«Ախտաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
| Տող 12. | Տող 12. | ||
=== Պաթոգենեզ === |
=== Պաթոգենեզ === |
||
Պաթոգենեզը բջջում կամ հյուսվածքում կատարվող իրար հաջորդող երևույթների ամբողջություն է, որոնք առաջանում են էթիոլոգիական գործոնի ազդեցության պատճառով: Նույնիսկ, երբ հայտնի է հիվանդության պատճառը, մինչ հիվանդության արտահայտվելը կան դեռ բազմաթիվ փուլեր: Օրինակ՝ [[Ցիստիկ ֆիբրոզ|մուկովիսցիդոզի]] (ցիստիկ ֆիբրոզ) բնույթը հասկանալու համար բավարար չէ միայն մուտանտ գենը իմանալը, նաև հարկավոր է բիոքիմիական և մորֆոլոգիական պրոցեսների իմացությունը, որոնք բերում են կիստաների և ֆիբրոզի զարգացմանը [[Թոքեր|թոքերում]], [[Ենթաստամոքսային գեղձ|ենթաստամոքսային գեղձում]] և այլ օրգաններում: |
|||
=== Մոլեկուլյար և մորֆոլոգիական փոփոխություններ === |
=== Մոլեկուլյար և մորֆոլոգիական փոփոխություններ === |
||
12:08, 22 Նոյեմբերի 2019-ի տարբերակ
Ախտաբանություն, պաթոլոգիա, հունարեն՝ (pathos+logos), բժշկական գիտություն հիվանդությունների պատճառների, առաջացման, ընթացքի և ելքի օրինաչափությունների մասին։ Նշված գործընթացների առավել ընդհանուր պատճառներն ու օրինաչափություններն ուսումնասիրում է ընդհանուր ախտաբանություն, առանձին հիվանդություններինը՝ մասնավոր ախտաբանություն։ Վերջինս զբաղվում է օրգանների ու համակարգերի հիվանդություններով և կազմում է կլինիկական բոլոր առարկաների բաղկացուցիչ մասը (կլինիկական ախտաբանություն)։ Պաթոլոգիայի մեջ մտնում են հիվանդությունների 4 հիմնական հասկացությունները՝ էթիոլոգիան (հիվանդության պատճառը), պաթոգենեզը (հիվանդության զարգացման մեխանիզմը), մոլեկուլյար և մորֆոլոգիական փոփոխությունները (օրգանիզմի բջիջների և օրգանների բիոքիմիական և կառուցվածքային փոփոխությունները), կլինիկական պատկերը (օրգանիզմի բջիջների և օրգանների բիոքիմիական և կառուցվածքային փոփոխությունների արդյունքում հյուսվածքների և օրգանների փոփոխությունները)[1]:
Ախտաբանություն ընդգրկում է ախտաբանական անատոմիան և ախտաբանական ֆիզիոլոգիան։
Հիմնական հասկացություններ
Էթիոլոգիա
Այն միտքը, որ յուրաքանչյուր հիվանդություն կամ ախտանիշ ունի իր պատճառը, բավականին հին է: Արկադիայի բնակիչները մ.թ.ա երրորդ հազարամյակի կեսին համարում էին, որ եթե ինչ-որ մեկը հիվանդանում է, ապա ինքն է մեղավոր, որովհետև մեղք է գործել:
Ներկայումս էթիոլոգիական գործոնները բաժանում են երկու տեսակի՝ ժառանգական և ձեռքբերովի: Այն միտքը, որ յուրաքանչյուր հիվանդություն ունի իր պատճառը, առաջացել է ինֆեկցիաների և մեկ գենի մուտացիայով պայմանավորված հիվանդությունների ուսումնասիրության արդյունքում և չի կարող կիրառվել շատ հիվանդությունների դեպքում: Փաստացի, բազմաթիվ հիվանդություններ, օրինակ՝ աթերոսկլերոզը և չարորակ ուռուցքները բազմապատճառային են և առաջանում են գենետիկորեն նախատրամադրված օրգանիզմի վրա արտաքին միջավայրի գործոնների ազդեցության պատճառով[1]:
Պաթոգենեզ
Պաթոգենեզը բջջում կամ հյուսվածքում կատարվող իրար հաջորդող երևույթների ամբողջություն է, որոնք առաջանում են էթիոլոգիական գործոնի ազդեցության պատճառով: Նույնիսկ, երբ հայտնի է հիվանդության պատճառը, մինչ հիվանդության արտահայտվելը կան դեռ բազմաթիվ փուլեր: Օրինակ՝ մուկովիսցիդոզի (ցիստիկ ֆիբրոզ) բնույթը հասկանալու համար բավարար չէ միայն մուտանտ գենը իմանալը, նաև հարկավոր է բիոքիմիական և մորֆոլոգիական պրոցեսների իմացությունը, որոնք բերում են կիստաների և ֆիբրոզի զարգացմանը թոքերում, ենթաստամոքսային գեղձում և այլ օրգաններում:
Մոլեկուլյար և մորֆոլոգիական փոփոխություններ
Կլինիկական պատկեր
Ախտաբանության բաժիններ
Ախտաբանական անատոմիա
