«Տարոնականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

20:11, 24 Դեկտեմբերի 2019-ի տարբերակ

Տարոնականություն (նաև՝ Տարոնական շարժում), 1937 թվականին հռչակված հայկական ազգային գաղափարախոսություն, որի նպատակն էր Հայկական սփյուռքում հայապահպանությունը և սփյուռքահայերին հայրենիք վերադարձնելը^[1]։ Ըստ Տարոնականության գաղափարախոսներից Գարեգին Նժդեհի՝ այն համահայկականության և հատվածականության, հայկական կողմնորոշման և օտարամոլության միջև պայքար է^[2]։

Պատմական ակնարկ

Տարոնականության հիմնադիրներից ձախից աջ՝ Գարեգին Նժդեհ, Հայկ Ասատրյան

Տարոնական շարժումը հիմնադրվել է 1937-1938 թվականներին Գարեգին Նժդեհի, Հայկ Ասատրյանի, Ներսես Աստվածատուրյանի և նրանց գաղափարակիցների կողմից։ Հայ հեղափոխական դաշնակցությունից նրանց հեռացումով Ցեղակրոնության գաղափարակիրների շարքերում սկսվեցին որոշակի տարաձայնություններ։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Ցեղակրոն Ուխտերը, այլևս չէին ընկալվում որպես համահայկական կառույցի հիմք։ Այս և նմանատիպ տարաձայնությունների պատճառով անհրաժեշտություն կար ստեղծել համահայկական նոր շարժում^[3]։

Տարոնականության հիմնադրման անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ Ցեղակրոնությունը խորապես չէր հստակեցնում մի շարք առանցքային հարցեր, ինչպիսիք են արարչագործության և ոգու վերաբեյալ հարցերը։ Միևնույն ժամանակ Հայ առաքելական եկեղեցին Ցեղակրոնության նկատմամբ որոշակի բացասական վերաբերմունք ուներ և Հայկական սփյուռքում հանդիսանում էր բավականին ազդեցիկ ուժ։ Այս հանգամանքը նույնպես խնդիրներ էր ստեղծում Ցեղակրոնության տարածման գործում^[3]։

Տարոնականության հիմնադրման գործում առանցքային դեր ունեցավ Բուլղարիայի Ցեղակրոն կազմակերպությունը Գարեգին Նժդեհի, Հայկ Ասատրյանի և Ներսես Աստվածատուրյանի ղեկավարությամբ։ 1937 թվականի փետրվարի 7-ից Պլովդիվում սկսում են հրատարակել «Ռազմիկ» թերթը, որի էջերում նույն թվականից սկսեցին տպագրվել Տարոնական շարժման մասին տեղեկություններ։ Նոր ստեղծված շարժման հենարանը հանդիսացավ 1917 թվականին ԱՄՆ-ում հիմնադրված Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միությունը։ Այն մեծ ազդեցություն ուներ Հայկական սփյուռքում և հայկական համայնքներում հանդիսանում էր Ցեղկարոն շարժման շարժիչ ուժը^[3]։

Անվանում

Գաղափարախոսության հիմնադիրները այն անվանել են Պատմական Հայաստանի Տարոն գավառի անվամբ։ Այդպիսի անվանադրման համար նրանք ներկայացրել են մի քանի պատճառ։ Դրանք են՝

այնտեղ է եղել հեթանոսական Հայաստանի հոգևոր կենտրոնը,
այնտեղ է ստեղծվել Սասնա Ծռեր դյուցազնավեպը,
այնտեղ են ծնվել Մեսրոպ Մաշտոցն ու Մովսես Խորենացին,
այնտեղ է հաստատվել Մամիկոնյան նախարարական տոհմը,
այնտեղ է եղել արևմտահայ նորագույն ազատագրական պայքարի կենտրոնը^[2]։

Վերը թվարկած պատմական իրողություններն, ըստ Տարոնականության ղեկավարների, պարզապես պատմական համընկնումներ չեն, այլ տարոնական ոգեղենության արտահայտություններ, այնտեղի հայության հավաքական ոգու արտահայտման դրվագներ^[2]։

Գաղափարախոսության էություն և աշխարհընկալում

Տարոնական գաղափարախոսության կարևորագույն առանցքը ցեղն է, որի հավերժացումը հանդիսանում է գլխավոր նպատակը։ Ցեղի կենսաբանական որակները՝ արյունն ու ոգին, որոնք ըստ տարոնականության գաղափարակիրների, ժառանգականության օրենքով շարունակելի են, կազմում են Տարոնական հիմքը^[4]։

Տես նաև

Ցեղակրոնություն

Ծանոթագրություններ

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_9-1] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 9։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_11-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 11։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_3-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 3։

