«Մասնակից:Valen1988/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 117. | Տող 117. | ||
{{ՎՊԵ}} |
{{ՎՊԵ}} |
||
<gallery> |
|||
2013-03-03 21-15-34-gde-casserole-5c-10f-10d-16o-ann.jpg|Նկարագրություն1 |
|||
</gallery> |
08:05, 20 Հոկտեմբերի 2020-ի տարբերակ
http://ru.texthandler.com/text-tools/letter-case-converter/ http://www.shrinkpictures.com/ (ինվ. 883)
Երկիր Terra | |
---|---|
Երկրի լուսանկարը՝ կատարված 2015 թվականի հուլիսի 6-ին Deep Space Climate Observatory տիեզերանավից | |
Հիմնական տվյալներ | |
Հայտնաբերվել է | թ. |
Բացարձակ մեծություն (H) | −2,6[1] - 5,7[2][3] |
Հեռավորությունը Արեգակից | 150000000 կմ |
Արբանյակներ | Լուսին |
Ուղեծրային տվյալներ | |
Պերիհելին | 147 098 290 կմ 0,98329134 ա. մ.[комм. 1] |
Ապոհելին | 152 098 232 կմ (1,01671388 ա. մ.)[4] |
Մեծ կիսաառանցք | 149 598 261 կմ (1,00000261 ա. մ.)[5] |
Էքսցենտրիսիտետ | 0,01671123[5][6] |
Սիդերիկ պարբերություն | 365,256366004 дней 365 օր 6 ժամ 9 րոպե 10 վայրկյան[7] |
Ուղեծրային արագություն | 29,783 կմ/վայրկյան 107 218 կմ/ժամ[6] |
Թեքվածություն | 7,155° (Խավարածրի նկատմամբ) 1,57869° (Արեգակի հասարակածի նկատմամբ) |
Ծագման անկյան երկայնություն | 348,73936°[6] |
Պերիկենտրոնի արգումենտ | 114,20783°[6] |
Ֆիզիկական հատկանիշներ | |
Սեղմվածություն | 0,0033528[6] |
Շառավիղ | 6371,0 կմ[6] |
Հասարակածային շառավիղ | 6378,1 կմ[6] |
Բևեռային շառավիղ | 6356,8 կմ[6] |
Մակերևույթի մակերես | 510 072 000 կմ²[8][9] 148 940 000 կմ² ցամաք (29,2 %)[8] 361 132 000 կմ² ջուր (70,8 %)[8] |
Ծավալ | 10,8321×1011 կմ³[6] |
Զանգված | 5,9726×1024 կգ (3×10−6 M☉)[6] |
Միջին խտություն | 5,5153 գ/սմ³[6] |
Հասարակածային մակերևութային ձգողություն | 9,780327 մ/վրկ² (0,99732 g)[6] |
Հասարակածային պտույտի արագություն | 1674,4 կմ/ժամ (465,1 մ/վրկ)[10] |
2-րդ տիեզերական արագություն | 4,25 կմ/վ[4] |
Պտույտի պարբերություն | 0,99726968 օր (23h 56m 4,100s) — սիդերիկ պտույտ[11], 24 ժամ |
Առանցքի թեքում | 23°26’21",4119[7] |
Ալբեդո | 0,306 (Բոնդ)[6] 0,367 (եկրաչափական)[6] |
Մթնոլորտային տվյալներ | |
Քիմիական կազմ | 78,08 % - Ազոտ 20,95 % - Թթվածին 0,93 % - Արգոն 0,04 % - Ածխաթթու գազ[12] 1 % ջրային գոլորշի |
Երկիր (լատին․՝ Terra), Արեգակնային համակարգի երրորդ մոլորակն է՝ ըստ Արեգակից ունեցած հեռավորության: Մեծությամբ հինգերորդ է Արեգակնային համակարգում: Երկրային խմբի մոլորակներից ամենամեծն է տրամագծով, զանգվածով ու խտությամբ:
Երբեմն հիշատակվում է որպես Աշխարհ, Երկնագույն մոլորակ[13][14][15], նաև Տերրա (լատին․՝ Terra): Մարդուն հայտնի միակ մարմինն է Արեգակնային համակարգում և ընդհանրապես ողջ Տիրեզերքում, որտեղ կյանք կա:
┌───────────────────────────────────────┘
