«Պանթյուրքիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
→‎Թուրքիայի դերը: նոր հղման ավելացում
→‎top: նոր ենթավերնագիր
Տող 17. Տող 17.
1907-ից հետո թյուրքական միասնության շատ կողմնակիցներ գաղթեցին Օսմանյան կայսրություն:
1907-ից հետո թյուրքական միասնության շատ կողմնակիցներ գաղթեցին Օսմանյան կայսրություն:


[[Կահիրե]]ում գտնվող Türk թերթը հրատարակվել է Օսմանյան կայսրության աքսորյալների կողմից 1876 թվականի սահմանադրության դադարեցումից և լիբերալ մտավորականների հետապնդումից հետո: Առաջին հրատարակությունն էր, որ օգտագործեց էթնիկական նշանակումը որպես վերնագիր<ref name="Modernism: The Creation of Nation States">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8j-Uemo6SfoC&lpg=PA111&dq=Turkification-Islamization-Modernization&pg=PA218#v=onepage&q=yurdu&f=false|title=Modernism: The Creation of Nation States|page=218|accessdate=օգոստոսի 13, 2014}}</ref>: Յուսուֆ Աքչուրան 1904 թ.-ին անանուն հրատարակեց «Քաղաքականության երեք տեսակ»-ը (Üç tarz-ı siyaset) ՝ պանթուրքական ազգայնամոլության ամենավաղ դրսևորումը.<ref name="Modernism: The Creation of Nation States" /> Աքչուրան պնդում էր, որ օսմանցիների կողմից հովանավորվող գերխորհրդարանական միությունը անիրատեսական էր: Համաիսլամական մոդելը առավելություններ ուներ, բայց մահմեդական բնակչությունը գտնվում էր գաղութային տիրապետության տակ, որը դեմ էր միավորմանը: Նա եզրակացրեց, որ էթնիկ թուրք ժողովուրդը կպահանջի ազգային ինքնության զարգացում; պանթուրքական կայսրությունը կհեռանա Բալկաններից և Արևելյան Եվրոպայից դեպի Կենտրոնական Ասիա: «Քաղաքականության երեք տեսակ» առաջին հրատարակությունը բացասական արձագանք ունեցավ, բայց այն ավելի ազդեցիկ դարձավ 1911 թվականին [[Ստամբուլ]]ում իր երրորդ հրապարակմամբ: Օսմանյան կայսրությունը զիջել էր իր աֆրիկյան տարածքը [[Իտալիա]]յին և շուտով կկորցներ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանները]], իսկ պանթուրքական ազգայնականությունը դարձավ առավել իրագործելի (և հանրաճանաչ) քաղաքական ռազմավարություն:
[[Կահիրե]]ում գտնվող Türk թերթը հրատարակվել է Օսմանյան կայսրության աքսորյալների կողմից 1876 թվականի սահմանադրության դադարեցումից և լիբերալ մտավորականների հետապնդումից հետո: Առաջին հրատարակությունն էր, որ օգտագործեց էթնիկական նշանակումը որպես վերնագիր<ref name="Modernism: The Creation of Nation States">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8j-Uemo6SfoC&lpg=PA111&dq=Turkification-Islamization-Modernization&pg=PA218#v=onepage&q=yurdu&f=false|title=Modernism: The Creation of Nation States|page=218|accessdate=օգոստոսի 13, 2014}}</ref>: Յուսուֆ Աքչուրան 1904 թ.-ին անանուն հրատարակեց «Քաղաքականության երեք տեսակ»-ը (Üç tarz-ı siyaset) ՝ պանթուրքական ազգայնամոլության ամենավաղ դրսևորումը.<ref name="Modernism: The Creation of Nation States" /> Աքչուրան պնդում էր, որ օսմանցիների կողմից հովանավորվող գերխորհրդարանական միությունը անիրատեսական էր: Համաիսլամական մոդելը առավելություններ ուներ, բայց [[Մուսուլման|մահմեդական]] բնակչությունը գտնվում էր գաղութային տիրապետության տակ, որը դեմ էր միավորմանը: Նա եզրակացրեց, որ էթնիկ թուրք ժողովուրդը կպահանջի ազգային ինքնության զարգացում; պանթուրքական կայսրությունը կհեռանա Բալկաններից և Արևելյան Եվրոպայից դեպի Կենտրոնական Ասիա: «Քաղաքականության երեք տեսակ» առաջին հրատարակությունը բացասական արձագանք ունեցավ, բայց այն ավելի ազդեցիկ դարձավ 1911 թվականին [[Ստամբուլ]]ում իր երրորդ հրապարակմամբ: Օսմանյան կայսրությունը զիջել էր իր աֆրիկյան տարածքը [[Իտալիա]]յին և շուտով կկորցներ [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանները]], իսկ պանթուրքական ազգայնականությունը դարձավ առավել իրագործելի (և հանրաճանաչ) քաղաքական ռազմավարություն:


1908-ին Օսմանյան Թուրքիայում իշխանության եկավ Միություն և առաջընթաց կուսակցությունը, և կայսրությունն ընդունեց ազգայնական գաղափարախոսություն: Սա հակադրվում է 16-րդ դարում իր հիմնականում մահմեդական գաղափարախոսությանը, է , երբ սուլթանը իր մուսուլմանական հողերի խալիֆն էր: Պանթուրքիզմին հարող առաջնորդները փախան Ռուսաստանից Ստամբուլ, որտեղ առաջացավ ուժեղ պանթուրքական շարժում. թուրքական պանթուրքական շարժումը վերածվեց խալիֆայության ազգայնական, էթնիկ ուղղվածությամբ պետության փոխարինման: Օսմանյան կայսրության անկումից հետո իր բազմամշակութային և բազմազգ բնակչությամբ, երիտթուրքերի ազգայնամոլության ազդեցության տակ, ոմանք փորձեցին կայսրությունը փոխարինել թուրքական հանրապետության: Այնպիսի առաջնորդներ, ինչպիսիք են [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը]], խոստովանեցին, որ նման նպատակը անհնար է ՝ պանթուրքական իդեալիզմը փոխարինելով ազգայնականությամբ, որը միտված էր անատոլիական կորիզը պահպանելուն:
1908-ին Օսմանյան Թուրքիայում իշխանության եկավ Միություն և առաջընթաց կուսակցությունը, և կայսրությունն ընդունեց ազգայնական գաղափարախոսություն: Սա հակադրվում է 16-րդ դարում իր հիմնականում մահմեդական գաղափարախոսությանը, է , երբ սուլթանը իր մուսուլմանական հողերի խալիֆն էր: Պանթուրքիզմին հարող առաջնորդները փախան Ռուսաստանից Ստամբուլ, որտեղ առաջացավ ուժեղ պանթուրքական շարժում. թուրքական պանթուրքական շարժումը վերածվեց խալիֆայության ազգայնական, էթնիկ ուղղվածությամբ պետության փոխարինման: Օսմանյան կայսրության անկումից հետո իր բազմամշակութային և բազմազգ բնակչությամբ, երիտթուրքերի ազգայնամոլության ազդեցության տակ, ոմանք փորձեցին կայսրությունը փոխարինել թուրքական հանրապետության: Այնպիսի առաջնորդներ, ինչպիսիք են [[Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը]], խոստովանեցին, որ նման նպատակը անհնար է ՝ պանթուրքական իդեալիզմը փոխարինելով ազգայնականությամբ, որը միտված էր անատոլիական կորիզը պահպանելուն:
Տող 41. Տող 41.


