«Քրդերը Հայաստանում»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ clean up, փոխարինվեց: եւ → և oգտվելով ԱՎԲ |
|||
Տող 11. | Տող 11. | ||
'''Քրդերը Հայաստանում''' ({{lang-ku|Kurdên Ermenistanê}}), կազմում են [[Հետխորհրդային երկրներ|հետխորհրդային]] տարածքում բնակվող պատմականորեն նշանակալի [[քրդեր|քուրդ բնակչության]] զգալի մասը, որն ապրում է հիմնականում [[Հայաստան]]ի արևմտյան մասում։ Նախկին [[ԽՍՀՄ]]-ի քրդերը [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն|Նոր տնտեսական քաղաքականության]] տարիներին՝ 1920-ական թվականներին, սկսել են քրդերեն գրել [[Հայերենի այբուբեն|հայերեն տառերով]], ապա 1927 թվականին՝ [[Լատիներենի այբուբեն|լատինատառ]], ապա 1945 թվականին՝ [[կյուրեղագիր]], իսկ հիմա՝ և՛ կյուրեղագիր, և՛ լատինատառ<ref name="soviet">{{cite book|last=Leezenberg|first=Michiel|chapter=Soviet Kurdology and Kurdish Orientalism|editor-last=Kemper|editor-first=Michael|editor-last2=Conermann|editor-first2=Stephan|title=The Heritage of Soviet Oriental Studies|publisher=Routledge|place=London|date=2015|pages=89–90|isbn=9780415838207}}</ref>։ |
'''Քրդերը Հայաստանում''' ({{lang-ku|Kurdên Ermenistanê}}), կազմում են [[Հետխորհրդային երկրներ|հետխորհրդային]] տարածքում բնակվող պատմականորեն նշանակալի [[քրդեր|քուրդ բնակչության]] զգալի մասը, որն ապրում է հիմնականում [[Հայաստան]]ի արևմտյան մասում։ Նախկին [[ԽՍՀՄ]]-ի քրդերը [[Նոր տնտեսական քաղաքականություն|Նոր տնտեսական քաղաքականության]] տարիներին՝ 1920-ական թվականներին, սկսել են քրդերեն գրել [[Հայերենի այբուբեն|հայերեն տառերով]], ապա 1927 թվականին՝ [[Լատիներենի այբուբեն|լատինատառ]], ապա 1945 թվականին՝ [[կյուրեղագիր]], իսկ հիմա՝ և՛ կյուրեղագիր, և՛ լատինատառ<ref name="soviet">{{cite book|last=Leezenberg|first=Michiel|chapter=Soviet Kurdology and Kurdish Orientalism|editor-last=Kemper|editor-first=Michael|editor-last2=Conermann|editor-first2=Stephan|title=The Heritage of Soviet Oriental Studies|publisher=Routledge|place=London|date=2015|pages=89–90|isbn=9780415838207}}</ref>։ |
||
[[Կորենիզացիա]]յի քաղաքականության տարիներին խորհրդային կառավարությունը [[Խորհրդային Հայաստան|Հայաստանի]] քրդերին ապահովել է ռադիոյով, ինչպես նաև մայրենի լեզվով կրթությամբ և մամուլով։ Խորհրդային Հայաստանի իշխանությունները հիմնել են քրդերեն [[Ռյա թազա (թերթ)|«Ռյա թազա»]] (Նոր ուղի) թերթը, ինչպես |
[[Կորենիզացիա]]յի քաղաքականության տարիներին խորհրդային կառավարությունը [[Խորհրդային Հայաստան|Հայաստանի]] քրդերին ապահովել է ռադիոյով, ինչպես նաև մայրենի լեզվով կրթությամբ և մամուլով։ Խորհրդային Հայաստանի իշխանությունները հիմնել են քրդերեն [[Ռյա թազա (թերթ)|«Ռյա թազա»]] (Նոր ուղի) թերթը, ինչպես նաև [[Երևան]]ից հեռարձակվող քրդական ռադիո։ Առաջին քրդական ֆիլմը՝ [[Զարե]]ն, նկարահանվել է 1926 թվականին Հայֆիլմի կողմից, իսկ առաջին քրդական վեպը՝ [[Քուրդ հովիվը]], որը գրվել է [[Արաբ Շամիլով]]ի կողմից, հրապարակվել է 1935 թվականին Երևանում։ [[Երևանի պետական համալսարան]]ի արևելագիտության ֆակուլտետում կա քրդական բաժին<ref name="soviet" />։ |