Գիտական տվյալները ցույց են տալիս, որ Երկիրը ձևավորվել է արեգակնային՝ նիբուլյար միգամածությունից մոտավորապես 4,54 միլիարդ տարի առաջ[16] և հենց այդ ժամանակ էլ «ընդունեց» միակ բնական արբանյակին՝ Լուսնին: Կյանքը Երկրի վրա ենթադրաբար առաջացել է 4.25 միլիարդ տարի առաջ[17], այսինքն գրեթե անմիջապես նրա առաջացման պահից: Այդ պահից սկսած Երկրի կենսոլորտը զգալիորեն փոփոխության է ենթարկել մթնոլորտին ու այլ աբիոտիկ գործոններին՝ պայմանավորելով աէորոբ օրգանիզմների աճն ու զարգացումը, ինչպես նաև օզոնային շերտի ձևավորումը, որը Երկրի մագնիսական դաշտի հետ միասին թուլացնում է Արևի վտանգավոր ճառագայթումը[18]՝ միաժամանակ պահպանելով կյանքի գոյությունը Երկրի վրա: Ճառագայթումը, որը պայմանավորված է հենց երկրակեղևից, ժամանակի ընթացքում զգալիորեն նվազել է շնորհիվ ռադիոնուկլիդների աստիճանական տարրալուծման: Երկրի երկրակեղևը բաժանված է մի քանի հատվածների, որոնց անվանում են տեկտոնական սալեր. վերջիններս շարժվում են մեկ տարվա ընթացքում մի քանի սանտիմետր: Երկրի կազմության, կառուցվածքի և զարգացման օրինաչափություններով զբաղվում է երկրաբանություն գիտությունը:
Երկրագնդի մակերևույթի մոտավորապես 70,8 % զբաղեցնում է Համաշխարհային օվկիանոսը[19], մնացած մասը զբաղեցնում են մայրցամաքներն ու կղզիները: Մայրցամաքներում գտնվում են գետերը, լճերը, ստորերկրյա ջրերն ու սառցադաշտերը, որոնք Համաշխարհային օվկիանոսի հետ միասին կազմում են Երկրի ջրոլորտը: Հեղուկ ջուրը, որն անհրաժեշտ է բոլոր տեսակի կենդանի օրգանիզմների համար, գոյություն չունի Արեգակնային համակարգի ոչ մի մոլորակի մակերևույթների վրա, բացի Երկիր մոլորակից: Երկրի բևեռները պատված են սառցե պատյանով, որն իրենից ներկայացնում է ծովային սառույց. այն իր մեջ ներառում է Արկտիկայի և Անտարկտիկայի ծովային սառույցը:
Երկրի ներքին կառուցվածքը բազմազան է ու բավականին ակտիվ: Այստեղ է գտնվում բավականին հաստ շերտով ու մածուցիկ նյութը՝ մանթիան (միջնապատյան): Վերջինս տարածվում է հեղուկ վիճակում գտնվող արտաքին միջուկի վրա, որը համարվում է Երկրի մագնիսական դաշտի հիմնական աղբյուրը: Իսկ արտաքին միջուկն էլ տարածվում է ներքին միջուկի վրա, որը պինդ վիճակում է գտնվում ու, հավանաբար, կազմված է երկաթից ու նիկելից[20]: Երկրի երկրաֆիզիկական առանձնահատկության և նրա ուղեծրային շարժման հետևանքով Երկրի վրա կյանքը պահպանվել է հընթացս վերջին 3.5 միլիարդ տարիների: Ըստ տարբեր հաշվարկների Երկիրը կկարողանա պահպանել կենդանի օրգանիզմների գոյության պայմանները էլի 0.5-2.3 միլիարդ տարի[21][22][23]:
Երկիրը փոխազդեցության (ձգողականության) մեջ է գտնվում տիեզերական տարածության ուրիշ օբյեկտների հետ, այդ թվում Արեգակի ու Լուսնի: Երկիրը պտտվում է Արեգակի շուրջը. ընդ որում մեկ ամբողջական շրջապտույտը կազմում է 365.26 օր, որն անվանում են սիդերիկ պարբերություն: Երկրի պտույտի առանցքը թեքված է 23.44° անկյունով ուղեծրային հարթության նկատմամբ, որի հետևանքով սեզոնային փոփոխություններ են առաջանում Երկրի մակերևույթի վրա մեկ արևադարձային տարվա տարվա ընթացքում, որը կազմում է 365.24 արևային օր: Մեկ օրը Երկիր մոլորակի վրա այսօր կազմում է