Որոշ լեզվական համայնքներ անցել են լատինական այբուբենի, բայց պաշտոնական թուրքմենական, ուզբեկական և ադրբեջանական լատինական այբուբեններն այնքան էլ համատեղելի չեն թուրքական այբուբենի հետ, ինչպես Թուրքիան հույս ուներ այն բանից հետո, երբ Պանթուրքական այբուբենը 35 տառերով համաձայնեցված էր դեռ 1990-ականների սկզբին, մինչև Խորհրդային Միության կազմալուծումը: Ղազախական այբուբենը արդեն պարունակում է լատիներեն, իսկ Ղազախստանը նախատեսում է ամբողջովին վերածել լատինական այբուբենի մինչև 2025 թվականը: [[Ղրղզստան]]ը լրջորեն չի մտածել լատիներեն գրերի ընդունման մասին, բայց գաղափարը դուր է եկել որոշ քաղաքական գործիչների երկրի անկախության սկզբնական տարիներին.  գոյություն ունեն հռոմեական ղրղզական այբուբեններ:
Որոշ լեզվական համայնքներ անցել են լատինական այբուբենի, բայց պաշտոնական թուրքմենական, ուզբեկական և ադրբեջանական լատինական այբուբեններն այնքան էլ համատեղելի չեն թուրքական այբուբենի հետ, ինչպես Թուրքիան հույս ուներ այն բանից հետո, երբ Պանթուրքական այբուբենը 35 տառերով համաձայնեցված էր դեռ 1990-ականների սկզբին, մինչև Խորհրդային Միության կազմալուծումը: Ղազախական այբուբենը արդեն պարունակում է լատիներեն, իսկ Ղազախստանը նախատեսում է ամբողջովին վերածել լատինական այբուբենի մինչև 2025 թվականը: [[Ղրղզստան]]ը լրջորեն չի մտածել լատիներեն գրերի ընդունման մասին, բայց գաղափարը դուր է եկել որոշ քաղաքական գործիչների երկրի անկախության սկզբնական տարիներին.  գոյություն ունեն հռոմեական ղրղզական այբուբեններ:

== Քննադատություն ==
Պանթուրքիզմը հաճախ ընկալվում է որպես թուրքական կայսերական ամբիցիաների նոր ձև: Ոմանք համարում են երիտթուրքական առաջնորդներին որպես [[Ռասիզմ|ռասիստ]] և շովինիստական, ովքեր տեսնում էին պանթուրքական գաղափարախոսությունը որպես Օսմանյան կայսրության հեղինակության վերադարձ<ref>Jacob M. Landau. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. India University Press, 1995. 2nd Edition. pg 45: "Pan-Turkism's historic chance arrived shortly before and during First World War, when it was adopted a guiding principle of state policy by an influential group among the Young Turks"</ref><ref>Robert F. Melson, "The Armenian Genocide" in Kevin Reilly (Editor), Stephen Kaufman (Editor), Angela Bodino (Editor) "Racism: A Global Reader (Sources and Studies in World History)", M.E. Sharpe (January 2003). pg 278: "Concluding that their liberal experiment had been a failure, CUP leaders turned to Pan-Turkism, a xenophobic and chauvinistic brand of nationalism that sought to create a new empire based on Islam and Turkish ethnicity ... It was in this context of revolutionary and ideological transformation and war that the fateful decision to destroy the Armenians was taken."</ref>:

=== Կապը ցեղասպանության հետ ===
Ոմանք կարծում են, որ պանթուրքիզմը առաջնորդում էր էթնիկ զտումները, ինչպիսիք են [[Հայոց ցեղասպանություն|հայկական]], [[Հույների ցեղասպանություն|հունական]] և [[Ասորիների ցեղասպանություն|ասորական]] ցեղասպանությունները: [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին]] Հայոց ցեղասպանության գործակալները պաշտպանում էին պանթուրքիզմը,<ref>The International Association of Genocide Scholars, Affirmation, Armenian Genocide, "That this assembly of the Association of Genocide Scholars in its conference held in Montreal, June 11–3, 1997, reaffirms that the mass murder of Armenians in Turkey in 1915 is a case of genocide which conforms to the statutes of the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of Genocide. It further condemns the denial of the Armenian Genocide by the Turkish government and its official and unofficial agents and supporters".</ref>{{citation needed|date=December 2019}} և Էնվեր փաշան էր առանցքային դերակատարը Օսմանյան կայսրությունից ոչ մահմեդական փոքրամասնություններին հեռացնելու  `նոր պանթուրքական պետություն կառուցելու գործում<ref>[http://www.armenian-genocide.org/young_turks.html Young Turks and the Armenian Genocide], Armenian National Institute</ref><ref>Robert Melson, [[Leo Kuper]], "Revolution and genocide: on the origins of the Armenian genocide and the Holocaust", University of Chicago Press, 1996. pg 139: "It was in this context of exclusion and war that CUP made a decision to destroy the Armenians as a viable national community in Turkey and the pan-Turkic empire. Thus a revolutionary transformation of ideology and identity for the majority had dangerous implications for the minority. As will be discussed in Chapter 5, the Turkish nationalists revolution, as initiated by the Young Turks, set the stage for the Genocide of Armenians during the Great war"</ref>{{citation needed|date=December 2019}}:

==== Թյուրքական ազգայնականություն ====
Որոշ թյուրքական ազգայնականներ կարծում են, որ [[Էտրուսկներ|էտրուսկները]] թուրքական ծագում ունեին<ref>Lynn Meskell, "Archaeology Under Fire: Nationalism, Politics and Heritage in the Eastern Mediterranean and Middle East", Routledge, 1998.</ref><ref name="peoples.ru">{{cite web|url=http://www.peoples.ru/state/king/turkey/ataturk/history.html|title=Мустафа (Кемаль) Ататюрк Мустафа Ататюрк|publisher=|accessdate=2 April 2016}}</ref>: Քայրաթ Զաքիրյանովը [[Ճապոնացիներ|ճապոնական]] և [[Ղազախներ|ղազախական]] [[Գենոֆոնդ|գենոֆոնդը]] նույնական է համարում<ref name="zak">[http://zonakz.net/articles/25509?mode=default К.Закирьянов. Я вполне допускаю мысль, что в жилах Обамы течет тюркская кровь] (Russian)</ref>:Թյուրքական ազգայնական գրողները ենթադրում են, որ [[Եվրակենտրոնություն|եվրակենտրոն]] քրիստոնեական վարչակարգերը կեղծել և բաժանել են թյուրքական պատմությունը, իսկ թյուրքական ժողովուրդները, արդարադատորեն, պետք է վերադառնան թյուրքական տարածքներ<ref name="Galiev">{{cite web|url=http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1374917100|title=Доктор истнаук А.Галиев: Покажите мне паспорт Чингисхана, где написано, что он казах. Тогда я вам поверю... - ЦентрАзия|archive-url=https://web.archive.org/web/20160324001733/http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1374917100|archive-date=2016-03-24|accessdate=2 April 2016|url-status=dead}}</ref>: Արևի լեզուների կեղծ  տեսությունը, ըստ որի բոլոր մարդկային լեզուները պրոտաթուրքական լեզվի սերունդ են, մշակվել է 1930-ական թվականներին Թուրքիայի նախագահ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի կողմից: 2012 թվականին ղրղզական կայքը մեղադրում էր ղազախներին և ուզբեկներին ղրղզական պատմությունը յուրացնելու մեջ<ref>{{cite web|url=http://www.gezitter.org/society/11995_kazahi__interesuyutsya_nashey_istoriey/|title=Казахи интересуются нашей историей|publisher=|accessdate=2 April 2016}}</ref>:

==== Հայոց պատմություն ====
Քլիվե Ֆոսը, [[Մասաչուսեթս]] նահանգի [[Բոստոն]] քաղաքի համալսարանի հնագույն պատմության [[Պրոֆեսոր|պրոֆեսորը]], հնագիտական մեծ աշխատանք է կատարել Թուրքիայում, և հնագույն հայկական մետաղադրամների մասնագետ է: Ֆոսը իր «Թուրքիայի հայացքները հայոց պատմությանը. Անհայտացող ազգ» հոդվածում գրում է, որ Թուրքիայի կառավարությունը «համակարգված կերպով փոխում է գյուղերի անունները ՝ նրանց ավելի թուրք դարձնելու համար: Ցանկացած անուն, որը չունի թուրքերեն իմաստ, կամ էլ կարծես թե թուրքերեն չէ, անկախ դրա ծագումից, փոխարինվում է Անկարայի բյուրոյի կողմից նշանակված բանական անունով ՝ առանց հարգելու տեղական պայմանները կամ ավանդույթները »<ref name="FossVan">Clive Foss, “The Turkish View of Armenian History: A Vanishing Nation,” in ''The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics'', ed. by Richard G. Hovannisian (New York: St. Martins Press, 1992), p. 268.</ref>: Ըստ Ֆոսի, Թուրքիայի կառավարությունը «ներկայացրեց [<nowiki/>[[Հայաստան|Հայաստանը]]] երկիմաստորեն, առանց [իր] շինարար կառուցողների հստակ նույնականացման, կամ որպես թուրքական ճարտարապետության գերակայության ազդեցության օրինակներ: Այս ամենի մեջ ակնհայտ է հստակ գիծ. Հայկական ներկայությունը հնարավորինս արագ պետք է մոռացության մատնել »:<ref name="FossVan" /> Ֆոսը քննադատաբար նշում է, որ 1982 թ-ին ՝ «Պատմության լույսի ներքո գտնվող հայկական թղթապանակ»-ում, Ջեմալ Անադոլը գրում է, որ իրանցի [[Սկյութներ|սկյութներն]] ու [[Պարթևներ|պարթևները]] թուրքեր են: Ըստ «հանճարեղ» Անադոլի հայերը ողջունեցին թուրքերին տարածաշրջան. [[Հայերեն|նրանց լեզուն]] առանց արմատների է, և [[Հայերենի այբուբեն|այբուբենը]]   հին թյուրքական այբուբենից 11 նիշ փոխառած խառնուրդ է: Ֆոսն այս տեսակետը անվանում է պատմական ռևիզիոնիզմ. «Պատմությունը դիտարկվել է որպես օգտակար ծառայություն մատուցող մի բան,որը ապացուցում կամ սատարում է տեսակետ, և այդ պատճառով այն դիտարկվում է որպես այնպիսի ճկուն բան, որը կարող է շահագործվել <ref name="FossVan" />: Նա եզրափակում է. «Այն գաղափարը, որը կարծես թե լավ հաստատված է Թուրքիայում, որ հայերը թափառող ցեղախումբ էին, որոնք երբևէ չունեին իրենց սեփական պետությունը, իհարկե, ամբողջովին անհիմն է:Հաճախակի արտահայտվող տեսակետի  տրամաբանական հետևանքն այն է, որ հայերը Թուրքիայում տեղ չունեն, և երբեք էլ չեն ունեցել: Արդյունքը նույնը կլիներ, եթե նախ տեսակետ արտահայտվեր, և հետո գրվեր պատվիրված  պատմությունը : Ինչ որ իմաստով, նման բան կարծես թե տեղի է ունեցել, քանի որ թուրքերի մեծամասնությունը, որոնք մեծացել են հանրապետության օրոք, կրթված էին հավատալու պատմության բոլոր մասերում թուրքերի գերակա առաջնահերթությանը և անտեսել ամբողջ հայերին . հայերը հստակորեն միտված էին մոռացության »<ref name="FossVan" />:

[[Արևմտյան Ադրբեջան (քաղաքական հասկացություն)|Արևմտյան Ադրբեջանը]] տերմին է, որն օգտագործվում է Ադրբեջանում ՝ Հայաստանը վերագրելու համար: Համաձայն ամբողջական Ադրբեջանի տեսության ՝ ժամանակակից Հայաստանը և [[Արցախի Հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղը]] ժամանակին բնակեցված էին [[Ադրբեջանցիներ|ադրբեջանցիների]] կողմից<ref>{{cite news|title=Present-day Armenia located in ancient Azerbaijani lands - Ilham Aliyev|agency=News.Az|date=October 16, 2010|url=http://www.news.az/articles/24723|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150721150915/http://www.news.az/articles/24723|archivedate=July 21, 2015}}</ref>: Այդ պնդումները հիմնված են այն համոզմունքի վրա, որ ներկայիս Հայաստանը ղեկավարում էին թյուրքական ցեղերը և պետությունները ՝ սկսած ուշ միջնադարից մինչև [[Թուրքմենչայի պայմանագիր]], որը ստորագրվել է [[Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)|ռուս-պարսկական պատերազմից]] հետո, 1826-1828 թվականներին: Հայեցակարգը պատժամիջոցների է ենթարկվել Ադրբեջանի կառավարության և երկրի ներկայիս նախագահ [[Իլհամ Ալիև|Իլհամ Ալիևի]] կողմից, ով ասել է, որ Հայաստանը հին թյուրքական, ադրբեջանական հողի մաս է: Թուրք և ադրբեջանցի պատմաբաններն ասում են, որ [[Կովկաս|Կովկասում]] և [[Անատոլիա|Անատոլիայում]] հայերը քոչվոր են, ոչ բնիկ<ref>[[Tofig Kocharli]] "Armenian Deception"</ref><ref>Ohannes Geukjian "Ethnicity, Nationalism and Conflict in the South Caucasus: Nagorno-Karabakh and the Legacy of Soviet Nationalities Policy"</ref><ref>{{cite web|url=http://www.cilicia.com/History.htm|title=Nagorno Karabakh: History|publisher=|accessdate=2 April 2016}}</ref><ref>{{cite web|url=http://news.day.az/society/375134.html|title=Рауф Гусейн-заде: "Мы показали, что армяне на Кавказе - некоренные жители"|date=27 December 2012|work=Day.Az|accessdate=2 April 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://azerinfo.eu/en/27-how-hays-became-armenians.html|title=Professor Firidun Agasyoglu Jalilov "How Hays became Armenians"|archive-url=https://web.archive.org/web/20150215061112/http://azerinfo.eu/en/27-how-hays-became-armenians.html|archive-date=2015-02-15|access-date=2014-11-11|url-status=dead}}</ref>:



== Ծանոթագրություններ ==
== Ծանոթագրություններ ==

09:23, 15 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ

Պանթյուրքիստների դրոշ
Անկախ պետություններ և կազմավորումներ, որտեղ թյուրքական խմբին պատկանող լեզուն ունի պաշտոնական կարգավիճակ
Sun, crescent moon and star against a light-blue background
Թյուրքական խորհրդի դրոշը

Պանթյուրքիզմ (Համաթյուրքականություն) (թուրքերեն՝ Türkçülük), մշակութային և դիվանագիտական հոսանք,գաղափարախոսություն, որն ի հայտ եկավ XIX դարի երկրորդ կեսում[1]՝ 1880-ական թվականներին, Ադրբեջանի թյուրքական մտավորականների շրջանում (այն ժամանակ ՝ Ռուսական կայսրության մի մաս) և Օսմանյան կայսրությունում (ժամանակակից Թուրքիա): Այն տարածված է թյուրքական ազգերով բնակեցված պետութույուններում և որի հիմքն է իրենց էթնիկ, մշակութային և լեզվային ընդհանրության հիման վրա ստեղծել դիվանագիտական համախմբում։ Պանթյուրքիզմը շարժում է, որի նպատակը բոլոր թյուրքական ժողովուրդների մշակութային և քաղաքական միավորումն էր[2][3][4][5][6]։ Թուրանիզմը սերտորեն կապված շարժում է, բայց ավելի ընդհանուր տերմին է, քան թյուրքականությունը, քանի որ թյուրքականությունը վերաբերում է միայն թուրք ժողովրդին: Այնուամենայնիվ, թյուրքական գաղափարախոսությամբ զբաղվող հետազոտողներն ու քաղաքական գործիչները այս տերմինները օգտագործել են որպես հոմանիշներ շատ աղբյուրներում և գրականության աշխատություններում[7]։ Թեև թյուրքական ժողովուրդներից շատերը կիսում են պատմական, մշակութային և լեզվական արմատներ, պանթուրքական քաղաքական շարժման վերելքը 19-րդ և 20-րդ դարերի երևույթ է[8]։ Դա մասամբ պատասխանն էր Եվրոպայում պանսլավիզմի և պանգերմանականության զարգացմանը և ազդեց պանիրանականության վրա Ասիայում: Զիյա Գյոկալպը սահմանեց պանթուրքիզմը որպես մշակութային, ակադեմիական, փիլիսոփայական[9] և քաղաքական[10] հայեցակարգ, որը պաշտպանում է թյուրք ժողովուրդների միասնությունը:

Հետազոտական գրականության մեջ «պանթյուրքիզմ» տերմինը օգտագործվում է թուրքալեզու ժողովուրդների քաղաքական, մշակութային և էթնիկ միասնության գաղափարները նկարագրելու համար։ Թուրանիզմը Պանթյուրքիզմին սերտորեն կապված շարժում է, բայց ավելի լայն հասկացություն է, քանի որ Թուրքիզմը վերաբերում է միայն թյուրքական ժողովուրդներին։

Անվանում

Հետազոտական գրականության մեջ «պանթուրքիզմը» օգտագործվում է բոլոր թյուրքախոս ժողովրդի քաղաքական, մշակութային և էթնիկական միասնությունը նկարագրելու համար: «Թյուրքիզմը» սկսեց գործածվել «պան» նախածանցով (հունարենից πᾶν ,պան = ամբողջ):[11]

Փաստաբանները վերջինիս օգտագործում են որպես համեմատություն, քանի որ «թյուրքական»-ը ավելի շատ լեզվական և մշակութային տարբերակում է, քան ռասայական կամ էթնիկական նկարագրություն: Սա  տարբերակում է այն «թուրքերենից», որը էթնիկ տերմին է, և նկարագրում է  հիմնականում Թուրքիայում բնակվող մարդկանց: Պանթուրքական գաղափարները և վերամիավորման շարժումները սկսեցին տարածվել Կենտրոնական Ասիայի և թյուրքական այլ երկրներում Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր:

Պատմություն

Demonstration with flags
Պանթուրքական հանրահավաքը Ստամբուլում, 2009թ Մարտ

1804-ին թաթար աստվածաբան Ղաբդենազիր Քուրսավին գրել է տրակտատ, որը կոչ է անում իսլամի արդիականացումը: Քուրսավին ջադիդ էր (արաբերեն ջադիդ ՝ «նոր»): Ջադիդները խրախուսում էին քննադատական մտածողությունը, աջակցելով կրթությանը և սեռերի հավասարությանը և պահպանում հանդուրժողականություն այլ հավատքների, թյուրքական մշակութային միասնության և Եվրոպայի մշակութային ժառանգության բաց լինելու համար:[12] Ջադիդական շարժումը հիմնադրվել է 1843 թվականին Կազանում: Դրա նպատակը կիսաշրջանային աշխարհայնացումն ու կրթական բարեփոխումն էր, թուրքերի ազգային (ոչ կրոնական) ինքնության հետ մեկտեղ: Դրանից առաջ նրանք Ռուսաստանի կայսրության մուսուլմանական հպատակներ էին, ինչը պահպանվեց մինչև վերջինիս կործանումը[13]։

1907-ից հետո թյուրքական միասնության շատ կողմնակիցներ գաղթեցին Օսմանյան կայսրություն:

Կահիրեում գտնվող Türk թերթը հրատարակվել է Օսմանյան կայսրության աքսորյալների կողմից 1876 թվականի սահմանադրության դադարեցումից և լիբերալ մտավորականների հետապնդումից հետո: Առաջին հրատարակությունն էր, որ օգտագործեց էթնիկական նշանակումը որպես վերնագիր[14]: Յուսուֆ Աքչուրան 1904 թ.-ին անանուն հրատարակեց «Քաղաքականության երեք տեսակ»-ը (Üç tarz-ı siyaset) ՝ պանթուրքական ազգայնամոլության ամենավաղ դրսևորումը.[14] Աքչուրան պնդում էր, որ օսմանցիների կողմից հովանավորվող գերխորհրդարանական միությունը անիրատեսական էր: Համաիսլամական մոդելը առավելություններ ուներ, բայց մահմեդական բնակչությունը գտնվում էր գաղութային տիրապետության տակ, որը դեմ էր միավորմանը: Նա եզրակացրեց, որ էթնիկ թուրք ժողովուրդը կպահանջի ազգային ինքնության զարգացում; պանթուրքական կայսրությունը կհեռանա Բալկաններից և Արևելյան Եվրոպայից դեպի Կենտրոնական Ասիա: «Քաղաքականության երեք տեսակ» առաջին հրատարակությունը բացասական արձագանք ունեցավ, բայց այն ավելի ազդեցիկ դարձավ 1911 թվականին Ստամբուլում իր երրորդ հրապարակմամբ: Օսմանյան կայսրությունը զիջել էր իր աֆրիկյան տարածքը Իտալիային և շուտով կկորցներ Բալկանները, իսկ պանթուրքական ազգայնականությունը դարձավ առավել իրագործելի (և հանրաճանաչ) քաղաքական ռազմավարություն:

1908-ին Օսմանյան Թուրքիայում իշխանության եկավ Միություն և առաջընթաց կուսակցությունը, և կայսրությունն ընդունեց ազգայնական գաղափարախոսություն: Սա հակադրվում է 16-րդ դարում իր հիմնականում մահմեդական գաղափարախոսությանը, է , երբ սուլթանը իր մուսուլմանական հողերի խալիֆն էր: Պանթուրքիզմին հարող առաջնորդները փախան Ռուսաստանից Ստամբուլ, որտեղ առաջացավ ուժեղ պանթուրքական շարժում. թուրքական պանթուրքական շարժումը վերածվեց խալիֆայության ազգայնական, էթնիկ ուղղվածությամբ պետության փոխարինման: Օսմանյան կայսրության անկումից հետո իր բազմամշակութային և բազմազգ բնակչությամբ, երիտթուրքերի ազգայնամոլության ազդեցության տակ, ոմանք փորձեցին կայսրությունը փոխարինել թուրքական հանրապետության: Այնպիսի առաջնորդներ, ինչպիսիք են Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը, խոստովանեցին, որ նման նպատակը անհնար է ՝ պանթուրքական իդեալիզմը փոխարինելով ազգայնականությամբ, որը միտված էր անատոլիական կորիզը պահպանելուն:

Türk Yurdu Dergisi-ը (Թուրքական հայրենիքի ամսագիր) հիմնադրվել է 1911 թվականին Աքչուրայի կողմից: Սա ժամանակի ամենակարևոր թյուրքական հրատարակությունն էր, «որում Ռուսաստանում թուրքերի այլ աքսորյալների հետ միասին [Աքչուրան] փորձեց գիտակցություն ներշնչել աշխարհի բոլոր թյուրքական ժողովուրդների մշակութային միասնության մասին»[14]:

Պանթուրքիզմի զգալի վաղ դրսևորողն էր Էնվեր փաշան (1881–1922), Օսմանյան պատերազմի նախարար և Առաջին աշխարհամարտի ժամանակ գլխավոր հրամանատարի պաշտոնակատար: Նա հետագայում դարձավ «Բասմաչի» շարժման (1916–1934) առաջնորդ ՝ ընդդեմ Ռուսաստանի և Խորհրդային իշխանությունը Կենտրոնական Ասիայում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում նացիստները կազմակերպեցին Թուրքեստանի լեգեոն, որը բաղկացած էր հիմնականում զինվորներից, որոնք պատերազմից հետո հույս ունեին զարգացնել Կենտրոնական Ասիայի անկախ պետություն: Գերմանական ինտրիգը պտուղ չտվեց[7]

Պանթուրքիզմի նկատմամբ հետաքրքրությունը նվազեց, 1923 թվականին Թուրքիայի հանրապետության հիմնադրմամբ `Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի ղեկավարությամբ, իսկ Աթաթուրքը, ընդհանուր առմամբ, Զիա Գյուքալպին գերադասեց Էնվեր փաշայից[15][16]: Պանթուրքիստական շարժումները որոշակի թափ ստացան 1940-ական թվականներին ՝ շնորհիվ նացիստական Գերմանիայի աջակցության, որը պատերազմի ընթացքում փորձում էր լծել պանթուրքիզմը ՝ ռուսական ազդեցությունը խարխլելու և Կենտրոնական Ասիայի ռեսուրսներին հասնելու համար[17]: Այս ժամանակահատվածում որոշ շրջանակներում նացիստական քարոզչությունը ազդել էր Պանթուրքական և հակասովետական գաղափարախոսության զարգացման վրա [18][19]:Որոշ աղբյուրներ պնդում են, որ Նիհալ Ացըզը պաշտպանել է նացիստական ուսմունքը և ընդունել Հիտլերի ոճի սանրվածք և բեղեր:[20] Ալփարսլան Թյուրկեսը ՝ առաջատար պանթուրքիստ, պատերազմի ժամանակ զբաղեցրեց պրոհիտլերական դիրք[21] և զարգացրեց սերտ կապեր Գերմանիայում նացիստական առաջնորդների հետ[22]: Եվրոպայում մի քանի պանթուրքական խմբավորումներ, ըստ երևույթին, կապեր էին ունեցել նացիստական Գերմանիայի (կամ նրա կողմնակիցների) հետ պատերազմի սկզբում, եթե ոչ ավելի շուտ[17]: Ռումինիայում գտնվող թուրք-թաթարները համագործակցում էին ռումինական ֆաշիստական կազմակերպության երկաթե պահակախմբի հետ[17]: Թեև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Թուրքիայի կառավարության արխիվները չեն հրապարակվել, սակայն կապի մակարդակը կարելի է պարզել գերմանական արխիվներից[17]: 1941-ի հունվարի 18-ին Անկարայում ստորագրվեց տասնամյա թուրք-գերմանական բարեկամության պայմանագիր:[17] 1941-ի երկրորդ կեսին և 1942-ի առաջին ամիսներին պաշտոնական և կիսապաշտոնական հանդիպումներ են տեղի ունեցել Գերմանիայի դեսպան Ֆրանց ֆոն Պապենի և գերմանացի այլ պաշտոնյաների և թուրք պաշտոնյաների, այդ թվում ՝ գեներալ Հ. Էրկիլտի (թաթարական ծագմամբ և պանթուրքական լրագրերի աջակից) [17] ,գեներալ Ալի Ֆուադ Էրդեմի և Էնվեր փաշայի եղբայր `Նուրի փաշայի միջև[17]:

Այս ընթացքում կառավարությունը պանթուրիստներին չի աջակցել  և 1944 թ. Մայիսի 19-ին Իսմեթ Աննինին ելույթ է ունեցել ՝ դատապարտելով պանթուրքիզմը, համարելով «վերջին ժամանակների վտանգավոր և հիվանդագին դրսևորում»,շարունակելով , որ Թուրքիայի հանրապետությունը «թշնամական ջանքերի է բախվում» հանրապետության գոյությունը պահելու համար  «և այս գաղափարների կողմնակիցները « կբերեն միայն դժվարություն և աղետ »: Նիհալ Ացիզը և պանթուրքիստական մյուս նշանավոր առաջնորդները դատապարտվել և բանտարկվել են կառավարության դեմ դավադրություն կատարելու համար: Զեքի Վելիդի Տողանը դատապարտվել է 10 տարվա ազատազրկության և 4 տարվա ներքին աքսորի, Ռեհա Օյուզ Թյուրքանը ստացել է 2 տարի, իսկ Նիհալ Ացիզը ստացել է չորս տարվա ազատազրկում և 3 տարի աքսորյալ պատիժ: Մյուսները դատապարտված էին մի քանի ամսից մինչև մեկ տարվա ավելի մեղմ պատիժների[23]: Բայց ամբաստանյալները բողոքարկել են դատապարտումները, և 1945-ի հոկտեմբերին վճռաբեկ զինվորական դատարանը վերացրել է բոլոր դատապարտյալների պատժամիջոցները[24]:

Մինչ Էրկիլը քննարկում էր ռազմական պայմանագրերը, Նուրի փաշան գերմանացիներին պատմեց անկախ պետություններ ստեղծելու իր ծրագրի մասին, որոնք կլինեն Թուրքիայի դաշնակիցներ (ոչ թե արբանյակներ) : Այս պետությունները կազմավորվելու են Ղրիմի, Ադրբեջանի, Կենտրոնական Ասիայի, Իրանի հյուսիս-արևմուտքում և Իրաքի հյուսիս-արևելքում գտնվող թյուրքալեզու բնակչությունից: Նուրի փաշան առաջարկել է օժանդակել քարոզչական գործողություններին այս նպատակով: Այնուամենայնիվ, Թուրքիան վախենում էր նաև ԽՍՀՄ-ում գտնվող թյուրքական փոքրամասնությունների համար և ֆոն Պապենին ասաց, որ չի կարող միանալ Գերմանիային, քանի դեռ ԽՍՀՄ-ը չի փլուզվել: Հնարավոր է, որ Թուրքիայի կառավարությունը վրդովված էր խորհրդային ուժի պատճառով, որը երկիրը զերծ էր պահում պատերազմից: Ավելի քիչ պաշտոնական մակարդակի վրա Խորհրդային Միությունից թյուրքգաղթականները վճռորոշ դեր խաղացին Թուրքիայի և Գերմանիայի միջև բանակցությունների և շփումների մեջ. նրանց թվում էին այնպիսի պանթուրքական նշանավոր ակտիվիստներ, ինչպիսիք են Զեքի Վելիդի Թողանը, Մամմեդ Ամին Ռասուլզադեն, Միրզա Բալան, Ահմեթ Կաֆերօղլուն, Սայիդ Շամիլը և Այազ Իշաքին: Թուրք-թաթարական և կովկասյան շրջաններում գտնվող թյուրքախոսների մի քանի թաթարական զորամասեր, որոնք ռազմագերիներ էին, միացել էին ԽՍՀՄ-ի դեմ պատերազմին, ընդհանուր առմամբ պայքարում էին որպես պարտիզաններ `անկախության և պան-թուրքական միության հույսով: Այն ստորաբաժանումները, որոնք ամրապնդվել էին, կազմում էին մի քանի հարյուր հազար: Կառավարության մակարդակով զգուշավոր մոտեցում ցուցաբերվեց, բայց պանթուրքիստական խմբերը վրդովվեցին թուրքական անգործությունից և նրանց կարծիքով դա պանթուրքիզմի նպատակներին հասնելու ոսկե հնարավորության վատնում էր:[17]

20-րդ դարի վերջին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո թյուրքական ժողովուրդներն ավելի անկախ էին բիզնեսի և քաղաքականության մեջ.

Բոլոր թուրքերի նպատակը միավորվելն է թյուրքական սահմանների ներքո: Պատմությունն այսօր մեզ տալիս է վերջին հնարավորությունը: Որպեսզի իսլամական աշխարհը չդատապարտվի հավերժ մասնատման, անհրաժեշտ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի դեմ արշավը թույլ չտալ,որ տապալվի: Իրականում առաջ ենք տանում այն կետը, որը վերաբերում է ադրբեջանական շրջանակներին, որ քարոզարշավը պետք է ընթանա ավելի վճռական և խստորեն.[25]

Պանթուրքական շարժումները և կազմակերպությունները կենտրոնանում են ինքնիշխան թյուրքական պետությունների տնտեսական ինտեգրման վրա և հույս ունեն ստեղծել Եվրամիության նման տնտեսական և քաղաքական միություն:

Թուրքիայի դերը

Թուրքիայի ջանքերը չեն բավարարել թյուրքական պետությունների կամ երկրի պանթուրքիստական աջակիցների սպասումները: Ղրիմի թաթարներին խոստացված համեստ բնակարանային նախագծերը տարիներ շարունակ չեն ավարտվել:

Որոշ լեզվական համայնքներ անցել են լատինական այբուբենի, բայց պաշտոնական թուրքմենական, ուզբեկական և ադրբեջանական լատինական այբուբեններն այնքան էլ համատեղելի չեն թուրքական այբուբենի հետ, ինչպես Թուրքիան հույս ուներ այն բանից հետո, երբ Պանթուրքական այբուբենը 35 տառերով համաձայնեցված էր դեռ 1990-ականների սկզբին, մինչև Խորհրդային Միության կազմալուծումը: Ղազախական այբուբենը արդեն պարունակում է լատիներեն, իսկ Ղազախստանը նախատեսում է ամբողջովին վերածել լատինական այբուբենի մինչև 2025 թվականը: Ղրղզստանը լրջորեն չի մտածել լատիներեն գրերի ընդունման մասին, բայց գաղափարը դուր է եկել որոշ քաղաքական գործիչների երկրի անկախության սկզբնական տարիներին.  գոյություն ունեն հռոմեական ղրղզական այբուբեններ:

Քննադատություն

Պանթուրքիզմը հաճախ ընկալվում է որպես թուրքական կայսերական ամբիցիաների նոր ձև: Ոմանք համարում են երիտթուրքական առաջնորդներին որպես ռասիստ և շովինիստական, ովքեր տեսնում էին պանթուրքական գաղափարախոսությունը որպես Օսմանյան կայսրության հեղինակության վերադարձ[26][27]:

Կապը ցեղասպանության հետ

Ոմանք կարծում են, որ պանթուրքիզմը առաջնորդում էր էթնիկ զտումները, ինչպիսիք են հայկական, հունական և ասորական ցեղասպանությունները: Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Հայոց ցեղասպանության գործակալները պաշտպանում էին պանթուրքիզմը,[28][փա՞ստ] և Էնվեր փաշան էր առանցքային դերակատարը Օսմանյան կայսրությունից ոչ մահմեդական փոքրամասնություններին հեռացնելու  `նոր պանթուրքական պետություն կառուցելու գործում[29][30][փա՞ստ]:

Թյուրքական ազգայնականություն

Որոշ թյուրքական ազգայնականներ կարծում են, որ էտրուսկները թուրքական ծագում ունեին[31][32]: Քայրաթ Զաքիրյանովը ճապոնական և ղազախական գենոֆոնդը նույնական է համարում[33]:Թյուրքական ազգայնական գրողները ենթադրում են, որ եվրակենտրոն քրիստոնեական վարչակարգերը կեղծել և բաժանել են թյուրքական պատմությունը, իսկ թյուրքական ժողովուրդները, արդարադատորեն, պետք է վերադառնան թյուրքական տարածքներ[34]: Արևի լեզուների կեղծ  տեսությունը, ըստ որի բոլոր մարդկային լեզուները պրոտաթուրքական լեզվի սերունդ են, մշակվել է 1930-ական թվականներին Թուրքիայի նախագահ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքի կողմից: 2012 թվականին ղրղզական կայքը մեղադրում էր ղազախներին և ուզբեկներին ղրղզական պատմությունը յուրացնելու մեջ[35]:

Հայոց պատմություն

Քլիվե Ֆոսը, Մասաչուսեթս նահանգի Բոստոն քաղաքի համալսարանի հնագույն պատմության պրոֆեսորը, հնագիտական մեծ աշխատանք է կատարել Թուրքիայում, և հնագույն հայկական մետաղադրամների մասնագետ է: Ֆոսը իր «Թուրքիայի հայացքները հայոց պատմությանը. Անհայտացող ազգ» հոդվածում գրում է, որ Թուրքիայի կառավարությունը «համակարգված կերպով փոխում է գյուղերի անունները ՝ նրանց ավելի թուրք դարձնելու համար: Ցանկացած անուն, որը չունի թուրքերեն իմաստ, կամ էլ կարծես թե թուրքերեն չէ, անկախ դրա ծագումից, փոխարինվում է Անկարայի բյուրոյի կողմից նշանակված բանական անունով ՝ առանց հարգելու տեղական պայմանները կամ ավանդույթները »[36]: Ըստ Ֆոսի, Թուրքիայի կառավարությունը «ներկայացրեց [Հայաստանը] երկիմաստորեն, առանց [իր] շինարար կառուցողների հստակ նույնականացման, կամ որպես թուրքական ճարտարապետության գերակայության ազդեցության օրինակներ: Այս ամենի մեջ ակնհայտ է հստակ գիծ. Հայկական ներկայությունը հնարավորինս արագ պետք է մոռացության մատնել »:[36] Ֆոսը քննադատաբար նշում է, որ 1982 թ-ին ՝ «Պատմության լույսի ներքո գտնվող հայկական թղթապանակ»-ում, Ջեմալ Անադոլը գրում է, որ իրանցի սկյութներն ու պարթևները թուրքեր են: Ըստ «հանճարեղ» Անադոլի հայերը ողջունեցին թուրքերին տարածաշրջան. նրանց լեզուն առանց արմատների է, և այբուբենը   հին թյուրքական այբուբենից 11 նիշ փոխառած խառնուրդ է: Ֆոսն այս տեսակետը անվանում է պատմական ռևիզիոնիզմ. «Պատմությունը դիտարկվել է որպես օգտակար ծառայություն մատուցող մի բան,որը ապացուցում կամ սատարում է տեսակետ, և այդ պատճառով այն դիտարկվում է որպես այնպիսի ճկուն բան, որը կարող է շահագործվել [36]: Նա եզրափակում է. «Այն գաղափարը, որը կարծես թե լավ հաստատված է Թուրքիայում, որ հայերը թափառող ցեղախումբ էին, որոնք երբևէ չունեին իրենց սեփական պետությունը, իհարկե, ամբողջովին անհիմն է:Հաճախակի արտահայտվող տեսակետի  տրամաբանական հետևանքն այն է, որ հայերը Թուրքիայում տեղ չունեն, և երբեք էլ չեն ունեցել: Արդյունքը նույնը կլիներ, եթե նախ տեսակետ արտահայտվեր, և հետո գրվեր պատվիրված  պատմությունը : Ինչ որ իմաստով, նման բան կարծես թե տեղի է ունեցել, քանի որ թուրքերի մեծամասնությունը, որոնք մեծացել են հանրապետության օրոք, կրթված էին հավատալու պատմության բոլոր մասերում թուրքերի գերակա առաջնահերթությանը և անտեսել ամբողջ հայերին . հայերը հստակորեն միտված էին մոռացության »[36]:

Արևմտյան Ադրբեջանը տերմին է, որն օգտագործվում է Ադրբեջանում ՝ Հայաստանը վերագրելու համար: Համաձայն ամբողջական Ադրբեջանի տեսության ՝ ժամանակակից Հայաստանը և Լեռնային Ղարաբաղը ժամանակին բնակեցված էին ադրբեջանցիների կողմից[37]: Այդ պնդումները հիմնված են այն համոզմունքի վրա, որ ներկայիս Հայաստանը ղեկավարում էին թյուրքական ցեղերը և պետությունները ՝ սկսած ուշ միջնադարից մինչև Թուրքմենչայի պայմանագիր, որը ստորագրվել է ռուս-պարսկական պատերազմից հետո, 1826-1828 թվականներին: Հայեցակարգը պատժամիջոցների է ենթարկվել Ադրբեջանի կառավարության և երկրի ներկայիս նախագահ Իլհամ Ալիևի կողմից, ով ասել է, որ Հայաստանը հին թյուրքական, ադրբեջանական հողի մաս է: Թուրք և ադրբեջանցի պատմաբաններն ասում են, որ Կովկասում և Անատոլիայում հայերը քոչվոր են, ոչ բնիկ[38][39][40][41][42]:


Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Pan-Turkism — Britannica Online Encyclopedia
  2. ↑ Fishman, Joshua; Garcia, Ofelia (2011). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. Vol. 2. Oxford University Press. էջ 269. ISBN 978-0-19-539245-6. «It is commonly acknowledged that pan-Turkism, the movement aiming at the political and/or cultural unification of all Turkic peoples, emerged among Turkic intellectuals of Russia as a liberal-cultural movement in the 1880s.»
  3. ↑ «Pan-Turkism». Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 2009. Վերցված է 19 Jul 2009-ին. «Political movement of the late 19th and early 20th centuries, which had as its goal the political union of all Turkish-speaking peoples in the Ottoman Empire, Russia, China, Iran, and Afghanistan.»
  4. ↑ Landau, Jacob (1995). Pan-Turkism: From Irredentism To Cooperation. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20960-3.
  5. ↑ Jacob M. Landau, "Radical Politics in Modern Turkey", BRILL, 1974.
  6. ↑ Robert F. Melson, "The Armenian Genocide" in Kevin Reilly (Editor), Stephen Kaufman (Editor), Angela Bodino (Editor) "Racism: A Global Reader (Sources and Studies in World History)", M.E. Sharpe (January 2003). pg 278:"Concluding that their liberal experiment had been a failure, CUP leaders turned to Pan-Turkism, a xenophobic and chauvinistic brand of nationalism that sought to create a new empire based on Islam and Turkish ethnicity."
  7. ↑ 7,0 7,1 Iskander Gilyazov, "Пантюрκизм, Пантуранизм и Германия Արխիվացված 2006-10-04 Wayback Machine", magazine "Татарстан" No 5-6, 1995.
  8. ↑ «Pan-Turkism». Encyclopædia Britannica. Վերցված է ապրիլի 2, 2016-ին.
  9. ↑ Gökalp, Ziya; Devereaux, Robert (1968). The Principles of Turkism. E. J. Brill. էջ 125. «Turkism is not a political party but a scientific, philosophic and aesthetic school of thought.»
  10. ↑ Kieser, Hans-Lukas (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities. I. B. Tauris. էջ 19. ISBN 978-1-84511-141-0.
  11. ↑ Mansur Hasanov, Academician of Academy of Sciences of Tatarstan Republic, "Великий реформатор", in magazine "Республика Татарстан" № 96–97 (24393-24394), 17 May 2001.
  12. ↑ Rafael Khakimov, "Taklid and Ijtihad Արխիվացված 2007-02-10 Wayback Machine", Russia in Global Affairs, Dec. 2003.
  13. ↑ N.N., "Полтора Века Пантюрκизма в Турции", magazine "Панорама".
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Modernism: The Creation of Nation States. էջ 218. Վերցված է օգոստոսի 13, 2014-ին.
  15. ↑ Pan Turkism, Encyclopedia Britannica.
  16. ↑ Eligur, Banu (2010). The Mobilization of Political Islam in Turkey. էջ 41.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 17,7 Jacob M. Landau. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. India University Press, 1995. 2nd Edition. pp 112–114.
  18. ↑ Jacob M. Landau, "Radical Politics in Modern Turkey", BRILL, 1974. pg 194: "In the course of the Second World War, various circles in Turkey absorbed Nazi propaganda; these were pro-German and admired Nazism, which they grasped as a doctrine of warlike dynamism and a source of national inspiration, on which they could base their pan-Turkic and anti-Soviet ideology"
  19. ↑ John M. VanderLippe , "The politics of Turkish democracy", SUNY Press, 2005. "A third group was led by Nihal Atsiz, who favored a Hitler style haircut and mustache, and advocated racist Nazi doctrines"
  20. ↑ John M. VanderLippe, The Politics of Turkish Democracy: Ismet Inonu and the Formation of the Multi-Party System, 1938-1950, (State University of New York Press, 2005), 108;"A third group was led by Nihal Atsiz, who favored a Hitler style haircut and moustache, and advocated Nazi racist doctrines."
  21. ↑ Peter Davies, Derek Lynch, "The Routledge Companion to Fascism and the Far Right", Routledge, 2002. pg 244: "Alparslan Türkeş: Leader of a Turkish neo-fascist movement, Nationalist Action Party(MHP). During the war he took a pro-Hitler position and was imprisoned after a 1960 coup attempt against his country's ruler.
  22. ↑ Berch Berberoglu, " Turkey in crisis: from state capitalism to neocolonialism", Zed, 1982. 2nd edition. pg 125: "Turkes established close ties with Nazi leaders in Germany in 1945 "
  23. ↑ VanderLippe, John M. (2012-02-01). Politics of Turkish Democracy, The: Ismet Inonu and the Formation of the Multi-Party System, 1938-1950 (անգլերեն). SUNY Press. էջ 109. ISBN 9780791483374.
  24. ↑ Landau, Jacob M.; Landau, Gersten Professor of Political Science Jacob M.; Landau, Yaʻaqov M. (1995). Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation (անգլերեն). Indiana University Press. էջեր 117–118. ISBN 978-0-253-32869-4.
  25. ↑ Karabekir, Istiklâl Harbimiz/n.2/, p. 631
  26. ↑ Jacob M. Landau. Pan-Turkism: From Irredentism to Cooperation. India University Press, 1995. 2nd Edition. pg 45: "Pan-Turkism's historic chance arrived shortly before and during First World War, when it was adopted a guiding principle of state policy by an influential group among the Young Turks"
  27. ↑ Robert F. Melson, "The Armenian Genocide" in Kevin Reilly (Editor), Stephen Kaufman (Editor), Angela Bodino (Editor) "Racism: A Global Reader (Sources and Studies in World History)", M.E. Sharpe (January 2003). pg 278: "Concluding that their liberal experiment had been a failure, CUP leaders turned to Pan-Turkism, a xenophobic and chauvinistic brand of nationalism that sought to create a new empire based on Islam and Turkish ethnicity ... It was in this context of revolutionary and ideological transformation and war that the fateful decision to destroy the Armenians was taken."
  28. ↑ The International Association of Genocide Scholars, Affirmation, Armenian Genocide, "That this assembly of the Association of Genocide Scholars in its conference held in Montreal, June 11–3, 1997, reaffirms that the mass murder of Armenians in Turkey in 1915 is a case of genocide which conforms to the statutes of the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of Genocide. It further condemns the denial of the Armenian Genocide by the Turkish government and its official and unofficial agents and supporters".
  29. ↑ Young Turks and the Armenian Genocide, Armenian National Institute
  30. ↑ Robert Melson, Leo Kuper, "Revolution and genocide: on the origins of the Armenian genocide and the Holocaust", University of Chicago Press, 1996. pg 139: "It was in this context of exclusion and war that CUP made a decision to destroy the Armenians as a viable national community in Turkey and the pan-Turkic empire. Thus a revolutionary transformation of ideology and identity for the majority had dangerous implications for the minority. As will be discussed in Chapter 5, the Turkish nationalists revolution, as initiated by the Young Turks, set the stage for the Genocide of Armenians during the Great war"
  31. ↑ Lynn Meskell, "Archaeology Under Fire: Nationalism, Politics and Heritage in the Eastern Mediterranean and Middle East", Routledge, 1998.
  32. ↑ «Мустафа (Кемаль) Ататюрк Мустафа Ататюрк». Վերցված է 2 April 2016-ին.
  33. ↑ К.Закирьянов. Я вполне допускаю мысль, что в жилах Обамы течет тюркская кровь (Russian)
  34. ↑ «Доктор истнаук А.Галиев: Покажите мне паспорт Чингисхана, где написано, что он казах. Тогда я вам поверю... - ЦентрАзия». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-24-ին. Վերցված է 2 April 2016-ին.
  35. ↑ «Казахи интересуются нашей историей». Վերցված է 2 April 2016-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Clive Foss, “The Turkish View of Armenian History: A Vanishing Nation,” in The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics, ed. by Richard G. Hovannisian (New York: St. Martins Press, 1992), p. 268.
  37. ↑ «Present-day Armenia located in ancient Azerbaijani lands - Ilham Aliyev». News.Az. October 16, 2010. Արխիվացված է օրիգինալից July 21, 2015-ին.
  38. ↑ Tofig Kocharli "Armenian Deception"
  39. ↑ Ohannes Geukjian "Ethnicity, Nationalism and Conflict in the South Caucasus: Nagorno-Karabakh and the Legacy of Soviet Nationalities Policy"
  40. ↑ «Nagorno Karabakh: History». Վերցված է 2 April 2016-ին.
  41. ↑ «Рауф Гусейн-заде: "Мы показали, что армяне на Кавказе - некоренные жители"». Day.Az. 27 December 2012. Վերցված է 2 April 2016-ին.
  42. ↑ «Professor Firidun Agasyoglu Jalilov "How Hays became Armenians"». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-15-ին. Վերցված է 2014-11-11-ին.
Գաղափարախոսություն
Կազմակերպություններ
Քաղաքական կուսակցություններ
Անձինք
Պատմական իրադարձություններ
Դեպքեր
Քաղաքականություն
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պանթյուրքիզմ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պանթյուրքիզմ&oldid=7184338» էջից