«Դիդգորի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
| Տող 17. | Տող 17. | ||
*100-500 խաչակիր ֆրանկներ |
*100-500 խաչակիր ֆրանկներ |
||
*հայեր|Կորուստներ1=|Կորուստներ2=}} |
*հայեր|Կորուստներ1=|Կորուստներ2=}} |
||
'''Դիդգորի ճակատամարտ''', առճակատում, որը տեղի է ունեցել 1121 թվականի օգոստոսի 12-ին Տփղիսի մերձակայքում գտնվող Դիդգոր բնակավայրում, մի կողմից՝ Սելջուկյան սուլթանության (և դաշնակիցների՝ Ելտկուզյանների, Շադդադյանների, Տփղիսի ամիրայության և Շահ Արմենների), մյուս կողմից՝ Վրաց թագավորության |
'''Դիդգորի ճակատամարտ''', [[Ճակատամարտ|առճակատում]], որը տեղի է ունեցել [[1121 թվական|1121 թվականի]] [[Օգոստոսի 12|օգոստոսի 12-ին]] [[Տփղիս|Տփղիսի]] մերձակայքում գտնվող [[Դիդգոր (Թեթրի Ծղարոյի շրջան)|Դիդգոր բնակավայրում]], մի կողմից՝ [[Սելջուկյան սուլթանություն|Սելջուկյան սուլթանության]] (և դաշնակիցների՝ [[Ելտկուզյաններ|Ելտկուզյանների]], [[Շադդադյաններ|Շադդադյանների]], [[Տփղիսի ամիրայություն|Տփղիսի ամիրայության]] և [[Շահ Արմեններ|Շահ Արմենների]]), մյուս կողմից՝ [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորության]] միջև<ref>{{cite web|url=http://www.armchairgeneral.com/miraculous-victory-battle-of-didgori-1121.htm|title=«Հրաշք հաղթանակը՝ Դիդգորի ճակատամարտ»|last=Միկաբերիձե|first=Ալեքսանդր|date=մայիսի 14, 2008|work=Armchair General}}</ref>։ Հատկանշական է, որ վրացական բանակում կռվում էին նաև զգալի [[ալաններ]], [[ղփչաղներ]], [[հայեր]], ինչպես նաև [[Խաչակիր|ֆրանկյան խաչակիրներ]]։ Դա է պատճառը, որ ճակատամարտը հայտնի է նաև որպես վրաց խաչակրաց արշավանք։ |
||
Մեծ մուսուլմանական բանակը՝ Իլղազիի գլխավորությամբ, նախահարձակ է լինում և խայտառակ պարտություն կրում Դավիթ Դ Շինարարի ղեկավարած |
Մեծ մուսուլմանական բանակը՝ Իլղազիի գլխավորությամբ, նախահարձակ է լինում և խայտառակ պարտություն կրում [[Դավիթ IV Շինարար|Դավիթ Դ Շինարարի]] ղեկավարած զինուժի կողմից<ref>Ռոնալդ Սյունի Գրիգորյան (1994) ''«Վրացական ազգի կազմավորումը»'' // Ինդիանայի համալսարանի հրատարակություն էջ 36. ISBN 0-253-20915-3.</ref>։ Դավիթ Շինարարի հաղթանակը պայմանավորված էր արդյունավետ, հեռատեսական մարտավարությամբ և բարենպաստ պատերազմական իրադրությամբ։ Դիդգորի ճակատամարտը վրաց-սելջուկյան պատերազմի գագաթնակետն էր, որն էլ հանգեցնում է 1122 թվականի Տփղիսի ազատագրմանը։ [[Տփղիսի ամիրայություն|Տփղիսի ամիրայության]] տապալումից հետո Դավիթ Շինարարը Վրաց թագավորության մայրաքաղաքը [[Քութայիս|Քութայիսից]] տեղափոխվում է Տփղիս (Թբիլիսի` Վրաստանի ներկայիս մայրաքաղաք): |
||
Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակով մեկնարկում է միջնադարյան Վրաստանի պատմության ոսկեդարը, |
Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակով մեկնարկում է [[Վրացական ոսկեդար|միջնադարյան Վրաստանի պատմության ոսկեդարը]], որի մասին հավաստում են վրացական տարեգրությունները։ Մերօրյա իրականությունում ամեն տարվա օգոստոս-սեպտեմբերին նշվում է Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակին նվիրված համավրացական փառատոնը՝ [[Դիդգորոբա|Դիդգորոբան]]։ |