մոտավորապես 24 ժամ[6][24]: Լուսինն իր ուղեծրով Երկրի շուրջը սկսել է պտտվել մոտավորապես 4.53 միլիարդ տարի առաջ: Լուսնի ձգողականության հետևանքով Երկրի վրա առաջանում են օվկիանոսային մակընթացություններն ու տեղատվությունները: Ինչպես նաև Լուսինը կայունացնում է Երկրի առանցքի թեքությունը և աստիճանաբար դանդաղեցնում է Երկրի պտույտը[25][26][27]: Մի քանի տեսություններ ենթադրում են, որ աստերոիդների (աստղակերպեր) դեպի Երկիր անկման հետևանքով առաջացել են շրջակա միջավայրի մեծ փոփոխություններ, այդ թվում և կենդանի օրգանիզմների զանգվածային ոչնչացման երևույթներ[28]:
Երկիրը տուն է հանդիսանում միլոնավոր տեսակի կենդանի օրգանիզմների համար, այդ թվում և մարդու[29]: Երկրի տարածքը բաժանված է մոտավորապես 195 անկախ պետությունների միջև, որոնք համագործակցում են միմյանց հետ: Մարդկային մշակույթը ստեղծել է աշխարհստեղծման մի շարք պատկերացումներ, որոնցից են Հարթ Երկիրը, Կոորդինատների երկրակենտրոն համակարգը, Գայայի հիպոթեզը և այլն, ըստ որոնց Երկիրը համարվում է միասնական սուպերօրգանիզմ[30]:
Երկրի պատմություն
Արեգակնային համակարգի և Երկիր մոլորակի առաջացման մասին ժամանակակից գիտական ենթադրություններից մեկը կոչվում է «Երկրի առաջացման միգամածային վարկած»: Ըստ այդ հիպոթեզի Արեգակնային համակարգը ձևավորվել է միջաստղային փոշուց և գազերից կազմված ամպից՝ միգամածությունից[31]: Ամպը կազմված է եղել հիմնական երկու գազերից՝ ջրածնից և հելիումից, որոնք առաջացել են Մեծ պայթյունի հետևանքով, ինչպես նաև ավելի ծանր քիմիական տարրերից, որոնք առաջացել են գերնոր աստղերի պայթյունի հետևանքով: Մոտավորապես 4.5 միլիարդ տարի առաջ միգամածությունը սկսվել է սեղմվել, որը, հնարավոր է առաջացալել է մի քանի լուսատարի հեռավորության վրա գտնվող գերնոր աստղերի պայթյունի հարվածային ալիքից: Երբ միգամածությունը սկսել է կրճատվել, նրա իմպուլսի մոմենտը, ձգողականությունն ու իներցիան տափակացրել են նրան ուղղահայաց առանցքի նկատմամբ: Դրանից հետո կոտրատված մասերը ձգողականության ուժի ներգործության շնորհիվ սկսեցին բախվել միմյանց, միաձուլվել՝ առաջացնելով առաջին մոլորակակերպերին[32]:
Մոլորակակերպերի աճանստվածքի հետևանքով փոշին, գազն ու մնացած բեկորները, որոնք մնացել էին Արեգակնային համակարգի ձևավորումից հետո, սկսեցին ձուլվել միմյանց ու ավելի մեծ օբյեկտներ դարձան՝ առաջացնելով մոլորակները[33]: Երկրի ձևավորման մոտավոր ժամանակը սկսվել է 4,54±0,04 միլիարդ տարի[34]: Մոլորակի ձևավորման ամբողջ պրոցեսը տևել է մոտավորապես 10-ից 20 միլիոն տարի:
Լուսին ձևավորվել է ավելի ուշ, մոտավորապես 4,527±0,01 միլիարդ տարի առաջ[35], չնայած վերջինիս առաջացման պատճառը ցայսօր էլ վիճարկելի է: Հիմնական գիտաենթադրությունը փաստում է, որ այն առաջացել է Երկրի վրա առաջացած հարվածի հետևանքով առաջացած նյութերի աճանստվածքից[36], ընդ որում, հարվածող մարմնի չափերը մոտ են Մարս մոլորակի չափերին[37], որի 10-12 % երկրային ծագման նյութ է եղել[38]: Ընդ որում հարվածի ժամանակ ավելի շատ էներգիա է անջատվել, քան դինոզավրերի վերացման ժամանակ տեղի ունեցած հարվածից[39]: Դա հերիք էր, որպեսզի Երկրի ներքին շերտերը գոլորշանային: Մանթիայի մի մասը թափանցեց Երկրի ուղեծիր. սա հուշում է, որ Լուսնի կառուցվածքում կա մետաղ: Ծանրության ուժի շնորհիվ դուրս մղված նյութն ընդունեց գնդաձև տեսք և ձևավորվեց Լուսինը:
