«Կրետե»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
Պիտակներ՝ Խմբագրում բջջային սարքով Խմբագրում կայքի բջջային տարբերակից Advanced mobile edit |
||
| Տող 54. | Տող 54. | ||
== Աշխարհագրական բնութագիր == |
== Աշխարհագրական բնութագիր == |
||
Կղզու մակերեսը կազմում է 8261 կմ<sup>2</sup> (Գավդոս եւ Դիա կղզիների հետ միասին` 8336 կմ<sup>2</sup>)։<br /> |
Կղզու մակերեսը կազմում է 8261 կմ<sup>2</sup> (Գավդոս եւ Դիա կղզիների հետ միասին` 8336 կմ<sup>2</sup>)։<br /> |
||
Բնակչությունը կազմում է 623 հազար մարդ։ Կրետեն որպես Հունական մարզ բաժանված է 4 [[նոմ]]երի կամ տարածաշրջանային միավորի։ Դրանք են [[ |
Բնակչությունը կազմում է 623 հազար մարդ։ Կրետեն որպես Հունական մարզ բաժանված է 4 [[նոմ]]երի կամ տարածաշրջանային միավորի։ Դրանք են [[Խանիա]]ն, [[Լասիթի]]ն, [[Ռեթիմնո]]ն, [[Հերակլիոն]]ը։ |
||
== Կրետեն առասպելաբանության մեջ == |
== Կրետեն առասպելաբանության մեջ == |
||
12:22, 16 Նոյեմբերի 2019-ի տարբերակ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Կրետե (այլ կիրառումներ)
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | կղզի և տուրիստական վայր |
| Երկիր | Հունաստան |
| Վարչատարածքային միավոր | Կրետեի շրջան |
| Վայր | Եգեյան ծով |
| Տեղադրություն | Միջերկրական ծով |
| Երկարություն | 254 կմ |
| Լայնություն | 60 կմ |
| Մակերես | 8335,88 կմ² |
| Բնակչություն | 623 065 մարդ (2011)[1] |
  | |
 | |
 | |
Կրետե[2] (հուն․՝ Κρήτη Կրիտի), Հունաստանի ամենամեծ և ամենախիտ բնակեցված կղզին: Ըստ տարածքի՝ 88-րդն է աշխարհում և հինգերորդը Միջերկրական ծովում՝ Սիցիլիայից, Սարդինիայից, Կորսիկայից և Կիպրոսից հետո:
Կրետե կղզին հարակից մի շարք մանր և միջին չափի կղզիների հետ միասին կազմում է Կրետեի պերիֆերիան (հուն․՝ Περιφέρεια Κρήτης), որը հանդիսանում է Հունաստանի Հանրապետության 13 վարչատարածքային միավորներից մեկը: Կրետեի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Հերակլիոնն է՝ 623․065 մարդ բնակչությամբ (ըստ 2011 թվականի տվյալների):
Կրետեն կարևոր դեր ունի Հունաստանի տնտեսության և մշակույթի մեջ: Կրետեի Մինոսյան քաղաքակրթությունը, որ գոյատևել է մ.թ.ա. 2600 թվականից մինչև մ.թ.ա. 1400 թվականը, համարվում է Եվրոպայի ամենահին քաղաքակրթությունը, իսկ Կրետեի ծովապետությունը՝ հնագույն քաղաքակրթության օրրաներից մեկը[3] :
Անվանում
Կրետեի մասին առաջին հիշատակումներն եղել են մ.թ.ա. 18-րդ դարի սիրիական Մարի քաղաք-պետությանը նվիրված աշխատությունում[4], նեո-ասորեստանյան գրառումներում և Աստվածաշնչում: Կրետե կղզու անվանումը հիշատակված է նաև հինեգիպտական գրառումներում, որտեղ այն նշվում է կեդտիու անվանումով:
Կղզու ներկայիս անվանումը հիշատակված է միկենյան հունական տեքստերում[5]՝ «𐀐𐀩𐀳» գրությամբ (Կե-րե-տե, հետագա հունարենում՝ «Κρῆτες», որը «Κρής» բառի հոգնակին է[6]): Հին հունարեն լեզվով Կրետե կղզու մասին առաջին գրվածքը հանդիպում է «պատմության հոր»՝ հին հույն պատմիչ Հոմերոսի «Ոդիսականը» ստեղծագործության մեջ[7][8]: Դրա ստուգաբանությունն անհայտ է: Լատիներենով կղզին անվանվում է ժամանակակից Կրետե (լատին․՝ Creta) անվամբ:
Կրետեի բնօրինակ արաբերեն անվանումն է Իքրիթիշ (արաբ․՝ اقريطش): Կրետեի էմիրության հիմնադրումից հետո նրա մայրաքաղաքը կոչվել է Ռաբդ ալ-Հանդաք (արաբ․՝ ربض الخندق): Ներկայումս այդ քաղաքը կոչվում է Հերակլիոն:
Հետագայում կղզին կոչվել է նաև Քսանդաքս (հուն․՝ Χάνδαξ) կամ Քսանդակաս (հուն․՝ Χάνδακας): Օսմանյան կայսրության տիրապետության տարիներին հին թուրքերեն լեզվով քաղաքն անվանվել է գիրիտ (كريت):
Աշխարհագրական բնութագիր
Կղզու մակերեսը կազմում է 8261 կմ2 (Գավդոս եւ Դիա կղզիների հետ միասին` 8336 կմ2)։
Բնակչությունը կազմում է 623 հազար մարդ։ Կրետեն որպես Հունական մարզ բաժանված է 4 նոմերի կամ տարածաշրջանային միավորի։ Դրանք են Խանիան, Լասիթին, Ռեթիմնոն, Հերակլիոնը։
Կրետեն առասպելաբանության մեջ
Կրետեն ունի հարուստ դիցաբանություն, որը մեծապես կապված է հին հունական աստվածների և մասամբ նաև՝ մինոսյան քաղաքակրթության հետ։
- Իդա լեռան Իդայոն քարանձավում է ծնվել Զևս աստվածը, ում մայրը՝ Հռեան փախել էր իր ամուսին Քրոնոսից։
- Պաքսիմադիա կղզիները Արտեմիս ստվածուհու և Ապոլլոն աստծո ծննդավայրն են։ Փաիստոսում տարածված էր նրանց մոր՝ Լետոն աստվածուհու պաշտամունքը։
- Աթենաս աստվածուհին լողացել է Վուլիսմենի լճում։
- Զևս աստվածը Կրետեում շանթահարեց կղզին ահաբեկող հսկա մողեսին։ Մողեսը վայրկենապես քարացավ և դարձավ Դիա անունով կղզին։ Կղզին երևում է Կնոսոսից և ունի հսկայական մողեսի ձև։
- Լեֆկաի կղզյակները սիրենների և մուսաների մրցույթի հետևանք են։ Մուսաներն այնքան էին վշտացել պարտության համար, որ պոկոտեցին իրենց մրցակիցների թևերի փետուրները։ Սիրենները սպիտակեցին և թափվեցին ծովի մեջ Ապտերայի («անփետուր») մոտ և Լեֆկաի ծովախորշում ձևավորեցին կղզիներ։
- Հերակլեսն իր հրաշագործություններից մեկի ժամանակ Կրետեի ցուլին տարավ Պելոպոնես։
- ևրոպայի ու Զևսի ամուսնությունից ծնվեցին երեք որդի՝ Մինոսյան քաղաքակրթության հիմնադիրներ Հռադամանթիսը և Մինոսը և Լիկիայում իր պետությունը հիմնած Սարպեդոնը։
- Մահից հետո Մինոս թագավորը դարձավ Հադեսի մեռյալների դատավոր։
- Կնոսոսի պալատի լաբիւրինթոսի հետ է կապված Թեսևսի և Մինոտավրոսի առասպելը, որում Թեսևսը տապալում է Մինոտավրոսին։
- Մինոս արքայի մոտ գերի ընկած Իկարոսն ու Դեդալոսը նրանից ազատվելու համար պատրաստեցին թևեր, ամրացրին իրենց վրա և թռան երկինք։
Կրետեում ծնված նշանավոր մարդիկ
- Էլ Գրեկո` Վերածննդի դարաշրջանի նկարիչ;
- Նանա Մուսկուրի` երգչուհի;
- Օդիսեաս Էլիտիս` բանաստեղծ, 1979 թ. գրականության Նոբելյան մրցանակակիր;
- Գեորգիոս Սամարաս` ֆուտբոլիստ;
- Էլեֆթերիոս Վենիզելոս՝ Հունաստանի նախկին վարչապետ։
Աղբյուրներ
- ↑ Απογραφή Πληθυσμού - Κατοικιών 2011 (հուն.) — Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2011.
- ↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 51. ISBN 99941-56-03-9.
- ↑ Հին Կրետե Օքսֆորդի գրադարանն օնլայն՝ դասականներ
- ↑ Stephanie Lynn Budin, The Ancient Greeks: An Introduction (New York: Oxford UP, 2004), 42.
- ↑ O. Dickinson, The Aegean Bronze Age (Cambridge, UK: Cambridge UP, 1994), 241-244.
- ↑ «The Linear B word ke-re-si-ji». Palaeolexicon. Word-study tool for ancient languages.
- ↑ Book 14, line 199; Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon
- ↑ Edwin L. Brown, "Linear A on Trojan Spindlewhorls, Luvian-Based ϜΑΝΑΞ at Cnossus", in Qui miscuit utile dulci: Festschrift Essays for Paul Lachlan MacKendrick, eds., Gareth Schmeling, Jon D. Mikalson, 1998, p. 62.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կրետե» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
