«Աբորտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Content deleted Content added
No edit summary
Տող 2. Տող 2.
|պատկեր = Human fetus 10 weeks - therapeutic abortion.jpg
|պատկեր = Human fetus 10 weeks - therapeutic abortion.jpg
}}
}}
'''Աբորտ''' ({{lang-la|abortus}}՝ «վիժում» բառից), աբորտ, անցուցք, հղիության ընդհատում՝ [[պտուղ]]ի հեռացում [[կնոջ արգանդ]]ից, առաջին 28 շաբաթվա (7 լուսնամսի) ընթացքում։ Հղիությունն ընդհատելու համար կատարված կանխամտածված քայլը կոչվում է խթանված աբորտ: Սովորաբար, աբորտ տերմինը հենց օգտագործում են նկարագրելու համար միայն խթանված տեսակը<ref>{{cite web|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/abortion|title=Abortion (noun)|publisher=Oxford Living Dictionaries|accessdate=8 June 2018|quote=''[mass noun]'' The deliberate termination of a human pregnancy, most often performed during the first 28 weeks of pregnancy}}</ref>: Նմանատիպ միջամտությունը, որից հետո պտուղը կարող է արգանդից դուրս գոյատևել, կոչվում է հղիության ուշացած ընդհատում<ref name="stuart">{{cite journal|last1=Grimes|first1=DA|last2=Stuart|first2=G|year=2010|title=Abortion jabberwocky: the need for better terminology|journal=Contraception|volume=81|issue=2|pages=93–6|doi=10.1016/j.contraception.2009.09.005|pmid=20103443}}</ref>: Ժամանակակից բժշկության մեջ լայն կիրառություն ունեն տարբեր դեղամիջոցներ և վիրաբուժական միջամտություններ դրդված վիժման համար։ Այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են միֆեպրիստոնը (mifepristone) և պրոստագլադինը (prostaglandin), արդյունավետությամբ չեն զիջում վիրաբուժական միջամտությանը՝ առաջին եռամսյակում<ref>{{cite journal|last1=Kulier|first1=R|last2=Kapp|first2=N|last3=Gülmezoglu|first3=AM|last4=Hofmeyr|first4=GJ|last5=Cheng|first5=L|last6=Campana|first6=A|title=Medical methods for first trimester abortion.|journal=The Cochrane database of systematic reviews|date=նոյեմբերի 9, 2011|issue=11|pages=CD002855|pmid=22071804|doi=10.1002/14651858.CD002855.pub4}}</ref>:
Abortion is MURDER! '''Աբորտ''' ({{lang-la|abortus}}՝ «վիժում» բառից), աբորտ, անցուցք, հղիության ընդհատում՝ [[պտուղ]]ի հեռացում [[կնոջ արգանդ]]ից, առաջին 28 շաբաթվա (7 լուսնամսի) ընթացքում։ Հղիությունն ընդհատելու համար կատարված կանխամտածված քայլը կոչվում է խթանված աբորտ: Սովորաբար, աբորտ տերմինը հենց օգտագործում են նկարագրելու համար միայն խթանված տեսակը<ref>{{cite web|url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/abortion|title=Abortion (noun)|publisher=Oxford Living Dictionaries|accessdate=8 June 2018|quote=''[mass noun]'' The deliberate termination of a human pregnancy, most often performed during the first 28 weeks of pregnancy}}</ref>: Նմանատիպ միջամտությունը, որից հետո պտուղը կարող է արգանդից դուրս գոյատևել, կոչվում է հղիության ուշացած ընդհատում<ref name="stuart">{{cite journal|last1=Grimes|first1=DA|last2=Stuart|first2=G|year=2010|title=Abortion jabberwocky: the need for better terminology|journal=Contraception|volume=81|issue=2|pages=93–6|doi=10.1016/j.contraception.2009.09.005|pmid=20103443}}</ref>: Ժամանակակից բժշկության մեջ լայն կիրառություն ունեն տարբեր դեղամիջոցներ և վիրաբուժական միջամտություններ դրդված վիժման համար։ Այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են միֆեպրիստոնը (mifepristone) և պրոստագլադինը (prostaglandin), արդյունավետությամբ չեն զիջում վիրաբուժական միջամտությանը՝ առաջին եռամսյակում<ref>{{cite journal|last1=Kulier|first1=R|last2=Kapp|first2=N|last3=Gülmezoglu|first3=AM|last4=Hofmeyr|first4=GJ|last5=Cheng|first5=L|last6=Campana|first6=A|title=Medical methods for first trimester abortion.|journal=The Cochrane database of systematic reviews|date=նոյեմբերի 9, 2011|issue=11|pages=CD002855|pmid=22071804|doi=10.1002/14651858.CD002855.pub4}}</ref>:


Բոլոր այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրենքով թույլատրելի է, այն համարվում է ամենաանվտանգ միջամտություններից մեկը բժշկության ոլորտում<ref name="Ray20142">{{cite journal|last1=Raymond|first1=EG|last2=Grossman|first2=D|last3=Weaver|first3=MA|last4=Toti|first4=S|last5=Winikoff|first5=B|date=November 2014|title=Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States|journal=Contraception|volume=90|issue=5|pages=476–479|doi=10.1016/j.contraception.2014.07.012|pmid=25152259}}</ref><ref name="lancet-grimes2">{{Cite journal|last1=Grimes|first1=DA|last2=Benson|first2=J|last3=Singh|first3=S|last4=Romero|first4=M|last5=Ganatra|first5=B|last6=Okonofua|first6=FE|last7=Shah|first7=IH|year=2006|title=Unsafe abortion: The preventable pandemic|url=http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_4.pdf|deadurl=no|format=PDF|journal=The Lancet|volume=368|issue=9550|pages=1908–1919|doi=10.1016/S0140-6736(06)69481-6|pmid=17126724|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629040442/http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_4.pdf|archivedate=29 June 2011|df=dmy-all}}</ref>: Ժամանակակից մեթոդներն իրենց մեջ ներառում են դեղորայքային կամ վիրաբուժական տեսակները<ref name="1st_Methods2">{{cite journal|last1=Kulier|first1=R|last2=Kapp|first2=N|last3=Gülmezoglu|first3=AM|last4=Hofmeyr|first4=GJ|last5=Cheng|first5=L|last6=Campana|first6=A|date=9 November 2011|title=Medical methods for first trimester abortion.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=11|pages=CD002855|doi=10.1002/14651858.CD002855.pub4|pmid=22071804}}</ref>: Միֆեպրիստոնը պրոստագլանդինի հետ համակցված համարվում է նույնքան անվտանգ և արդյունավետ, որքան վիրաբուժական մեթոդն է հղիության առաջին և երկրորդ եռամսյակներում<ref name="1st_Methods2" /><ref name="Kapp20132">{{cite journal|last1=Kapp|first1=N|last2=Whyte|first2=P|last3=Tang|first3=J|last4=Jackson|first4=E|last5=Brahmi|first5=D|date=September 2013|title=A review of evidence for safe abortion care|journal=Contraception|volume=88|issue=3|pages=350–63|doi=10.1016/j.contraception.2012.10.027|pmid=23261233}}</ref>: Ամենատարված վիրաբուժական միջամտությունը կատարվում է արգանդի պարանոցի դիլատացիայով և արտածծող սարքով<ref>{{cite web|url=https://www.merckmanuals.com/home/women-s-health-issues/family-planning/abortion|title=Abortion - Women's Health Issues|website=Merck Manuals Consumer Version|accessdate=12 July 2018}}</ref>: Դեղահաբերը կամ ներարգանդային պարույրները, որոնք օգտագործում են հետագա հղիություններից խուսափելու համար, կարող են օգտագործվել հղիության արհեստական ընդհատումից անմիջապես հետո<ref name="Kapp20132" />: Հղիության արհեստական ընդհատումները, երբ կատարվում են օրենքի սահմաններում և անվտանգ են, չեն հանգեցնում հետագա մտավոր կամ ֆիզիկական ռիսկերի բարձրացմանը<ref name="BMJ2014">{{Cite journal|last1=Lohr|first1=PA|last2=Fjerstad|first2=M|last3=Desilva|first3=U|last4=Lyus|first4=R|year=2014|title=Abortion|journal=BMJ|volume=348|page=f7553|doi=10.1136/bmj.f7553}}</ref>: Ի տարբերություն դրա, մեկ տարվա ընթացքում 5 միլիոն ոչ հուսալի աբորտների միջամտության արդյունքում գրանցվել է 47.000 մահվան դեպք<ref name="BMJ2014" /><ref name="OBGY092">{{Cite journal|last1=Shah|first1=I|last2=Ahman|first2=E|date=December 2009|title=Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges|url=http://www.sogc.org/jogc/abstracts/full/200912_WomensHealth_1.pdf|deadurl=yes|format=PDF|journal=Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada|volume=31|issue=12|pages=1149–58|doi=10.1016/s1701-2163(16)34376-6|pmid=20085681|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716212405/http://www.sogc.org/jogc/abstracts/full/200912_WomensHealth_1.pdf|archivedate=16 July 2011|df=dmy}}</ref>: Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը երաշխավորում է օրենքով թույլատրելի և հուսալի միջամտությունների հասանելիությունը կանանց համար<ref name="WHOPolicy2012">{{cite book|url=http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/70914/1/9789241548434_eng.pdf?ua=1|title=Safe abortion: technical and policy guidance for health systems|author=World Health Organization|date=2012|publisher=World Health Organization|isbn=9789241548434|edition=2nd|location=Geneva|page=8|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150116223512/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/70914/1/9789241548434_eng.pdf?ua=1|archivedate=16 January 2015|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>:
Բոլոր այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրենքով թույլատրելի է, այն համարվում է ամենաանվտանգ միջամտություններից մեկը բժշկության ոլորտում<ref name="Ray20142">{{cite journal|last1=Raymond|first1=EG|last2=Grossman|first2=D|last3=Weaver|first3=MA|last4=Toti|first4=S|last5=Winikoff|first5=B|date=November 2014|title=Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States|journal=Contraception|volume=90|issue=5|pages=476–479|doi=10.1016/j.contraception.2014.07.012|pmid=25152259}}</ref><ref name="lancet-grimes2">{{Cite journal|last1=Grimes|first1=DA|last2=Benson|first2=J|last3=Singh|first3=S|last4=Romero|first4=M|last5=Ganatra|first5=B|last6=Okonofua|first6=FE|last7=Shah|first7=IH|year=2006|title=Unsafe abortion: The preventable pandemic|url=http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_4.pdf|deadurl=no|format=PDF|journal=The Lancet|volume=368|issue=9550|pages=1908–1919|doi=10.1016/S0140-6736(06)69481-6|pmid=17126724|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110629040442/http://www.who.int/reproductivehealth/publications/general/lancet_4.pdf|archivedate=29 June 2011|df=dmy-all}}</ref>: Ժամանակակից մեթոդներն իրենց մեջ ներառում են դեղորայքային կամ վիրաբուժական տեսակները<ref name="1st_Methods2">{{cite journal|last1=Kulier|first1=R|last2=Kapp|first2=N|last3=Gülmezoglu|first3=AM|last4=Hofmeyr|first4=GJ|last5=Cheng|first5=L|last6=Campana|first6=A|date=9 November 2011|title=Medical methods for first trimester abortion.|journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=11|pages=CD002855|doi=10.1002/14651858.CD002855.pub4|pmid=22071804}}</ref>: Միֆեպրիստոնը պրոստագլանդինի հետ համակցված համարվում է նույնքան անվտանգ և արդյունավետ, որքան վիրաբուժական մեթոդն է հղիության առաջին և երկրորդ եռամսյակներում<ref name="1st_Methods2" /><ref name="Kapp20132">{{cite journal|last1=Kapp|first1=N|last2=Whyte|first2=P|last3=Tang|first3=J|last4=Jackson|first4=E|last5=Brahmi|first5=D|date=September 2013|title=A review of evidence for safe abortion care|journal=Contraception|volume=88|issue=3|pages=350–63|doi=10.1016/j.contraception.2012.10.027|pmid=23261233}}</ref>: Ամենատարված վիրաբուժական միջամտությունը կատարվում է արգանդի պարանոցի դիլատացիայով և արտածծող սարքով<ref>{{cite web|url=https://www.merckmanuals.com/home/women-s-health-issues/family-planning/abortion|title=Abortion - Women's Health Issues|website=Merck Manuals Consumer Version|accessdate=12 July 2018}}</ref>: Դեղահաբերը կամ ներարգանդային պարույրները, որոնք օգտագործում են հետագա հղիություններից խուսափելու համար, կարող են օգտագործվել հղիության արհեստական ընդհատումից անմիջապես հետո<ref name="Kapp20132" />: Հղիության արհեստական ընդհատումները, երբ կատարվում են օրենքի սահմաններում և անվտանգ են, չեն հանգեցնում հետագա մտավոր կամ ֆիզիկական ռիսկերի բարձրացմանը<ref name="BMJ2014">{{Cite journal|last1=Lohr|first1=PA|last2=Fjerstad|first2=M|last3=Desilva|first3=U|last4=Lyus|first4=R|year=2014|title=Abortion|journal=BMJ|volume=348|page=f7553|doi=10.1136/bmj.f7553}}</ref>: Ի տարբերություն դրա, մեկ տարվա ընթացքում 5 միլիոն ոչ հուսալի աբորտների միջամտության արդյունքում գրանցվել է 47.000 մահվան դեպք<ref name="BMJ2014" /><ref name="OBGY092">{{Cite journal|last1=Shah|first1=I|last2=Ahman|first2=E|date=December 2009|title=Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges|url=http://www.sogc.org/jogc/abstracts/full/200912_WomensHealth_1.pdf|deadurl=yes|format=PDF|journal=Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada|volume=31|issue=12|pages=1149–58|doi=10.1016/s1701-2163(16)34376-6|pmid=20085681|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110716212405/http://www.sogc.org/jogc/abstracts/full/200912_WomensHealth_1.pdf|archivedate=16 July 2011|df=dmy}}</ref>: Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը երաշխավորում է օրենքով թույլատրելի և հուսալի միջամտությունների հասանելիությունը կանանց համար<ref name="WHOPolicy2012">{{cite book|url=http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/70914/1/9789241548434_eng.pdf?ua=1|title=Safe abortion: technical and policy guidance for health systems|author=World Health Organization|date=2012|publisher=World Health Organization|isbn=9789241548434|edition=2nd|location=Geneva|page=8|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150116223512/http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/70914/1/9789241548434_eng.pdf?ua=1|archivedate=16 January 2015|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>:

17:50, 7 փետրվարի 2020-ի տարբերակ

Աբորտ
Տեսակբժշկական գործողության տեսակ
Բժշկական մասնագիտությունմանկաբարձություն
ՀՄԴ-9779.6
ՀՄԴ-10O04
 Abortion Վիքիպահեստում

Abortion is MURDER! Աբորտ (լատին․՝ abortus՝ «վիժում» բառից), աբորտ, անցուցք, հղիության ընդհատում՝ պտուղի հեռացում կնոջ արգանդից, առաջին 28 շաբաթվա (7 լուսնամսի) ընթացքում։ Հղիությունն ընդհատելու համար կատարված կանխամտածված քայլը կոչվում է խթանված աբորտ: Սովորաբար, աբորտ տերմինը հենց օգտագործում են նկարագրելու համար միայն խթանված տեսակը[1]: Նմանատիպ միջամտությունը, որից հետո պտուղը կարող է արգանդից դուրս գոյատևել, կոչվում է հղիության ուշացած ընդհատում[2]: Ժամանակակից բժշկության մեջ լայն կիրառություն ունեն տարբեր դեղամիջոցներ և վիրաբուժական միջամտություններ դրդված վիժման համար։ Այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են միֆեպրիստոնը (mifepristone) և պրոստագլադինը (prostaglandin), արդյունավետությամբ չեն զիջում վիրաբուժական միջամտությանը՝ առաջին եռամսյակում[3]:

