«Աստիճան (երկրաչափություն)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

08:29, 16 Հուլիսի 2012-ի տարբերակ

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Աստիճան

Աստիճան, րոպե, վայրկյան, ընդունված չափման միավորներ են հարթ անկյունների չափման համար: Ինչպես նաև այս միավորները օգտագործվում են քարտեզագության մեջ Երկրի մակերևույթին կամայական կետի կոորդինատների բնութագրության համար:

Աստիճան

Աստիճան, նշանակվում է՝ °: Մեկ պտույտը հավասար է 360°: Ուղիղ անկյունը ունի 90°, իսկ փռված անկյունը՝ 180°:

Շրջանագծի բաժանումը 360° հորինել են աքադացիները (Բաբելոն):

1° = ${\frac {\pi }{180}}$ ռադիան ≈ 0,017453293 ռադիան
1° = ${\frac {1}{360}}$ պտույտ ≈ 0,002777 պտույտ
1° = ${\frac {400}{360}}$ գրադ ≈ 1,111111 գրադ

Րոպեներ և վայրկյաններ

Ինչպես և ժամը ժամանակի չափման դեպքում, այնպես էլ աստիճանը բաժանում են 60 րոպեների (նշանակվում է ′), իսկ րոպեն՝ 60 վայրկյանի (նշանակվում է՝ ″): Այսպիսի բաժանման արմատները տանում են Հին Բաբելոն, որտեղ օգտագործվում էր վաթսունական հաշվարկի համակարգ:

1′ = ${\frac {1^{\circ }}{60}}$ ≈ 2,9088821×10⁻⁴ ռադիան
1″ = ${\frac {1^{\circ }}{3600}}$ ≈ 4,8481368×10⁻⁶ ռադիան

Անկյան վայրկյան

Անկյան վայրկյան (անգլ.՝ arcsecond, arc second, as, second of arc; հոմանիշներ՝ կորի վայրկյան, վայրկյան կորի), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին^[1]:

Օգտագործումը

Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է աստղագիտության մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ: Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ ուղիղ ծագման չափման համար) օգտագործվում է «վայրկյան» միավորը (նշանակումը ^վ): Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1^վ = 15″^[2]:

Երբեմն անկյունային վայրկյանը (և նրա ածանցյալ միավորները) սխալմամբ անվանում են արկվայրկյան^[3], որը հանդիսանում է պարզ տառադարձում անգլ.՝ arcsecond:

Ածանցյալ միավորներ

ՍԻ միջազգային միավորների համակարգի նման, անկյան վայրկյանի հետ միասին օգտագործվում են նրա ածանցյալ միավորները՝ միլիվայրկյան (անգլ.՝ milliarcseconds, mas), միկրովայրկյան (անգլ.՝ microarcseconds, µas) և պիկովայրկյան (անգլ.՝ picoarcseconds, pas): Նրանք չեն մտնում ՍԻ համակարգ (ՍԻ-ում ներառված են միլիռադիան և միկրոռադիան), սակայն թույլատրված են օգտագործման^[1]. Սակայն, համաձայն ԳՈՍՏ 8.417-2002, հարթ անկյան միավորների անվանումները և նշանակումները (աստիճան, րոպե, վայրկյան) չի թույլատրվում օգտագործել նախածանցներով^[4], դրա հետ կապված ածանցյալ մեծությունները կամ պետք է օգտագործվեն ՍԻ համակարգի միավորների հետ (միլիռադիան և այլն), կամ անկյան վայրկյաններին, կամ նշանակվեն ելքային միավորներով(անգլ.՝ mas, µas, pas համապատասխանաբար):

**Տարբեր անկյան չափման միավորների կապը**
միավոր	մեծություն	նշանակում	կրճատում	ռադիան (մոտավոր)
աստիճան	1/360 շրջանագծի	°	deg	17.4532925 mrad
րոպե	1/60 աստիճան	′	arcmin, amin, ${\hat {'}}$ , MOA	290.8882087 µrad
վայրկյան	1/60 րոպե	″	arcsec	4.8481368 µrad
միլիվայրկյան	1/1000 վայրկյան		mas	4.8481368 nrad
միկրավայրկյան	1 × ×10⁻⁶ վայրկյան		μas	4.8481368 prad

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 «Ոչ-ՍԻ համակարգի միավորներ, որոնք ընդունված են օգտագործման համար Միջազգային Միավորների Համակարգում». ՍԻ բրոշյուր (8-րդ հր.) (անգլերեն). Bureau International des Poids et Mesures — ՍԻ համակարգի նկարագիրը Միջազգայի չափերի և կշիռների բյուրոյի կայքում. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)
↑ «Ժողովածու. Որոշ արտահամակարգային միավորներ». ASTROLAB. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)
↑ «Անգլերեն "arcsecond" բառի բառարանային բացատրությունը» (անգլերեն). ProZ.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)
↑ «ԳՈՍՏ 8.417-2002. Չափումների միասնականության ապահովման պետական համակարգ. Մեծությունների միավորներ. Գործում է՝ 1 սեպտեմբերի 2003:». Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ ՓԲ. 2003. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

Տես նաև

[BIPM1-1] 1,0 ^1,1 «Ոչ-ՍԻ համակարգի միավորներ, որոնք ընդունված են օգտագործման համար Միջազգային Միավորների Համակարգում». ՍԻ բրոշյուր (8-րդ հր.) (անգլերեն). Bureau International des Poids et Mesures — ՍԻ համակարգի նկարագիրը Միջազգայի չափերի և կշիռների բյուրոյի կայքում. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)

[2] «Ժողովածու. Որոշ արտահամակարգային միավորներ». ASTROLAB. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)

