«Պանթյուրքիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
| Տող 23. | Տող 23. | ||
[[Կատեգորիա:Թուրքական ազգայնականություն]] |
[[Կատեգորիա:Թուրքական ազգայնականություն]] |
||
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի պատմություն]] |
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի պատմություն]] |
||
[[Կատեգորիա:Պանթյուրքիզմ]] |
|||
[[Կատեգորիա:Իրրեդենտիզմ]] |
|||
[[Կատեգորիա:Ազգայնականություն]] |
|||
[[Կատեգորիա:Ասիայի քաղաքական շարժումներ]] |
|||
05:50, 3 Հուլիսի 2020-ի տարբերակ
Պանթյուրքիզմ (Համաթյուրքականություն) (թուրքերեն՝ Türkçülük), մշակութային և դիվանագիտական հոսանք,գաղափարախոսություն, որն ի հայտ եկավ XIX դարի երկրորդ կեսում[1]՝ 1880-ական թվականներին, Ադրբեջանի թյուրքական մտավորականների շրջանում (այն ժամանակ ՝ Ռուսական կայսրության մի մաս) և Օսմանյան կայսրությունում (ժամանակակից Թուրքիա): Այն տարածված է թյուրքական ազգերով բնակեցված պետութույուններում և որի հիմքն է իրենց էթնիկ, մշակութային և լեզվային ընդհանրության հիման վրա ստեղծել դիվանագիտական համախմբում։ Պանթյուրքիզմը շարժում է, որի նպատակը բոլոր թյուրքական ժողովուրդների մշակութային և քաղաքական միավորումն էր[2][3][4][5][6]։ Թուրանիզմը սերտորեն կապված շարժում է, բայց ավելի ընդհանուր տերմին է, քան թյուրքականությունը, քանի որ թյուրքականությունը վերաբերում է միայն թուրք ժողովրդին: Այնուամենայնիվ, թյուրքական գաղափարախոսությամբ զբաղվող հետազոտողներն ու քաղաքական գործիչները այս տերմինները օգտագործել են որպես հոմանիշներ շատ աղբյուրներում և գրականության աշխատություններում[7]։ Թեև թյուրքական ժողովուրդներից շատերը կիսում են պատմական, մշակութային և լեզվական արմատներ, պանթուրքական քաղաքական շարժման վերելքը 19-րդ և 20-րդ դարերի երևույթ է[8]։ Դա մասամբ պատասխանն էր Եվրոպայում պանսլավիզմի և պանգերմանականության զարգացմանը և ազդեց պանիրանականության վրա Ասիայում: Զիյա Գյոկալպը սահմանեց պանթուրքիզմը որպես մշակութային, ակադեմիական, փիլիսոփայական[9] և քաղաքական[10] հայեցակարգ, որը պաշտպանում է թյուրք ժողովուրդների միասնությունը:
Հետազոտական գրականության մեջ «պանթյուրքիզմ» տերմինը օգտագործվում է թուրքալեզու ժողովուրդների քաղաքական, մշակութային և էթնիկ միասնության գաղափարները նկարագրելու համար։ Թուրանիզմը Պանթյուրքիզմին սերտորեն կապված շարժում է, բայց ավելի լայն հասկացություն է, քանի որ Թուրքիզմը վերաբերում է միայն թյուրքական ժողովուրդներին։
Անվանում
Հետազոտական գրականության մեջ «պանթուրքիզմը» օգտագործվում է բոլոր թյուրքախոս ժողովրդի քաղաքական, մշակութային և էթնիկական միասնությունը նկարագրելու համար: «Թյուրքիզմը» սկսեց գործածվել «պան» նախածանցով (հունարենից πᾶν ,պան = ամբողջ):[11]
Փաստաբանները վերջինիս օգտագործում են որպես համեմատություն, քանի որ «թյուրքական»-ը ավելի շատ լեզվական և մշակութային տարբերակում է, քան ռասայական կամ էթնիկական նկարագրություն: Սա տարբերակում է այն «թուրքերենից», որը էթնիկ տերմին է, և նկարագրում է հիմնականում Թուրքիայում բնակվող մարդկանց: Պանթուրքական գաղափարները և վերամիավորման շարժումները սկսեցին տարածվել Կենտրոնական Ասիայի և թյուրքական այլ երկրներում Խորհրդային Միության փլուզումից ի վեր:
Պատմություն