Բոլոր այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրենքով թույլատրելի է, այն համարվում է ամենաանվտանգ միջամտություններից մեկը բժշկության ոլորտում[4][5]: Ժամանակակից մեթոդներն իրենց մեջ ներառում են դեղորայքային կամ վիրաբուժական տեսակները[6]: Միֆեպրիստոնը պրոստագլանդինի հետ համակցված համարվում է նույնքան անվտանգ և արդյունավետ, որքան վիրաբուժական մեթոդն է հղիության առաջին և երկրորդ եռամսյակներում[6][7]: Ամենատարված վիրաբուժական միջամտությունը կատարվում է արգանդի պարանոցի դիլատացիայով և արտածծող սարքով[8]: Դեղահաբերը կամ ներարգանդային պարույրները, որոնք օգտագործում են հետագա հղիություններից խուսափելու համար, կարող են օգտագործվել հղիության արհեստական ընդհատումից անմիջապես հետո[7]: Հղիության արհեստական ընդհատումները, երբ կատարվում են օրենքի սահմաններում և անվտանգ են, չեն հանգեցնում հետագա մտավոր կամ ֆիզիկական ռիսկերի բարձրացմանը[9]: Ի տարբերություն դրա, մեկ տարվա ընթացքում 5 միլիոն ոչ հուսալի աբորտների միջամտության արդյունքում գրանցվել է 47.000 մահվան դեպք[9][10]: Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը երաշխավորում է օրենքով թույլատրելի և հուսալի միջամտությունների հասանելիությունը կանանց համար[11]:

Ամեն տարի աշխարհում կատարվում է մոտավոր 56 միլիոն հղիության արհեստական ընդհատում[12], որից 45%-ը կատարվել է ոչ հուսալի կերպով[13]: 2003-2008 թվականների ընթացքում հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշները փոփոխվել են[14][15]: Ըստ 2008 թվականի տվյալների, աշխարհի կանանց 40%-ը հնարավորություն է ունեցել կատարել հղիության արհեսատական ընդհատում՝ առանց սահմանափակումների[16]: Այն երկրներում, որտեղ թույլատրված է հղիության արհեստական ընդհատումը, ունեն որոշակի սահմանափակումներ, օրինակ՝ թե որ գեստացիոն շաբաթում է կատարվում այն[16]:

Հին ժամանակներում հղիության արհեստական ընդհատումներ կատարելու համար օգտագործվել են խոտաբույսեր, կատարվել մերսումներ կամ այլ ավանդական մեթոդներ[17]: Աբորտի վերաբերյալ օրենքները և մշակութային կամ կրոնական հայացքները աշխարհում տարբեր են: Որոշ տեղամասերում այն օրենքով թույլատրելի է միայն հատուկ դեպքերում[18]: Շատ տեղերում այն բարոյական, էթիկական և օրինական մակարդակներով բուռն քննարկման թեմա է հանդիսանում[19][20]: Նրանք, ովքեր դեմ են աբորտին, պնդում են, որ էմբրիոնը կամ պտուղը մարդ է, ով ունի կյանքի իրավունք, և այն համարում են մարդասպանություն[21][22]: Իսկ նրանք, ովքեր կողմ են աբորտի օրինականացմանը, պնդում են, որ կինը իրավունք ունի որոշում կայացնել այն հարցերի շուրջ, որոնք առնչվում են իր մարմնի հետ[23]: Մյուսներն էլ պնդում են, որ աբորտի օրենքով թույլատրելիությունը կարող է նպաստել հանրային առողջության պահպանմանը[24]:

Տեսակներ

Վիժումը լինում է ինքնաբեր և արհեստական։

Ինքնաբեր

Ինքնաբեր աբորտը առաջանում է արգանդի պատի և պտղաձվի կապի խախտումից` մինչև գեստացիոն 24-րդ շաբաթը[25]։ Վիժումը, որը տեղի է ունենում մինչև գեստացիոն 37-րդ շաբաթը, կոչվում է վաղաժամ ծնունդ[26]: Երբ պտուղը մահանում է արգանդում պրոցեդուրայի ընթացքում, այն կոչվում է մեռելածին[27]: Վաղաժամ ծնունդը և մեռելածնությունը մեծ մասամբ չեն համարվում վիժում, չնայած, այս տերմինների օգտագործումը երբեմն կարող է համընկնել[28]: Հղիության առաջին եռամսյակում ամենահաճախ հանդիպող ինքնաբեր աբորտի պատճառները էմբրիոնի կամ պտղի քրոմոսոմալ անոմալիաներն են[29][30], որոնք հանգեցնում են վաղ հղիության ընդհատման[31]: Կոնցեպցիաների միայն 30-50%-ն է պրոգրեսում առաջին եռամյսակից հետո[32]: Հայտնի հղիությունների 15-30%-ը կլինիկորեն ավարտվում են վիժումով, որը կախված է հղի կնոջ տարիքից և առողջական վիճակից[33], իսկ շատ հղիություններ էլ ընդհատվում են՝ մինչ բժիշկները կնկատեն էմբրիոնը[34]: Ինքնաբեր աբորտների մոտ 80%-ը հանդիպում է հղիության առաջին եռամսյակի ընթացքում[35]:

Այլ հանդիպող պատճառներ են՝ մոր ընդհանուր հիվանդությունը (գրիպ, տիֆ, սիֆիլիս, տուբերկուլյոզ, արյան հիվանդություններ, սրտի արատ, հիպերտոնիկ հիվանդություն, A, E վիտամինների պակաս), սննդային և դեղորայքային թունավորումը, ճառագայթային հիվանդությունը, սեռական օրգանների հիվանդությունը (արգանդի հավելումների բորբոքում և անոմալիա[36], ուռուցք, թերզարգացում), ֆիզիկական վնասվածքները (ծանրություն բարձրացնելը, որովայնի վնասվածքը), հոգեկան ապրումները[37], անոթային պաթոլոգիաները (օրինակ՝ համակարգային կարմիր գայլախտը) , շաքարային դիաբետը և հորմոնալ դիսբալանսը:

Գլխավոր նախապայմանները, որոնք հանդիսանում են ռիսկի գործոն ինքնաբեր աբորտի համար, մոր տարիքն է և նախկինում հանդիպած ինքնաբեր աբորտների քանակը[38]:

Արհեստական ընդհատում

Արհեստական աբորտը պտղաձվի հեռացումն է պտղաձվի կամ հղի կնոջ օրգանիզմի վրա անմիջաբար ներգործելու միջոցով, և, աբորտները մեծ մասամբ անցանկալի հղիության հետևանք են: Տարբերում են օրինական (բժշկական) և ապօրինի (կրիմինալ) արհեստական աբորտներ։ Իրավիճակներով պայմանավորված՝ աբորտը կարելի է համարել թերապևտիկ, եթե այն կատարվում է հղի կնոջ կամ պտղի առողջական վիճակներից ելնելով, և էլեկտիվ, եթե կան այլ պատճառներ[39]:

Աբորտը թույլատրվում է ժառանգաբար փոխանցվող ծանր հիվանդությամբ տառապելու, վտանգավոր հղիության, ինչպես նաև անցանկալի հղիության դեպքում[40][41], շատ անգամ՝ չվնասելու համար հղի կնոջ մտավոր և հոգեկան առողջությունը։ Հակացուցումներն են՝ գոնորեան, սեռական օրգանների սուր և ենթասուր բորբոքումները, թարախային օջախների առկայությունը, վարակիչ հիվանդությունները և այլն։ Աբորտը կատարվում է բժշկական մանրակրկիտ հետազոտություններից հետո՝ հղիության առաջին 12 շաբաթվա ժամկետում։ Ապօրինի է համարվում արտահիվանդանոցային պայմաններում (նույնիսկ բժշկի կողմից) կատարվող ամեն մի վիժում։ Ապօրինի աբորտը վտանգավոր է կյանքի համար, այն կարող է արգանդի պատռվածքի և ներքին օրգանների վնասվածքների պատճառ դառնալ։

Մեթոդներ

Դեղորայքային

Դեղորայքային աբորտը դարձավ ալտերնատիվ մեթոդ, երբ սկսեցին կիրառել պրոստագլանդինի անալոգները 1970-ականներին և հակապրոգեստագեն միֆեպրիստոնը 1980-ականներին[42][43][44][45][46]:

Հղիության առաջին եռամսյակում՝ մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը, աբորտը մակածելու համար ստեղծում են դեղորայքային կոմբինացիա՝ օգտագործելով միֆեպրիստոնը և պրոստագլանդինի անալգոգները՝ միզոպրոստոլը կամ գեմեպրոստը, մեթոտրեքսատը և պրոստագլանդինի անալոգները՝ մինչև 7-րդ գեստացիոն շաբաթը, կամ միայն պրոստագլանդինի անալոգները[44]:

Միֆեպրիստոն-միզոպրոստոլ համակցումը ավելի արագ և արդյունավետ է գործում ուշ գեստացիոն շաբաթներում, քան մեթոտրեքսատը-միզոպրոստոլ զույգը, և էլ ավելի էֆեկտիվ, քան միայն միզոպրոստոլը[45]: Այս տարբերակը էֆեկտիվ է երկրորդ եռամսյակի դեպքում [47]:

Դեղորայքային աբորտի մեկ այլ տեսակ, երբ կիրառվում է միֆեպրիստոնը, այնուհետև՝ միզոպրոստոլը թշային տարբերակով, 24 ժամվա ընթացքում և 48 ժամ հետո, էֆեկտիվ է, երբ այն կատարվում է մինչև գեստացիոն 63-րդ օրը[48]:

Մինչև գեստացիոն 7-րդ շաբաթը դեղորայքային աբորտը՝ միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի համակցումով, ավելի արդյունավետ է, քան վիրաբուժական աբորտը (վակուումային արտածծում), հատկապես, երբ կլինիկական պրակտիկան չի ներառում արտածծված հյուսվածքի մանրակրկիտ հետազոտությունը[49]: Վաղ դեղորայքային աբորտը, երբ միֆեպրիստոնն օգտագործվում է թշային կամ հեշտոցային տարբերակներով միզոպրոստոլի կիրառումից հետո, տալիս է 98% էֆեկտիվություն մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը[50]: Եթե դեղորայքային աբորտը ձախողվում է, ապա պարտադիր կատարվում է վիրաբուժական միջամտություն՝ պրոցեսն ավարտին հասցնելու համար[51]:

Վաղ դեղորայքային աբորտը՝ մինչև 9-րդ գեստացիոն շաբաթ, աբորտների մեծ մասն է կազմում Բրիտանիայում[52][53], Ֆրանսիայում[54], Շվեյցարիայում[55] և այլ Հյուսիսային երկրներում[56]: Ըստ 2014 թվականի տվյալների՝ Միացյալ Նահանգներում վաղ դեղորայքային աբորտի տոկոսային ցուցանիշը մոտ 30% է[57]: Կանադայում, Եվրոպայի մեծ մասում, Չինաստանում և Հնդկաստանում[58] , երկրորդ եռամսյակի ընթացքում դեղորայքային աբորտները մեծ մասամբ կատարվում են միֆեպտրիստոնի և պրոստագլանդինի անալոգների զուգակցմամբ, ի տարբերություն Միացյալ Նահանգների, որտեղ 96% դեպքերում երկրորդ եռամսյակի ընթացքում հղիության արհեստական ընդհատումը կատարվում է դիլատացիայի և էվակուացիայի միջոցով[59]:

Վիրաբուժական

Վակուումային ասպիրացիա 8-րդ գեստացիոն շաբաթում 1: Ամնիոտիկ թաղանթ 2: Էմբրիոն 3: Արգանդի լորձաթաղանթ 4:Հայելի 5:Վակուումային սարք 6: Սարքին կցված պոմպ

Մինչև գեստացիոն 15-րդ շաբաթը, վակուումային արրտածծումը համարվում է ամենաարդյունավետ մեթոդը[60]:

Մանուալ (կառավարվող) վակուումային ասպիրացիան (արտածծում) ներառում է պտղի կամ էմբրիոնի, պլացենտայի և թաղանթների հեռացումը՝ օգտագործելով կառավարվող ասեղ, մինչ էլեկտրական վակուումային ասպիրացիայի դեպքում օգտագործում է էլեկտրական պոմպ:

Կառավարվող վակուումային ասպիրացիան կարող է կիրառվել շատ վաղ հղիության դեպքում և չի ներառում արգանդի պարանոցի բացումը (դիլատացիան):

Դիլատացիան և կյուրետաժը՝ երկրորդ ամենահաճախ կիրառվող մեթոդը, ստանդարտ գինեկոլոգիական պրոցես է, որը, բացի աբորտից, կատարվում է նաև մի շարք ախտաբանական պրոցեսներ պարզաբանելու համար, ինչպիսիք են՝ արյունահոսությունը և հնարավոր չարորակ նորագոյացությունները:

Կյուրետաժի ընթացքում կատարվում է արգանդի պատերի մաքրում կյուրետի միջոցով: Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության կողմից այս եղանակը երաշխավորվում է, երբ կառավարվող վակուումային ասպիրացիան տվյալ դեպքում հասանելի չէ[61]:

15-րդ շաբաթից մինչև 26-րդ գեստացիոն շաբաթը արդեն կիրառվում են այլ մեթոդներ:

Դիլատացիան և էվակուացիան(դուրսբերում) ներառում են արգանդի պարանոցի բացումը և դատարկումը՝ օգտագործելով վիրաբուժական գործքիներ: Գեստացիոն 16-րդ շաբաթից հետո աբորտը կարելի է մակածել նաև ինտակտ դիտալացիայի և առանձնացման (ԻԴԱ) միջոցով, որի ընթացքում կատարվում է պտղի գլխի վիրաբուժական դեկոմպրեսացիա նախքան էվակուացիան: ԻԴԱ-ն երբեմն անվանում են նաև մասնակի-ծնունդ աբորտ, որը Միացյալ Նահանգներում սահմանադրությամբ արգելված մեթոդ է:

Հղիության երրորդ եռամսյակում մակածված աբորտը կատարվում է ինտակտ դիլատացիայի և առանձնացման կամ հյուսվածքահատման միջոցով: Հյուսվածքահատման մեթոդը բավականին նման է կեսարյան հատմանը, կատարվում է ընդհանուր անզգայացման տակ՝ հղիության ուշ ժամկետներում[62]:

Առաջին եռամսյակի ընթացքում պրոցեդուրան մեծ մասամբ կատարվում է տեղային անզգայացմամբ, այնինչ, երկրորդ եռամսյակում խորը սեդացիայի և ընդհանուր անզգայացման պահանջ կարող է առաջանալ[63]:

Հղիության ընդհատում ծննդաբերության դրդման եղանակով

Այլ մեթոդներ

Հին ժամանակներում ավանդական բժշկության մեջ մեծ կիրառում ունեին մի շարք խոտաբույսեր, որոնք կիրառվում էին հղիության արհեստական ընդհատման համար: Դրանցին են մեղվամուշկը, անանուխը, սև ագռավագին և այլևս գոյություն չունեցող սիլֆիումը[64]:

1978թ-ին Կոլորադոյում մեկ կին մահացել է, իսկ մեկ ուրիշը ծանր վնասվել, երբ փորձել են հղիության արհեստական ընդհատում կատարել՝ օգտագործելով անանուխի յուղը[65]: Նպանատիպ խոտաբույսերի օգտագործումը երաշխավորված չէ բժիշկների կողմից,քանի որ սրանք բացի իրենց ուղղակի ազդեցությունից թողնում են նաև լետալ կողմնակի էֆեկտներ, ինչպին է պոլիօրգանային անբավարարությունը[66]:

Երբեմն որովայնին վնասվածք հասցնելով նույնպես հնարավոր է կատարել հղիության արհեստական ընդհատում: Եթե վնասվածը բավականին ծանր է, այն կարող է պատճառ դառնալ ներքին վնասվածքների՝ առանց վիժման արդյունքի[67]: Հարավարևելյան Ասիայում վիժումը կատարում են հնուց եկած ավանդական մերսումների միջոցով[68]: Կամբոջայում գտնվող Անկգոր Վաթի տաճարը զարդարող քանդակներից մեկը պատկերում է դևին, որը անդրաշխարհ ժամանած կնոջը հղիության արհեստական ընդհատում է կատարում[68]:

Ոչ հուսալի հայտնի մեթոդներից է նաև միզոպրոստոլի չարաշահումը և ոչ վիրաբուժական միջամտությունները, ինչիպիք են հյուսող ասեղների և կտորների տեղադրումը արգանդի մեջ: Այս մեթոդների միջոցով ընդհատված հղիությունը կոչվում է մակածված վիժում, և դրանք հազվադեպ են կիրառվում այն երկրներում, որտեղ վիրաբուժական եղանակով հղիության արհեստական ընդհատումն օրենքով թույլատրելի է և հասանելի[69]:

Անվտանգություն

Առողջության ռիսկերը կախված են նրանից, թե ինչքանով է անվտանգ կատարված միջամտությունը: Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը վտանգավոր է համարում բոլոր այն աբորտները, որոնք կատարվում են ոչ բավարար գիտելիքներին տիրապետող անհատների կողմից, ոչ հուսալի սարքավորումներով և վատ սանիտարահիգիենիկ պայմաններ ունեցող հաստատություններում[70]:

Աբորտի գովազդ Հարավային Աֆրիկայում

Զարգացած երկրներում կատարվող օրինական աբորտները բժշկության ամենաապահով միջամտությունների շարքին են դասվում[71][72]: Միացյալ Նահանգներում մայրական մահացության ռիկսի հավանականությունը հավասար է 0.7-ի 100.000 միջամտությունների ընթացքում[73], աբորտը 13 անգամ ավելի ապահով է, քան մանկածնությունը (մայրական մահացությունը հավասար է 8.8-ի 100.000-ի դեպքում)[74][75]: 2000-2009 թթ. աբորտի արդյունքում մահացության մակարդակն ավելի ցածր է եղել, քան պլաստիկ վիրաբուժության ոլորտում[76]:

Աբորտ կախյալ մահացության ռիսկը գեստացիոն տարիքի հետ ավելի է մեծանում, բայց այն ավելի ցածր է, քան 21-րդ գեստացիոն շաբաթում ծննդաբերության դեպքում[77][78][79]: Ամբուլատոր աբորտը անվտանգ և էֆեկտիվ է ինչպես գեստացիոն 57-63 օրերի ընթացքում, այնպես էլ՝ 64-70 օրերի ընթացքում[80]: Դեղորայքային աբորտը անվտանգ և էֆեկտիվ է մինչև գեստացիոն 6-րդ շաբաթը[81]:

Վակուումային արտածծումը՝ առաջին եռամսյակի ընթացքում, վիրաբուժական աբորտի ամենաանվտանգ մեթոդն է, և կարող է կատարվել բժշկական հիմնարկներում և հիվանդանոցներում: Բարդությունները, որոնք հազվադեպ են, կարող են լինել արգանդային արյունահոսությունը, կոնքային շրջանի ինֆեկցիան և բեղմնավորման արգասիքները, և պահանջել այլ միջամտություններ դրանք վերացնելու համար[82]:

Միացյալ Նահագներում ինֆեկցիաները աբորտ-կախյալ մահացության մեկ երրորդն մասն են կազմում[83]: Վակուումային ասպիրացիոն մեթոդի կիրառման դեպքում առաջին եռամսյակի ընթացքում բարդությունների հանդիպման հաճախականությունը կախված չէ, թե որտեղ է այն կատարվել. հոսպիտալում, վիրաբուժական կենտրոնում, թե գրասենյակում[84]: Դոքսիցիկլինը կամ մետրոնիդազոլը համարվում են կանխարգելիչ հակաբիոտիկներ և նշանակվում են մինչև միջամտությունը[85], քանի որ դրանք իջեցնում են հետվիրահատական ինֆեկցիաների ռիկսը [63][86]:

Ձախողված միջամտությունների ցուցանիշը , մեծ մասամբ կախված չէ նրանից, թե աբորտն ում կողմից է կատարվել. բժշկի թե միջին պրակտիկայի անձնակազմի կողմից[87]:

Երկրորդ եռամսյակում կատարված աբորտների բարդությունները նման են առաջին եռամսյակի հետվիրահատական բարդություններին և կախված են նրանից, թե ինչ մեթոդ է ընտրված եղել: Երկրորդ եռամսյակում կատարվող աբորտները հիմնականում լավ տանելի են[88]:

Առաջին եռամսյակում՝ մինչև գեստացիոն 9-րդ շաբաթը, էֆեկտիվության և անվտանգության փոքրիկ տարբերություն կա դեղորայքային (երբ կիրառվում է միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի կոմբինացիան) և վիրաբուժական միջամտության (վակուումային ասպիրացիա) միջև[49]: Դեղորայքային աբորտը, երբ կիրառվում է միայն պրոստագլանդինի անալոգ միզոպրոստոլը, քիչ էֆեկտիվ է և ավելի ցավոտ քան միֆեպրիստոնի և միզոպրոստոլի կոմբինացված տարբերակը կամ վիրաբուժական աբորտը[89][90]:

Աբորտի կանխատեսելի ռիսկերին առաջին հերթին անդրադառնում են հակաաբորտային խմբերը[91][92], սակայն որին չի բավարարում գիտական ապացույցը[92]: Օրինակ, մակածված աբորտի և կրծքագեղձի քաղցկեղի միջև եղած կապը մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է: Ավագ բժշկական և գիտական մարմինները եզրակացրել են, որ աբորտը կրծքագեղձի քաղցկեղի չի հանգեցնում[93]:

Անցյալում, անգամ անօրինական լինելու փաստը չէր վկայում այն մասին, որ աբորտը վտանգավոր է: Միացյալ Նահանգների պատմաբան Լինդա Գորդոնի մեջբերումներից. «Իրականում, անօրինական աբորտները այս երկրում բավական տվապորիչ անվտանգ ցուցանիշներ ունեն»[94]:

Մարդկանց մեծ մասի կողմից, որոնք մտահոգված էին աբորտով և պետքական քաղաքականությամբ, ստեղծվել էր մի միֆ, ըստ որի, մինչև աբորտի օրինականացումը, այն կատարողները կեղտոտ և վտանգավոր մսագործներ են: Պատմական արձանագրությունները չեն հաստատում այդ փաստը[95]:

Ջերոմ Բեյթսը և Էդվարդ Զավացկին իրենց աշխատանքներում ներկայացրել են մի ապօրինի աբորտ իրականացնողի մասին, ով 20-րդ դարի սկզբներում ապրում էր Միացյալ Նահանգներում և հաջողությամբ իրականանցրել էր 13,844 աբորտ առանց մահացու ելքի[96]:

1870 թվականներին Նյու Յորքում հանրահայտ աբորտ կատարող մանկաբարձուհի Մադամ Ռեսթելլը (Աննա Լոհման), ինչպես հայտնի է, ավելի քիչ կանանց է կորցրել իր 100,000 այցելուների թվում[97], որը նշանակում է, որ մահացության ռիսկը աբորտների արդյունքում ավելի ցածր է եղել, քան մանկածնության:

1936 թվակականին մանկաբարձության և գինեկոլոգիայի հայտնի պրոֆեսսոր Ֆրեդերիկ Թաուսիգը նշել է, որ տարիների ընթացքում Միացյալ Նահանգներում ապօրինիության պատճառով մահացության բարձր մակարդակի պատճառ է.

«Նախորդող 50 տարիների ընթացքում ամեն տասնամակ արգանդի պերֆորացիայի պատահարների շատացումը, քանի որ, առաջին հերթին գործիքային միջամտություններով կատարվող աբորտներն են շատացել, երկրորդ՝ այն կատարող բժիշկների քանակն է բարձրացել, և երրորդ՝ արգանդը մաքրելիս մատների օգտագործման փոխարեն գործիքների օգտագործման նկատմամբ տենդենցը»[98]:

Մտավոր առողջություն

Ներկայիս հետազոտությունները ոչ մի կապ չեն գտել մտավոր առողջության[99][100] և մակածված աբորտների միջև ի տարբերություն ոչ ցանկալի հղիության[101]: Ամերիկյան Հոգեբանական Ասոցիացիայի տվյալներով եզրակացվել է, որ կանանց առաջին աբորտը սպառնալիք չի հանդիսանում մտավոր առողջության համար, երբ այն կատարվում է առաջին եռամսյակի ընթացքում, և այդպիսի կանանց մոտ մտավոր առողջության խնդիրներ առաջանալու հավանականությունն այնքան էլ մեծ չէ, որքան որ կարող է հանդիպել այն կանանց մոտ, ովքեր ոչ ցանկալի հղիությունը պահպանում են. երկրորդ աբորտի արդյուքնում մտավոր առողջության ելքը այնքան էլ հուսալի չէ[101][102]: Այնինչ, ավելի հին տվյալները վկայում են, որ աբորտը հանդիսանում է ռիսկի գործոն հոգեբանական խնդիրների համար[103], սակայն, նրանք կոնկտրետ ստուգիչ խմբեր չեն օգտագործել հետազոտությունների ժամանակ[104]:

Չնայած նրան, որ որոշ հետազոտություններ ցույց են տալիս մտավոր առողջության բացասական արդյունքներ այն կանանց մոտ,ովքեր առաջին եռամսյակից հետո դիմել են աբորտի պտղի զարգացման անոմալիաների դեպքում[105], հարկավոր են ավելի մեծածավալ աշխատանքներ հստակ եզրակացություններ կազմելու համար[106]:

Հակաաբորտային փաստաբանները առաջարկեցին «հետաբորտային սինդրոմ» տերմինը, որը նկարագրում է կնոջ վիճակի վրա ազդող բացասական հոգեբանական էֆեկտները աբորտից հետո, սակայն Միացյալ Նահանգներում այդ տերմինը չճանաչվեց բժշկական կամ հոգեբանական մասնագետների կողմից[107]:

Վտանգավոր աբորտ

Պաստառ 1925թ., զգուշացում հղիության արհեստական ընդհատում կատարող մանկաբարձուհիներին: Գրվածքի թարգմանությունը. «Հղիության արհեստական ընդհատումը, որը կատարվում է վերապատրաստված կամ ինքնուսուց մանկաբարձուհիների կողմից, կարող է ոչ միայն վնասել կնոջը, այլ նաև մահվան պատճառ դառնալ:»

Կանայք, ովքեր ցանկանում են ընդհատել իրենց հղիությունը, երբեմն դիմում են վտանգավոր մեթոդների, մասնավորապես, երբ օրինական ճանապարհով աբորտին հասնելը դանռում է անհնար: Նրանք դա կարող են կատարել ինքնուրույն, կամ դիմել մեկին, ով չունի պատշաճ բժշկական հմտություններ: Հենց այս քայլերն էլ ծանր բարդությունների առաջացման միտում ունեն, ինչպիսիք են՝ թերի աբորտը, սեպսիսը, արյունահոսությունները կամ ներքին օրգանների վնասվածքները[108]:

Ամբողջ աշխարհում կանանց մահացության ամենահաճախ հանդիպող պատճառներից մեկը հենց վտանգավոր աբորտն է: Չնայած նրան, որ տվյալներն այդքան էլ հստակ չեն, տարեկան կատարվում է մոտ 20 միլիոն աբորտ, որից 97%-ը՝ զարգացող երկրներում[71]: Ոչ հուսալի աբորտը կարող է միլիոնավոր վնասվածքների պատճառ հադնիսանալ[109][110]: Կախված մեթոդից՝ մահացության ցուցանիշները տարբեր են, և նախորդ տասնամյակում տատանվում են 37,000-ից մինչև 70,000-ը[109][111][112], ոչ հուսալի աբորտների արդյունքում կանանց մահացության թիվը կազմում է ընդհանուր մայրական մահացության շուրջ 13%-ը[113]:

Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպությունը վկայում է, որ մահացության ցուցանիշները նվազել են 1990-ականներից սկսած[114]:

2012 թվականին Դուբլինի Դեկլարացիայի կողմից ստորագրված հռչակագրում նշվում է, որ «աբորտի արգելումը ոչ մի կերպ չի ազդում հղի կանանց օպտիմակ խնամքի հասանելիության վրա»[115]:

Ներկայումս հանրային առողջության կազմակերպությունները նախաձեռնում են բուժանձնակազմի վերապատրաստումներ, փորձում են նպաստել աբորտների օրինականացմանը, ապահովում վերարտադրողական առողջության ծառայությունների հասանելիությունը՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել ոչ հուսալի աբորտների քանակը[116]:

Հիմնականում աբորտրների իրավական դիրքորոշումով է պայմանավորված, դրանք կարվեն հուսալի ճանապարհներով թե ոչ: Այն երկրներում, որտեղ աբորտը ոչ միշտ է հասանելի հանրությանը, ավելի մեծ ցուցանիշներ են գրանցված համեմատած այն երկրների, որտեղ աբորտը օրինական է և հասանելի[117][118][119][120][121][122]:

Օրինակ՝ 1996 թ-ին աբորտի օրինականացումը Հարավային Աֆրիկայում անմիջապես իր դրական ազդեցությունը թողեց աբորտով պայմանավորված բարդությունների հանդիպման հաճախականության վրա[123]՝ իջեցնելով այն ավելի քան 90%-ով[124]: Աբորտի օրինականացմամբ պայմանավորված՝ մայրական մահացության մակարդակի նմանատիպ իջեցում է նկատվել այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Ռումինիան և Նեպալը[125]:

2011 թվականի հետազոտությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ Միացյալ Նահանգներում, որոշ նահանգների աբորտների իրականացման դեմ օրենքները կորելացվում են այդ նահանգներում կատարվող աբորտների ցածր ցուցանիշների հետ[126]: Տվյալները, իհարկե, բոլոր նահանգների ցուցանիշներին չեն համապատասխանում[127]:

Բացի դրանից, էֆեկտիվ հակաբեղմնավորիչներ բացակայությունը նույնպես ոչ հուսալի աբորտների պատճառ է հադնիսանում: Հաստատվել է, որ ոչ հուսալի աբորտների քանակը կարելի է կրճատել 75%-ով, եթե ընտանիքի պլանավորման և մոր առողջության պահպանման ժամանակակից ծառայությունները հասանելի լինեն ամբողջ աշխարհով մեկ[128]:

Սակայն, այս տվյալները բացարձակ ճշգրիտ չեն կարող լինել, քանի որ իրավիճակները կարող են տարբեր կերպ մեկնաբանված լինել մասնագետների կողմից. օրինակ՝ ինքնաբեր վիժում կամ ուշացած-կասեցված մենստրուացիա[129][130]:

Աշխարհում կանանց 40%-ին է հասանելի թերապևտիկ և էլեկտիվ աբորտը գեստացիոն տարիքի սահմաններում[131], մինչդեռ լրացուցիչ 35%-ն էլ ունի այդ հնարավորությունը, եթե նրանք համապատասխանում են որոշակի ֆիզիկական, մտավոր կամ սոցիալական չափանիշներին[132]:Մինչ մայրական մահացության մակարդակը քչանում է հուսալի աբորտներից, ոչ հուսալի աբորտների դեպքում արձանագրվել է 70.000 մահ և 5 միլիոն հաշմանդամության դեպք մեկ տարվա ընթացքում[117]: Երկրորդային անպտղությունը, որի պատճառն է ոչ հուսալի աբորտը, հանդիպում է մոտ 24 միլիոն կանանց շրջանում[120]: Ոչ հուսալի աբորտների ցուցանիշը աճել է 44%-ից մինչև 49% 1995-2008 թվականների ընթացքում[133]: Միայն ընտանիքի պլանավորման նախատեսմամբ, կրթական մակարդակի բարձրացմամբ և առողջապահական համակարգի բարելավմամբ է հնարավոր տվյալ երևույթների ցուցանիշները հասցնել նվազագույնի[134]:

Կենդանի ծնունդ

Չնայած, որ այն շատ քիչ է հանդիպում, կանայք, ովքեր կատարում են վիրաբուժական աբորտ 18-րդ գեստացիոն շաբաթից հետո, երբեմն ծննդաբերում են պտուղ, որը կարող է որոշ ժամանակ գոյատևել[135][136][137]: 22-րդ շաբաթից հետո պտուղն ավելի երկար կարող է ապրել[138]:

Եթե բուժանձնակազմը կյանքի նշաններ է հայտնաբերում, նրանք պետք է օգնություն ցուցաբերեն՝ անհետաձգելի բժշկական օգնություն, եթե պտուղը ապրելու մեծ շանսեր ունի, և պալիատիվ, եթե շանսեր չկան[139][140][141]: Այս ամենից խուսափելու համար, եթե աբորտը կարատվում է 20-21-րդ շաբաթից հետո, խորհուրդ է տրվում սպանել պտղին նախքան աբորտը[142][143][144][145][146]:

Միացյալ Նահանգներում 1999-2013 թվականների ընթացքում Հիվանդությունների Կառավարման և Կանխարգելման Կենտրոնը գրանցել է նորածինների այդիսի մահվան 531 դեպք[147]. մոտավորապես 4-ը 100,000 աբորտի արդյուքնում[148]:

Պատահար

Գոյություն ունի պատահարների գնահատման երկու մեթոդ

  • Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշ – 1000 կանանց դեպքում կատարված աբորտների թիվը 15-44 տարեկան միջակայքում
  • Հղիության արհեստական ընդհատման տոկոսային հարաբերություն – 100 հղիությունների ելքում կատարված աբորտների թիվը

Շատ վայրերում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումը օրինական չէ կամ անընդունելի հասարակության կողմից, բժշկական հաշվետվություններն այդքան էլ հուսալի չեն[119]: Այդ պատճառով պատահարների գնահատումը պետք է կատարվի առանց ստանդարտ սխալի որոշման[118]:

Վերջին տարիներում արհեստական վիժման դեպքերի պատահարները կայուն թիվ են ներկայացնում. 2003թ-ին իրականացվել է 41.6 միլիոն աբորտ և 43.8 միլիոն՝ 2008թ-ին[118]: Ամբողջ աշխարհով մեկ հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշը 28 է 1000 կանանց դեպքում, չնայած զարգացած երկրներում այն 24 է 1000-ի դեպքում և 29՝ զարգացող երկրներում[118]:

2012թ-ին կատարված նույն հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ 2008թ-ին տոկոսային հարաբերությունը ամբողջ աշխարհում կազմում է 21%, զարգացած երկրներում՝ 26% , իսկ զարգացող երկրներում՝ 20%[118]:

Այն երկրներում, որտեղ արհեստական ընդհատումն ունի օրենքով որոշակի սահմանափակումներ, պատահարների ցուցանիշները բավականին նման են, և, նույն կերպ, օրենքով թույլատրելի երկրներում դիտվում են նմանատիպ ցուցանիշներ:

Սակայն, արհեստական ընդհատման օրենքով սահմանափակումը ուղղակի կապի մեջ է ոչ հուսալի կատարված աբորտների տոկոսային թվի աճի հետ[131][149]: Զարգացող երկրներում վտանգավոր աբորտների ցուցանիշները մասամբ վերագրվում են հակաբեղմնավորիչների հասանելիությանը: Ըստ Գուտտմախերի Ինստիտուտի տվյալների՝ ամբողջ աշխարհում հակաբեղմնավորիչների հասանելիության շնորհիվ արհեստական աբորտների և դրանց հետևանքով մահվան դեպքերի ավելի քիչ ցուցանիշներ են գրանցվում, համապատասխանաբար՝ տարեկան 14.5 միլիոնով և 38.000-ով ավելի քիչ դեպք[150]:

Աշխարհում օրինական աբորտների ցուցանիշները բավականին տարբեր են: Ըստ 2008թ-ի Գուտտմախերի Ինստիտուտի կատարած հետազոտությունների՝ պարզ է դարձել, որ ցուցանիշը 7 է 1000 կնոջ դեպքում Գերմանիայում և Շվեյցարիայում, 30՝ Էստոնիայում: Հղիությունների տոկոսային մասնաբաժինը, որոնք ավարտվել են արհեստական ընդհանտումով, տատանվում են 10%-ից (Իսրայել,Նիդեռլանդներ և Շվեյցարիա) 30%-ի (Էստոնիա) սահմաններում, չնայած, որ այն կարող էր լինել այնքան բարձր, ինչքան որ Հունգարիայում և Ռումինիայում է՝ 36%, որոնց վիճակագրությունները թերի են հաշվվել[151][152]: Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշը նաև կարող է արտահայտված լինել որպես կնոջ ռեպրոդուկտիվ տարիքի ընթացքում կատարված աբորտների թվաբանական միջին, որն ընդունված է անվանել աբորտի ամբողջական ցուցանիշ:

Գեստացիոն տարիք և մեթոդ

Հղիության արհեստական ընդհատման ցուցանիշները նաև փոխվում են՝ կախված նրանից, թե հղիությունը որ փուլում է, և, թե ինչ եղանակով է այն կատարվել: Ըստ 2003 թվականի Հիվանդությունների Վերահսկողության և Կանխարգելման Կենտրոնի՝ Միացյալ Նահանգներում հղիության արհեստական ընդհատման 26%-ի դեպքում ընդհատումը կատարվել է գեստացիոն 6-րդ շաբաթը չլրացած, 18%-տ՝ 7-րդ շաբաթում, 15%-ը 8-րդ շաբաթում, 18%-ը՝ 9-10-րդ շաբաթների ընթացքում, 9.7%-ը՝ 11-12 շաբաթականում, 6.2%-ը 13-15 շաբաթականում, 4.1%-ը 16-20 շաբաթականում, 1.4%-ը 21 շաբաթականից հետո:

Նպատակ

Անձնական

Ամբողջ աշխարհում պատճառները, թե ինչու են կանայք դիմում աբորտի, տարբեր են ու բազմազան[153][154]:

Ամենից հաճախ հանդիպող պատճաներից են երեխա ունենալու հետաձգումը ավելի հարմար ժամանակի կամ առկա ռեսուրսների կենտրոնացումը արդեն իսկ առկա երեխայի վրա: Այլ պատճառներ նույնես կան, ինչպիսիք են ծնողների երիտասարդ տարիքը, երեխա մեծացնելու անկարողությունը, ֆինանասական ծանր իրավիճակները, անաշխատունակությունը կամ պարզապես երեխա ունենալու ցանկության բացակայությունը:

Սոցիալական

Որոշ աբորտներ սոցիալական ճնշման արդյունք են: Սա իր մեջ կարող է ներառել երեխայի սեռի նախապատվությունը կամ ռասսան[155], պոպուլյացիան ղեկավարելու ջանքերը. օրինակ՝ Չինաստանում մեկ երեխայի քաղաքականությունը: Այս գործոններնը երբեմն կարող են հասցնել հարկադրական կամ սեռով պայմանավորված աբորտի[156]:

Մոր և պտղի առողջություն

Քաղցկեղ

Հղիության ընթացքում քաղցկեղի առաջացման ցուցանիշը 0.02-1% է, և շատ դեպքերում, մոր ուռուցքը պատճառ է հանդիսանում աբորտի՝ մոր կյանքը պաշտպանելու համար, կամ, երբ հենց բուժումը կարող է պտղին անմիջական վնաս հասցնել: Սա մասամբ ճշմարիտ է արգանդի պարանոցի քաղցկեղի համար. ամենահաճախ հանդիպող տեսակը, որն առաջանում է ամեն 2.000-13.000 հղիություններից 1-ի ժամանակ, և որի բուժման նախաձեռնությունը համատեղելի չէ պտղի կյանքի պահպանման հետ: Պարանոցի քաղցկեղը շատ վաղ փուլում կարող է բուժվել ռադիկալ հիստերեկտոմիայի և կոնքային ավշային հանգույցների հեռացման միջոցով, ճառագայթային թերապիայով, կամ երկուսի համակցմամբ, մինչդեռ քաղցկեղի ուշ փուլերում բուժումը ճառագայթային մեթոդով է: Զուգահեռ կարող է կատարվել նաև քիմիաթերապիա: Միայն քիմիաթերապիայի իրառումը բարձրացնում է տերատոգեն էֆեկտների ռիկսը 7.5-17%-ով: Ավելի քան 40 Gy ճառագայթումով բուժումը սովորաբար հանգեցնում է ինքնաբեր վիժման: Առաջին եռամսյակում օգտագործվող ավելի ցածր դոզաները, մասնավորապես զարգացման 8-15 շաբաթների ընթացքում, կարող են հանգեցնել մտավոր հետամնացության կամ միկրոցեֆալիայի, իսկ ավելի ուշ՝ ներարգանդային աճի դանդաղեցման և պտղի քաշի նվազման:

Ծննդալուծումը հենց ինքը մոր համար ռիսկ է հանդիսանում: Հեշտոցային ծծնդալուծումը կարող է հանգեցնել նեոպլաստիկ բջիջների անցմանը ավշանոթային ուղիներ, արյունահոսության, արգանդի պարանոցի պառման, մինչդեռ որովայնային ծննդալուծումը կարող է հետաձգել ոչ վիրահատական բուժման նախաձեռնումը:

Պատմություն և կրոն

Դեռ վաղ ժամանակներից սկսած կան ապացույցներ,որ հղիությունն ընդհատելու բազմաթիվ եղանակներ են եղել՝ ներառյալ վիժում առաջացնող բույսերի կիրառությունը, սուր գործիքների օգտագործումը, որովայնի վրա ճնշում գործադրելը և շատ այլ մեթոդներ[157]:

Արհեստական վիժումների ամենավաղ արտացոլումը արվեստի մեջ կարելի է գտնել Անգկոր Վաթ ռելիեֆի վրա: Հինդու և բուդիստական մշակույթներում կարելի է գնտել քանդակների շարք, որտեղ պատկերված է դատաստանը՝ մահից հետո, այդտեղ տեղ է գտել նաև որովայնային վիժման մեթոդը

Քանդակ Անկգոր Վաթում, Կամբոջա, 1150թ., պատկերված է դև, որը պատռելով հղի կնոջ որովայնը, կատարում է աբորտ[68][158]:

Կան բժշկագետներ և արհեստական վիժման օպոնենտներ, որոնք պնդում են,որ Հիպոկրատի երդումը արգելում էր հնագույն ժամանակների հույն վիրաբույժներին արհեստական վիժումների պրակտիկայով զբաղվել, այլ գիտնականներ համաձայն չեն այս մեկնաբանության հետ և պնդում են, որ Հիպոկրատական Կորպուսի տեքստերը, երդմանը զուգընթաց, պարունակում են նաև արհեստական վիժման տարբեր եղանակների նկարագրությունը:

Վիրաբույժ Սկրիբոնիուս Լարգուսը մ.թ. 43-ին գրում է, որ Հիպոկրատի Երդումը արգելում է հղիության արհեստական ընդհատումը, նույնը նշում է Սորանուսը, չնայած, ակնհայտորեն, ոչ բոլոր բժիշկներն էին այդ ժամանակներում դրան ենթարկվում:

Ըստ Սորանուսի՝ մ.թ. առաջին կամ երկրորդ դարում գրված «Գինեկոլոգիա» աշխատության՝ բժշկական գործունեություն ծավալող մարդկանցց մի մասն արգելում էր հղիության արհեստական վիժում առաջացնող բոլոր միջոցների կիրառությունը, ինչպես դա պահանջում էր Հիպոկրատի երդումը, իսկ մյուս մասը, որոնց պատկանում էր նաև ինքը, պատրաստ էր իրականացնել հղիության արհեստական ընդհատում, բայց միայն եթե դա արվում էր հանուն մոր առողջության:

Հասարակություն և մշակույթ

Վիժման մասին քննարկումներ

Հղիության արհեստական ընդհատումը երկար ժամանակ գտնվել է քննարկումների կիզակետում: Հղիության արհեստական ընդհատման հետ կապված էթիկական, բարոյագիտական, փիլիսոփայական, կենսաբանական, կրոնական և իրավական հարցերը առնչվում են արժեքների համակարգին: Հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ կարծիքները հիմնվում են պտղի իրավունքների, կառավարության հեղինակության և կանանց իրավունքների վրա:

Ե՛վ հանրային, և՛ առանձին քննարկումներում հղիության արհեստական ընդհատումը արդարացնող կամ դատապարտող փաստարկները կենտրոնանում են կա՛մ դրա իրականացման բարոյական տեսանկյունից թույլատրելիության, կա՛մ դա թույլատրող/արգելող օրենքներն արդարացնելու վրա[159]:

Համաշխարհային բժշկական միության հռչակագիրը Թերապևտիկ վիժման վերաբերյալ ասում է. «հանգամանքները, որոնք մոր շահերը բախման մեջ են դնում չծնված երեխայի շահերի հետ, ստեղծում են մի դիլեմմա և բարձրացնում այն հարցը, թե արդյո՞ք պետք է հղիությունը միտումնավոր ընդհատել»[160]: Վիժման մասին քննարկումները, հատկապես այնպիսինները, որոնք վերաբերում են վիժման վերաբերյալ օրենքներին, սովորաբար սկսվում են խմբերի կողմից, որոնք այս երկու դիրքորոշումներից մեկի ջատագովն են: Հղիության արհեստական ընդհատմանը դեմ խմբերը, որոնք կողմ են արհեստական վիժումը օրենքով սահմանափակելուն՝ ընդհուպ մինչև դա բոլորովին արգելելը, սովորաբար իրենց կոչում են «կյանքի կողմնակից», իսկ այն խմբերը, որոնք դեմ են օրենքով նման սահմանափակումներ դնելուն, իրենց կոչում են «ընտրության հնարավորության կողմնակից»[161]: Ընդհանուր առմամբ, առաջին խումբը պնդում է, որ մարդկային պտուղը արդեն իսկ ձևավորված անձ է, որն ապրելու իրավունք ունի, և սրանով արհեստական վիժումը բարոյապես հավասար է սպանությանը: Երկրորդ խումբը պնդում է, որ կինը կոնկրետ վերարտադրողական իրավունքներ ունի, հատկապես իրավունք՝ որոշելու՝ ցանկանո՞ւմ է հղիությունը կրել մինչև վերջ, թե՞ ոչ:

Ժամանակակից օրենքներ հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ

Ներկայիս օրենքները հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ շատ տարբեր են: Կրոնական, բարոյական և մշակութային գործոնները շարունակում են ազդել աշխարհի տարբեր կողմերում ընդունվող օրենքներին հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ: Կյանքի իրավունքը, ազատության իրավունքը, անձի անվտանգության իրավունքն ու վերարտադրողական առողջության իրավունքը մարդու իրավունքների ամնեկարևոր խնդիրներն են, որոնք երբեմն հիմք են ստեղծում հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ օրենքների գոյության կամ դրանց բացակայության համար:

