«Ստեփան Ղամբարյան (քիմիկոս)»–ի խմբագրումների տարբերություն
→top: Հանվել է կրկնությունը, մահվան տարեթիվը միացվել է կենսագրությանը։ |
→top: Ծննդյան տարեթիվը հունիսի 23 է եւ ոչ թե հունիսի 6՝ ըստ հոդվածի աղբյուրի։ |
||
Տող 6. | Տող 6. | ||
== Կենսագրություն == |
== Կենսագրություն == |
||
Ստեփան Ղամբարյանը ծնվել է [[1879]] թվականի [[հունիսի |
Ստեփան Ղամբարյանը ծնվել է [[1879]] թվականի [[հունիսի 23]]-ին, [[Կոջոր]] ավանում ([[Թիֆլիս]]ի մերձակայքում), ծառայողի ընտանիքում։ [[1898]] թվականին ավարտել է [[Ռիգայի դասական գիմնազիա]]ն, ապա սովորել [[Մյունխեն]]ի, [[Լայպցիգ]]ի և [[Հայդելբերգ]]ի համալսարաններում ([[1899]]-[[1906]])։ [[1907]]-[[1911]] թվականներին աշխատել է պրոֆեսորներ Թիլեի ([[Ստրասբուրգ]]), Վիլշտետերի, Վիլանդի ([[Մյունխեն]]) և Բյուխների ([[Բեռլին]]) հետ, 1911-[[1914]] թվականներին Բաքվի ռուսական տեխնիկական ընկերության քիմիայի, 1914-[[1920]] թվականներին՝ Թիֆլիսի երկրագործական դեպարտամենտի քիմիամանրէաբանության լաբորատորիաներում և դասախոսել Թիֆլիսի կանանց բարձրագույն դասընթացներում։ 1920 թվականին Ղամբարյանը հրավիրվել է [[Երևան]], հիմնադրել և ղեկավարել [[Երևանի պետական համալսարան|Երևանի համալսարանի]], պոլիտեխնիկական, բժշկական, գյուղատնտեսական և անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտների օրգանական քիմիայի ամբիոնները և լաբորատորիաները։ Ղամբարյանը քիմիական պարբերականների առաջին գրադարանի հիմնադիրն է [[Հայաստան]]ում։ [[1935]]-[[1938]] թվականներին՝ ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի նախագահության անդամ և օրգանական քիմիայի բաժնի վարիչ։ 1938-[[1944]] թվականներին աշխատել է Սեմիպալատինսկի մարզում, իսկ 1944 թվականից՝ ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտում։ Ստեփան Ղամբարյանը մահացել է [[1948]] թվականի [[մարտի 7]]-ին, [[Մոսկվա]]յում, թաղված է [[Երևան]]ում։ |
||
[[1930-ականների բռնաճնշում|Անհիմն բռնադատվել է]] և աքսորվել ([[1938]]), հետագայում ([[1944]]) արդարացվել<ref>Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005:</ref>։ |
[[1930-ականների բռնաճնշում|Անհիմն բռնադատվել է]] և աքսորվել ([[1938]]), հետագայում ([[1944]]) արդարացվել<ref>Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005:</ref>։ |
16:31, 15 Հունիսի 2021-ի տարբերակ
- Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ստեփան Ղամբարյան (այլ կիրառումներ)
Ստեփան Ղամբարյան | |
---|---|
Ծնվել է | հունիսի 6, 1879[1] |
Ծննդավայր | Կոջոր, Թիֆլիսի գավառ, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1] |
Մահացել է | մարտի 7, 1948[1] (68 տարեկան) |
Մահվան վայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1] |
Գերեզման | Երևան[1] |
Քաղաքացիություն | Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ |
Ազգություն | հայ |
Կրթություն | Լայպցիգի համալսարան |
Կոչում | պրոֆեսոր[1] և թղթակից անդամ[1] |
Գիտական աստիճան | քիմիական գիտությունների դոկտոր[1] (1937) |
Մասնագիտություն | քիմիկոս և համալսարանի դասախոս |
Աշխատավայր | Երևանի պետական համալսարան[1] և ԱրմՖԱՆ[1] |
Պարգևներ և մրցանակներ | |
Անդամություն | ԱրմՖԱՆ[1] և ՀՀ ԳԱԱ[1] |
Երեխաներ | Մարիա Ղամբարյան |
Ստեփան Պողոսի Ղամբարյան (հունիսի 6, 1879[1], Կոջոր, Թիֆլիսի գավառ, Թիֆլիսի նահանգ, Կովկասի փոխարքայություն, Ռուսական կայսրություն[1] - մարտի 7, 1948[1], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[1]), հայ խորհրդային քիմիկոս, խորհրդահայ քիմիկոսների գիտական դպրոցի հիմնադիրը։ Քիմիական գիտությունների դոկտոր (1937), պրոֆեսոր (1926), ՀԽՍՀ ԳԱ թղթակից անդամ (1944)[2], ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (1935)։
Պետրոս Ղամբարյանի եղբայրը։ Մարիա Ղամբարյանի հայրը։
Կենսագրություն
