«Ջևանշիրի գավառ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ջևանշիրի գավառ; Джеванширский уезд
	Զինանշան
	; Ելիզավետպոլի նահանգի զինանշանը
Երկիր	Ռուսական կայսրություն
Կարգավիճակ	գավառ
Մտնում է	Ելիզավետպոլի նահանգ
Ներառում է	35 համայնք
Վարչկենտրոն	Թարթառ
Հիմնական լեզու	Հայերեն, թաթարերեն, ռուսերեն
Բնակչություն (1897)	72 719
Ազգային կազմ	հայեր (27 %), կովկասյան թաթարներ, թուրքեր և քրդեր (73 %)
Կրոնական կազմ
Տարածք	5,483
Հիմնադրված է	1869 թ.
Պատմական շրջան(ներ)	Ջրաբերդ; (Մարտակերտ և Շահումյան); Ուտի Առանձնակ; (Բարդա և Թարթառ)

Դիտել պատմությունը

Հաջորդ տարբ →

Content deleted Content added

ՎիզուալԵլատեքստ

Գծային

12:29, 18 Դեկտեմբերի 2019-ի տարբերակ

Ջևանշիրի գավառ, վարչաքաղաքական միավոր Ռուսական կայսրության կազմում։ Ձևավորվել է 1869 թվականին՝ Շուշիի գավառի բաժանմամբ՝ նորաստեղծ Ելիզավետպոլի նահանգի կազմում։ Գավառի կենտրոնը Թարթառ երկաթուղային կայարանն էր։

Ջևանշիրի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր Ելիզավետպոլի, հարավից՝ Շուշիի, հյուսիս-արևելքից՝ Արեշի գավառներին: Արևմուտքում գավառը սահմանակցում էր Երևանի նահանգին:

Ներառել է հիմնականում Արցախի հանրապետության Մարտակերտի և Շահումյանի, ինչպես նաև՝ Ադրբեջանի Բարդայի և Թարթառի շրջանները:

Անվանում

«Ջիվանշիր» անվանումը հասնում է մինչև վաղ միջնադարյան շրջան, երբ Գարդմանը, Արցախն ու Առանը կառավարվում էին աղվանից միապետերի կողմից: Արքաներից մեկի անունը եղել է Ջիվանշիր (637/642-683): Միջին պարսկերենից թարգմանվում է իբրև «երիտասարդ առյուծ»: Իրականում «Ջևանշիր» անունը երևէ կապ չունի միջնադարյան Աղվանքի արքայի հետ, այլ այդպես է կոչվել թյուրքալեզու ցեղը, որի ներկայացուցիչներից երկուսը՝ Փանահ-Ալին (1747-1763) և Իբրահիմը (1763-1806), եղել են Ղարաբաղի խաները: Ավելի ուշ այդպես կոչվել է Թարթառ գետի դաշտավայրային հատվածը: Նույն գետի լեռնային հովիտը հայտնի էր «Ջրաբերդ» անվամբ, որտեղ ուշ միջնադարում ձևավորվել էր համանուն մելիքություն:

Պատմություն

Գավառը կազմվել է 1867 թվականին՝ անջատվելով Շուշիի գավառից (1806-1840)։ Նախկինում, այն մտել է Պարսկաստանի Ղարաբաղի խանության (1747-1806), ապա Ղարաբաղի (Շուշիի) գավառի մեջ: Այդպիսով, Արցախը Ռուսական կայսրությանը միացել էր ավելի քան 20 տարի Թուրքմենչայի պայմանագրից առաջ, և մնացել դրա կազմում ավելի քան հարյուր տասը տարի:

Ռուսական տիրապետության առաջին հինգ տասնամյակների ընթացքում տեղի են ունենում վարչատարածքային մի քանի փոփոխություններ: 1840 թվականին լուծարվում է Ղարաբաղի (Շուշիի) գավառը՝ որպես ինքնուրույն միավոր. Կովկասում ստեղծվում են վարչաքաղաքական երկու միավորներ՝ Վրացա-Իմերեթական նահանգ և Կասպիական մարզ: Վերջինիս կազմում ընդգրկվում է Ղարաբաղը՝ Զանգեզուրի հետ միասին: 1846 թվականից վերոհիշյալ երկու միավորները կիսվում են երկուական մասի. Կասպիական մարզում ձևավորվում են Շամախու (1846-1859) և Դերբենդի (1846-1860) նահանգները: 1859-1860 թվականներին դրանց տեղում ձևավորվում են երկու նոր միավոր՝ Բաքվի նահանգը (1859-1918) և Դաղստանի մարզը (1860-1918): Որոշ ժամանակ անց ձևավորվում է նոր՝ Ելիզավետպոլի նահանգը (1868-1918), որի մեջ են միավորվում Ղազախի և Ելիզավետպոլի գավառները Թիֆլիսի, իսկ Զանգեզուր-Ղարաբաղը՝ Բաքվի նահանգից: 1873 թվականին Շուշիի գավառից անջատվում է նաև Ջաբրայիլի գավառը:

1918-1920 թվականներին Ջիվանշիրի գավառը համարվել է վիճելի տարածք Հայաստանի առաջին հանրապետության և Մուսավաթական Ադրբեջանի մեջ, իսկ 1921 թվականի հուլիսին այն ամբողջությամբ մտել է Խորհրդային Ադրբեջանի կազմ, մեջտեղի հատվածով՝ ԼՂԻՄ կազմում:

Բնակչություն

1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 72,719 մարդ էր, որի ավելի քան 27 տոկոսը հայեր էին (19,551 մարդ), իսկ 73 տոկոսը՝ մուսուլմաններ՝ թաթարներ, քրդեր, թուրքեր (52,041 մարդ)^[1]։ Նրանք բնակվում էին հիմնականում դաշտավայրային հատվածում: Թարթառ քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականին 752 մարդ էր^[2]:

1921 թվականից Ջիվանշիրի գավառից անջատվում և Ադրբեջանին են կցվում ժամանակակից Բարդայի և Թարթառի շրջանները, իսկ մնացած տարածքները կիսվում են Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի և Կարմիր Քրդստանի միջև:

Վարչական բաժանում

1913 թվականին գավառը բաժանված էր 35 գյուղական համայնքների միջև^[3]՝

Ալփաութի
Աղալուի
Այրիջայի
Այրումի
Ավրայանի
Բարդայի
Բարսունլուի
Գեռավենդի
Գերանայի
Դովշանլուի (Առաջաձոր)
Դորբաթլուի
Թալիշի
Լաքի
Խան-Արաբի
Խորուզլուի
Կարակոյունլու-Խանի
Կուսապատի
Հասանռիզոյի (Հաթերք)
Շիհավենդի (Նոր Ղազանչի)
Շիրվանլուի
Ղանթաղի (Ֆարահղանլու)
Ղարաբարթայի
Ղարադաղլուի
Ղարամանլուի
Մարաղայի
Մոմիրլուի (Էվ-Օղլի)
Նալիգրուի (Ղազիան)
Նամիրլուի (Իլխիչիլար-Խանա)
Չիրախլուի
Ջան-Աթաղի
Սահլաբադի
Սարովի
Քոթուռլուի
Քոչարլուի
Քուչեք-Ղարաբեյի (Մոխրաթաղ)

Տես նաև

Ելիզավետպոլի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր

Ծանոթագրություններ

[1] Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.