||
== Նախապատմություն == |
|||
[[Պատկեր:Davit Agmashenebeli.jpg|ձախից|մինի|279x279փքս|Վրաց թագավոր Դավիթ Դ Շինարարի որմնապատկերը։]] |
|||
[[1080|1080-ական թվականներին]] [[Վրաց թագավորություն|Վրաց թագավորությունը]] [[Սելջուկյան սուլթանություն|Սելջուկյան սուլթանությանը]] հարկատու պետություններից մեկն էր։ Այնուամենայնիվ, 1090-ական թվականներին վրաց ականավոր թագավոր [[Դավիթ IV Շինարար|Դավիթ Դ Շինարարը]] կարողանում է կարողանում է օգտվել աշխարհաքաղաքական բարենպաստ իրադրությունից (ներքին գահակալական կռիվները և պառակտումները Սելջուկյան սուլթանությունում, ինչպես նաև [[Խաչակրաց առաջին արշավանք|առաջին խաչակրաց արշավանքը մերձավորարևելյան իսլամադավանների դեմ]]) և ստեղծել տարածաշրջանային մասշտամբներով բավականին հզոր պետություն։ Դավիթ Շինարարը աչք է ընկնում բանակաշինական գործունեությամբ։ Վերջինս սելջուկյան հրոսակներին [[Հարավային Կովկաս|Հարավային Կովկասից]] դուրս մղելու նպատակով վերակազմակերպում է բանակը՝ կարևորելով վարձկանական ուժի էական գործոնը (վարձկանները հավաքագրվում էին [[Ղփչաղներ|ղփչաղներից]], [[Ալաններ|ալաններից]] և նույնիսկ խաչակիրներից): |
|||
1096 թվականին Դավիթ թագավորը հրաժարվում է հարկ վճարել սելջուկներին և արգելում է թուրքերի սեզոնային ներգաղթը դեպի Վրաստան։ Շուտով անեքսիայի է ենթարկվում Կախեթ-Հերեթի թագավորությունը, որն էլ ազդարարում է վրաց-սելջուկյան զինված հակամարտության սկիզբը։ Վրացիները կարողանում են սելջուկների նկատմամբ ջախջախիչ հաղթանակ տանել Էրծուխի ճակատամարտում, ապա՝ հաջող ռազմարշավներ մղել մինչև 1118 թվականը։ |
|||
Շուրջ 20 տարի տևած մարտերը կազմալուծում են Վրաց թագավորությունը և Դավիթ Դ-ն սկսում է իրականացնել ռազմական նոր բարեփոխումներ, որոնք միտված էին վրացական բանակի համալրմանը։ 1118-1120-նն ընկած ժամանակահտվածում մի քանի հազար ղփչաղներ Հյուսիսկովկասյան տափաստաններից վերաբնակեցվում են Վրաստանի սահմանամերձ շրջաններում։ Սրա դիմաց յուրաքանչյուր ղփչաղ ընտանիք պարտավորվում էր տրամադրել մեկ զինվոր։ Տիրապետելով բավականաչափ մեծ ռազմական ուժի՝ 1120 թվականից սկսած Դավիթ Շինարարը սկսում է տարածաշրջանում սելջուկյան լծի թոթափման գործընթացը։ Շարժվելով [[Քարթլի (պատմական մարզ)|Քարթլիի]] ուղղությամբ՝ Դավիթ թագավորի բանակը պաշարում է [[Թբիլիսի|Տփղիսը]]։ Արդյունքում՝ 1121 թվականին Մահմուդ II-ը [[Ջիհադ|սրբազան պատերազմ]] է հայտարարում Վրաստանին։ Հայ պատմիչ [[Սմբատ Գունդստաբլ|Սմբատ Գունդստամբլն]] իր «Ժամանակակագրություն» աշխատությունում անդրադառնում է ուժերի հարաբերակցությանը։ |
|||