Պրոտոերկիրտ մեծանում է աճանստվածքի շնորհիվ և այնքան է շիկանում, որ սկսում են հալվել մետաղներն ու միներալները: Երկաթը, ինչպես նաև երկրաքիմիական առումով դրան ազգագից այլ տարրերը, որոնք ունեին ավելի բարձր խտություն, քան սիլիկատներն ու ալյումասիլիկատները, իջնում են դեպի Երկրի կենտրոն[40]: Այս երևույթը հանգեցրեց Երկրի ներքին շերտերի տրոհման՝ միջնապատյանի և միջուկի, ընդ որում դա եղավ Երկրի ձևավորումից 10 միլիոն տարի հետո[41]: Երկրակեղևից գազերի արտահոսքը և ակտիվ հրաբխականությունը հանգեցրին առաջնային մթնոլորտի ստեղծմանը: Գոլորշու հեղուկացումը, որն ուժեղացել էր գիսաստղերի և աստղակերպերի կողմից բերված սառույցից, հանգեցրեց օվկիանոսների առաջացմանը[42]: Երկրի մթնոլորտը այդ ժամանակ կազմված էր թեթև տարրերից՝ ջրածին և հելիում[43], սակայն զգալի շատ ածխաթթու գազ էր պարունակում, քան այսօր, իսկ դա պաշտպանում էր օվկիանեսների սառցակալելուց, քանի որ Արևեգակի լուսատվությունը այդ ժամանակ չէր գերազանցում 70 %-ը այսօրվա վիճակից[44]: Մոտավորապես 3,5 միլիարդ տարի առաջ ձևավորվել է Երկրի մագնիսական դաշտը, որը դադարեցրեց արեգակնային քամիների կողմից մթնոլորտի դատարկեցումը[45]:
Մոլորակի մակերևույթը մշտապես փոփոխության է ենթարկվել հարյուրմիլիոնավոր տարիների ընթացքում՝ մայրցամաքները հայտնվել են և ավերվել, տեղափոխվել են մակերևույթով մեկ, պարբերաբար հավաքվել ու դարձել են սուպերմայրցամաք, հետո կրկին տեղափոխվել: Մոտավորապես 750 միլիոն տարի առաջ կոտրատվել է Ռոդինիան, հետո Պաննոտիան (600-540 միլիոն տարի առաջ), իսկ հետո վերջին սուպերմայրցամաքը՝ Պանգեան, որը կոտրատվել է 180 միլիոն տարի առաջ[46]:
Երկրաժամանակագրական աղյուսակ
Երկրաժամանակագրական աղյուսակը Երկրի պատմության երկրաբանական աղյուսակն է, որն օգտագործվում է երկրաբանությունում և հնէաբանությունում. այն յուրօրինակ օրացույց է: Առաջին անգամ ֆաներոզոյի երկրաժամանակագրական աղյուսակն առաջարկել է անգլիացի երկրաբան Արթուր Հոլմսը 1938 թվականին[47]: Ֆաունայի մնացորդների բացակայության պատճառով մինչքեմբրի ժամանակաշրջանի երկրաժամանակագրական աղյուսակը կազմված է հիմնականում տարբեր մայրցամաքների ապարների բացարձակ տարիքի հիման վրա[47]:
Երկրի պատմությունը բաժանվում է տարբեր ժամանակահատվածների: Դրանց սահմանները համընկնում են կարևորագույն փոփոխությունների հետ:
Ֆաներոզոյի էրաների միջև սահմանները կարևորագույն էվոլյուցիոն իրադարձության՝ մասշտաբային բնաջնջման հետ է կապված: Պալեոզոյը մեզոզոյից բաժանվում է Երկրի պատմության ամենամեծ՝ պերմի բնաջնջումով: Իսկ մեզոզոյը կայնոզոյից բաժանվում է կավճապալեոգենի բնաջնջմամբ[комм. 2].