||
== Քրդերը Հայաստանում == |
== Քրդերը Հայաստանում == |
||
Տող 65. | Տող 65. | ||
[[Պատկեր:Курдские Студенты в Советской Армении.jpg|thumb|Քուրդ ուսանողները Խորհրդային Հայաստանում]] |
[[Պատկեր:Курдские Студенты в Советской Армении.jpg|thumb|Քուրդ ուսանողները Խորհրդային Հայաստանում]] |
||
Հայտնի հայ երգահան Կոմիտասը գրի է առել [[Հայկական երաժշտություն|հայկական]], [[քրդական երաժշտություն|քրդական]] և [[թուրքական երաժշտություն|թուրքական]] մի շարք ազգային երգեր<ref>{{cite book |last1=Petsche |first1=Johanna |title=Gurdjieff and Music: The Gurdjieff/de Hartmann Piano Music and Its Esoteric |date=2015 |pages=121}}</ref>, իսկ 1897 թվականին ավարտել է [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան]], որտեղ ուսումնասիրում էր քրդական երաժշտություն։ |
Հայտնի հայ երգահան Կոմիտասը գրի է առել [[Հայկական երաժշտություն|հայկական]], [[քրդական երաժշտություն|քրդական]] և [[թուրքական երաժշտություն|թուրքական]] մի շարք ազգային երգեր<ref>{{cite book |last1=Petsche |first1=Johanna |title=Gurdjieff and Music: The Gurdjieff/de Hartmann Piano Music and Its Esoteric |date=2015 |pages=121}}</ref>, իսկ 1897 թվականին ավարտել է [[Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան]], որտեղ ուսումնասիրում էր քրդական երաժշտություն։ |
||
Հայ բանաստեղծ [[Հովհաննես Շիրազ]]ը, օգտագործելով քրդական լեգենդը, գրել է իր հայտնի «[[Սիամանթո և Խջեզարե]]» պոեմը։ |
Հայ բանաստեղծ [[Հովհաննես Շիրազ]]ը, օգտագործելով քրդական լեգենդը, գրել է իր հայտնի «[[Սիամանթո և Խջեզարե]]» պոեմը։ |
16:06, 4 Օգոստոսի 2020-ի տարբերակ
Քրդերը Հայաստանում | |||
---|---|---|---|
Ընդհանուր քանակ | |||
37,470 (2011[1]) | |||
Բնակեցում | |||
| |||
Լեզու(ներ) | |||
քրդերեն (Կուրմանջի), հայերեն, ռուսերեն | |||
Հավատք(ներ) | |||
Եզդիականություն |
Քրդերը Հայաստանում (քրդ.՝ Kurdên Ermenistanê), կազմում են հետխորհրդային տարածքում բնակվող պատմականորեն նշանակալի քուրդ բնակչության զգալի մասը, որն ապրում է հիմնականում Հայաստանի արևմտյան մասում։ Նախկին ԽՍՀՄ-ի քրդերը Նոր տնտեսական քաղաքականության տարիներին՝ 1920-ական թվականներին, սկսել են քրդերեն գրել հայերեն տառերով, ապա 1927 թվականին՝ լատինատառ, ապա 1945 թվականին՝ կյուրեղագիր, իսկ հիմա՝ և՛ կյուրեղագիր, և՛ լատինատառ[2]։
Կորենիզացիայի քաղաքականության տարիներին խորհրդային կառավարությունը Հայաստանի քրդերին ապահովել է ռադիոյով, ինչպես նաև մայրենի լեզվով կրթությամբ և մամուլով։ Խորհրդային Հայաստանի իշխանությունները հիմնել են քրդերեն «Ռյա թազա» (Նոր ուղի) թերթը, ինչպես նաև Երևանից հեռարձակվող քրդական ռադիո։ Առաջին քրդական ֆիլմը՝ Զարեն, նկարահանվել է 1926 թվականին Հայֆիլմի կողմից, իսկ առաջին քրդական վեպը՝ Քուրդ հովիվը, որը գրվել է Արաբ Շամիլովի կողմից, հրապարակվել է 1935 թվականին Երևանում։ Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության ֆակուլտետում կա քրդական բաժին[2]։
Քրդերը Հայաստանում