[2] Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Елисаветпольская губерния

[3] , Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія, Кіевъ, «Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ», 113։

[1]

[2]

[3]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+{{Տեղեկաքարտ Վարչական միավոր
-#ՎԵՐԱՀՂՈՒՄ [[Ջիվանշիրի գավառ]]
+ |գույն1 = {{գույն|Ռուսական կայսրություն}}
+ |հայերեն անվանում = Ջևանշիրի գավառ
+ |բնօրինակ անվանում = Джеванширский уезд
+ |զինանշան = Coat of Arms of Yelizavetpol Governorate.png
+ |զինանշանի նկարագրում = [[Ելիզավետպոլի նահանգի զինանշան]]ը
+ |դրոշ =
+ |դրոշի նկարագրում =
+ |երկիր = Ռուսական կայսրություն
+ |հիմն =
+ |կարգավիճակ = [[Գավառ (վարչական միավոր)|գավառ]]
+ |մտնում է = [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]
+ |ներառում է = 35 համայնք
+ |վարչական կենտրոն = [[Թարթառ (քաղաք)|Թարթառ]]
+ |խոշորագույն քաղաք =
+ |խոշոր քաղաքներ =
+ |կազմավորման թվական = 1869
+ |ղեկավար =
+  |ղեկավարի պաշտոն =
+ |ղեկավար2 =
+  |ղեկավարի պաշտոն2 =
+ |ՀՆԱ =
+  |ՀՆԱ-ի թվական =
+  |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի =
+  |ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով =
+  |տեղը ըստ ՀՆԱ-ի մեկ շնչի հաշվով =
+ |լեզու = [[Հայերեն]], [[Ադրբեջաներեն|թաթարերեն]], [[ռուսերեն]]
+ |լեզուներ =
+ |բնակչություն = 72 719
+  |մարդահամարի թվական = 1897
+  |տոկոսը բնակչությունից =
+  |տեղը ըստ բնակչության =
+  |խտություն =
+  |տեղը ըստ խտության =
+  |ազգային կազմ = [[հայեր]] (27 %), [[կովկասյան թաթարներ]], [[թուրքեր]] և [[քրդեր]] (73 %)
+  |կրոնական կազմ = {{Դրոշ|Հայ առաքելական եկեղեցի}}
+ |տարածք = 5,483
+  |տոկոսը տարածքից =
+  |տեղը ըստ տարածքի =
+ |առավելագույն բարձրություն =
+ |միջին բարձրություն =
+ |նվազագույն բարձրություն =
+ |լայնք =
+ |երկայնք =
+ |միավորը երկրի քարտեզին = Elisabethpol Governorate Dzhevanshirsky uezd.svg
+ |քարտեզի չափ =
+ |վարչական միավորի քարտեզ =
+ |պատմական շրջան = [[Ջրաբերդ (գավառ)|Ջրաբերդ]]<br>([[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտ]] և [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյան]])<br> [[Ուտի Առանձնակ]]<br>([[Բարդայի շրջան|Բարդա]] և [[Թարթառի շրջան|Թարթառ]])
+ |ժամային գոտի =
+ |հապավում =
+ |ISO =
+ |FIPS =
+ |հեռախոսային կոդ =
+ |փոստային ինդեքսներ =
+ |Ինտերնետ-դոմեն =
+ |ավտոմոբիլային կոդ =
+ |կայք =
+ |վիքիպահեստում =
+ |ծանոթագրություններ =
+}}
+'''Ջևանշիրի գավառ''', վարչաքաղաքական միավոր [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] կազմում։ Ձևավորվել է 1869 թվականին՝ [[Շուշիի գավառ]]ի բաժանմամբ՝ նորաստեղծ [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ի կազմում։ Գավառի կենտրոնը [[Թարթառ (քաղաք)|Թարթառ]] երկաթուղային կայարանն էր։
