Անապատային կլիմա
Անապատային կլիմա (լատին․՝ aridus «չոր» բառից), չոր կլիմա օդի բարձր ջերմաստիճաններով և օրական մեծ տատանումներով։ Այստեղ մթնոլորտային տեղումները շատ քիչ են՝ տարեկան մոտ 100-150 մմ կամ ընդհանրապես բացակայում են։
Ստացված ամբողջ խոնավությունը արագորեն գոլորշիանում է։ Գետերը, որոնք հոսում են անապատի միջով հարևան՝ ավելի խոնավ շրջաններից, այստեղ ծանծաղում են և հաճախ ավարտվում աղի լճերի անհոսք գոգահովիտներով։ Այստեղ լինում են օդի ջերմաստիճանի կտրուկ տատանումներ օրվա ընթացքում, այդ պատճառով նույնիսկ ամենակարծր լեռնային ապարները քայքայվում են և վերածվում ավազի։ Քամին անխոչընդոտ տեղափոխում է չոր ավազի զանգվածներն՝ առաջացնելով ավազաթմբեր և դյուներ։
Անապատային կլիման իր առավել վառ ձևերով բնորոշ է արևադարձային և մերձարևադարձային լայնություններին՝ Սահարա անապատ, Արաբական թերակղզի, Ավստրալիա և այլն։ Ավելի բարձր լայնություններում անապատային կլիման կապված է կամ լեռնաշղթաների հետ, որոնք խոչընդոտում են խոնավության տեղափոխմանը օվկիանոսից՝ Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի անապատներ, կամ օվկիանոսից հեռու գտնվելու հետ, օրինակ՝ Կենտրոնական Ասիայի անապատները։
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սովորաբար առանձնացնում են անապատային կլիմայի երկու կամ երեք ենթատեսակ՝ շոգ անապատային կլիմա (BWh), ցուրտ անապատային կլիմա (BWk) և երբեմն անապատային մեղմ կլիմա (BWh/BWn)։ Շոգ և ցուրտ անապատներում կլիման սահմանազատելու համար սովորաբար կիրառվում են երեք իզոթերմեր՝ օդի միջին տարեկան ջերմաստիճանը, որը կազմում է 18 °C, ամենացուրտ ամսվա միջին ջերմաստիճանը, որը կազմում է 0 °C կամ -3 °C: Այն դեպքում, երբ ջերմաստիճանը նշված ցուցանիշից ցածր է, ապա կլիման դասակարգվում է որպես ցուրտ անապատային կլիմա (BWk), եթե ջերմաստիճանը նշված ցուցանիշից բարձր է, ապա այն դասակարգվում է որպես շոգ անապատային կլիմա (BWh)[1]:
Շոգ անապատային կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շոգ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջաններն, որպես կանոն, գտնվում են մերձարևադարձային գոտուց հարավ և ամբողջ տարվա ընթացքում օդի կայուն վայրընթաց հոսանքների և բարձր մթնոլորտային ճնշման շնորհիվ դրանց բնորոշ է փոքր ամպամածությամբ եղանակ։ Այդ տարածաշրջանները գտնվում են 30° հարավային և 30° հյուսիսային լայնությունների միջև։
Շոգ անապատային կլիման բնորոշ է Հյուսիսային Աֆրիկային (Սահարա, Լիբիական և Նուբիական անապատներ), Աֆրիկյան պոզի, Հարավային Աֆրիկայի (Նամիբ և Կալահարի) անապատներին, Միջին Արևելքի (Արաբական անապատ, Սիրիական անապատ, Դեշտե-Լուտ), Հարավային Ասիայի անապատներին (Թար անապատ), ԱՄՆ-ի և Մեքսիկայի անապատներին (Մոխավե, Սոնորա, Չիուաուա), Ավստրալիայի անապատներին (Սիմփսոն, Վիկտորիա մեծ անապատ) և այլ տարածաշրջաններին։
 Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Ալ-Ռիադ, Սաուդյան Արաբիա
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | տարին |
| բացարձակ առավելագույնը (°C) | 31,5 | 34,8 | 38,0 | 42,0 | 45,1 | 49,8 | 52 | 47,8 | 44,5 | 41,0 | 36,0 | 31,0 | 52 |
| միջին առավելագույնը (°C) | 20,1 | 23,0 | 27,6 | 34,0 | 39,6 | 42,7 | 43,4 | 43,2 | 41,3 | 35,1 | 27,6 | 22,0 | 33,1 |
| միջին ջերմաստիճանը (°C) | 14,4 | 16,9 | 21,1 | 26,9 | 32,9 | 35,4 | 36,6 | 36,5 | 33,3 | 28,2 | 21,4 | 16,1 | 26,6 |
| միջին նվազագույնը (°C) | 6,9 | 9,0 | 15,0 | 20,3 | 25,7 | 27,6 | 29,1 | 28,8 | 25,7 | 20,9 | 15,3 | 8,4 | 19,9 |
| բացարձակ նվազագույնը (°C) | −1 | 0,5 | 4,5 | 11,0 | 18,0 | 21 | 23,6 | 22,7 | 16,1 | 13,0 | 7,0 | 1,4 | −1 |
| տեղումների քանակը (մմ) | 12,3 | 5,8 | 30,2 | 23,3 | 6,2 | 0 | 0 | 0,3 | 0 | 2,3 | 7,4 | 11,2 | 99,0 |
| Աղբյուր՝ pme.gov.sa | |||||||||||||
Ցուրտ անապատային կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցուրտ անապատային կլիմային բնորոշ է շոգ (երբեմն շատ շոգ) և չոր ամառ։ Շոգ անապատային կլիմա ունեցող տարածաշրջանների հետ համեմատած, ցուրտ անապատային կլիմա ունեցող շրջաններին բնորոշ են ցուրտ, երբեմն շատ ցուրտ ձմեռներ միջին ջերմաստիճաններով, որոնք իջնում են 0 °C-ից[2]։ Ցուրտ անապատային կլիմա ունեցող շրջանները սովորաբար գտնվում են ավելի բարձր լայնություններում ի համեմատ շոգ անապատային կլիմա ունեցող շրջանների։
Անապատային կլիմայի այդ տարատեսակը երբեմն հանդիպում է Ասիայի սահմաններից դուրս։ Ցուրտ անապատներն, որպես կանոն, հանդիպում են բարեխառն կլիմայական գոտում, որտեղ տեղումների թափվելուն խոչընդոտում են լեռնաշղթաները։ Ցուրտ անապատային կլիմայի դասական օրինակ է հանդիսանում Մոնղոլիայի Գոբի անապատը[2]։ Այս անապատին բնորոշ է շոգ ամառը և շատ ցուրտ ձմեռներ Սիբիրից և Կենտրոնական Ասիայից տեղափոխվող սառը օդային զանգվածների շնորհիվ։ Կենտրոնական Ասիայի Կզլկում և Տակլա Մական անապատները, Հնդկաստանի Լադակխ տարածաշրջանը և ԱՄՆ-ի արևմուտքում գտնվող Մեծ Ավազանի անապատների առավել չորային շրջանները նույնպես համարվում են ցուրտ անապատային կլիմայի (BWk) վառ օրինակ։
Արկտիկական և անտարկտիկական շրջաններում նույնպես շատ քիչ տեղումներ են թափվում, սակայն դրանք դասակարգվում են որպես բևեռային կլիմա։
| Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Զամըն-Ուուդե, Մոնղոլիա
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | տարին |
| բացարձակ առավելագույնը (°C) | 10,5 | 13,0 | 24,9 | 34,0 | 37,1 | 39,9 | 40,0 | 40,3 | 34,6 | 27,6 | 19,4 | 9,9 | 40,3 |
| միջին առավելագույնը (°C) | −11,0 | −6,0 | 4,8 | 14,4 | 23,0 | 27,8 | 29,8 | 27,7 | 21,4 | 13,0 | 1,4 | −8,6 | 11,5 |
