«Կենի»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

15:57, 7 հունվարի 2020-ի տարբերակ

Կենի

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Մերկասերմեր (Gymnospermae)
Դաս	Coniferae
Ընտանիք	Կենազգիներ (Taxaceae)
Ցեղ	Կենի (Taxus) L., 1753

Կենի, կարմրածառ, գեղձի, բզենի (լատին․՝ Taxus), կենազգիների ընտանիքի ասեղնատերև, մշտադալար ծառերի ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Բարձրությունը՝ 10-20 (25) մ է։ Տերևները հերթադիր են՝ խիտ դասավորված երկու շարքով, մուգ կանաչ։ Կոները միայնակ են, կարմիր, հյութալի, հատապտղանման։ Սաղարթը խիտ է։ Ապրում է 2-3 հազար տարի։ Բազմանում է սերմերով և կտրոններով։ Ասեղնատերևները հերթադիր են, խիտ, 2 շարքով դասավորված, մուգ կանաչ գույնի։ Արական հասկիկները (միկրոստրոբիլները) միայնակ են, գնդաձև։ Կոները (մեգաստրոբիլները) միայնակ են, կարմիր, հյութալի, հատապտուղների տեսքով։ Բույսը թունավոր է, պարունակում է տաքսին ալկալոիդ։

Տեսակներ

Հայտնի է մոտ 10 (այլ տվյալներով՝ 8), ՀՀ-ում՝ 1 տեսակ՝

Կենի սովորական կամհատապտղային (T. baccata)

Տարածվածություն

Տարածված է Եվրոպայում, Ազորյան կղզիներում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Փոքր Ասիայում, Կովկասում։ Հայաստանում հանդիպում է Իջևանի, Շամշադինի շրջաններում, Զանգեզուրում (մոտ 60 հա), ամենամեծ ծառուտը գտնվում է Ախնաբադի ձորում (Մալախ գյուղի մոտ, 25 հա)։ Հայաստանում տարածված է սովորական կամ հատապտղային կենին (Taxus baccata), որին բնափայտի գույնի, ամրության և գեղեցկության համար կոչում են նաև գեղձի, բզենի, նետածառ,մահեկ։ Ստվերադիմացկուն է, անտառում զբաղեցնում է երկրորդ շարահարկը։ Աճում է դանդաղ, ապրում 2-3 հազար տարի։ Հազվադեպ՝ ստորին և միջին լեռնային գոտիներում (1000-1800 մ բարձրություններում), առաջացնում մաքուր ծառուտներ։ Ամենամեծը (25 սմ) գտնվում է Տավուշի մարզի Աղավնավանք գյուղի մոտակայքում։