+Ջևանշիրի գավառը հյուսիսից սահմանակցում էր [[Ելիզավետպոլի գավառ|Ելիզավետպոլի]], հարավից՝ [[Շուշիի գավառ|Շուշիի]], հյուսիս-արևելքից՝ [[Արեշի գավառ|Արեշի]] գավառներին: Արևմուտքում գավառը սահմանակցում էր [[Երևանի նահանգ]]ին:
+Ներառել է հիմնականում Արցախի հանրապետության [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտի]] և [[Շահումյանի շրջան (Արցախ)|Շահումյանի]], ինչպես նաև՝ Ադրբեջանի [[Բարդայի շրջան|Բարդա]]յի և [[Թարթառի շրջան|Թարթառ]]ի շրջանները:
+== Անվանում ==
+«[[Ջիվանշիր]]» անվանումը հասնում է մինչև վաղ միջնադարյան շրջան, երբ [[Գարդման (գավառ)|Գարդմանը]], [[Արցախ նահանգ|Արցախն]] ու [[Առան]]ը կառավարվում էին աղվանից միապետերի կողմից: Արքաներից մեկի անունը եղել է [[Ջիվանշիր]] (637/642-683): [[Միջին պարսկերեն]]ից թարգմանվում է իբրև «երիտասարդ առյուծ»: Իրականում «Ջևանշիր» անունը երևէ կապ չունի միջնադարյան Աղվանքի արքայի հետ, այլ այդպես է կոչվել թյուրքալեզու ցեղը, որի ներկայացուցիչներից երկուսը՝ Փանահ-Ալին (1747-1763) և Իբրահիմը (1763-1806), եղել են [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի]] խաները: Ավելի ուշ այդպես կոչվել է Թարթառ գետի դաշտավայրային հատվածը: Նույն գետի լեռնային հովիտը հայտնի էր «Ջրաբերդ» անվամբ, որտեղ ուշ միջնադարում ձևավորվել էր [[Ջրաբերդի մելիքություն|համանուն մելիքություն]]:
+== Պատմություն ==
+Գավառը կազմվել է 1867 թվականին՝ անջատվելով [[Շուշիի գավառ]]ից (1806-1840)։ Նախկինում, այն մտել է Պարսկաստանի [[Ղարաբաղի խանություն|Ղարաբաղի խանության]] (1747-1806), ապա [[Ղարաբաղի գավառ|Ղարաբաղի (Շուշիի) գավառ]]ի մեջ: Այդպիսով, Արցախը [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրությանը]] միացել էր ավելի քան 20 տարի [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|Թուրքմենչայի պայմանագրից]] առաջ, և մնացել դրա կազմում ավելի քան հարյուր տասը տարի:
+Ռուսական տիրապետության առաջին հինգ տասնամյակների ընթացքում տեղի են ունենում վարչատարածքային մի քանի փոփոխություններ: 1840 թվականին լուծարվում է Ղարաբաղի (Շուշիի) գավառը՝ որպես ինքնուրույն միավոր. Կովկասում ստեղծվում են վարչաքաղաքական երկու միավորներ՝ [[Վրացա-Իմերեթական նահանգ]] և [[Կասպիական մարզ]]: Վերջինիս կազմում ընդգրկվում է Ղարաբաղը՝ Զանգեզուրի հետ միասին: 1846 թվականից վերոհիշյալ երկու միավորները կիսվում են երկուական մասի. Կասպիական մարզում ձևավորվում են [[Շամախիի նահանգ|Շամախու]] (1846-1859) և [[Դերբենդի նահանգ|Դերբենդի]] (1846-1860) նահանգները: 1859-1860 թվականներին դրանց տեղում ձևավորվում են երկու նոր միավոր՝ [[Բաքվի նահանգ]]ը (1859-1918) և [[Դաղստանի մարզ]]ը (1860-1918): Որոշ ժամանակ անց ձևավորվում է նոր՝ [[Ելիզավետպոլի նահանգ]]ը (1868-1918), որի մեջ են միավորվում [[Ղազախի գավառ|Ղազախի]] և [[Ելիզավետպոլի գավառ|Ելիզավետպոլի]] գավառները Թիֆլիսի, իսկ Զանգեզուր-Ղարաբաղը՝ Բաքվի նահանգից: 1873 թվականին Շուշիի գավառից անջատվում է նաև [[Ջաբրայիլի գավառ]]ը:
+-1920 թվականներին Ջիվանշիրի գավառը համարվել է վիճելի տարածք [[Հայաստանի առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի առաջին հանրապետության]] և [[Մուսավաթական Ադրբեջան]]ի մեջ, իսկ 1921 թվականի հուլիսին այն ամբողջությամբ մտել է [[Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Խորհրդային Ադրբեջանի]] կազմ, մեջտեղի հատվածով՝ ԼՂԻՄ կազմում:
+== Բնակչություն ==
+թվականի մարդահամարի տվյալներով գավառի բնակչությունը 72,719 մարդ էր, որի ավելի քան 27 տոկոսը հայեր էին (19,551 մարդ), իսկ 73 տոկոսը՝ մուսուլմաններ՝ [[Ադրբեջանցիներ|թաթարներ]], [[քրդեր]], [[թուրքեր]] (52,041 մարդ)<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=63 Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.]</ref>։ Նրանք բնակվում էին հիմնականում դաշտավայրային հատվածում: [[Թարթառ (քաղաք)|Թարթառ]] քաղաքի բնակչությունը 1897 թվականին 752 մարդ էր<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=63 Первая Всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года. Елисаветпольская губерния]</ref>:
+թվականից Ջիվանշիրի գավառից անջատվում և Ադրբեջանին են կցվում ժամանակակից [[Բարդայի շրջան|Բարդա]]յի և [[Թարթառի շրջան|Թարթառ]]ի շրջանները, իսկ մնացած տարածքները կիսվում են [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի և [[Կարմիր Քրդստան]]ի միջև:
+== Վարչական բաժանում ==
+թվականին գավառը բաժանված էր 35 գյուղական համայնքների միջև<ref>{{գիրք|հեղինակ = |մաս = |վերնագիր = Волостныя, станичныя, сельскія, гминныя правленія и управленія, а также полицейскіе станы всей Россіи съ обозначеніем мѣста ихъ нахожденія |բնօրինակ = |հղում = http://www.prlib.ru/Lib/pages/item.aspx?itemid=391|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = Кіевъ |հրատարակչություն = Изд-во Т-ва Л. М. Фишъ|թվական = 113|հատոր = |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = |սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>՝
+{{Սյուն|4}}
+* Ալփաութի
+* Աղալուի
+* Այրիջայի
+* Այրումի
+* Ավրայանի
+* [[Բարդա]]յի
+* Բարսունլուի
+* Գեռավենդի
+* Գերանայի
+* Դովշանլուի ([[Առաջաձոր (Մարտակերտի շրջան)|Առաջաձոր]])
+* Դորբաթլուի
+* [[Թալիշ (գյուղ)|Թալիշի]]
+* Լաքի
+* Խան-Արաբի
+* Խորուզլուի
+* Կարակոյունլու-Խանի
+* [[Կուսապատ]]ի
+* Հասանռիզոյի ([[Հաթերք (Արցախ)|Հաթերք]])
+* Շիհավենդի ([[Նոր Ղազանչի]])
+* Շիրվանլուի
+* Ղանթաղի (Ֆարահղանլու)
+* Ղարաբարթայի
+* Ղարադաղլուի
+* Ղարամանլուի
+* [[Մարաղա (գյուղ)|Մարաղայի]]
+* Մոմիրլուի (Էվ-Օղլի)
+* Նալիգրուի (Ղազիան)
+* Նամիրլուի (Իլխիչիլար-Խանա)
+* Չիրախլուի
+* Ջան-Աթաղի
+* Սահլաբադի
+* Սարովի
+* Քոթուռլուի
+* Քոչարլուի
+* Քուչեք-Ղարաբեյի ([[Մոխրաթաղ]])
+{{Սյունակ ավարտ}}
+== Տես նաև ==
+* [[Ելիզավետպոլի նահանգի հայաբնակ բնակավայրեր]]
+== Ծանոթագրություններ ==
+{{ծանցանկ|2}}
+{{Արևելյան Հայաստանի գավառներ}}
+[[Կատեգորիա:Ելիզավետպոլի նահանգի գավառներ]]
+[[Կատեգորիա:Արցախի պատմություն]]
+[[Կատեգորիա:Շահումյանի շրջան]]
+[[Կատեգորիա:Մարտակերտի շրջան]]