղանքին անծանոթ մարդկանց համար, օրինակ ՝ հռոմեացիները, որոնք դա համարեցին անհայտ, անհասանելի, փոքր բնակչությամբ և տնտեսական փոքր հետաքրքրությամբ։ Գիտնականների մեծամասնությունը կարծում է, որ անգլերն ապրել են Բալթիկ ծովի ափին, հավանաբար Յուտլանդիա թերակղզու հարավային մասում։ Այս տեսակետը հիմնված է մասամբ հին անգլիական եւ դանիական ավանդույթների հանդեպ անձանց եւ իրադարձությունների վերաբերմունքը չորրորդ դարում, և մասամբ այն պատճառով, որ Ներթուսի տպավորիչ պաշտամունքը, ինչպես նկարագրում է Տակիտոսը, վերաբերվում է նախաքրիստոնեական սկանդինավյան կրոնին։
Անգլերի թագավորությունները Անգլիայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ այնպիսի աղբյուրների, ինչպիսին է Բեդայի «Պատմությունը»` Բրիտանիայի նվաճումից հետո անգլերը պառակտվել են և հիմնել Նորթումբրիայի, Արևելյան Անգլիայի և Մերսիայի թագավորությունները։ Պատմաբան Լոհանը այս համատեքստում նկատել է, որ «ծովային ճանապարհորդությունը վտանգավոր է ցեղային հաստատությունների համար», և ըստ երևույթին ցեղերի վրա հիմնված թագավորությունները ձևավորվել են Անգլիայում։ Վաղ ժամանակներում ունեին հյուսիսային երկու թագավորություններ (Բերնիկիա և Դեյիրա) և երկու միջին երկիր (Միջին Անգլիա և Մերսիա), որոնք մինչև յոթերորդ դարը բաժանվեցին երկու անգլիական թագավորությունների` Նորթումբրիայի և Մերսիայի։ Նորթումբրիան Բրիտանական կղզիներում թեուտոնական ներկայության պայմաններում դարձավ ավատատիրական երկիր, բայց խորտակվեց ութերորդ դարում Մերսիայի վերելքի պատճառով։ Երկու թագավորությունները անկում ապրեցին 9-րդ դարում դանիական վիկինգների բանակների մեծ գրոհների պատճառով։ Դրանց թագավորական տները ամբողջությամբ ոչնչացվեցին մարտերում, և նրանց անգլերի բնակչությունը հայտնվեց Դանիլոյի տիրապետության տակ։ Բացի այդ հարավում Ուեսեքսի սաքսոնական թագավորները դիմակայեցին դանիական հարձակումներին։ Այնուհետև 9-րդ դարի վերջին և 10-րդ դարի սկզբին Ուեսեքսի թագավորները հաղթեցին դանիացիներին և ազատեցին անգլերին Դանիլոյի տիրապետությունից։ Նրանք միավորեցին իրենց տոհմերը ամուսնության միջոցով և ընդունվեցին անգլերի կողմից որպես իրենց թագավորներ։ Սա նշանավորեց հին անգլո-սաքսոնական աշխարհի սկզբնավորմամբ ու «անգլիացիների ծնունդով»՝ որպես նոր ժողովուրդ։ Նորթումբրիան ժամանակին ձգվում էր դեպի հյուսիս մինչև Շոտլանդիայի հարավ-արևելք, ներառյալ Էդինբուրգը, և հարավ՝ մինչև Համբերի գետաբերանը։ Մնացած մարդիկ մնացին անգլերի հայրենիքի կենտրոնում՝ Շլեզվիգ-Հոլշտեյնի ժամանակակից գերմանական Բունդեսլանդի հյուսիսարևելյան մասում՝ Յուտլանդիա թերակղզում։ Այնտեղ մի փոքր թերակղզու հատված այսօր էլ կոչվում է Անգլիա։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրություններ
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Անգլիան թերակղզի է Գերմանիայի հհյուսիսում՝ Շլեզվիգ Հոլշտայնում։ Չշփոթե՜լ այն Անգլիա երկրի հետ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Pyles, Thomas and John Algeo 1993. Origins and development of the English language. 4th edition. (New York: Harcourt, Brace, Jovanovich).
- ↑ Barber, Charles, Joan C. Beal and Philip A. Shaw 2009. Other Indo-European languages have derivities of the PIE Sten or Lepto or Dol-ə'kho as root words for narrow. The English language. A historical introduction. Second edition of Barber (1993). Cambridge: University Press.
- ↑ Baugh, Albert C. and Thomas Cable 1993 A history of the English language. 4th edition. (Englewood Cliffs: Prentice Hall).
- ↑ Շիկահեր ստրուկ անգլ երեխաների վերաբերյալ, ում տեսել էր առևտրի հրապարակում, իր հարցի պատասխանը ստանալուց հետո Գրիգորը ասաց․ <<Non Angli, sed angeli, si forent Christiani>> (Նրանք անգլեր չեն, նրանք հրեշտակներ (angles) են, եթե նրանք քրիստոնյաներ են)։ Տես Zuckermann, Ghil'ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695, էջ 117