Կայնոզոյան ժամանակաշրջանը բաժանվում է երեք հատվածի՝ պալեոգեն, նեոգեն և չորրորդական (անտրոպոգեն): Այս փուլերը, իրենց հերթին, բաժանվում են երկրաբանական դարաշրջանների՝ պալեոցեն, էոցեն և օլիգոցեն: Նեոգենը՝ միոցեն և պլիոցեն: Անտրոպոգենն իր մեջ ներառում է պլեյստոցենն ու հոլոցենը:
Կյանքի առաջացում և էվոլյուցիա
Գոյություն ունի Երկրի վրա կյանքի ծագման մի շարք տեսություններ: Մոտավորոպես 3,5-3,9 միլիարդ տարի առաջ հայտնվել է «վերջին ունիվերսալ ընդհանուր համապարփակ նախնին», որից, արդյունքում առաջացել են բոլոր կենդանի օրգանիզմները Երկրի վրա[48][49][50]:
Ֆոտոսինթեզի առաջացումը թույլ տվեց կենդանի օրգանիզմներին օգտագործել արեգակնային էներգիան: Այն հանգեցրեց մթնոլորտում թթվածնի ավելացման, որը սկսվեց 2,5 միլիորադ տարի առաջ[51], իսկ վերին շերտերում՝ օզոնի առաջացմանը: Մանրագույն բջիջների սիմբիոզը հանգեցրեց առավել բարդ՝ կորիզավորների առաջացմանը[52]: Մոտավորապես 2,1 միլիարդ տարի առաջ հայտնվեցին բազմաբջիջ օրգանիզմները, որոնք շարունակեցին ընտելանալ շրջակա միջավայրի պայմաններն[53]: Շնորհիվ այն հանգամանքի, որ օզոնային շերտը սկսեց կլանել ուլտրամանուշակագույն ճառագայթումը, Երկրի մակերևույթին սկսվեծ կյանքի տարածումը[54]:
1960 թվականին առաջ է քաշվել Երկի-ձնագնդի վարկածը, ըստ որի, 750 և 580 միլիոն տարի առաջվա միջակայքում Երկիրն ամբողջովին պատված էր սառույցով: Այդ հիպոթեզը բացատրում է քեմբրյան պայթյունը, որի շնորհիվ , 542 միլիոն տարի առաջ բազմաբջիջ էակների թիվը զգալիորեն ավելացավ մոլորակի վրա[55]: Ներկա դրությամբ այս հիպոթեզը հաստատված է համարվում[56][57]: Հարվարդի համալսարանից Ֆրենսիս Մաքդոնալդը նշում է.
«Սա առաջին դեպքն է, երբ ցույց է տրված, որ սառցե «Sturtian» դարաշրջանում սառույցը հասել է մինչև արևադարձային լայնություններ: Ըստ մեր տվյալների՝ այս սառցապատումը տևել է ավելի քան 5 միլիոն տարի:»
Շուրջ 1200 միլիոն տարի առաջ Երկրի վրա հայտվեցին առաջին ջրիմուռները, իսկ մոտավորապես 450 միլիոն տարի առաջ՝ առաջին բարձրակարգ բույսերը[58]: Անողնաշար կենդանիները հայտնվել են էդիակարիան հատվածում[59], իսկ ողնաշարավորները՝ քեմբրյան պայթյունի ժամանակ՝ մոտավորապես 525 միլիոն տարի առաջ[60]:
Քեմբրյան պայթյունից հետո եղել է թվով հինգ զանգվածային բնաջնջում[61]: Ամենազանգվածայինը Երկրի պատմության մեջ եղել է պերմի ավարտին[62], հընթացս որի բնաջնջվեց Երկրի կենդանի օրգանիզմների 90 %[63]: Պերմի ժամանակաշրջանի աղետից հետո ամենատարածված երկրային ողնաշարավոր կենդանիները դարձան արխոզավրերը[64], որոնցից առաջացան դինոզավրերը՝ տրիասի ժամանակաշրջանի վերջում: Այս կենդանիները գերակշռել են Երկրի վրա յուրայի և կավժի շրջանում[65]: 65 միլիոն տարի առաջ սկսվեց կավիճ-պալեոգենի բնաջնջումը, որն, ըստ էության, առաջացել է երկնաքարի հարվածի հետևանքով: Դրա պատճառով վերացան դինոզավրերը և այլ խոշոր սողունները, սակայն ողջ մնացին որոշ կաթնասուններ[66], որոնք հիմնականում միջատակերերի դասին էին պատկանում, ինչպես նաև ողջ մնացին որոշ թռչուններ՝ դինոզավրերի էվոլյուցիայից առաջացած[67]: Առաջիկա 65 միլիոն տարիներին առաջացան հսկայական թվով կաթնասուններ, իսկ մի քանի միլոն տարի առաջ նաև ի հայտ եկան մարդանման կապիկները, որոնք կարողացան ուղիղ քայլել[68]: Դա թույլ տվեց, որ նրանք գործիքներ օգտագործեն և շփվեն միմյանց հետ, ինչը օգնեց սնունդ հայթայթելուն: Երկրագործության առաջացումը, հետո նաև քաղաքակրթության ծնունդը կարճ ժամանակում մարդկանց թույլատրեց Երկրում գործունեություն ծավալել՝ որպես կյանքի ուրիշ ձև[69], ինչպես նաև ազդել բնության և տեսակների վրա:
Վերջին սառցե դարաշրջանը սկսվել է 40 միլիոն տարի առաջ, որի գագաթնակետը եղավ պլեյստոցենի ժամանակ՝ 3 միլիոն տարի առաջ: Հյուսիսային կիսագնդում վերջին սառցապատումն ավարտվել է 10 հազար տարի առաջ[70]:
Երկրի կառուցվածք
Երկիրը դասվում է Երկրային տիպի մոլորակների շարքին և, ի տարբերություն հսկա կամ գազային մոլորոկների, ինչպես օրինակ Յուպիտերն է, ունի կարծր մակերևույթ: Երկրային տիպի չորս մոլորոկներից Երկիրն ամենամեծն է և՛ չափերով, և՛ զանգվածով: Բացի այդ, Երկիրն այդ չորս մոլորակբների մեջ նաև ամենամեծ խտությունն ունի, մակերևութային գրավիտացիան և մագնիսական դաշտը[71]: Սա միակ հայտնի մոլորակն է, որն ունի ակտիվ տեկտոնիկա[72]:
Недра Земли делятся на слои по химическим и физическим (реологическим) свойствам, но в отличие от других планет земной группы, Земля имеет ярко выраженное внешнее и внутреннее ядро. Наружный слой Земли представляет собой твёрдую оболочку, состоящую главным образом из силикатов. От мантии она отделена границей с резким увеличением скоростей продольных сейсмических волн — поверхностью Мохоровичича[73]. Твёрдая кора и вязкая верхняя часть мантии составляют литосферу[74]. Под литосферой находится астеносфера, слой относительно низкой вязкости, твёрдости и прочности в верхней мантии[75].
«գիշատիչ-ռիզոտոմները
11111[Ն 1]։
Նշումներ
- ↑ Երկիրը գեոիդ է
Ծանոթագրություններ
- ↑ Մալամա, Ա. (2011). «Մոլորակների մագնիտուդը». Երկինքը և աստղադիտակները. 121(1): 51–56.
- ↑ «Մերկուրիի փաստերի թերթը». ՆԱՍԱ-ի Գոդարդի տիեզերական թռիչքների կենտրոնը. 30 նոյեմբեր 2007. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 28-ին.
- ↑ Էսպանակ, Ֆրեդ (25 հուլիս 1996). «Տասներկու տարվա մոլորակայնի էֆեմերիդներ. 1995–2006». ՆԱՍԱ-ի տեղեկատու հրատարակում 1349. ՆԱՍԱ. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 23-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «nasa
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 5,0 5,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «standish_williams_iau
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «earthfact
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 7,0 7,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «IERS
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 8,0 8,1 8,2 Pidwirny, Michael (2006-02-02). «Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)». University of British Columbia, Okanagan. Վերցված է 2007-11-26-ին.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(օգնություն) - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «CIA
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Allen244
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Allen296
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ «Trends in Atmospheric Carbon Dioxide». Earth System Research Laboratory. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-19-ին.
- ↑ Drinkwater, Mark; Kerr, Yann; Font, Jordi; Berger, Michael (February 2009). «Exploring the Water Cycle of the 'Blue Planet': The Soil Moisture and Ocean Salinity (SMOS) mission» (PDF). ESA Bulletin. European Space Agency (137): 6–15. «A view of Earth, the 'Blue Planet' [...] When astronauts first went into the space, they looked back at our Earth for the first time, and called our home the 'Blue Planet'.»