[Հայկ_Ասատրյան․_Տարոնական_շարժումը,_էջ_7-4] «Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը» Մուշեղ Լալայան, էջ 7։

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Տող 16. / Տող 16. @@
 Տարոնականության հիմնադրման անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ Ցեղակրոնությունը խորապես չէր հստակեցնում մի շարք առանցքային հարցեր, ինչպիսիք են արարչագործության և ոգու վերաբեյալ հարցերը։ Միևնույն ժամանակ [[Հայ առաքելական եկեղեցի]]ն Ցեղակրոնության նկատմամբ որոշակի բացասական վերաբերմունք ուներ և [[Հայկական սփյուռք]]ում հանդիսանում էր բավականին ազդեցիկ ուժ։ Այս հանգամանքը նույնպես խնդիրներ էր ստեղծում Ցեղակրոնության տարածման գործում<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3"/>։
-Տարոնականության հիմնադրման գործում առանցքային դեր ունեցավ [[Բուլղարիա]]յի Ցեղակրոն կազմակերպությունը [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի և [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի ղեկավարությամբ։ 1937 թվականի փետրվարի 7-ից Պլովդիվում սկսում են հրատարակել [[Ռազմիկ (թերթ)|«Ռազմիկ» թերթը]], որի էջերում նույն թվականից սկսեցին տպագրվել Տարոնական շարժման մասին տեղեկություններ։ Նոր ստեղծված շարժման հենարանը հանդիսացավ 1917 թվականին [[ԱՄՆ]]-ում հիմնադրված [[Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միություն]]ը։ Այն մեծ ազդեցություն ուներ Հայկական սփյուռքում և հայկական համայնքներում հանդիսանում էր Ցեղկարոն շարժման շարժիչ ուժը<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3"/>։
+Տարոնականության հիմնադրման գործում առանցքային դեր ունեցավ [[Բուլղարիա]]յի Ցեղակրոն կազմակերպությունը [[Գարեգին Նժդեհ]]ի, [[Հայկ Ասատրյան]]ի և [[Ներսես Աստվածատուրյան]]ի ղեկավարությամբ։ 1937 թվականի փետրվարի 7-ից [[Պլովդիվ]]ում սկսում են հրատարակել [[Ռազմիկ (թերթ)|«Ռազմիկ» թերթը]], որի էջերում նույն թվականից սկսեցին տպագրվել Տարոնական շարժման մասին տեղեկություններ։ Նոր ստեղծված շարժման հենարանը հանդիսացավ 1917 թվականին [[ԱՄՆ]]-ում հիմնադրված [[Տարոն-Տուրուբերանի հայրենակցական միություն]]ը։ Այն մեծ ազդեցություն ուներ [[Հայկական սփյուռք]]ում և հայկական համայնքներում հանդիսանում էր [[Ցեղակրոնություն|Ցեղկարոն շարժման]] շարժիչ ուժը<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 3"/>։
 == Անվանում ==
 Գաղափարախոսության հիմնադիրները այն անվանել են [[Պատմական Հայաստան]]ի [[Տարոն (գավառ)|Տարոն գավառի]] անվամբ։ Այդպիսի անվանադրման համար նրանք ներկայացրել են մի քանի պատճառ։ Դրանք են՝
 * այնտեղ է եղել հեթանոսական Հայաստանի հոգևոր կենտրոնը,
-* այնտեղ է ստեղծվել Սասնա Ծռեր դյուցազնավեպը,
+* այնտեղ է ստեղծվել [[Սասնա Ծռեր]] դյուցազնավեպը,
-* այնտեղ են ծնվել Մեսրոպ Մաշտոցն ու Մովսես Խորենացին,
+* այնտեղ են ծնվել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ն ու [[Մովսես Խորենացի]]ն,
-* այնտեղ է հաստատվել Մամիկոնյան տոհմը,
+* այնտեղ է հաստատվել [[Մամիկոնյաններ|Մամիկոնյան նախարարական տոհմը]],
-* այնտեղ է եղել արևմտահայ նորագույն ազատագրական մայքարի կենտրոնը<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 11"/>։
+* այնտեղ է եղել արևմտահայ նորագույն ազատագրական պայքարի կենտրոնը<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 11"/>։
 Վերը թվարկած պատմական իրողություններն, ըստ Տարոնականության ղեկավարների, պարզապես պատմական համընկնումներ չեն, այլ տարոնական ոգեղենության արտահայտություններ, այնտեղի հայության հավաքական ոգու արտահայտման դրվագներ<ref name="Հայկ Ասատրյան․ Տարոնական շարժումը, էջ 11"/>։
 == Գաղափարախոսության էություն և աշխարհընկալում ==