Այն իրավական համակարգերում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն օրինական է, կան պահանջներ, որոնց պետք է բավարարել, որպեսզի կինը ստանա անվտանգ, օրինական բուժօգնություն՝ հղիությունն ընդհատելու համար (արհեստական վիժումը, որը կատարվում է առանց հղի կնոջ համաձայնության, կոչվում է ֆետիցիդ): Այդ պահանջները սովորաբար կախված են լինում պտղի ժամկետից, և հաճախ վիժման օրինականությունը որոշվում է՝ կախված նրանից, թե որ եռամսյակում է հղիությունը, կամ էլ, ինչպես, օրինակ Միացյալ Նահանգներում, ըստ նրա, թե ինչպես է բժիշկը գնահատում պտղի կենսունակությունը: Որոշ իրավական համակարգերում պահանջվում է սպասել նախքան միջամտությունը, հետևել պտղի զարգացմանը կամ էլ կապվել ծնողների հետ, թեթ անչափահաս աղջիկ է դիմում հղիության արհեստական ընդհատման[162]:

Այլ համակարգեր կարող են պահանջել, որ կինը, նախքան պտուղը հեռացնելը, ստանա պտղի հոր համաձայնությունը, կամ որպեսզի վիժումն իրականացնողները կնոջն իրազեկեն այն առողջական ռիսկերի մասին, որոնք գործընթացը կարող է ունենալ՝ ներառյալ այնպիսի ռիսկերը, որոնք բժշկական գրականության մեջ չեն նկարագրվովւմ, կամ էլ, որպեսզի մի քանի բժշկական հեղինակություններ վկայեն, որ արհեստական վիժումը բժշկական կամ սոցիալական տեսանկյունից արդարացված է: Հրատապ իրավիճակներում այս սահմանափակումներից շատերն են շրջանցվում: Չինաստանում, որը հրաժարվել է մեկ երեխայի քաղաքականությունից[163] և հիմա վարում է երկու երեխայի քաղաքականություն[164][165], երբեմն գործադրել է հարկադրված վիժումների մեթոդը՝ որպես բնակչության վերահսկողության ռազմավարության միջոց[166]:

Այլ իրավական համակարգերում հղիության արհեստական ընդհատումը գրեթե ամբողջությամբ արգելված է: Շատ համակարգերում, բայց ոչ բոլորի դեպքում, գոյություն ունեն հանգամանքներ, երբ արհեստական վիժումը համարվում է օրինական: Այդ հանգամանքները համակարգից համակարգ տարբերվում են, բայց դրանցից են, օրինակ, իրավիճակները, երբ հղիությունը բռնաբարության կամ ինցեստի արդյունք է, երբ պտղի զարգացումը կանգնել է, կամ էլ վտանգված է հղի կնոջ մտավոր կամ ֆիզիկական առողջությունը, կամ՝ գոյություն ունեն այնպիսի սոցիալ-տնտեսական նախադրյալներ, որոնք բարդացնում են երեխա ունենալը[132]:

Այն երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն ամբողջությամբ արգելված է, ինչպիսին է, օրինակ, Նիկարագուան, բժշկական ծառայությունները արձանագրել են մայրերի մահացության թվի աճ, որն ուղղակիորեն և ոչ ուղղակիորեն կապված է հղիության հետ, ինչպես նաև մահվան դեպքեր, որոնց հիմքում բժիշկների՝ դատվելու վախն է, եթե նրանք բուժեն այլ գինեկոլոգիական հրատապ խնդիրներ[167][168]:

Որոշ երկներ, ինչիպիսին Բանգլադեշն է, որոնք պաշտոնապես արգելում են հղիության արհեստական ընդհատումը, նաև աջակցում են այնպիսի կլինիկաների գործունեությանը, որոնք վիժումներ են կատարում՝ թաքցնելով դրանք մենստրուալ հիգիենայի ծառայության տակ[169]: Սրա համար նաև գոյություն ունի տերմինաբանություն ավանդական բժշկության մեջ[170]: Այն վայրերում, որտեղ արհեստական վիժումը օրինական չէ կամ էլ խարազանվում է հասարակության կողմից, հղի կանայք բժշկական տուրիզմի միջոցով մեկնում են այն երկրներ, որտեղ նրանք կարող են ընդհատել հղիությունը[171]: Այն կանայք, ովքեր իրենց չեն կարող թույլ տալ ճամփորդել, դիմում են անօրինական կենտրոններին, որոնք վիժում են իրականացնում, կամ էլ փորձում են ինքնուրույն անել դա[172]:

«Կանայք ալիքների վրա» (Women on Waves) կազմակերպությունը 1999թվականից իրազեկում է մարդկանց դեղորայքային վիժման մասին: Այս հասարակական կազմակերպությունը շարժական բժշկական կլինիկա է ստեղծել հատուկ կոնտեյների մեջ, որը հնարավոր է տեղափոխել նավերով: Այս կոնտեյները նավերով ճամփորդում է դեպի երկրներ, որոնք օրենքով սահմանափակում են արհեստական վիժումը: Քանի որ նավերը գրանցված են Նիդերլանդներում, գերիշխում է նիդերլանդական օրենքը, երբ նավը միջազգային ճամփորդությունների մեջ է: Նավահանգիստներում կազմակերպությունը անվճար դասընթացներ է տրամադրում, և գտնվելով միջազգային ջրերում՝ բժշկական անձնակազմը իրավաբանորեն կարող է տրամադրել խորհրդատվություն և նշանակել դեղորայքային վիժում առաջացնող միջոցները[173][174][175]:

«Ֆրանսիական Պարբերական տեղահատեր»1845թ. Հունվար, Boston Daily Times-ի կողմից հրատարակված գովազդ

Սեռով պայմանավորված աբորտներ

Ներկայիս իրավակարգավորումներով երեխայի սեռով պայմանավորված հղիության արհեստական ընդհատում չի թույլատրվում։ Առանց հղիության ընդհատման դրդապատճառները բացահայտելու՝ դրա ընդհատումը թույլատրելի է բացառապես մինչև հղիության 12-րդ շաբաթը, այսինքն այն ժամանակահատվածում, երբ դեռևս երեխայի սեռը ծնողի համար հստակ բացահայտված չէ։

Հղիության 12-ից մինչև 22-րդ շաբաթներում արհեստական ընդհատումը թույլատրելի է բացառապես բժշկական կամ սոցիալական ցուցումներով պայմանավորված, որոնց սպառիչ ցանկը սահմանված է կառավարության համապատասխան որոշմամբ։ Հիշյալ ժամանակահատվածում հղիության արհեստական ընդհատումն այլ դրդապատճառներով, այդ թվում՝ սեռով պայմանավորված, համարվում է անօրինական:

Հղիության արհեստական ընդհատմանը կողմ մարդկանց հանդեպ կիրառվող բռնություն

Մի շարք դեպքերում հղիության արհեստական ընդհատում տրամադրող մարդիկ և այն կենտրոնները, որտեղ դրանք իրականացվում են, ենթարկվել են բռնության տարբեր դրսևորումներին՝ ներառյալ սպանություն, սպանության փորձ, առևանգում, դանակահարում, հարձակում, հրկիզում և ռմբակոծություն: Այսպիսի բռնությունը կառավարական և գիտական աղբյուրներում դասակարգվում է որպես ահաբեկչություն[176][177]: Արհեստական վիժմանը դեմ մարդկանց շատ փոքր թիվն է դիմում բռնության:

Միացյալ Նահանգներում սպանվել է հղիության արհեստական ընդհատում կատարող 4 բժիշկ՝ Դեյվիդ Գաննը (1993), Ջոն Բրիտոնը (1994), Բարնեթ Սլեպիանը (1998) և Ջորջ Թրիլլերը (2009): Միացյալ Նահանգներում և Ավստրալիայում սպանվել են նաև բժշկական անձնակազմից այլ մարդիկ՝ ընդունարանի աշխատողներ և անվտանգության աշխատակիցներ, ինչպիսիք են Ջեյմս Բարեթը, Շենոն Լոունին, Լիլ Անն Նիկոլսը և Ռոբերտ Սանդերսոնը: Միացյալ Նահանգներում և Կանադայում եղել են նաև անձնակազմին ֆիզիկական վնաս հասցնելու (օրինակ՝ Գարսոն Ռոմալիս ) և սպանության փորձեր ևս: Տեղի են ունեցել ռմբակոծության, հրկիզման, ծծմբաթթվով այրելու, ներխուժումների, վանդալիզմի այլ դրսևորումների հարյուրավոր դեպքեր[178][179]:

Որոշ երկրներում, որտեղ հղիության արհեստական ընդհատումն օրինական է, քայլեր են ձեռնարկվում ընդհատումն իրականացնող կլինիկաներին օրենքի ուժով պաշտպանելու համար:

Սակայն ավելի հաճախ բռնությունը ոչ թե ֆիզիկական է, այլ հոգեբանական:

Այլ կենդանիներ

Ինքնաբեր վիժումը հանդիպում է շատ կենդանիների մոտ: Օրինակ՝ ոչխարների հետ դա կարող է տեղի ունենալ լարվածության կամ ֆիզիկական ջանք գործադրելու պատճառով, օրինակ՝ դռների միջով բոլորով անցնելու կամ էլ շներից հետապնդվելու պարագայում[180]: Կովերի դեպքում վիժում կարող է տեղի ունենալ վարակիչ հիվանդությունների պատճառով, ինչպիսիք են բրուցելյոզը կամ կամպիլոբակտերը, սակայն դրանք հնարավոր է վերահսկել պատվաստումների միջոցով[181]: Սոճու ասեղները կուլ տալը ևս կարող է ինքնաբեր վիժում առաջացնել կովերի պարագայում[182][183]: Որոշ բույսեր էլ եղջերավորների, ոչխարների և այծերի պտղի մոտ կարող են առաջացնել դեֆորմացիաներ և վիժում[184]: Ձիերի մոտ պտուղը կարող է հեռանալ օրգանիզմից կամ ներծծվել, եթե այն ունի մահաբեր սպիտակ համախտանիշ (բնածին աղիքային ագանգլիոզ): Այն սաղմերը, որոնք հոմոզիգոտ են և կրում են դոմինանտ սպիտակ գենը՝ WW, տեսականորեն կամ հեռանում են օրգանիզմից վիժման միջոցով կամ ներծծվում[185]: Շնաձկների և սկատերի շատ տեսակների դեպքում հաճախ են պատահում լարվածությամբ պայմանավորված վիժումները[186]:

Շների դեպքում վիժում կարող է առաջացնել վիրուսային վարակը[187]: Կատուների դեպքում ինքնաբեր վիժում կարող է լինել բազմաթիվ պատճառներով, այդ թվում՝ հորմոնալ դիսբալանսով: Հղի կատուների դեպքում կիրառում են միաժամանակ արհեստական վիժման և ստերիլիզացման մեթոդները, որպեսզի խուսափեն կատվի անցանկալի ձագերի ծնվելուց[188][189][190]: Էգ կրծողները կարող են ավարտել սեփական հղիությունը, եթե զգում են անծանոթ արուի հոտ: Սա կոչվում է Բրյուսի էֆեկտ[191]:

Վիժումը նաև պատահում է կենդանիների մոտ գյուղատնտեսության համատեքստում: Օրինակ՝ այն զամբիկների դեպքում, որոնց զուգավորումը հաջող չի ընթացել, կամ որոնց տերը գնել է հղի վիճակում՝ առանց դա հասկանալու, կամ էլ որոնց հղի են մեկից ավելի պտղով, հավանական է ինքնաբեր վիժման վտանգը[192]: Ֆետիցիդ կարող է տեղի ունենալ ձիերի և զեբրաների մոտ, որոնք ենթարկվում են արուների կողմից հալածանքի, կամ էլ որոնց փորձում են բռնի զուգավորել[193][194][195], չնայած սրա հաճախականությունը վայրի բնության մեջ հարցականի տակ է[196]: Միագույն երկարաքիթ կապիկների արուները կարող են հարձակվել էգերի վրա, և դրա արդյունքում առաջանում է վիժում[197]:

Ծանոթագրություններ

  1. «Abortion (noun)». Oxford Living Dictionaries. Վերցված է 8 June 2018-ին. «[mass noun] The deliberate termination of a human pregnancy, most often performed during the first 28 weeks of pregnancy»
  2. Grimes, DA; Stuart, G (2010). «Abortion jabberwocky: the need for better terminology». Contraception. 81 (2): 93–6. doi:10.1016/j.contraception.2009.09.005. PMID 20103443.
  3. Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (նոյեմբերի 9, 2011). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane database of systematic reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  4. Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (November 2014). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–479. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  5. Grimes, DA; Benson, J; Singh, S; Romero, M; Ganatra, B; Okonofua, FE; Shah, IH (2006). «Unsafe abortion: The preventable pandemic» (PDF). The Lancet. 368 (9550): 1908–1919. doi:10.1016/S0140-6736(06)69481-6. PMID 17126724. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 29 June 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  6. 6,0 6,1 Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (9 November 2011). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  7. 7,0 7,1 Kapp, N; Whyte, P; Tang, J; Jackson, E; Brahmi, D (September 2013). «A review of evidence for safe abortion care». Contraception. 88 (3): 350–63. doi:10.1016/j.contraception.2012.10.027. PMID 23261233.
  8. «Abortion - Women's Health Issues». Merck Manuals Consumer Version. Վերցված է 12 July 2018-ին.
  9. 9,0 9,1 Lohr, PA; Fjerstad, M; Desilva, U; Lyus, R (2014). «Abortion». BMJ. 348: f7553. doi:10.1136/bmj.f7553.
  10. Shah, I; Ahman, E (December 2009). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 16 July 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  11. World Health Organization (2012). Safe abortion: technical and policy guidance for health systems (PDF) (2nd ed.). Geneva: World Health Organization. էջ 8. ISBN 9789241548434. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 16 January 2015-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  12. Sedgh, Gilda; Bearak, Jonathan; Singh, Susheela; Bankole, Akinrinola; Popinchalk, Anna; Ganatra, Bela; Rossier, Clémentine; Gerdts, Caitlin; Tunçalp, Özge; Johnson, Brooke Ronald; Johnston, Heidi Bart; Alkema, Leontine (May 2016). «Abortion incidence between 1990 and 2014: global, regional, and subregional levels and trends». The Lancet. 388: 258–67. doi:10.1016/S0140-6736(16)30380-4. PMC 5498988. PMID 27179755.
  13. «Worldwide, an estimated 25 million unsafe abortions occur each year». World Health Organization. 28 September 2017. Վերցված է 29 September 2017-ին.
  14. Sedgh G, Henshaw SK, Singh S, Bankole A, Drescher J (September 2007). «Legal abortion worldwide: incidence and recent trends». International Family Planning Perspectives. 33 (3): 106–116. doi:10.1363/ifpp.33.106.07. PMID 17938093. Արխիվացված է օրիգինալից 19 August 2009-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  15. Sedgh, G.; Singh, S.; Shah, I. H.; Åhman, E.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. (2012). «Induced abortion: Incidence and trends worldwide from 1995 to 2008» (PDF). The Lancet. 379 (9816): 625–632. doi:10.1016/S0140-6736(11)61786-8. PMID 22264435. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 6 February 2012-ին. «Because few of the abortion estimates were based on studies of random samples of women, and because we did not use a model-based approach to estimate abortion incidence, it was not possible to compute confidence intervals based on standard errors around the estimates. Drawing on the information available on the accuracy and precision of abortion estimates that were used to develop the subregional, regional, and worldwide rates, we computed intervals of certainty around these rates (webappendix). We computed wider intervals for unsafe abortion rates than for safe abortion rates. The basis for these intervals included published and unpublished assessments of abortion reporting in countries with liberal laws, recently published studies of national unsafe abortion, and high and low estimates of the numbers of unsafe abortion developed by WHO.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  16. 16,0 16,1 Culwell KR, Vekemans M, de Silva U, Hurwitz M (July 2010). «Critical gaps in universal access to reproductive health: Contraception and prevention of unsafe abortion». International Journal of Gynecology & Obstetrics. 110: S13–16. doi:10.1016/j.ijgo.2010.04.003. PMID 20451196.
  17. Paul, M; Lichtenberg, ES; Borgatta, L; Grimes, DA; Stubblefield, PG; Creinin, MD; Joffe, Carole (2009). «1. Abortion and medicine: A sociopolitical history». Management of Unintended and Abnormal Pregnancy (PDF) (1st ed.). Oxford, United Kingdom: John Wiley & Sons, Ltd. ISBN 978-1-4443-1293-5. OL 15895486W. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 21 October 2011-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  18. Boland, R.; Katzive, L. (2008). «Developments in Laws on Induced Abortion: 1998–2007». International Family Planning Perspectives. 34 (3): 110–120. doi:10.1363/ifpp.34.110.08. PMID 18957353. Արխիվացված է օրիգինալից 7 October 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. Paola, Adolf; Walker, Robert; LaCivita, Lois (2010). Nixon, Frederick (ed.). Medical ethics and humanities. Sudbury, Mass.: Jones and Bartlett Publishers. էջ 249. ISBN 9780763760632. OL 13764930W. Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2017-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  20. Johnstone, Megan-Jane (2009). Bioethics a nursing perspective (5th ed.). Sydney, N.S.W.: Churchill Livingstone/Elsevier. էջ 228. ISBN 9780729578738. Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2017-ին. «Although abortion has been legal in many countries for several decades now, its moral permissibilities continues to be the subject of heated public debate.» {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  21. Pastor Mark Driscoll (18 October 2013). «What do 55 million people have in common?». Fox News. Արխիվացված է օրիգինալից 31 August 2014-ին. Վերցված է 2 July 2014-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. Hansen, Dale (18 March 2014). «Abortion: Murder, or Medical Procedure?». The Huffington Post. Արխիվացված է օրիգինալից 14 July 2014-ին. Վերցված է 2 July 2014-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  23. Sifris, Ronli Noa (2013). Reproductive freedom, torture and international human rights: challenging the masculinisation of torture. Hoboken: Taylor & Francis. էջ 3. ISBN 9781135115227. OCLC 869373168. Արխիվացված է օրիգինալից 15 October 2015-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  24. Swett, C. (2007). Unsafe abortion : global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003 (5th ed.). World Health Organization. ISBN 9789241596121.
  25. Churchill Livingstone medical dictionary. Edinburgh New York: Churchill Livingstone Elsevier. 2008. ISBN 978-0-443-10412-1. «The preferred term for unintentional loss of the product of conception prior to 24 weeks' gestation is miscarriage.»
  26. Annas, George J.; Elias, Sherman (2007). «51. Legal and Ethical Issues in Obstetric Practice». In Gabbe, Steven G.; Niebyl, Jennifer R.; Simpson, Joe Leigh (eds.). Obstetrics: Normal and Problem Pregnancies (5 ed.). Churchill Livingstone. էջ 669. ISBN 978-0-443-06930-7. «A preterm birth is defined as one that occurs before the completion of 37 menstrual weeks of gestation, regardless of birth weight.»
  27. Stillbirth. Oxford University Press. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 15 October 2015-ին. «birth of a fetus that shows no evidence of life (heartbeat, respiration, or independent movement) at any time later than 24 weeks after conception» {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. «7 FAM 1470 Documenting Stillbirth (Fetal Death)». United States Department of State. 18 February 2011. Վերցված է 12 January 2016-ին.
  29. Schorge, John O.; Schaffer, Joseph I.; Halvorson, Lisa M.; Hoffman, Barbara L.; Bradshaw, Karen D.; Cunningham, F. Gary, eds. (2008). «6. First-Trimester Abortion». Williams Gynecology (1 ed.). McGraw-Hill Medical. ISBN 978-0-07-147257-9.
  30. Stöppler, Melissa Conrad. Shiel, William C., Jr. (ed.). «Miscarriage (Spontaneous Abortion)». MedicineNet.com. WebMD. Արխիվացված է օրիգինալից 29 August 2004-ին. Վերցված է 7 April 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  31. Jauniaux E, Kaminopetros P, El-Rafaey H (1999). «Early pregnancy loss». In Whittle MJ, Rodeck CH (eds.). Fetal medicine: basic science and clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. էջ 837. ISBN 978-0-443-05357-3. OCLC 42792567.
  32. Annas, George J.; Elias, Sherman (2007). «24. Pregnancy loss». In Gabbe, Steven G.; Niebyl, Jennifer R.; Simpson, Joe Leigh (eds.). Obstetrics: Normal and Problem Pregnancies (5 ed.). Churchill Livingstone. ISBN 978-0-443-06930-7.
  33. Stovall, Thomas G. (2002). «17. Early Pregnancy Loss and Ectopic Pregnancy». In Berek, Jonathan S. (ed.). Novak's Gynecology (13 ed.). Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-3262-8.
  34. Katz, Vern L. (2007). «16. Spontaneous and Recurrent Abortion – Etiology, Diagnosis, Treatment». In Katz, Vern L.; Lentz, Gretchen M.; Lobo, Rogerio A.; Gershenson, David M. (eds.). Katz: Comprehensive Gynecology (5 ed.). Mosby. ISBN 978-0-323-02951-3.
  35. Cunningham, F. Gary; Leveno, Kenneth J.; Bloom, Steven L.; Spong, Catherine Y.; Dashe, Jodi S.; Hoffman, Barbara L.; Casey, Brian M.; Sheffield, Jeanne S., eds. (2014). Williams Obstetrics (24th ed.). McGraw Hill Education. ISBN 978-0-07-179893-8.
  36. Stöppler, Melissa Conrad. Shiel, William C., Jr. (ed.). «Miscarriage (Spontaneous Abortion)». MedicineNet.com. WebMD. Արխիվացված է օրիգինալից 29 August 2004-ին. Վերցված է 7 April 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
  37. «Fetal Homicide Laws». National Conference of State Legislatures. Արխիվացված է օրիգինալից September 11, 2012-ին. Վերցված է 7 April 2009-ին.
  38. Jauniaux E, Kaminopetros P, El-Rafaey H (1999). «Early pregnancy loss». In Whittle MJ, Rodeck CH (eds.). Fetal medicine: basic science and clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone. էջ 837. ISBN 978-0-443-05357-3. OCLC 42792567.
  39. «Abortion - medical». US National Library of Medicine (Medline Plus). 9 July 2018.
  40. Bankole; և այլք: (1998). «Reasons Why Women Have Induced Abortions: Evidence from 27 Countries». International Family Planning Perspectives. 24 (3): 117–127 & 152. doi:10.2307/3038208. Արխիվացված է օրիգինալից 17 January 2006-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  41. Finer, Lawrence B.; Frohwirth, Lori F.; Dauphinee, Lindsay A.; Singh, Susheela; Moore, Ann M. (2005). «Reasons U.S. Women Have Abortions: Quantitative and Qualitative Perspectives» (PDF). Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 37 (3): 110–118. doi:10.1111/j.1931-2393.2005.tb00045.x. PMID 16150658. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 17 January 2006-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  42. Kulier, R; Kapp, N; Gülmezoglu, AM; Hofmeyr, GJ; Cheng, L; Campana, A (9 November 2011). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  43. Kapp, N; Whyte, P; Tang, J; Jackson, E; Brahmi, D (September 2013). «A review of evidence for safe abortion care». Contraception. 88 (3): 350–63. doi:10.1016/j.contraception.2012.10.027. PMID 23261233.
  44. 44,0 44,1 Kulier R, Kapp N, Gülmezoglu AM, Hofmeyr GJ, Cheng L, Campana A (2011). «Medical methods for first trimester abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 11 (11): CD002855. doi:10.1002/14651858.CD002855.pub4. PMID 22071804.
  45. 45,0 45,1 Creinin MD, Gemzell-Danielsson K (2009). «Medical abortion in early pregnancy». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 111–134. ISBN 1-4051-7696-2.
  46. Kapp N, von Hertzen H (2009). «Medical methods to induce abortion in the second trimester». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 178–192. ISBN 1-4051-7696-2.
  47. Wildschut, H; Both, MI; Medema, S; Thomee, E; Wildhagen, MF; Kapp, N (19 January 2011). «Medical methods for mid-trimester termination of pregnancy». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD005216. doi:10.1002/14651858.CD005216.pub2. PMID 21249669.
  48. Chen, MJ; Creinin, MD (July 2015). «Mifepristone With Buccal Misoprostol for Medical Abortion: A Systematic Review». Obstetrics and Gynecology. 126 (1): 12–21. doi:10.1097/AOG.0000000000000897. PMID 26241251.
  49. 49,0 49,1 WHO Department of Reproductive Health and Research (23 November 2006). Frequently asked clinical questions about medical abortion (PDF). Geneva: World Health Organization. ISBN 92-4-159484-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 26 December 2011-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)(subscription required)
  50. Fjerstad M, Sivin I, Lichtenberg ES, Trussell J, Cleland K, Cullins V (September 2009). «Effectiveness of medical abortion with mifepristone and buccal misoprostol through 59 gestational days». Contraception. 80 (3): 282–286. doi:10.1016/j.contraception.2009.03.010. PMC 3766037. PMID 19698822. The regimen (200 mg of mifepristone, followed 24–48 hours later by 800 mcg of vaginal misoprostol) previously used by Planned Parenthood clinics in the United States from 2001 to March 2006 was 98.5% effective through 63 days gestation—with an ongoing pregnancy rate of about 0.5%, and an additional 1% of women having uterine evacuation for various reasons, including problematic bleeding, persistent gestational sac, clinician judgment or a woman's request. The regimen (200 mg of mifepristone, followed 24–48 hours later by 800 mcg of buccal misoprostol) currently used by Planned Parenthood clinics in the United States since April 2006 is 98.3% effective through 59 days gestation.
  51. Holmquist S, Gilliam M (2008). «Induced abortion». In Gibbs RS, Karlan BY, Haney AF, Nygaard I (eds.). Danforth's obstetrics and gynecology (10th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 586–603. ISBN 978-0-7817-6937-2.
  52. «Abortion statistics, England and Wales: 2010» (PDF). London: Department of Health, United Kingdom. 24 May 2011. Վերցված է 22 November 2011-ին.
  53. «Abortion statistics, year ending 31 December 2010» (PDF). Edinburgh: ISD, NHS Scotland. 31 May 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 26 July 2011-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. Vilain A, Mouquet MC (22 June 2011). «Voluntary terminations of pregnancies in 2008 and 2009» (PDF). Paris: DREES, Ministry of Health, France. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 26 September 2011-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  55. «Abortions in Switzerland 2010». Neuchâtel: Office of Federal Statistics, Switzerland. 5 July 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 3 October 2011-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  56. Gissler M, Heino A (21 February 2011). «Induced abortions in the Nordic countries 2009» (PDF). Helsinki: National Institute for Health and Welfare, Finland. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 18 January 2012-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  57. Jones, Rachel K.; Jerman, Jenna (January 17, 2017). «Abortion incidence and service availability in the United States, 2014». Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 49 (1): 17–27. doi:10.1363/psrh.12015. PMC 5487028. PMID 28094905.96% of all abortions performed in nonhospital facilities × 31% early medical abortions of all nonhospital abortions = 30% early medical abortions of all abortions; 97% of nonhospital medical abortions used mifepristone and misoprostol—3% used methotrexate and misoprostol, or misoprostol alone—in the United States in 2014.
  58. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Kapp 20092» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  59. Hammond C, Chasen ST (2009). «Dilation and evacuation». In Paul M, Lichtenberg ES, Borgatta L, Grimes DA, Stubblefield PG, Creinin MD (eds.). Management of unintended and abnormal pregnancy: comprehensive abortion care. Oxford: Wiley-Blackwell. էջեր 178–92. ISBN 1-4051-7696-2.
  60. Healthwise (2004). «Manual and vacuum aspiration for abortion». WebMD. Արխիվացված է օրիգինալից 11 February 2007-ին. Վերցված է 5 December 2008-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  61. World Health Organization (2003). «Dilatation and curettage». Managing Complications in Pregnancy and Childbirth: A Guide for Midwives and Doctors. Geneva: World Health Organization. ISBN 978-92-4-154587-7. OCLC 181845530. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); External link in |chapterurl= (օգնություն); Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (օգնություն)
  62. McGee, Glenn; Jon F. Merz. «Abortion». Encarta. Microsoft. Արխիվացված է օրիգինալից 31 October 2009-ին. Վերցված է 5 December 2008-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  63. 63,0 63,1 Templeton, A.; Grimes, D. A. (2011). «A Request for Abortion». New England Journal of Medicine. 365 (23): 2198–2204. doi:10.1056/NEJMcp1103639. Արխիվացված է օրիգինալից 8 January 2012-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  64. Riddle, John M. (1997). Eve's herbs: a history of contraception and abortion in the West. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-27024-4. OCLC 36126503.
  65. Sullivan, John B.; Rumack, Barry H.; Thomas, Harold Jr (1979), «Pennyroyal oil poisoning and hepatoxicity», Journal of the American Medical Association, 242 (26): 2873–2874, doi:10.1001/jama.1979.03300260043027
  66. Ciganda C, Laborde A (2003). «Herbal infusions used for induced abortion». Journal of Toxicology: Clinical Toxicology. 41 (3): 235–239. doi:10.1081/CLT-120021104. PMID 12807304.
