Աթենական ժողովրդավարություն

Այս հոդվածը ժողովրդավարություն եզրույթի հին ընկալումների մասին է։ Տե՛ս նաև ժողովրդավարություն հոդվածը

Աթենական ժողովրդավարություն կամ Աթենական դեմոկրատիա (հին հունարեն՝ Αθηναϊκή Δημοκρατία), պետական կառավարման հանրապետական ձև Հին Հունաստանի Աթենք քաղաք-պետությունում։

Մ.թ.ա. 500-321 թվականներին Աթենք պոլիսում գոյատևեց կառավարման ժողովրդավարական ձևը։ Աթենքում ստեղծված ժողովրդավարության ձևն առաջինն էր աշխարհում։ Աթենքի ցանկացած քաղաքացի իրավունք ուներ (նույնիսկ՝ պարտականություն) մասնակցելու ազգային ժողովի աշխատանքին։

Աթենքում ժողովրդավարության ծաղկման դարաշրջանում երկրի քաղաքացիների երկու երրորդն զբաղեցնում էին հատուկ պետական պաշտոններ։ Պետական իշխանության տարանջատման ներկայիս սկզբունքն Աթենքում գոյություն չուներ։

Ըստ «The Guardian» ամսագրի՝ քաղաքական օլիգարխիկ համակարգը ստեղծվել է ոչ թե բրիտանացիների և ամերիկացիների, այլ հին աթենացիների կողմից։ 20-րդ դարի վերջին արևմտյան աշխարհում նշվեց ժողովրդավարության 2500 ամյակի տոնակատարությունը։ Ընդունված է ժողովրդավարության սկիզբն ընդունել Կլիսթենեսյան բարեփոխումները։

Հին Աթենքի հանրապետությունում մի շարք իրավունքներ սահմանափակված էին օրենքներով։ Կանայք, ծառաները, ճորտերը և օտարերկրացիները չունեին քաղաքական իրավունքներ և չէին կարող մասնակցել երկրի կառավարմանը։

Պատմություն

Դեմոկրատիա եզրույթի հիմքը հին հունարեն «դոմոս» և «կրատոս» բառերն են, որոնք համապատասխանաբար նշանակում են ժողովուրդ և իշխանություն։

Աթենական ժողովրդավարությունը խոր արմատներ ունի։ Երկրում դեմոկրատիայի հաստատման գործընթացի սկիզբը ընդունված է համարել մ.թ.ա. 6-րդ դարի սկիզբը։ Շարժառիթներն էին Սոլոնի և Կլիսթենեսյան բարեփոխումները։ Հին Հունաստանի արքոնտ Սոլոնի բարեփոխումները նշանավոր էին երկրի պատմության մեջ, քանի որ գրեթե անարյուն կերպով նա ձեռնամուխ եղավ տոհմային ազնվականության իշխանության տնտեսական սոցիալական և քաղաքական հիմքերի թուլացմանը և դեմոսի՝ ժողովրդի, դիրքերի ուժեղացմանը։

Նախ արիստոկրատիայի ձեռքից վերցվեց ազդեցության այնպիսի մի հզոր լծակ, ինչպիսին էր պարտքային ստրկությունը։ Մ.թ.ա. 594 թվականին Սոլոնը հայտարարեց պարտքերի լուծարման և ստրկությունից աթենացի պարտապանների փրկագնման մասին աթենական գանձարանի միջոցների հաշվին և նրանց օգտին։

Այս քայլով Սալոնը նպատակ ուներ վերացնել ստրկությունն Աթենքում։ Մինչ նրա կառավարումը Աթենքը հայտնի էր, որպես կայուն ստրկատիրական քաղաք-պետության կատարյալ օրինակ։ Կատարվեցին նաև դրամական բարեփոխումներ` հօգուտ ժողովրդի։ Հաջորդ քայլով արիստոկրատներից վերցվեց ֆինանսա-տնտեսական ոչ պակաս մի լծակ, որն էլ անզավակ աթենացիների ունեցվածքի տնօրինումը հօգուտ տոհմիկ ավագանու։

Հայտնի է այն, որ Աթենքում ժողովրդավարության ծաղումն անմիջականորեն կապված է հաջորդ արքոնտի՝ տիրանոս Պիսիստրատոսի (Մ.թ.ա. 560-552 թվականներ) հետ։ Նա շարունակեց արիստոկրատիայի դիրքերի թուլացումը։ Բազմաթիվ արիստոկրատներ պարզապես արտաքսվեցին, իսկ նրանց ունեցվածքը բռնազավթվեց և բաժանվեց դեմոսին։

Նրա օրոք Հունաստանում ամրացվեց միջին ունևոր խավը՝ ազատ գյուղացիությունը, որոնց բացի հողերի շնորհումից, տրվեցին արտոնյալ վարկեր և փոխառություններ։ Մտցվեց հօգուտ դեմոսի, շրջիկ դատավորների համակատարը։

Դեմոկրատիայի հաստատումն ավարտվեց Կլիսթենեսի (մ.թ.ա. 506 թվական) օրոք։ Կլիսթենեսը վերջնականապես խարխլեց արիստոկրատիայի հիմքերը։ Նրա օրոք Ատտիկան բաժանվեց ինքնակառավարվող միավորներ՝ դեմերի, որոնք ունեին իրենց ընտրովի ղեկավարը և հրավիրում էին ժողովներ։ Արիստոկրատների կողմից կառավարվող 4 ֆիլմերը վերացվեցին, որի փոխարեն ստեղծվեցին 10 նոր ֆիլմեր։

Կլիսթենեսի կառավարման շրջանում Աթենքն իրական ժողովրդավարական երկիր էր։ Մտցվեց ստրատեգոսների համակարգ։ Դեմոկրատիան թշնամիներից պաշտպանելու նպատակով մտցվեց օստրակիզմը՝ քաղաքական բարեխոսության և վստահության պարբերական ստուգումը։

Տես նաև

• Ժողովրդավարություն
• Արխաիկ Հունաստան

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աթենական ժողովրդավարություն» հոդվածին։

Հունաստան   Պատմություն