«Վաղարշակ Ա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վաղարշակ Ա
Մեծ Հայքի Արքա
	Վաղարշակ Օրենսդիր
Իշխանություն	247– 225
Ծնվել է՝	անհայտ
Մահացել է՝	անհայտ
Տոհմ	Արշակունիներ

Դիտել պատմությունը

← Նախորդ տարբ Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

07:40, 16 Հոկտեմբերի 2020-ի տարբերակ

Վաղարշակ Ա (ծննդյան և մահվան թթ. անհայտ), Հայոց արքա (մ.թ.ա. 247-225), Արշակունյաց հարստության հիմնադիրը Հայաստանում^[1]։ Հայոց պատմիչները Վաղարշակին համարում են Պարթևաց Արշակունի թագավոր Արշակ Մեծի (մ.թ.ա. 248/247 – մոտ մ.թ.ա. 211)^[1] կամ Միհրդատ Ա Մեծի (մ.թ.ա. 171 - մ.թ.ա. 198/137) եղբայրը։ Վերջինիս օգնությամբ 31 տարի գահակալելով Հայաստանում՝ Վաղարշակ Ա-ն մայրաքաղաքն ու գահանիստը դարձրել է Մծբինը։

Վաղարշակ Ա-ն ըստ Մովսես Խորենացու

Ըստ Մովսես Խորենացու Վաղարշակ Ա-ն գահակալել է 22 տարի^[2]:

Մովսես Խորենացին Վաղարշակին է վերագրում վարչական, քաղաքական, ռազմական, տնտեսական և մշակութային բազմաթիվ բարենորոգումներ։ Վաղարշակ Ա-ի կառավարման ժամանակ իր տերության կազմի մեջ էին մտնում նաև Ատրպատականը և Հյուսիսային Միջագետքը։ Նրա օրոք են իշխանական տիտղոսներ և տիրույթներ ստացել մի շարք տոհմեր, մասնավորապես՝ Բագրատունիները, Գնունիները, Առանշահիկները և այլն։ Վաղարշակ Ա-ն պատերազմել և հաղթել է Փոքր Ասիայի թագավորներից մեկին՝ Մորփյուղիկեսին:

Վաղարշակ Ա-ին հաջորդել է իր որդին՝ Արշակ Ա-ն։ Վաղարշակի կարգադրությամբ է ասորի քուրմ Մար Աբաս Կատինան Նինվեից բերել Հայոց հին պատմությունը և բաբելոնյան աղբյուրների հիման վրա գրել իր «Հայոց Պատմությունը»^[1]։

Հակասությունները Վաղարշակ Ա-ի շուրջ

Ըստ Սեբեոսի Արշակ Մեծի որդիներն էին՝ Արշակ Փոքրը և Վաղարշակը, առաջինը թագավորում է Մծբինում, իսկ Վաղարշակը՝ Մեծ Հայքում^[1]: Ըստ Միքայել Չամչյանի գահակալել է 22 տարի՝ մ.թ.ա. 147 - մ.թ.ա. 122 թվականներին^[3]: Վաղարշակի պատմականությունը կասկածի է ենթարկվել 19-րդ 2-րդ կեսից և շարունակում է մնալ գիտնականների տարակարծությունների ու վեճերի առարկա։ Ուսումնասիրողներից ոմանք Վաղարշակին փորձել են նույնացնել Տրդատ Ա–ի հետ, իսկ Հակոբ Մանանդյանը՝ Վաղարշ Բ-ի հետ:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Հատոր 5, Ցուցակ 1, Էջ 31
↑ «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Հատոր 5, Ցուցակ 1, Էջ 31-32
↑ Միքայէլ Չամչեանց, Պատմութիւն Հայոց։ Ի սկզբանէ աշխարհի մինչև ցամ Տեառն 1784։ Հտ. Ա, Վենէտիկ, 1784։

Աղբյուրներ

«Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Հատոր 5, Ցուցակ 1, Էջ 31-32
Միքայէլ Չամչեանց, Պատմութիւն Հայոց։ Ի սկզբանէ աշխարհի մինչև ցամ Տեառն 1784։ Հտ. Ա, Վենէտիկ, 1784։
«Պատմություն Հայոց», Մովսես Խորենացի, 1968.
«Հայաստանը և Առաջին Արշակունիները» Լևոն Շահինյան, 1993.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[ReferenceA-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Հատոր 5, Ցուցակ 1, Էջ 31

[2] «Հայոց անձնանունների բառարան», Հրաչյա Աճառյան, Հատոր 5, Ցուցակ 1, Էջ 31-32

[3] Միքայէլ Չամչեանց, Պատմութիւն Հայոց։ Ի սկզբանէ աշխարհի մինչև ցամ Տեառն 1784։ Հտ. Ա, Վենէտիկ, 1784։

[1]

[2]

[3]