  67. Smith JP (1998). «Risky choices: The dangers of teens using self-induced abortion attempts». Journal of Pediatric Health Care. 12 (3): 147–151. doi:10.1016/S0891-5245(98)90245-0. PMID 9652283.
  68. 68,0 68,1 68,2 Potts, M.; Graff, M.; Taing, J. (2007). «Thousand-year-old depictions of massage abortion». Journal of Family Planning and Reproductive Health Care. 33 (4): 233–234. doi:10.1783/147118907782101904. PMID 17925100.
  69. Thapa, S. R.; Rimal, D.; Preston, J. (2006). «Self induction of abortion with instrumentation». Australian Family Physician. 35 (9): 697–698. PMID 16969439. Արխիվացված է օրիգինալից 8 January 2009-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  70. «The Prevention and Management of Unsafe Abortion» (PDF). World Health Organization. April 1992. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 30 May 2010-ին. Վերցված է 18 October 2017-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  71. 71,0 71,1 Grimes, DA; Benson, J; Singh, S; Romero, M; Ganatra, B; Okonofua, FE; Shah, IH (2006). «Unsafe abortion: The preventable pandemic» (PDF). The Lancet. 368 (9550): 1908–1919. doi:10.1016/S0140-6736(06)69481-6. PMID 17126724. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 29 June 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  72. Grimes, DA; Creinin, MD (2004). «Induced abortion: an overview for internists». Annals of Internal Medicine. 140 (8): 620–6. doi:10.7326/0003-4819-140-8-200404200-00009. PMID 15096333. Արխիվացված է օրիգինալից 7 May 2010-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  73. Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (November 2014). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–479. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  74. Raymond, E. G.; Grimes, D. A. (2012). «The Comparative Safety of Legal Induced Abortion and Childbirth in the United States». Obstetrics & Gynecology. 119 (2, Part 1): 215–219. doi:10.1097/AOG.0b013e31823fe923. PMID 22270271.
  75. Grimes DA (January 2006). «Estimation of pregnancy-related mortality risk by pregnancy outcome, United States, 1991 to 1999». American Journal of Obstetrics & Gynecology. 194 (1): 92–4. doi:10.1016/j.ajog.2005.06.070. PMID 16389015.
  76. Raymond, EG; Grossman, D; Weaver, MA; Toti, S; Winikoff, B (November 2014). «Mortality of induced abortion, other outpatient surgical procedures and common activities in the United States». Contraception. 90 (5): 476–79. doi:10.1016/j.contraception.2014.07.012. PMID 25152259.
  77. Bartlett LA; Berg CJ; Shulman HB; և այլք: (April 2004). «Risk factors for legal induced abortion-related mortality in the United States». Obstetrics & Gynecology. 103 (4): 729–37. doi:10.1097/01.AOG.0000116260.81570.60. PMID 15051566.
  78. Trupin, Suzanne (27 May 2010). «Elective Abortion». eMedicine. Արխիվացված է օրիգինալից 14 December 2004-ին. Վերցված է 1 June 2010-ին. «At every gestational age, elective abortion is safer for the mother than carrying a pregnancy to term.» {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  79. Pittman, Genevra (23 January 2012). «Abortion safer than giving birth: study». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 6 February 2012-ին. Վերցված է 4 February 2012-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  80. Abbas, D; Chong, E; Raymond, EG (September 2015). «Outpatient medical abortion is safe and effective through 70 days gestation». Contraception. 92 (3): 197–99. doi:10.1016/j.contraception.2015.06.018. PMID 26118638.
  81. Kapp, Nathalie; Baldwin, Maureen K.; Rodriguez, Maria Isabel (2017-09-18). «Efficacy of medical abortion prior to 6 gestational weeks: a systematic review». Contraception. 97: 90–99. doi:10.1016/j.contraception.2017.09.006. ISSN 1879-0518. PMID 28935220.
  82. Westfall JM, Sophocles A, Burggraf H, Ellis S (1998). «Manual vacuum aspiration for first-trimester abortion». Arch Fam Med. 7 (6): 559–62. doi:10.1001/archfami.7.6.559. PMID 9821831. Արխիվացված է օրիգինալից 5 April 2005-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  83. Dempsey, A (December 2012). «Serious infection associated with induced abortion in the United States». Clinical Obstetrics and Gynecology. 55 (4): 888–92. doi:10.1097/GRF.0b013e31826fd8f8. PMID 23090457.
  84. White, Kari; Carroll, Erin; Grossman, Daniel (November 2015). «Complications from first-trimester aspiration abortion: a systematic review of the literature». Contraception. 92 (5): 422–438. doi:10.1016/j.contraception.2015.07.013. PMID 26238336.
  85. ACOG Committee on Practice Bulletins—Gynecology (May 2009). «ACOG practice bulletin No. 104: antibiotic prophylaxis for gynecologic procedures». Obstetrics & Gynecology. 113 (5): 1180–9. doi:10.1097/AOG.0b013e3181a6d011. PMID 19384149.
  86. Sawaya GF, Grady D, Kerlikowske K, Grimes DA (May 1996). «Antibiotics at the time of induced abortion: the case for universal prophylaxis based on a meta-analysis». Obstetrics & Gynecology. 87 (5 Pt 2): 884–90. PMID 8677129.
  87. Barnard, S; Kim, C; Park, MH; Ngo, TD (27 July 2015). «Doctors or mid-level providers for abortion». The Cochrane Database of Systematic Reviews (7): CD011242. doi:10.1002/14651858.CD011242.pub2. PMID 26214844.
  88. Lerma, Klaira; Shaw, Kate A. (2017-09-15). «Update on second trimester medical abortion». Current Opinion in Obstetrics and Gynecology. 29: 413–418. doi:10.1097/GCO.0000000000000409. ISSN 1473-656X. PMID 28922193.
  89. Chien P, Thomson M (15 December 2006). «Medical versus surgical methods for first trimester termination of pregnancy: RHL commentary». Reproductive Health Library. Geneva: World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 17 May 2010-ին. Վերցված է 1 June 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  90. Grossman D (3 September 2004). «Medical methods for first trimester abortion: RHL commentary». Reproductive Health Library. Geneva: World Health Organization. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2011-ին. Վերցված է 22 November 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  91. Schneider, A. Patrick II; Zainer, Christine; և այլք: (August 2014). «The breast cancer epidemic: 10 facts». The Linacre Quarterly. Catholic Medical Association. 81 (3): 244–77. doi:10.1179/2050854914Y.0000000027. PMC 4135458. Վերցված է 11 November 2015-ին. «an association between [induced abortion] and breast cancer has been found by numerous Western and non-Western researchers from around the world. This is especially true in more recent reports that allow for a sufficient breast cancer latency period since an adoption of a Western life style in sexual and reproductive behavior.»
  92. 92,0 92,1 Jasen P (October 2005). «Breast cancer and the politics of abortion in the United States». Medical History. 49 (4): 423–44. doi:10.1017/S0025727300009145. PMC 1251638. PMID 16562329.
  93. Position statements of major medical bodies on abortion and breast cancer include:
  94. Gordon, Linda (2002). The Moral Property of Women. University of Illinois Press. ISBN 0-252-02764-7.
  95. Solinger, Rickie (1998), «Introduction», in Solinger, Rickie (ed.), Abortion Wars: A Half Century of Struggle, 1950–2000, University of California Press, էջեր 1–9, ISBN 978-0-520-20952-7
  96. Bates, Jerome E.; Zawadzki, Edward S. (1964). Criminal Abortion: A Study in Medical Sociology. Charles C. Thomas. ISBN 978-0-398-00109-4.
  97. Keller, Allan (1981). Scandalous Lady: The Life and Times of Madame Restell. Atheneum. ISBN 978-0-689-11213-3.
  98. Taussig, Frederick J. (1936). Abortion Spontaneous and Induced: Medical and Social Aspects. C.V. Mosby.
  99. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «BMJ20142» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  100. Horvath, S; Schreiber, CA (14 September 2017). «Unintended Pregnancy, Induced Abortion, and Mental Health». Current Psychiatry Reports. 19 (11): 77. doi:10.1007/s11920-017-0832-4. PMID 28905259.
  101. 101,0 101,1 «APA Task Force Finds Single Abortion Not a Threat to Women's Mental Health» (Press release). American Psychological Association. 12 August 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 6 September 2011-ին. Վերցված է 7 September 2011-ին. {{cite press release}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  102. «Report of the APA Task Force on Mental Health and Abortion» (PDF). Washington, DC: American Psychological Association. 13 August 2008. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 15 June 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  103. Coleman, PK (September 2011). «Abortion and mental health: quantitative synthesis and analysis of research published 1995–2009». The British Journal of Psychiatry. 199 (3): 180–86. doi:10.1192/bjp.bp.110.077230. PMID 21881096.
  104. Horvath, S; Schreiber, CA (14 September 2017). «Unintended Pregnancy, Induced Abortion, and Mental Health». Current Psychiatry Reports. 19 (11): 77. doi:10.1007/s11920-017-0832-4. PMID 28905259.
  105. «Mental Health and Abortion». American Psychological Association. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 19 April 2012-ին. Վերցված է 18 April 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  106. Steinberg, J. R. (2011). «Later Abortions and Mental Health: Psychological Experiences of Women Having Later Abortions—A Critical Review of Research». Women's Health Issues. 21 (3): S44–S48. doi:10.1016/j.whi.2011.02.002. PMID 21530839.
  107. Kelly, Kimberly (February 2014). «The spread of 'Post Abortion Syndrome' as social diagnosis». Social Science & Medicine. 102: 18–25. doi:10.1016/j.socscimed.2013.11.030.
  108. Okonofua, F. (2006). «Abortion and maternal mortality in the developing world» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 28 (11): 974–79. PMID 17169222. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 11 January 2012-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  109. 109,0 109,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «lancet-grimes3» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  110. Haddad, LB; Nour, NM (2009). «Unsafe abortion: unnecessary maternal mortality». Reviews in Obstetrics & Gynecology. 2 (2): 122–26. PMC 2709326. PMID 19609407.
  111. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «OBGY093» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  112. Lozano, R (15 December 2012). «Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010». Lancet. 380 (9859): 2095–128. doi:10.1016/S0140-6736(12)61728-0. hdl:10536/DRO/DU:30050819. PMID 23245604.
  113. Darney, Leon Speroff, Philip D. (2010). A clinical guide for contraception (5th ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. էջ 406. ISBN 1-60831-610-6.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  114. World Health Organisation (2011). Unsafe abortion: global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2008 (PDF) (6th ed.). World Health Organisation. էջ 27. ISBN 978-92-4-150111-8. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 March 2014-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  115. «Translations». Dublin Declaration. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2015-ին. Վերցված է 28 October 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  116. Berer M (2000). «Making abortions safe: a matter of good public health policy and practice». Bulletin of the World Health Organization. 78 (5): 580–92. PMC 2560758. PMID 10859852.
  117. 117,0 117,1 Shah, I; Ahman, E (December 2009). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges» (PDF). Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 16 July 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  118. 118,0 118,1 118,2 118,3 118,4 Sedgh, G.; Singh, S.; Shah, I. H.; Åhman, E.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. (2012). «Induced abortion: Incidence and trends worldwide from 1995 to 2008» (PDF). The Lancet. 379 (9816): 625–632. doi:10.1016/S0140-6736(11)61786-8. PMID 22264435. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 6 February 2012-ին. «Because few of the abortion estimates were based on studies of random samples of women, and because we did not use a model-based approach to estimate abortion incidence, it was not possible to compute confidence intervals based on standard errors around the estimates. Drawing on the information available on the accuracy and precision of abortion estimates that were used to develop the subregional, regional, and worldwide rates, we computed intervals of certainty around these rates (webappendix). We computed wider intervals for unsafe abortion rates than for safe abortion rates. The basis for these intervals included published and unpublished assessments of abortion reporting in countries with liberal laws, recently published studies of national unsafe abortion, and high and low estimates of the numbers of unsafe abortion developed by WHO.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  119. 119,0 119,1 Sedgh G, Henshaw S, Singh S, Ahman E, Shah IH (2007). «Induced abortion: estimated rates and trends worldwide». Lancet. 370 (9595): 1338–45. CiteSeerX 10.1.1.454.4197. doi:10.1016/S0140-6736(07)61575-X. PMID 17933648.
  120. 120,0 120,1 «Unsafe abortion: Global and regional estimates of the incidence of unsafe abortion and associated mortality in 2003» (PDF). World Health Organization. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 16 February 2011-ին. Վերցված է 7 March 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  121. Berer M (November 2004). «National laws and unsafe abortion: the parameters of change». Reproductive Health Matters. 12 (24 Suppl): 1–8. doi:10.1016/S0968-8080(04)24024-1. PMID 15938152.
  122. Culwell, Kelly R.; Hurwitz, Manuelle (May 2013). «Addressing barriers to safe abortion». International Journal of Gynecology & Obstetrics. 121: S16–S19. doi:10.1016/j.ijgo.2013.02.003.
  123. Jewkes R, Rees H, Dickson K, Brown H, Levin J (March 2005). «The impact of age on the epidemiology of incomplete abortions in South Africa after legislative change». BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology. 112 (3): 355–9. doi:10.1111/j.1471-0528.2004.00422.x. PMID 15713153.
  124. Bateman C (December 2007). «Maternal mortalities 90% down as legal TOPs more than triple». South African Medical Journal. 97 (12): 1238–42. PMID 18264602. Արխիվացված է օրիգինալից 30 August 2017-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  125. Conti, Jennifer A.; Brant, Ashley R.; Shumaker, Heather D.; Reeves, Matthew F. (November 2016). «Update on abortion policy». Current Opinion in Obstetrics and Gynecology: 1. doi:10.1097/GCO.0000000000000324.
  126. New, M.J. (15 February 2011). «Analyzing the Effect of Anti-Abortion U.S. State Legislation in the Post-Casey Era». State Politics & Policy Quarterly. 11 (1): 28–47. doi:10.1177/1532440010387397.
  127. Medoff, M.H.; Dennis, C. (21 July 2014). «Another Critical Review of New's Reanalysis of the Impact of Antiabortion Legislation». State Politics & Policy Quarterly. 14 (3): 269–76. doi:10.1177/1532440014535476.
  128. «Facts on Investing in Family Planning and Maternal and Newborn Health» (PDF). Guttmacher Institute. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 24 March 2012-ին. Վերցված է 24 May 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  129. Grimes, David A. «Unsafe Abortion - The Preventable Pandemic*». Արխիվացված է օրիգինալից 5 March 2014-ին. Վերցված է 2010-01-16-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  130. Nations, MK (1997). «Women's hidden transcripts about abortion in Brazil». Social Science & Medicine. 44: 1833–45. doi:10.1016/s0277-9536(96)00293-6. PMID 9194245.
  131. 131,0 131,1 Shah I, Ahman E (December 2009). «Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges». Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada. 31 (12): 1149–58. doi:10.1016/s1701-2163(16)34376-6. PMID 20085681. «However, a woman's chance of having an abortion is similar whether she lives in a developed or a developing region: in 2003 the rates were 26 abortions per 1000 women aged 15 to 44 in developed areas and 29 per 1000 in developing areas. The main difference is in safety, with abortion being safe and easily accessible in developed countries and generally restricted and unsafe in most developing countries»
  132. 132,0 132,1 Boland, R.; Katzive, L. (2008). «Developments in Laws on Induced Abortion: 1998–2007». International Family Planning Perspectives. 34 (3): 110–120. doi:10.1363/ifpp.34.110.08. PMID 18957353. Արխիվացված է օրիգինալից 7 October 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  133. Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ «Sedgh 20122» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  134. «Packages of interventions: Family planning, safe abortion care, maternal, newborn and child health». 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 9 November 2010-ին. Վերցված է 31 December 2010-ին. {{cite web}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  135. «The Care of Women Requesting Induced Abortion. Evidence-Based Clinical Guideline no. 7» (PDF). Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. November 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 14 November 2015-ին. Վերցված է 31 October 2015-ին. «Recommendation 6.21 Feticide should be performed before medical abortion after 21 weeks and 6 days of gestation to ensure that there is no risk of a live birth.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  136. Society of Family Planning (February 2011). «Clinical Guidelines, Labor induction abortion in the second trimester». Contraception. 84 (1): 4–18. doi:10.1016/j.contraception.2011.02.005. «Transient survival with misoprostol for labor induction abortion at greater than 18 weeks ranges from 0% to 50% and has been observed in up to 13% of abortions performed with high-dose oxytocin.»