{{քաղվածք|Կենդանի մնացածները փախան պարսից սուլթան Մելիք-իբն Տաբարի մոտ և պատմեցին նրան իրենց դժբախտությունների մասին: Այդ ժամանակ սա հրամայեց իր տիրույթներից զորք հավաքել, ընդ որում հրամայեց նաև Կարմիանին` արաբների սուլթանին, որի անունը Սալա էր, ևս իր մասնակցությունը բերել այդ արշավանքին: Հավաքվեցին 150.000 հոգի և գնացին Տփղիսի վրա: Վրաց արքա Դավիթը հավաքեց իր զորքը, օգնության կանչեց նաև 40.000 ղփչախների, 18.000 ալանների, 10.000 հայերի և 500 ֆրանկների` քաջ ու ռազմունակ մարդկանց: Ահա սրանց բոլորի գլուխն անցած նա մարտի մեջ մտավ և մի սարսափելի ճակատամարտ բռնկվեց, որի արդյունքում աստվածային աջակցությամբ հաղթեցին քրիստոնյաները` ոչնչացնելով ավելի քան 40 բյուր ու գերելով 50.000 հոգի: Սուլթան Մելեքն ու Ղազին ամոթով դիմեցին փախուստի, իսկ Դավիթն էլ հաղթականորեն և ուրախ սրտով վերադարձավ իր տեղը․․․|Սմբատ Սպարապետ «Ժամանակագրություն»}} |
|||
== Ծանոթագրություններ == |
== Ծանոթագրություններ == |
||
23:51, 31 Մարտի 2020-ի տարբերակ
 | |
|---|---|
| Թվական | օգոստոսի 12, 1121 |
| Մասն է | Georgian-Seljuk wars? |
| Վայր | Mount Didgori? |
| Հակառակորդներ | |
|
| |
| Հրամանատարներ | |
|
| |
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
Դիդգորի ճակատամարտ, առճակատում, որը տեղի է ունեցել 1121 թվականի օգոստոսի 12-ին Տփղիսի մերձակայքում գտնվող Դիդգոր բնակավայրում, մի կողմից՝ Սելջուկյան սուլթանության (և դաշնակիցների՝ Ելտկուզյանների, Շադդադյանների, Տփղիսի ամիրայության և Շահ Արմենների), մյուս կողմից՝ Վրաց թագավորության միջև[1]։ Հատկանշական է, որ վրացական բանակում կռվում էին նաև զգալի ալաններ, ղփչաղներ, հայեր, ինչպես նաև ֆրանկյան խաչակիրներ։ Դա է պատճառը, որ ճակատամարտը հայտնի է նաև որպես վրաց խաչակրաց արշավանք։
Մեծ մուսուլմանական բանակը՝ Իլղազիի գլխավորությամբ, նախահարձակ է լինում և խայտառակ պարտություն կրում Դավիթ Դ Շինարարի ղեկավարած զինուժի կողմից[2]։ Դավիթ Շինարարի հաղթանակը պայմանավորված էր արդյունավետ, հեռատեսական մարտավարությամբ և բարենպաստ պատերազմական իրադրությամբ։ Դիդգորի ճակատամարտը վրաց-սելջուկյան պատերազմի գագաթնակետն էր, որն էլ հանգեցնում է 1122 թվականի Տփղիսի ազատագրմանը։ Տփղիսի ամիրայության տապալումից հետո Դավիթ Շինարարը Վրաց թագավորության մայրաքաղաքը Քութայիսից տեղափոխվում է Տփղիս (Թբիլիսի` Վրաստանի ներկայիս մայրաքաղաք):
Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակով մեկնարկում է միջնադարյան Վրաստանի պատմության ոսկեդարը, որի մասին հավաստում են վրացական տարեգրությունները։ Մերօրյա իրականությունում ամեն տարվա օգոստոս-սեպտեմբերին նշվում է Դիդգորի ճակատամարտի հաղթանակին նվիրված համավրացական փառատոնը՝ Դիդգորոբան։
Նախապատմություն