@@ Տող 22. / Տող 22. @@
 == Հակասությունները Վաղարշակ Ա-ի շուրջ ==
 Ըստ Սեբեոսի Արշակ Մեծի որդիներն էին՝ Արշակ Փոքրը և Վաղարշակը, առաջինը թագավորում է Մծբինում, իսկ Վաղարշակը՝ Մեծ Հայքում<ref name="ReferenceA"/>: Ըստ Միքայել Չամչյանի գահակալել է 22 տարի՝ մ.թ.ա. 147 - մ.թ.ա. 122 թվականներին<ref>[http://greenstone.flib.sci.am/gsdl/collect/armenian/Books/chamchyan.pdf Միքայէլ Չամչեանց, Պատմութիւն Հայոց։ Ի սկզբանէ աշխարհի մինչև ցամ Տեառն 1784։ Հտ. Ա, Վենէտիկ, 1784։]</ref>: Վաղարշակի պատմականությունը կասկածի է ենթարկվել 19-րդ 2-րդ կեսից և շարունակում է մնալ գիտնականների տարակարծությունների ու վեճերի առարկա։ Ուսումնասիրողներից ոմանք Վաղարշակին փորձել են նույնացնել [[Տրդատ Ա]]–ի հետ, իսկ [[Հակոբ Մանանդյան]]ը՝ [[Վաղարշ Բ]]-ի հետ:
--րդ դարի 2-րդ կեսերից Վաղարշակի պատմականությունը կասկածի տակ դնելու հանգամանքը մերժելը, և որպես իրական անձ մոտավորապես մ.թ.ա. 3-րդ դարում գահակալելու իրողությունն առաջին անգամ արծածվել է՝ Ա.Ե. Մխիթարյանի <<Հաբեթի սերունդները>> Եր.-2002թ. գրքում.
-<< Ըստ Մ. Խորենացու գրի առած հին ավանդության՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահվանից վաթսուն տարի անց (Ալեքսանդր Մեծը մահացել է մ.թ.ա.323–ի հունիսի 13-ին), այսինքն մ.թ.ա.263-ին, սակերի Պարն ցեղի (հին աղբյուրներում նաև պառնացիք կամ ապարհացիք, բնակվել են Կասպից ծովի հարավ-արևելյան տարածքներում, իրենց ազգակից դահերի և վրկանների հարևանությամբ) առաջնորդ է դառնում Արշակ Քաջը։ Սրա առաջնորդ դառնալու ժամանակ Սելևկյանների գահին է նստում Անտիոքոս II Թեոսը (մ.թ.ա.261–մ.թ.ա.246)։ Վերջինիս թուլությունից օգտվելով, Սելևկյանների պետությունից անջատվում են մի շարք երկրներ, որոնց օրինակին հետևելով՝ ըստ Մ. Խորենացու վկայության. Անտիոքոս II Թեոսի գահակալման տասնմեկերորդ տարում (այսինքն մ.թ.ա.250-ին) ապստամբում է պարթևների երկրի սատրապը և դուրս գալիս մակեդոնացիների հպատակությունից։ Այդ առիթը օգտագործելով, պարների առաջնորդ Արշակ Քաջը պարտության է մատնում Պարթևքի սատրապին և հաստատվում Պարթևքում, որից հետո իրեն է միացնում շրջակա տարածքները ու Սելևկյաններից անջատված Բակտրիայի երկիրը, իրեն նստավայր շինելով Բահլ Առավոտին կոչված քաղաքը։ Արշակ Քաջից հետո պարթևների գահին է նստում նրա եղբայրը՝ Տրդատ I-ը (մ.թ.ա. 248)։ Վերջինս իր տիրապետության սահմանները սկսել է ընդարձակել հարևան Վրկանի և Մարաստանի գրավումով։ Մ.թ.ա. 228-ին Սելևկյան թագավոր Սելևկոս II Կալլինիկոսը (մ.թ.ա.246-մ.թ.ա.226) ստիպված ճանաչել է Տրդատ Ա-ի իշխանությունը Պարթևքի և հարևան տարածքների վրա, որի գահանիստ քաղաքն է դարձել Հեկատոմպիլոս'''ը''' (այժմյան՝ Դաղմանից հարավ)։ Սրա ժամանակվանից սկիզբ է առել պարթևների տոմարը, իսկ նրանց թագավորական հարստությունը Արշակ Քաջի անունով կոչվել է Արշակունիներ և Տրդատ Ա-ին ըստ Մ. Խորենացու՝ անվանել են Արշակ Մեծ։ Հայոց միասնական Երվանդունիների թագավորության վերջին գահակալի մահից հետո Մեծ Հայքում սկսվում է խառնակություններ և շփոթություններ և իշխանավորները մեկը մյուսից առաջ էր վազում մեր աշխարհին տիրելու համար։ Այս պատճառով էլ Արշակ Մեծը դյուրավ Հայաստան մտնելով՝ իր եղբայր Վաղարշակին թագավորեցնում է մեր Հայոց աշխարհի վրա։ Սա քաջ և խոհեմ մարդ լինելով, անկախորեն տիրեց իր սահմաններում և կենցաղական կարգեր հաստատեց մեր աշխարհում՝ որոնք կարելի էր, սահմանեց նախարարություններ և այս նախարարությունների համար նահապետներ պիտանի մարդկանցից, որոնք ծագում էին մեր նախնի Հայկի սերունդներից և ուրիշներից։>>
 == Ծանոթագրություններ ==