Նշանակություն

Բազմանում է սերմերով, կտրոններով։ Բնափայտը արժեքավոր է, ամուր, գորշակարմրավուն, կիրառվում է կահույքի արտադրության, ատաղձագործության մեջ։ Բազմաթիվ պարտեզային ձևեր աճեցվում են դեկորատիվ նպատակով։ Օգտագործվում է կահույքի արտադրության, ատաղձագործության մեջ։ Ասեղնատերևները, կոները և ընձյուղները պարունակում են տաքսին ալկալոիդ, տերևները՝ նաև եթերայուղեր։ Բույսն ամբողջովին թունավոր է։ Մեղրատու է։ Երրորդային դարաշրջանի մնացորդ է. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 366)։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենի» հոդվածին։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}'''Կենի''', '''կարմրածառ, գեղձի, բզենի''' ({{lang-lat|''Taxus''}}), [[կենազգիներ]]ի ընտանիքի ասեղնատերև, մշտադալար ծառերի ցեղ։
-{{Տաքսոտուփ
- | regnum       = Բույսեր
- | image file   = If à L'Hôpital (Moselle).jpg
- | image title  =
- | image descr  = [[Կենի հատապտղային]]
-|divisio= [[Մերկասերմեր]]
-|classis = [[Փշատերևավորներ]]
-|ordo = [[Սոճազգիներ]]
-|familia = [[Կենազգիներ]]
-|genus = '''Կենի'''
- |comment           =
- |latin             = ''Taxus''
- |author            = [[L.]]
- |syn               =
- |typus             =
-|arm_syn = '''Կարմրածառ, գեղձի, բզենի'''
- |range map         =
- |range map caption =
- |range map width   =
- |range legend      =
- |iucnstatus        =
- |iucn              =
- |wikispecies       = ''Taxus''
- |commons           = Category:Taxus
- |itis              = 194882
- |ncbi              = 25628
- |eol               = 15111
- |grin              = 11900
- |ipni              = 30068472-2
-}}
-'''Կենի''', '''կարմրածառ, գեղձի, բզենի''' ({{lang-lat|''Taxus''}}), [[կենազգիներ]]ի ընտանիքի ասեղնատերև, մշտադալար ծառերի ցեղ։
 == Կենսաբանական նկարագիր ==
-[[Պատկեր:Taxus baccata MHNT.jpg|մինի|ձախից]]
 Բարձրությունը՝ 10-20 (25) մ է։ Տերևները հերթադիր են՝ խիտ դասավորված երկու շարքով, մուգ կանաչ։ Կոները միայնակ են, կարմիր, հյութալի, հատապտղանման։ Սաղարթը խիտ է։ Ապրում է 2-3 հազար տարի։ Բազմանում է սերմերով և կտրոններով։ Ասեղնատերևները հերթադիր են, խիտ, 2 շարքով դասավորված, մուգ կանաչ գույնի։ Արական հասկիկները (միկրոստրոբիլները) միայնակ են, գնդաձև։ Կոները (մեգաստրոբիլները) միայնակ են, կարմիր, հյութալի, հատապտուղների տեսքով։ [[Բույս]]ը թունավոր է, պարունակում է [[տաքսին]] [[ալկալոիդ]]։
@@ Տող 38. / Տող 7. @@
 Հայտնի է մոտ 10 (այլ տվյալներով՝ 8), [[ՀՀ]]-ում՝ 1 տեսակ՝
 *Կենի սովորական կամհատապտղային (''T. baccata'')
-* {{Bt-latarm|Taxus baccata|aut=[[L.]]| թունավոր կեն}}
-* {{Bt-latarm|Taxus brevifolia|aut=[[Nutt.]]|}}
-* {{Bt-latarm|Taxus canadensis|aut=}}
-* {{Bt-latarm|Taxus cuspidata|aut=[[Siebold]] & [[Zucc.]]|սրածայր կեն}}
-* {{Bt-latarm|Taxus floridana|aut=[[Nutt.]] ex [[Chapm.]]|ֆլորիդ կեն}}
-* {{Bt-latarm|Taxus fuana|aut=[[Nan Li]] & [[R.R.Mill]]|}}
-* {{Bt-latarm|Taxus globosa|aut=[[Schltdl.]]|}}
-* {{Bt-latarm|Taxus sumatrana|aut=([[Miq.]]) [[de Laub.]]|}}
-* {{Bt-latarm|Taxus wallichiana|aut=[[Zucc.]]|}}
-=== Բնական հիբրիդներ===
-* {{Bt-latarm|Taxus ×hunnewelliana|aut=[[Rehder]]|}} [= {{Btname|Taxus canadensis}} ]
-* {{Bt-latarm|Taxus ×media|aut=[[Rehder]]|}} [= {{Btname|Taxus baccata}} × {{Btname|Taxus cuspidata}}]
 == Տարածվածություն ==
-[[Պատկեր:English Yew close 250.jpg|250px|մինի]]
 Տարածված է Եվրոպայում, Ազորյան կղզիներում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Փոքր Ասիայում, Կովկասում։ Հայաստանում հանդիպում է [[Իջևան]]ի, [[Շամշադին]]ի շրջաններում, [[Զանգեզուր]]ում (մոտ 60 հա), ամենամեծ ծառուտը գտնվում է [[Ախնաբադի կենու արգելավայր|Ախնաբադի ձոր]]ում (Մալախ գյուղի մոտ, 25 հա)։ Հայաստանում տարածված է սովորական կամ [[հատապտղային կենի]]ն (''Taxus baccata''), որին բնափայտի գույնի, ամրության և գեղեցկության համար կոչում են նաև [[գեղձի]], [[բզենի]], [[նետածառ]],մահեկ։ Ստվերադիմացկուն է, անտառում զբաղեցնում է երկրորդ շարահարկը։ Աճում է դանդաղ, ապրում 2-3 հազար տարի։ Հազվադեպ՝ ստորին և միջին լեռնային գոտիներում (1000-1800 մ բարձրություններում), առաջացնում մաքուր ծառուտներ։ Ամենամեծը (25 սմ) գտնվում է Տավուշի մարզի [[Աղավնավանք (Տավուշի մարզ)|Աղավնավանք]] գյուղի մոտակայքում։
@@ Տող 59. / Տող 14. @@
 Բազմանում է սերմերով, կտրոններով։ Բնափայտը արժեքավոր է, ամուր, գորշակարմրավուն, կիրառվում է կահույքի արտադրության, ատաղձագործության մեջ։ Բազմաթիվ պարտեզային ձևեր աճեցվում են դեկորատիվ նպատակով։ Օգտագործվում է կահույքի արտադրության, ատաղձագործության մեջ։
 Ասեղնատերևները, կոները և ընձյուղները պարունակում են տաքսին ալկալոիդ, տերևները՝ նաև եթերայուղեր։ Բույսն ամբողջովին թունավոր է։
-Մեղրատու է։ Երրորդային դարաշրջանի մնացորդ է. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։
+Մեղրատու է։ Երրորդային դարաշրջանի մնացորդ է. գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում։{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=366}}
-== Գրականություն ==
-* Walter Erhardt u. a.։ ''Der große Zander. Enzyklopädie der Pflanzennamen''. Band 2. Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2008. ISBN 978-3-8001-5406-7
-* Hageneder, Fred [et al.]։ Die Eibe in neuem Licht, eine Monographie der Gattung Taxus mit Fotos von Andy McGeeney, Saarbrücken, Verlag Neue Erde, 2007,320 S. ISBN 978-3-89060-077-2
-* Hassler-Schwarz, Jürg։ Die Eibe (Taxus baccata L.)։ Eine Beschreibung unter besonderer Berücksichtigung des Kantons Graubünden. Ein Versuch zur Beschreibung der Baumart mit ihren physischen und mythischen Eigenarten..., Verlag։ Jürg Hassler-Schwarz, 1999, 40 S.
-* Beiträge zur Eibe / Hrsg.։ Bayerische Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft, Freising։ Bayerische Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft, 1996։ 90 S., Reihe։ Berichte aus der Bayerischen Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft; Nr. 10
-== Արտաքին հղումներ ==
-* [[The Plant List]]։ [http://www.theplantlist.org/browse/G/Taxaceae/Taxus/ ''Taxus'']
-* [http://www.worldbotanical.com/TAXNA.HTM Richard W. Spjut. Overview of Study of Taxus]{{ref-en}}
-{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=366}}
 {{ՀԲ}}
 {{Արտաքին հղումներ}}