1080-ական թվականներին Վրաց թագավորությունը Սելջուկյան սուլթանությանը հարկատու պետություններից մեկն էր։ Այնուամենայնիվ, 1090-ական թվականներին վրաց ականավոր թագավոր Դավիթ Դ Շինարարը կարողանում է կարողանում է օգտվել աշխարհաքաղաքական բարենպաստ իրադրությունից (ներքին գահակալական կռիվները և պառակտումները Սելջուկյան սուլթանությունում, ինչպես նաև առաջին խաչակրաց արշավանքը մերձավորարևելյան իսլամադավանների դեմ) և ստեղծել տարածաշրջանային մասշտամբներով բավականին հզոր պետություն։ Դավիթ Շինարարը աչք է ընկնում բանակաշինական գործունեությամբ։ Վերջինս սելջուկյան հրոսակներին Հարավային Կովկասից դուրս մղելու նպատակով վերակազմակերպում է բանակը՝ կարևորելով վարձկանական ուժի էական գործոնը (վարձկանները հավաքագրվում էին ղփչաղներից, ալաններից և նույնիսկ խաչակիրներից):
1096 թվականին Դավիթ թագավորը հրաժարվում է հարկ վճարել սելջուկներին և արգելում է թուրքերի սեզոնային ներգաղթը դեպի Վրաստան։ Շուտով անեքսիայի է ենթարկվում Կախեթ-Հերեթի թագավորությունը, որն էլ ազդարարում է վրաց-սելջուկյան զինված հակամարտության սկիզբը։ Վրացիները կարողանում են սելջուկների նկատմամբ ջախջախիչ հաղթանակ տանել Էրծուխի ճակատամարտում, ապա՝ հաջող ռազմարշավներ մղել մինչև 1118 թվականը։
Շուրջ 20 տարի տևած մարտերը կազմալուծում են Վրաց թագավորությունը և Դավիթ Դ-ն սկսում է իրականացնել ռազմական նոր բարեփոխումներ, որոնք միտված էին վրացական բանակի համալրմանը։ 1118-1120-նն ընկած ժամանակահտվածում մի քանի հազար ղփչաղներ Հյուսիսկովկասյան տափաստաններից վերաբնակեցվում են Վրաստանի սահմանամերձ շրջաններում։ Սրա դիմաց յուրաքանչյուր ղփչաղ ընտանիք պարտավորվում էր տրամադրել մեկ զինվոր։ Տիրապետելով բավականաչափ մեծ ռազմական ուժի՝ 1120 թվականից սկսած Դավիթ Շինարարը սկսում է տարածաշրջանում սելջուկյան լծի թոթափման գործընթացը։ Շարժվելով Քարթլիի ուղղությամբ՝ Դավիթ թագավորի բանակը պաշարում է Տփղիսը։ Արդյունքում՝ 1121 թվականին Մահմուդ II-ը սրբազան պատերազմ է հայտարարում Վրաստանին։ Հայ պատմիչ Սմբատ Գունդստամբլն իր «Ժամանակակագրություն» աշխատությունում անդրադառնում է ուժերի հարաբերակցությանը։
|
Կենդանի մնացածները փախան պարսից սուլթան Մելիք-իբն Տաբարի մոտ և պատմեցին նրան իրենց դժբախտությունների մասին: Այդ ժամանակ սա հրամայեց իր տիրույթներից զորք հավաքել, ընդ որում հրամայեց նաև Կարմիանին` արաբների սուլթանին, որի անունը Սալա էր, ևս իր մասնակցությունը բերել այդ արշավանքին: Հավաքվեցին 150.000 հոգի և գնացին Տփղիսի վրա: Վրաց արքա Դավիթը հավաքեց իր զորքը, օգնության կանչեց նաև 40.000 ղփչախների, 18.000 ալանների, 10.000 հայերի և 500 ֆրանկների` քաջ ու ռազմունակ մարդկանց: Ահա սրանց բոլորի գլուխն անցած նա մարտի մեջ մտավ և մի սարսափելի ճակատամարտ բռնկվեց, որի արդյունքում աստվածային աջակցությամբ հաղթեցին քրիստոնյաները` ոչնչացնելով ավելի քան 40 բյուր ու գերելով 50.000 հոգի: Սուլթան Մելեքն ու Ղազին ամոթով դիմեցին փախուստի, իսկ Դավիթն էլ հաղթականորեն և ուրախ սրտով վերադարձավ իր տեղը․․․ - Սմբատ Սպարապետ «Ժամանակագրություն»
|
|
Ծանոթագրություններ
- ↑ Միկաբերիձե, Ալեքսանդր (մայիսի 14, 2008). ««Հրաշք հաղթանակը՝ Դիդգորի ճակատամարտ»». Armchair General.
- ↑ Ռոնալդ Սյունի Գրիգորյան (1994) «Վրացական ազգի կազմավորումը» // Ինդիանայի համալսարանի հրատարակություն էջ 36. ISBN 0-253-20915-3.