  137. Fletcher; Isada; Johnson; Evans (August 1992). «Fetal intracardiac potassium chloride injection to avoid the hopeless resuscitation of an abnormal abortus: II. Ethical issues». Obstetrics and Gynecology. 80 (2): 310–13. PMID 1635751. « following later abortions at greater than 20 weeks, the rare but catastrophic occurrence of live births can lead to fractious controversy over neonatal management.»
  138. «Termination of Pregnancy for Fetal Abnormality» (PDF). Royal College of Obstetricians and Gynaecologists: 29–31. May 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 22 December 2015-ին. Վերցված է 26 October 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  139. Nuffield Council on Bioethics (2007). «Critical care decisions in fetal and neonatal medicine: a guide to the report» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 4 March 2016-ին. Վերցված է 29 October 2015-ին. «Under English law, fetuses have no independent legal status. Once born, babies have the same rights to life as other people.» {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն); Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  140. Gerri R. Baer; Robert M. Nelson (2007). «Preterm Birth: Causes, Consequences, and Prevention. C: A Review of Ethical Issues Involved in Premature Birth». Institute of Medicine (US) Committee on Understanding Premature Birth and Assuring Healthy Outcomes. Արխիվացված է օրիգինալից 31 December 2015-ին. «In 2002, the 107th U.S. Congress passed the Born-Alive Infants Protection Act of 2001. This law established personhood for all infants who are born "at any stage of development" who breathe, have a heartbeat, or "definite movement of voluntary muscles", regardless of whether the birth was due to labor or induced abortion.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  141. Chabot, Steve (5 August 2002). «H.R. 2175 (107th): Born-Alive Infants Protection Act of 2002». govtrack.us. Արխիվացված է օրիգինալից 14 November 2015-ին. Վերցված է 30 October 2015-ին. «The term "born alive" is defined as the complete expulsion or extraction from its mother of that member, at any stage of development, who after such expulsion or extraction breathes or has a beating heart, pulsation of the umbilical cord, or definite movement of the voluntary muscles, regardless of whether the umbilical cord has been cut, and regardless of whether the expulsion or extraction occurs as a result of natural or induced labor, cesarean section, or induced abortion.» {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  142. «Practice Bulletin: Second-Trimester Abortion» (PDF). Obstetrics & Gynecology. 121 (6): 1394–1406. June 2013. doi:10.1097/01.AOG.0000431056.79334.cc. PMID 23812485. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 14 November 2015-ին. Վերցված է 30 October 2015-ին. «With medical abortion after 20 weeks of gestation, induced fetal demise may be preferable to the woman or provider in order to avoid transient fetal survival after expulsion.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  143. Higginbotham Susan (January 2010). «Clinical Guidelines: Induction of fetal demise before abortion» (PDF). Contraception: a publication of Society of Family Planning. 81: 8. doi:10.1016/j.contraception.2010.01.018. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 23 November 2015-ին. Վերցված է 26 October 2015-ին. «Inducing fetal demise before induction termination avoids signs of live birth that may have beneficial emotional, ethical and legal consequences.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  144. Committee on Health Care for Underserved Women (November 2014). «Committee Opinion 613: Increasing Access to Abortion». Obstetrics & Gynecology. 124: 1060–65. doi:10.1097/01.aog.0000456326.88857.31. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2015-ին. Վերցված է 28 October 2015-ին. «"Partial-birth" abortion bans – The federal Partial-Birth Abortion Ban Act of 2003 (upheld by the Supreme Court in 2007) makes it a federal crime to perform procedures that fall within the definition of so-called "partial-birth abortion" contained in the statute, with no exception for procedures necessary to preserve the health of the woman...physicians and lawyers have interpreted the banned procedures as including intact dilation and evacuation unless fetal demise occurs before surgery.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  145. «2015 Clinical Policy Guidelines» (PDF). National Abortion Federation. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 12 August 2015-ին. Վերցված է 30 October 2015-ին. «Policy Statement: Medical induction abortion is a safe and effective method for termination of pregnancies beyond the first trimester when performed by trained clinicians in medical offices, freestanding clinics, ambulatory surgery centers, and hospitals. Feticidal agents may be particularly important when issues of viability arise.» {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  146. Milliez Jacques (2008). «FIGO Committee Report: Ethical aspects concerning termination of pregnancy following prenatal diagnosis». International Journal of Gynecology and Obstetrics. 102 (1): 97–98. doi:10.1016/j.ijgo.2008.03.002. PMID 18423641. «Termination of pregnancy following prenatal diagnosis after 22 weeks must be preceded by a feticide.»
  147. «Underlying Cause of Death 1999–2013 on CDC WONDER Online Database, released 2015». Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics. Data are from the Multiple Cause of Death Files, 1999–2013, as compiled from data provided by the 57 vital statistics jurisdictions through the Vital Statistics Cooperative Program. Արխիվացված է օրիգինալից 14 November 2015-ին. Վերցված է 12 November 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ location (link)
  148. Pazol, Karen; և այլք: (27 November 2009). «Abortion Surveillance – United States, 2006». Morbidity and Mortality Weekly Report Surveillance Summaries. 58 (SS08): 1–35. Արխիվացված է օրիգինալից 28 November 2015-ին. Վերցված է 12 November 2015-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  149. Rosenthal, Elizabeth (12 October 2007). «Legal or Not, Abortion Rates Compare». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 28 August 2011-ին. Վերցված է 18 July 2011-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  150. «Facts on Investing in Family Planning and Maternal and Newborn Health» (PDF). Guttmacher Institute. November 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 20 October 2011-ին. Վերցված է 24 October 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  151. National Institute of Statistics, Romanian Statistical Yearbook, chapter 2, page 62, 2011
  152. Sedgh, G.; Singh, S.; Henshaw, S. K.; Bankole, A. (2011). «Legal Abortion Worldwide in 2008: Levels and Recent Trends». Perspectives on Sexual and Reproductive Health. 43 (3): 188–198. doi:10.1363/4318811. PMID 21884387. Արխիվացված է օրիգինալից 7 January 2012-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  153. «The limitations of U.S. statistics on abortion». Issues in Brief. New York: The Guttmacher Institute. 1997. Արխիվացված է օրիգինալից 4 April 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  154. Bankole, Akinrinola; Singh, Susheela; Haas, Taylor (1998). «Reasons Why Women Have Induced Abortions: Evidence from 27 Countries». International Family Planning Perspectives. 24 (3): 117–127, 152. doi:10.2307/3038208. Արխիվացված է օրիգինալից 17 January 2006-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  155. «Nuremberg and the Crime of Abortion». U. Toledo. L. Rev. 42: 283. Արխիվացված է օրիգինալից 3 November 2013-ին. Վերցված է 12 July 2014-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  156. Oster, Emily (September 2005). «Explaining Asia's "Missing Women": A New Look at the Data – Comment» (PDF). Population and Development Review. 31 (3): 529, 535. doi:10.1111/j.1728-4457.2005.00082.x. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 30 August 2008-ին. Վերցված է 19 May 2009-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  157. Paul, M; Lichtenberg, ES; Borgatta, L; Grimes, DA; Stubblefield, PG; Creinin, MD; Joffe, Carole (2009). «1. Abortion and medicine: A sociopolitical history». Management of Unintended and Abnormal Pregnancy (PDF) (1st ed.). Oxford, United Kingdom: John Wiley & Sons, Ltd. ISBN 978-1-4443-1293-5. OL 15895486W. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 21 October 2011-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  158. Mould R (1996). Mould's Medical Anecdotes. CRC Press. էջ 406. ISBN 978-0-85274-119-1.
  159. Farrell, Courtney (2010). Abortion Debate. ABDO Publishing Company. էջեր 6–7. ISBN 1617852643.
  160. «WMA Declaration on Therapeutic Abortion». WMA. Արխիվացված է օրիգինալից 28 October 2015-ին. Վերցված է 28 October 2015-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  161. Farrell, p. 8
  162. Theodore J. Joyce; Stanley K. Henshaw; Amanda Dennis; Lawrence B. Finer; Kelly Blanchard (April 2009). «The Impact of State Mandatory Counseling and Waiting Period Laws on Abortion: A Literature Review» (PDF). Guttmacher Institute. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 14 January 2011-ին. Վերցված է 31 December 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  163. Phillips, Tom (2015-10-29). «China ends one-child policy after 35 years». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Արխիվացված է օրիգինալից 1 December 2016-ին. Վերցված է 2016-11-30-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  164. Buckley, Chris (2015-10-29). «China Ends One-Child Policy, Allowing Families Two Children». The New York Times. ISSN 0362-4331. Արխիվացված է օրիգինալից 24 November 2016-ին. Վերցված է 2016-11-30-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  165. «China to end one-child policy and allow two». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2015-10-29. Արխիվացված է օրիգինալից 21 November 2016-ին. Վերցված է 2016-11-30-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  166. Restivo, Sal P., ed. (2005). Science, Technology, and Society: An Encyclopedia. Oxford University Press. էջ 2. ISBN 9780195141931. Արխիվացված է օրիգինալից 15 March 2015-ին. {{cite encyclopedia}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  167. «European delegation visits Nicaragua to examine effects of abortion ban». Ipas. 26 November 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 17 April 2008-ին. Վերցված է 15 June 2009-ին. «More than 82 maternal deaths had been registered in Nicaragua since the change. During this same period, indirect obstetric deaths, or deaths caused by illnesses aggravated by the normal effects of pregnancy and not due to direct obstetric causes, have doubled.»
  168. «Nicaragua: "The Women's Movement Is in Opposition"». Montevideo: Inside Costa Rica. IPS. 28 June 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 6 June 2011-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  169. «Surgical Abortion: History and Overview». National Abortion Federation. Արխիվացված է օրիգինալից 22 September 2006-ին. Վերցված է 4 September 2006-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  170. Nations MK, Misago C, Fonseca W, Correia LL, Campbell OM (June 1997). «Women's hidden transcripts about abortion in Brazil». Social Science & Medicine. 44 (12): 1833–45. doi:10.1016/s0277-9536(96)00293-6. PMID 9194245. «Two folk medical conditions, "delayed" (atrasada) and "suspended" (suspendida) menstruation, are described as perceived by poor Brazilian women in Northeast Brazil. Culturally prescribed methods to "regulate" these conditions and provoke menstrual bleeding are also described ...»
  171. Henshaw, S. K. (1991). «The Accessibility of Abortion Services in the United States» (PDF). Family Planning Perspectives. 23 (6): 246–263. CiteSeerX 10.1.1.360.6115. doi:10.2307/2135775. JSTOR 2135775.
  172. Bloom, Marcy (25 February 2008). «Need Abortion, Will Travel». RH Reality Check. Արխիվացված է օրիգինալից 30 November 2008-ին. Վերցված է 15 June 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  173. Gomperts, Rebecca (2002). «Women on Waves: Where next for the abortion boat?». Reproductive Health Matters. 10 (19): 180–183.
  174. Best, Alyssa (2005). «Abortion Rights along the Irish-English Border and the Liminality of Women's Experiences». Dialectical Anthropology (անգլերեն). 29 (3–4): 423–437. doi:10.1007/s10624-005-3863-x. ISSN 0304-4092.
  175. Lambert-Beatty, Carrie (2008). «Twelve miles: Boundaries of the new art/activism». Signs: Journal of Women in Culture and Society. 33 (2): 309–327.
  176. Smith, G. Davidson (1998). «Single Issue Terrorism Commentary». Canadian Security Intelligence Service. Արխիվացված է օրիգինալից 15 October 2007-ին. Վերցված է 1 September 2011-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  177. Wilson, M.; Lynxwiler, J. (1988). «Abortion clinic violence as terrorism». Studies in Conflict & Terrorism. 11 (4): 263–273. doi:10.1080/10576108808435717.
  178. «The Death of Dr. Gunn». New York Times. 12 March 1993. Արխիվացված է օրիգինալից 10 November 2016-ին. {{cite news}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  179. «Incidence of Violence & Disruption Against Abortion Providers in the U.S. & Canada» (PDF). National Abortion Federation. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 13 June 2010-ին. Վերցված է 9 February 2010-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  180. Spencer, James B. (1908). Sheep Husbandry in Canada. էջ 114. OCLC 798508694.
  181. «Beef cattle and Beef production: Management and Husbandry of Beef Cattle». Encyclopaedia of New Zealand. 1966. Արխիվացված է օրիգինալից 1 January 2009-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  182. Myers, Brandon; Beckett, Jonathon (2001). «Pine needle abortion». Animal Health Care and Maintenance (PDF). Tucson, AZ: Arizona Cooperative Extension, University of Arizona. էջեր 47–50. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 July 2015-ին. Վերցված է 10 April 2013-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  183. Kim, Ill-Hwa; Choi, Kyung-Chul; An, Beum-Soo; Choi, In-Gyu; Kim, Byung-Ki; Oh, Young-Kyoon; Jeung, Eui-Bae (2003). «Effect on abortion of feeding Korean pine needles to pregnant Korean native cows». Canadian Journal of Veterinary Research. Canadian Veterinary Medical Association. 67 (3): 194–197. PMC 227052. PMID 12889725.
  184. Njaa, Bradley L., editor (2011). Kirkbride's Diagnosis of Abortion and Neonatal Loss in Animals. John Wiley & Sons. ISBN 9780470958520. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  185. Overton, Rebecca (March 2003). «By a Hair» (PDF). Paint Horse Journal. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 18 February 2013-ին. Վերցված է 19 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  186. Adams, Kye R.; Fetterplace, Lachlan C.; Davis, Andrew R.; Taylor, Matthew D.; Knott, Nathan A. (January 2018). «Sharks, rays and abortion: The prevalence of capture-induced parturition in elasmobranchs». Biological Conservation. 217: 11–27. doi:10.1016/j.biocon.2017.10.010.
  187. «Herpesvirus in dog pups». petMD. Արխիվացված է օրիգինալից 9 November 2013-ին. Վերցված է 18 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  188. «Spaying Pregnant Females». Carol's Ferals. Արխիվացված է օրիգինալից 18 November 2012-ին. Վերցված է 17 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  189. Coates, Jennifer (7 May 2007). «Feline abortion: often an unnerving necessity». petMD. Արխիվացված է օրիգինալից 21 January 2012-ին. Վերցված է 18 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  190. Khuly, Patty (1 April 2011). «Feline abortion: often an unnerving necessity (Part 2)». petMD. Արխիվացված է օրիգինալից 18 November 2012-ին. Վերցված է 18 December 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ postscript (link)
  191. Schwagmeyer, P. L. (1979). «The Bruce Effect: An Evaluation of Male/Female Advantages». The American Naturalist. 114 (6): 932–938. doi:10.1086/283541. JSTOR 2460564.
  192. McKinnon, Angus O.; Voss, James L. (1993). Equine Reproduction. Wiley-Blackwell. էջ 563. ISBN 0-8121-1427-2. Արխիվացված է օրիգինալից 15 March 2015-ին. {{cite book}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  193. Pluháček, Jan; Bartos, L (2000). «Male infanticide in captive plains zebra, Equus burchelli» (PDF). Animal Behaviour. 59 (4): 689–694. doi:10.1006/anbe.1999.1371. PMID 10792924. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 18 July 2011-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  194. Berger, Joel W; Vuletić, L; Boberić, J; Milosavljević, A; Dilparić, S; Tomin, R; Naumović, P (5 May 1983). «Induced abortion and social factors in wild horses». Nature. 303 (5912): 59–61. doi:10.1038/303059a0. PMID 6682487.
  195. Pluháček, Jan (2005). «Further evidence for male infanticide and feticide in captive plains zebra, Equus burchelli» (PDF). Folia Zoologica. 54 (3): 258–262. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 22 February 2012-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  196. Kirkpatrick, J. F.; Turner, J. W. (1991). «Changes in Herd Stallions among Feral Horse Bands and the Absence of Forced Copulation and Induced Abortion». Behavioral Ecology and Sociobiology. 29 (3): 217–219. doi:10.1007/BF00166404. JSTOR 4600608.
  197. Agoramoorthy, G.; Mohnot, S. M.; Sommer, V.; Srivastava, A. (1988). «Abortions in free ranging Hanuman langurs (Presbytis entellus) – a male induced strategy?». Human Evolution. 3 (4): 297–308. doi:10.1007/BF02435859.

Գրականություն

  • Մարգարյան Պ.Հ., Մանկաբարձություն, Ե., 1960։
  • Петченко А. И., Акушерство, 2 испр. дополн. изд., Киев, 1963
  • Хаскин С. Г., Аборт и его осложнения, Л. 1967.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 38