Հայաստանի առաջին հանրապետության տարիներին՝ 1918-1920 թվականներին, քրդերը ստացել են քաղաքական իրավունքներ․ Հայաստանի ազգային ժողովի կազմում ընտրվել է նաև քրդական համայնքի ներկաչացուցիչ, իսկ որոշ քրդեր դարձել են հայկական բանակի սպաներ և կազմավորել քրդական կամավորական գնդեր[3]։
Խորհրդային տարիներին Հայաստանում մեծ թվով քրդերեն գրականություն է հրապարակվել, ստեղծվել են ազգային դպրոցներ և ռադիո։ Ըստ Սովետական մեծ հանրագիտարանի՝ Խորհրդային Հայաստանը քրդական գրականության հիմնական կենտրոնն է եղել[4]։ 1925 թվականին Հայաստանի քրդերի համար բացվել են ավելի քան 50 դպրոցներ[5]։
1937 թվականին՝ Ստալինյան բռնաճնշումներ ժամանակ, Հայաստանի շատ քրդեր դարձել են դրանց զոհը և աքսորվել Հայաստանից[6][7]։
Քրդական հետազոտությունների կենտրոնի տնօրենի խոսքով՝ Հայաստանում քրդերի հետ կապված իրավիճակն այսօր նորմալ է և նրանց հանդեպ բացահայտ անհանդուրժողականություն չկա[8]։ Հայաստանի ընտրական օրենսգիրքը քրդական փոքրամասնության ներկայացուցչության համար Ազգային ժողովում նախատեսում է մեկ տեղ[9]։
Ժողովրդագրություն
Մարզ | 2001[10] | 2011[11] | ||
---|---|---|---|---|
Քանակ | % | Քանակ | % | |
Հայաստան | 42,139 | 1.3% | 37,470 | 1.2% |
Արմավիր | 17,793 | 6.4% | 17,063 | 6.4% |
Արագածոտն | 7,251 | 5.2% | 7,090 | 5.3% |
Արարատ | 5,972 | 2.2% | 5,001 | 1.9% |
Երևան | 4,825 | 0.4% | 3,361 | 0.3% |
Կոտայք | 4,326 | 1.6% | 3,305 | 1.3% |
Շիրակ | 981 | 0.3% | 763 | 0.3% |
Լոռի | 802 | 0.3% | 663 | 0.3% |
Գեղարքունիք | 124 | 0.1% | 114 | 0% |
Տավուշ | 60 | 0% | 44 | 0% |
Սյունիք | 4 | 0% | 26 | 0% |
Վայոց ձոր | 1 | 0% | 10 | 0% |
Հայ-քրդական մշակութային կապեր
Հայտնի հայ երգահան Կոմիտասը գրի է առել հայկական, քրդական և թուրքական մի շարք ազգային երգեր[12], իսկ 1897 թվականին ավարտել է Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարան, որտեղ ուսումնասիրում էր քրդական երաժշտություն։
Հայ բանաստեղծ Հովհաննես Շիրազը, օգտագործելով քրդական լեգենդը, գրել է իր հայտնի «Սիամանթո և Խջեզարե» պոեմը։
Տես նաև
Ծանոթագրություններ
- ↑ «Armenia ethnicity 2011».
- ↑ 2,0 2,1 Leezenberg, Michiel (2015). «Soviet Kurdology and Kurdish Orientalism». In Kemper, Michael; Conermann, Stephan (eds.). The Heritage of Soviet Oriental Studies. London: Routledge. էջեր 89–90. ISBN 9780415838207.
- ↑ «Гажар Аскеров КУРДСКАЯ ДИАСПОРА». Արխիվացված է օրիգինալից 2007-11-20-ին. Վերցված է 2007-09-28-ին.
- ↑ Kurds at Great Soviet Encyclopedia
- ↑ Encyclopedia of World Cultures - P 225. by David Levinson
- ↑ "(McDowall - A Modern History of the Kurds, page 492)"
- ↑ Kurdish Culture and Society: An Annotated Bibliography - P. 22. by Lokman I. Meho, Kelly L. Maglaughlin
- ↑ Шакро Мгои: «После распада СССР многие курды так и не получили гражданства России»/ Noev Kovcheg, #13, 2006
- ↑ «DocumentView». www.arlis.am. Վերցված է 2018-01-25-ին.
- ↑ «Ethnic composition: 2001 census». Վերցված է 23 August 2018-ին.
- ↑ «Armenia ethnicity 2011».
- ↑ Petsche, Johanna (2015). Gurdjieff and Music: The Gurdjieff/de Hartmann Piano Music and Its Esoteric. էջ 121.