[3] «Անգլերեն "arcsecond" բառի բառարանային բացատրությունը» (անգլերեն). ProZ.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-23-ին. Վերցված է 23 դեկտեմբեր 2007-ին. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |coauthors= and |datepublished= (օգնություն)

[4] «ԳՈՍՏ 8.417-2002. Չափումների միասնականության ապահովման պետական համակարգ. Մեծությունների միավորներ. Գործում է՝ 1 սեպտեմբերի 2003:». Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ ՓԲ. 2003. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 19. / Տող 19. @@
 == Անկյան վայրկյան ==
 [[Պատկեր:Arcsecond and football.png|thumb|Մեկ անկյան վայրկյանը մոտավորապես համապատասխանում է այն անկյանը, որի տակ երևում է [[ֆուտբոլային գնդակ]]ը մոտ 45 [[կիլոմետր]] հետավորությունից]]
-'''Անկյան վայրկյան''' ({{lang-en|arcsecond}}, {{lang-en|arc second}}, {{lang-en|as}}, {{lang-en|second of arc}}; հոմանիշներ՝ '''կորի վայրկյան''', '''վայրկյան կորի'''), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին<ref name="BIPM1">
+'''Անկյան վայրկյան''' ({{lang-en|arcsecond, arc second, as, second of arc}}; հոմանիշներ՝ '''կորի վայրկյան''', '''վայրկյան կորի'''), փոքր անկյունների արտահամակարգային աստղագիտական չափման միավոր, համարժեք է հարթ անկյան վայրկյանին<ref name="BIPM1">
 {{cite web
  | author        =
@@ Տող 38. / Տող 38. @@
 === Օգտագործումը ===
-Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է [[աստղագիտություն|աստղագիտության]] մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ: Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ [[Երկնային կոորդինատային համակարգեր#Ուղիղ ծագում|ուղիղ ծագման]] չափման համար) օգտագործվում է «[[վայրկյան]]» միավորը (նշանակումը <sup>վ</sup>): Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1<sup>վ</sup> = 15″.<ref>
+Անկյան վայրկյանը (նշանակումը՝ ″) օգտագործվում է [[աստղագիտություն|աստղագիտության]] մեջ հարթ անկյունների չափման ժամանակ: Անկյունների ժամային միավորներով չափման ժամանակ (մասնավորապես՝ [[Երկնային կոորդինատային համակարգեր#Ուղիղ ծագում|ուղիղ ծագման]] չափման համար) օգտագործվում է «[[վայրկյան]]» միավորը (նշանակումը <sup>վ</sup>): Այս մեծությունների հարաբերությունը որոշվում է հետևյալ բանաձևով՝ 1<sup>վ</sup> = 15″<ref>
 {{cite web
  | author        =
@@ Տող 53. / Տող 53. @@
  | archiveurl    = http://www.webcitation.org/619Pz8ZYB
  | archivedate   = 2011-08-23
-}}</ref>
+}}</ref>:
 Երբեմն անկյունային վայրկյանը (և նրա ածանցյալ միավորները) ''սխալմամբ անվանում են արկվայրկյան''<ref>
@@ Տող 73. / Տող 73. @@
 === Ածանցյալ միավորներ ===
-[[Միջազգային միավորների համակարգ|ՍԻ միջազգային միավորների համակարգի]] նման, անկյան վայրկյանի հետ միասին օգտագործվում են նրա ածանցյալ միավորները՝ միլիվայրկյան ({{lang-en|milliarcseconds}}, {{lang-en2|mas}}), միկրովայրկյան ({{lang-en|microarcseconds}}, {{lang-en2|µas}}) և պիկովայրկյան ({{lang-en|picoarcseconds}}, {{lang-en2|pas}}): Նրանք չեն մտնում ՍԻ համակարգ (ՍԻ-ում ներառված են միլիռադիան և միկրոռադիան), սակայն թույլատրված են օգտագործման<ref name="BIPM1" />.
+[[Միջազգային միավորների համակարգ|ՍԻ միջազգային միավորների համակարգի]] նման, անկյան վայրկյանի հետ միասին օգտագործվում են նրա ածանցյալ միավորները՝ միլիվայրկյան ({{lang-en|milliarcseconds, mas}}), միկրովայրկյան ({{lang-en|microarcseconds, µas}}) և պիկովայրկյան ({{lang-en|picoarcseconds, pas}}): Նրանք չեն մտնում ՍԻ համակարգ (ՍԻ-ում ներառված են միլիռադիան և միկրոռադիան), սակայն թույլատրված են օգտագործման<ref name="BIPM1" />.
 Սակայն, համաձայն ԳՈՍՏ 8.417-2002, հարթ անկյան միավորների անվանումները և նշանակումները (աստիճան, րոպե, վայրկյան) ''չի թույլատրվում օգտագործել նախածանցներով''<ref>
 {{cite journal
@@ Տող 81. / Տող 81. @@
 |year = 2003
 }}
-</ref>, դրա հետ կապված ածանցյալ մեծությունները կամ պետք է օգտագործվեն ՍԻ համակարգի միավորների հետ (միլիռադիան և այլն), կամ անկյան վայրկյաններին, կամ նշանակվեն ելքային միավորներով({{lang-en2|mas}}, {{lang-en2|µas}} և {{lang-en2|pas}} համապատասխանաբար):
+</ref>, դրա հետ կապված ածանցյալ մեծությունները կամ պետք է օգտագործվեն ՍԻ համակարգի միավորների հետ (միլիռադիան և այլն), կամ անկյան վայրկյաններին, կամ նշանակվեն ելքային միավորներով({{lang-en|mas, µas, pas}} համապատասխանաբար):
 {|align=center cellpadding=1 cellspacing=0 border=1