1804-ին թաթար աստվածաբան Ղաբդենազիր Քուրսավին գրել է տրակտատ, որը կոչ է անում իսլամի արդիականացումը: Քուրսավին ջադիդ էր (արաբերեն ջադիդ ՝ «նոր»): Ջադիդները խրախուսում էին քննադատական մտածողությունը, աջակցելով կրթությանը և սեռերի հավասարությանը և պահպանում հանդուրժողականություն այլ հավատքների, թյուրքական մշակութային միասնության և Եվրոպայի մշակութային ժառանգության բաց լինելու համար:[12] Ջադիդական շարժումը հիմնադրվել է 1843 թվականին Կազանում: Դրա նպատակը կիսաշրջանային աշխարհայնացումն ու կրթական բարեփոխումն էր, թուրքերի ազգային (ոչ կրոնական) ինքնության հետ մեկտեղ: Դրանից առաջ նրանք Ռուսաստանի կայսրության մուսուլմանական հպատակներ էին, ինչը պահպանվեց մինչև վերջինիս կործանումը[13]։
Ծանոթագրություններ
- ↑ Pan-Turkism — Britannica Online Encyclopedia
- ↑ Fishman, Joshua; Garcia, Ofelia (2011). Handbook of Language and Ethnic Identity: The Success-Failure Continuum in Language and Ethnic Identity Efforts. Vol. 2. Oxford University Press. էջ 269. ISBN 978-0-19-539245-6. «It is commonly acknowledged that pan-Turkism, the movement aiming at the political and/or cultural unification of all Turkic peoples, emerged among Turkic intellectuals of Russia as a liberal-cultural movement in the 1880s.»
- ↑ «Pan-Turkism». Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 2009. Վերցված է 19 Jul 2009-ին. «Political movement of the late 19th and early 20th centuries, which had as its goal the political union of all Turkish-speaking peoples in the Ottoman Empire, Russia, China, Iran, and Afghanistan.»
- ↑ Landau, Jacob (1995). Pan-Turkism: From Irredentism To Cooperation. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20960-3.
- ↑ Jacob M. Landau, "Radical Politics in Modern Turkey", BRILL, 1974.
- ↑ Robert F. Melson, "The Armenian Genocide" in Kevin Reilly (Editor), Stephen Kaufman (Editor), Angela Bodino (Editor) "Racism: A Global Reader (Sources and Studies in World History)", M.E. Sharpe (January 2003). pg 278:"Concluding that their liberal experiment had been a failure, CUP leaders turned to Pan-Turkism, a xenophobic and chauvinistic brand of nationalism that sought to create a new empire based on Islam and Turkish ethnicity."
- ↑ Iskander Gilyazov, "Пантюрκизм, Пантуранизм и Германия Արխիվացված 2006-10-04 Wayback Machine", magazine "Татарстан" No 5-6, 1995.
- ↑ «Pan-Turkism». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2 April 2016-ին.
- ↑ Gökalp, Ziya; Devereaux, Robert (1968). The Principles of Turkism. E. J. Brill. էջ 125. «Turkism is not a political party but a scientific, philosophic and aesthetic school of thought.»
- ↑ Kieser, Hans-Lukas (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities. I. B. Tauris. էջ 19. ISBN 978-1-84511-141-0.
- ↑ Mansur Hasanov, Academician of Academy of Sciences of Tatarstan Republic, "Великий реформатор", in magazine "Республика Татарстан" № 96–97 (24393-24394), 17 May 2001.
- ↑ Rafael Khakimov, "Taklid and Ijtihad Արխիվացված 2007-02-10 Wayback Machine", Russia in Global Affairs, Dec. 2003.
- ↑ N.N., "Полтора Века Пантюрκизма в Турции", magazine "Панорама".
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պանթյուրքիզմ» հոդվածին։ |
|