- ↑ Лебедев Л., Лукьянов Б., Романов А. Сыны голубой планеты. — Издательство политической литературы, 1971. — 328 с.
- ↑ Герман Титов. Голубая моя планета. — Воениздат, 1973. — 240 с.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «age_earth
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Կաղապար:НФЭ
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Harrison 2002
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Կաղապար:Из
- ↑ Войткевич В. Г. Строение и состав Земли // Происхождение и химическая эволюция Земли / под ред. Л. И. Приходько. — М.: Наука, 1973. — С. 57-62. — 168 с.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «britt20003
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «carrington3
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «pnas1_24_95763
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «yoder1995
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Lambeck1977
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «touma1994
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Chapront, J. (2002). «A new determination of lunar orbital parameters, precession constant and tidal acceleration from LLR measurements». Astronomy and Astrophysics. 387 (2): 700–709. Bibcode:2002A&A...387..700C. doi:10.1051/0004-6361:20020420.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|coauthors=
ignored (|author=
suggested) (օգնություն) - ↑ И. Лалаянц (1993-08). «Динозавров погубили... космические странники». Вокруг света. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-07-14-ին. Վերցված է 2013-07-13-ին.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «science_241_4872_1441
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ «Дождь и снег появляются благодаря бактериям в облаках» (ռուսերեն). Membrana.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-19-ին.
- ↑ Encrenaz, T. (2004). The solar system (3rd ed.). Berlin: Springer. էջ 89. ISBN 978-3-540-00241-3.
- ↑ P. Goldreich, W. R. Ward (1973). «The Formation of Planetesimals». Astrophysical Journal. 183: 1051–1062. Bibcode:1973ApJ...183.1051G. doi:10.1086/152291.
{{cite journal}}
: Invalid|ref=harv
(օգնություն) - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Goldreich19732
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «age_earth2
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Kleine, Thorsten; Palme, Herbert; Mezger, Klaus; Halliday, Alex N. (2005-11-24). «Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon». Science. 310 (5754): 1671–1674. Bibcode:2005Sci...310.1671K. doi:10.1126/science.1118842. PMID 16308422.
- ↑ R. Canup and E. Asphaug (2001). «Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation». Nature. 412: 708–712.
- ↑ Луна образовалась от колоссального по масштабу столкновения земли с иной планетой? Наука и жизнь. № 8, 2004.
- ↑ Canup, R. M.; Asphaug, E. (Fall Meeting 2001). «An impact origin of the Earth-Moon system». Abstract #U51A-02, American Geophysical Union.
- ↑ «Where did the Moon come from?» (անգլերեն). starchild.gsfc.nasa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-06-14-ին. Վերցված է 2013-06-14-ին. «When young Earth and this rogue body collided, the energy involved was 100 million times larger than the much later event believed to have wiped out the dinosaurs.»
- ↑ Войткевич В. Г. Образование основных оболочек Земли // Происхождение и химическая эволюция Земли / под ред. Л. И. Приходько. — М.: Наука, 1973. — С. 99—108. — 168 с.
- ↑ Charles Frankel, 1996, Volcanoes of the Solar System, Cambridge University Press, pp. 7—8, ISBN 0-521-47770-0
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «watersource
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «Kasting93
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «asp2002
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «physorg20100304
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Murphy, J. B.; Nance, R. D. (1965). «How do supercontinents assemble?». American Scientist. 92: 324–33. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-09-28-ին. Վերցված է 2007-03-05-ին.
{{cite journal}}
: Unknown parameter|deadlink=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ 47,0 47,1 Геохронология // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Futuyma, Douglas J. (2005). Evolution. Sunderland, Massachusetts: Sinuer Associates, Inc. ISBN 0-87893-187-2.
- ↑ Doolittle, W. F. (2000), «Uprooting the tree of life» (PDF), Scientific American, 282 (6): 90–95, doi:10.1038/scientificamerican0200-90, PMID 10710791
- ↑ Glansdorff, N.; Xu, Y; Labedan, B. (2008). «The Last Universal Common Ancestor: Emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner». Biology Direct. 3: 29. doi:10.1186/1745-6150-3-29. PMC 2478661. PMID 18613974.