Ստեփան Ղամբարյանը ծնվել է 1879 թվականի հունիսի 23-ին, Կոջոր ավանում (Թիֆլիսի մերձակայքում), ծառայողի ընտանիքում։ 1898 թվականին ավարտել է Ռիգայի դասական գիմնազիան, ապա սովորել Մյունխենի, Լայպցիգի և Հայդելբերգի համալսարաններում (1899-1906)։ 1907-1911 թվականներին աշխատել է պրոֆեսորներ Թիլեի (Ստրասբուրգ), Վիլշտետերի, Վիլանդի (Մյունխեն) և Բյուխների (Բեռլին) հետ, 1911-1914 թվականներին Բաքվի ռուսական տեխնիկական ընկերության քիմիայի, 1914-1920 թվականներին՝ Թիֆլիսի երկրագործական դեպարտամենտի քիմիամանրէաբանության լաբորատորիաներում և դասախոսել Թիֆլիսի կանանց բարձրագույն դասընթացներում։ 1920 թվականին Ղամբարյանը հրավիրվել է Երևան, հիմնադրել և ղեկավարել Երևանի համալսարանի, պոլիտեխնիկական, բժշկական, գյուղատնտեսական և անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտների օրգանական քիմիայի ամբիոնները և լաբորատորիաները։ Ղամբարյանը քիմիական պարբերականների առաջին գրադարանի հիմնադիրն է Հայաստանում։ 1935-1938 թվականներին՝ ԽՍՀՄ ԳԱ հայկական մասնաճյուղի նախագահության անդամ և օրգանական քիմիայի բաժնի վարիչ։ 1938-1944 թվականներին աշխատել է Սեմիպալատինսկի մարզում, իսկ 1944 թվականից՝ ՀԽՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտում։ Ստեփան Ղամբարյանը մահացել է 1948 թվականի մարտի 7-ին, Մոսկվայում, թաղված է Երևանում։
Անհիմն բռնադատվել է և աքսորվել (1938), հետագայում (1944) արդարացվել[3]։
Աշխատանքային գործունեություն
Ղամբարյանը առաջիններից էր, որ զբաղվեց օրգանական նյութերը գերօքսիդներով օքսիդացնելու ռեակցիաների հետազոտությամբ։ Ուսումնասիրելով դիֆենիլամինի ռեակցիաները բենզոիլ և ացետիլգերօքսիդների հետ՝ նա ցույց տվեց, որ առաջնային ակտում գոյացած գերօքսիդները տրոհվում են զուգաչափորեն 0-0 կապի տեղում՝ առաջացնելով ազատ ռադիկալներ (1905-1907)։ N - արիլ- N-ացիլօրթոամինաֆենոլի առաջացումն այդ ռեակցիաներում նա բացատրեց դիֆենիլհիդրօքսիլամինի հետագա վերախմբավորմամբ (1909)։ Ղամբարյանը հայտնաբերեց դիֆենիլամինի հեշտությամբ օքսիդանալու հատկությանը և առաջինն ստացավ տետրաֆենիլ հիդրազին։ Հետազոտելով վերջինիս փոխազդեցությունը թթուների հետ՝ Ղամբարյանը հաստատեց, որ տեղի է ունենում N-N կապի խզում։ Ավելի ուշ նա հիմնավորեց, որ ալկիլֆենիլամինի և բենզոիլպերօքսիդի փոխազդեցության դեպքում տեղի է ունենում ալկիլֆենիլ- հիդրօքսիլամինի վերախմբավորում։ Այդ հետազոտություններին զուգընթաց նա Հայաստանում զբաղվում է նաև տեղական այրվող թերթաքարերի, եթերայուղատու բույսերի ուսումնասիրությամբ, իսկ կարբիդի գործարանը գործարկելուց հետո՝ նաև ացետիլենի քիմիայով (քացախաթթվի, պլաստմասսաների, քլոր պարունակող օրգանական լուծիչների, գյուղատնտեսական կենդանիների պարազիտային հիվանդությունների դեմ պայքարի միջոցների՝ տետրաքլորէթիլենի և հեքսաքլորէթանի ստացումը և այլն), ացետիլենից քլորոպրենային կաուչուկի ստացման գիտական և տեխնոլոգիական չմշակված առանձին խնդիրների լուծմամբ։ Ղամբարյանի հետազոտությունները դարձան Հայաստանում օրգանական քիմիայի հետագա զարգացման հիմքը։
Տես նաև
Գրականություն
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
- ↑ «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիա». www.sci.am. Վերցված է 2019-08-06-ին.
- ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005:
|
- Հունիսի 6 ծնունդներ
- 1879 ծնունդներ
- Ռուսական կայսրությունում ծնվածներ
- Մարտի 7 մահեր
- 1948 մահեր
- Մոսկվա քաղաքում մահացածներ
- Երևան քաղաքում թաղվածներ
- Լայպցիգի համալսարանի շրջանավարտներ
- ԵՊՀ դասախոսներ
- ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Հայ քիմիկոսներ
- Քիմիական գիտությունների դոկտորներ
- Հայ պրոֆեսորներ
- ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամներ
- Մյունխենի համալսարանի շրջանավարտներ