| միջին ջերմաստիճանը (°C) | −18,5 | −14,5 | −4,5 | 5,9 | 14,4 | 20,2 | 22,8 | 20,8 | 13,5 | 4,4 | −6,6 | −15,9 | 3,5 |
| միջին նվազագույնը (°C) | −24,7 | −21,8 | −11,9 | −2,0 | 6,8 | 12,4 | 16,2 | 14,3 | 6,7 | −2,3 | −12,7 | −21,8 | −3,4 |
| բացարձակ նվազագույնը (°C) | −39,3 | −42,3 | −28,4 | −18,6 | −9,0 | −6,5 | 7,2 | 0,9 | −5,6 | −17,5 | −30,5 | −39,9 | −42,3 |
| տեղումների քանակը (մմ) | 1,9 | 1,3 | 1,6 | 3,8 | 7,1 | 14,9 | 28,5 | 29,1 | 14,0 | 5,8 | 1,9 | 1,1 | 111 |
| Աղբյուր՝ NOAA (1961-1990) | |||||||||||||
Մեղմ անապատային կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեղմ անապատային կլիման (BWh կամ BWn), որպես կանոն, բնորոշ է մայրցամաքների արևմտյան առափնյաներին արևադարձային գոտու սահմաններում (կամ դրա մոտակայքում) կամ այն բարձրալեռնային շրջաններին, որոնց բնորոշ է շոգ անապատային կլիման։ Հարավային Ամերիկայում անապատային մեղմ կլիման բնորոշ է Ատակամա անապատի առանձին շրջաններին, հատկապես Պերուի կենտրոնական և հարավային առափնյայի երկայնքով։ Մասնավորապես, այդպիսի կլիման բնորոշ է Պերուի մայրաքաղաք Լիմային։ Հյուսիսային Ամերիկայում անապատային կլիմայի այդպիսի տարատեսակը բնորոշ է Կալիֆոռնիա թերակղզուն։ Աֆրիկայում դրան համապատասխանում են Նամիբ անապատի առանձին շրջանները։ Արաբական թերակղզում անապատային մեղմ կլիման բնորոշ է Եմենի առանձին շրջաններին։
| Ջերմաստիճանի և տեղումների տարեկան միջին ցուցանիշները Լիմա, Պերու
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | տարին |
| բացարձակ առավելագույնը (°C) | 32,7 | 32,6 | 33,3 | 31,5 | 30 | 30 | 28,3 | 25,4 | 28 | 24,8 | 27,6 | 30,4 | 33,3 |
| միջին առավելագույնը (°C) | 26,3 | 27,3 | 26,8 | 24,6 | 22,1 | 20,1 | 19,4 | 19 | 19,5 | 20,5 | 22,2 | 24,5 | 22,7 |
| միջին ջերմաստիճանը (°C) | 22,6 | 23,3 | 22,8 | 20,9 | 18,9 | 17,7 | 17,1 | 16,7 | 16,9 | 17,6 | 18,9 | 21 | 19,5 |
| միջին նվազագույնը (°C) | 20,2 | 20,8 | 20,3 | 18,6 | 17 | 16,2 | 15,7 | 15,4 | 15,4 | 15,9 | 17,1 | 18,8 | 17,6 |
| բացարձակ նվազագույնը (°C) | 15 | 15 | 14 | 11,1 | 11,1 | 10 | 8,9 | 10 | 12,5 | 11,1 | 11,1 | 12 | 8,9 |
| տեղումների քանակը (մմ) | 0,3 | 0,6 | 0,8 | 1 | 0,3 | 0,8 | 0,7 | 1 | 0,8 | 0,3 | 0,2 | 0,4 | 8 |
| Աղբյուր՝ Погода и Климат, Туристический портал | |||||||||||||
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Peel, M. C.; B. L. Finlayson and T. A. McMahon (2007). «Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification» (PDF). Hydrology and Earth System Sciences. 11: 1633–1644. Bibcode:2007HESS...11.1633P. doi:10.5194/hess-11-1633-2007.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ 2,0 2,1 Cold Climate — The Desert