{{cite journal}}
: CS1 սպաս․ postscript (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ Ariel D. Anbar, Yun Duan1, Timothy W. Lyons, Gail L. Arnold, Brian Kendall, Robert A. Creaser, Alan J. Kaufman, Gwyneth W. Gordon, Clinton Scott, Jessica Garvin и Roger Buick A Whiff of Oxygen Before the Great Oxidation Event?(անգլ.) // Science. — 2007. — Vol. 317. — № 5846. — P. 1903—1906. —
- ↑ Berkner, L. V.; Marshall, L. C. (1965). «On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere». Journal of Atmospheric Sciences. 22 (3): 225–261. Bibcode:1965JAtS...22..225B. doi:10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2.
{{cite journal}}
: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ «Обнаружены самые древние многоклеточные». BBC News. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-10-ին. Վերցված է 2013-02-01-ին.
- ↑ Burton, Kathleen (November 29, 2000). «Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land». NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-22-ին. Վերցված է 2007-03-05-ին.
- ↑ Kirschvink, J. L. (1992). The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study. Cambridge University Press. էջեր 51–52. ISBN 0-521-36615-1.
{{cite book}}
: Unknown parameter|editors=
ignored (|editor=
suggested) (օգնություն) - ↑ Гипотеза Земли-снежка получила прямое подтверждение
- ↑ Steve Bradt (2010-03-04). «Signs of 'snowball Earth'». Harvard Gazette (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015-03-31-ին. Վերցված է 2019-04-13-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadlink=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն); Unknown parameter|subtitle=
ignored (օգնություն) - ↑ «The oldest fossils reveal evolution of non-vascular plants by the middle to late Ordovician Period (~450-440 m.y.a.) on the basis of fossil spores» «Transition of plants to land». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-02-ին.
- ↑ «Metazoa: Fossil Record». Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-22-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadlink=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Shu ; Luo, H-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X-L.; Hu, S-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y. et al. Lower Cambrian vertebrates from south China(անգլ.) // Nature. — 1999. — Т. 402. — № 6757. — С. 42—46. — —
- ↑ Raup, D. M.; Sepkoski, J. J. Mass Extinctions in the Marine Fossil Record(անգլ.) // Science. — 1982. — Т. 215. — № 4539. — С. 1501—1503.
- ↑ Benton M. J. (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. ISBN 978-0500285732.
- ↑ Barry, Patrick L. (2002-01-28). «The Great Dying». Science@NASA. Science and Technology Directorate, Marshall Space Flight Center, NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-16-ին. Վերցված է 2009-03-26-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadlink=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Tanner L.H., Lucas S.G. & Chapman M.G. Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions(անգլ.) // Earth-Science Reviews : journal. — 2004. — Т. 65. — № 1—2. — С. 103—139. — — Архивировано из первоисточника 25 Հոկտեմբերի 2007. Արխիվացված է Հոկտեմբեր 25, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:
- ↑ Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. Blackwell Publishers. xii-452. ISBN 0-632-05614-2.
{{cite book}}
: Unknown parameter|nopp=
ignored (|no-pp=
suggested) (օգնություն) - ↑ Fastovsky D.E., Sheehan P.M. The extinction of the dinosaurs in North America (mis) // GSA Today. — 2005. — Т. 15. — № 3. — С. 4—10. — Архивировано из первоисточника 9 Դեկտեմբերի 2011.
- ↑ Gregory S. Paul. Летучие динозавры = Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. — Princeton: Princeton University Press, 2006. — 272 с. — ISBN 978-0-691-12827-6
- ↑ Gould, Stephan J. The Evolution of Life on Earth (mis) // Scientific American. — 1994.
- ↑ Wilkinson, B. H.; McElroy, B. J. The impact of humans on continental erosion and sedimentation(անգլ.) // Bulletin of the Geological Society of America : journal. — 2007. — Т. 119. — № 1—2. — С. 140—156.
- ↑ Staff. «Paleoclimatology — The Study of Ancient Climates». Page Paleontology Science Center. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-08-22-ին. Վերցված է 2007-03-02-ին.
- ↑ David P. Stern (2007-08-26). «Planetary Magnetism». The Great Magnet, the Earth (անգլերեն). NASA. Վերցված է 2019-08-17-ին.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «science288_5473_2002
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Мохоровичича поверхность // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «BSE_Lito
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Астеносфера // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Արտաքին հղումներ
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Valen1988/Ավազարկղ կատեգորիայում։ |
-
Նկարագրություն1
Քաղվածելու սխալ՝ <ref>
tags exist for a group named "комм.", but no corresponding <references group="комм."/>
tag was found