Ախտաբանական անատոմիան ուսումնասիրում է մարդու բջիջների, հյուսվածքների և օրգանների կառուցվածքի փոփոխությունները հիվանդությունների ժամանակ։ Այդ դեպքերում, ախտորոշումը ճշտելու նպատակով, հետազոտվում են վիրահատությունների ժամանակ մարդու օրգանիզմից հեռացված առանձին օրգանները կամ հիվանդ մարդուց, դիակից վերցրած օրգանների մասերը։
Ախտաբանական ֆիզիոլոգիա
Ախտաբանական ֆիզիոլոգիան հետազոտում է ախտաբանական գործընթացների առաջացման և ընթացքի օրինաչափությունները, ֆունկցիոնալ խանգարումները, պաշտպանական և հարմարվողական հակազդեցությունները՝ առավելապես կենդանիների վրա (փորձարարական ախտաբանություն)։ Հիվանդությունների ժամանակ կենսաքիմիական գործընթացները և նյութափոխանակության խանգարումները ախտաբանաքիմիայի և մոլեկուլային ախտաբանության ոաումնասիրության առարկան են։ Սակայն այդպիսի բաժանումը պայմանական է, քանի որ հյուսվածքների, բջիջների և դրանց գործունեության փոփոխությունները սերտորեն կապված են միմյանց։ Ախտաբանական անատոմիան և ախտաբանական ֆիզիոլոգիան դասավանդվում են բժշկական բուհերում և ուսումնարաններում։ Դրանք բժշկական մտածողության, հիվանդության էությունը բացահայտելու հիմքն են։
Համեմատական ախտաբանություն
Համեմատական ախտաբանություն հետազոտում է մարդու և կենդանիների հիվանդությունների առաջացման և ընթացքի օրինաչափությունները՝ դրանց համադրմամբ։
Տարբերում են մասնագիտական ախտաբանություն, որի խնդիրն այս կամ այն արտադրությունում աշխատողների օրգանիզմի վրա վնասակար գործոնների ներգործության ուսումնասիրությունն է, ինչպես նաև աշխարհագր. ախտաբանություն, որն ուսումնասիրում է աշխարհագր. պայմանների ազդեցությունն այս կամ այն հիվանդության առաջացման վրա։
«Ախտաբանություն» հասկացությամբ նշում են օրգանների (լյարդ, նյարդային համակարգ և այլն) հիվանդագին փոփոխությունները, օրգանիզմի կենսագործունեության ընդհանուր հասակային խանգարումները (հասակային ախտաբանություն) և այլն։
Ախտաբանությունը Հայաստանում
ՀՀ-ում ախտաբանության բնագավառի հետազոտությունները հիմնականում վերաբերում են ախտաբանական անատոմիային և ախտաբանական ֆիզիոլոգիային։ Ախտաբանական անատոմիայի զարգացումը կապված է 1923 թվականին Երևանի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում Փ. Հակոբյանի նախաձեռնությամբ համանուն ամբիոնի ստեղծման հետ (այն հետագայում ղեկավարել են Լ. Եգնավերովը, Ե. Շուբենկո-Շուբինը, Վ. Գաբրիելյանը, ախտաբանություն Բեգլարյանը, Ն. Վարդազարյանը)։ 1962 թվականին համանուն ամբիոն է ստեղծվել նաև բժիշկների կատարելագործման (այժմ՝ Ազգային առողջապահության ինստիտուտ) ինստուտում։ ԵԲՀ-ում հետազոտություններ են կատարվել ռևմատիկ հիվանդությունների պատճառների, ախտածնության, անատոմիական և հյոավածաքիմիական փոփոխությունների ուսումնասիրության ուղղությամբ (ախտաբանություն Բեգլարյան, Ն. Վարդազարյան, Լ. Մկրտչյան, ախտաբանություն Ազնաուրյան)։ 1962 թվականից ամբիոնին կից ստեղծված (ախտաբանություն Բեգլարյանի նախաձեռնությամբ) ռևմատիկ հիվանդությունների պատճառագիտության և ախտածնության հարցերն ուսումնասիրող պրոբլեմային լաբորատորիայում ներդրվել են հյուսվածաբանական, հյոավածաքիմիական մանրէաբանական և իմունաբանական մեթոդներ, նոր տեսանկյունով մեկնաբանվել նշված հիվանդությունների առաջացման մեխանիզմները, տրվել դրանց բուժման տեսական հիմքերը։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ 
|
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 Основы патологии заболеваний по Роббинсу и Котрану. Москва: Elsevier Inc., ООО «Логосфера». 2008, 2014. ISBN 978-5-98657-052-5.
{{cite book}}:|first=missing|last=(օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)