«Լայպցիգի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
| Տող 71. | Տող 71. | ||
[[Պատկեր:Battle of Leipzig by Zauerweid.jpg|thumb|275px|Լայպցիգի ճակատամարտ]] |
[[Պատկեր:Battle of Leipzig by Zauerweid.jpg|thumb|275px|Լայպցիգի ճակատամարտ]] |
||
Ավստրիական II կորպուսը [[Մաքսիմիլիան ֆոն Մերֆելդ]]ի հրամանատարությամբ |
Ավստրիական II կորպուսը [[Մաքսիմիլիան ֆոն Մերֆելդ]]ի հրամանատարությամբ շարժվեց Կոնևիցից Գաուտցի ուղղությամբ և փորձեց գրոհել ֆրանսիացիների դիրքը: Այս ընթացքում Նապոլեոնը ժամանեց մարտի դաշտ Երիտասարդ գվարդիայի և շոսյորենրի հետ: Մերֆելդը տեսնելով, որ իր առաջխաղացումը կանգնեցվում ֆրանսիական գումարտակի կողմից դիմեց ավստրիական հրետանու օգնությանը: Ինքը Մերֆելտը գերի ընկավ ֆրանսիացիներին, երբ փորձում էր ճեղքել սաքսո-լեհական գիծը Պլեյսե գետի ուղղությամբ: Փոխելով գրոհի ուղղությունը` ավստրիացիները սկսեցին գրոհել Դոլիցի ուղղությամբ, անցնելով երկու կամուրջ և վերցրեցին մեկ տուն և ջրաղաց: 24-րդ դասակը երկու գրոհ կազմակերպեց փոքր լեհական գառնիզոնի վրա և վերցրեց դիրքը: Սաքսոնների և լեհերի հակագրոհի փորձը դուրս մղեց ավստրիացիներին դիրքերից և անզիջում պայքարը շարունակվեց մինչև ավստրիացիները գործի դրեցին ծանր հրետանին և լեհերին դուրս մղեցին դիրքերից: Լեհերը մեծ կորուստները կրեցին պաշտպանության ժմանական և հրկիզեցին ջրաղացը, որը նրանք պաշտպանում էին<ref name=autogenerated2>[http://www.napolun.com/mirror/napoleonistyka.atspace.com/Leipzig_battle.htm Battle of Leipzig 1813 : Battle of Nations : Napoleon : Schlacht : Bataille]</ref>: |
||
==== Մարկլեբերգի գործողություն ==== |
==== Մարկլեբերգի գործողություն ==== |
||
06:48, 27 Սեպտեմբերի 2019-ի տարբերակ
 | |
|---|---|
 | |
| Մասն է | German Campaign of 1813? |
| Վայր | Լայպցիգ |
| Հակառակորդներ | |
|
| |
| Հրամանատարներ | |
|
| |
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
Լայպցիգի ճակատամարտ կամ Ազգերի ճակատամարտ (ռուս.՝ Битва народов, Բիտվա նարոդով, գերմ.՝ Völkerschlacht bei Leipzig; ֆր.՝ Bataille des Nations, շվեդ.՝ Slaget vid Leipzig) 1813 թվականի հոկտեմբերի 16-ից 19-ը Սաքսոնիայի, Լայպցիգ քաղաքում տեղի ունեցած ճակատամարտ: Ռուսաստանյի, Պրուսիայի, Ավստրիայի և Շվեդիայի դաշնակցական բանակները Ռուսաստանի կայսր Ալեքսանդր I-ի և Կարլ Ֆիլիպ ցու Շվարցենբերգի գլխավորությամբ պարտության մատնեցին Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոն Բոնապարտի ֆրանսիական բանակին: Նապոլեոնի բանակում կռվում էին նաև լեհ և իտալացի զինվորներ, ինպես նաև զինվորներ Հռենոսյան միությունից: Ճակատամարտը 1813 թվականի Գերմանական արշավանքի կիզակետն էր, որում ներգրաված էին 600.000 զինվորական և 2.200 հատ հրետանի, ինչը այն դարձրեց Ամենամեծ ճակատամարտը Եվրոպայում մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը:
Առաջին անգամ ճակատամարտերում պարտություն կրած Նապոլեոնը ստիպված էև վերադառնալ Ֆրանսիա, մինչդեռ դաշնակիցները չէին ցանկանում հաղթանակը ձեռքի բաց թողնել և հաջորդ տարի ներխուժեցին Ֆրանսիա: Նապոլեոնը գահընկեց եղավ և արտաքսվեց Էլբա կղզի 1814 թվականի մայիսին:
Նախապատմություն
Ֆրանսիայի կայսր Նապոլեոն Բոնապարտը փորձեց ռազմական ճնշում գործադրել Ալեքսանդր I-ի Ռուսաստանի վրա ներխուժելով Ռուսաստան մոտ 650.000 զորքով, որը ստացել էր Գրանդե Արմի անվանում: Նապոլեոնին հաջողվեց նվաճել Մոսկվան 1812 թվականի վերջին արյունահեղ Բորոդինոյի ճակատամարտից հետո: Սակայն Ռուսաստանի ցարը հրաժարվեց անձնատուր լինել, անգամ երբ ֆրանսիացիները նվաճեցին քաղաքը, որը մինչ նվաճումը ռուսները այրել էին[1]: Արշավանքը Նապոլեոնի համար աղետալի ավարտ ունեցավ, քանի որ ֆրանսիացիներին սպասվում էր ցուրտ ռուսական ձմեռը, հիվանդություններով, սովով և ռուս պարտիզաններով, ինչի հետևանքով ֆրանսիացիները զորքի մի մասը միայն կարողացավ վերադառնալ Ռուսաստանից: Նապոլեոնի վիճակը ավելի վատթարացավ, երբ 1813 թվականի հունիսին Մեծ Բրիտանիայի, Պորտուգալիայի և Իսպանիայի միացյալ բանակները Արթուր Ուելսլի Վելինգթոնի գլխավորությամբ պարտության մատնեցին ֆրանսիական զորքերին Պիրենեյան պատերազմի Վիտորիայի ճակատամարտում ներկայիս ֆրանս-իսպանական սահմանին: Այս պարտություններից հետո Ֆրանսիայի բանակները նահանջեցին Եվրոպայի բոլոր ռազմաճակատներից:
Հակաֆրանսիական զորքերը միացան Ռուսաստանին և միացյալ ուժերով շարքից հանեցին Գրանդե Արմիի մնացած հատվածին Կենտրոնական Եվրոպայում: Դաշնակիցները վերախմբավորվեցին որպես Վեցերորդ դաշնակցություն, որի մեջ մտան Ռուսաստանը, Ավստրիան, Պրուսիան, Շվեդիան, Մեծ Բրիտանիան, Իսպանիան Պորտուգալիան և ավելի փոքր գերմանական պետությունները, որոնց քաղաքացիները և առաջնորդները այլևս չէին ենթարկվում Ֆրանսիայի կայսրին[2]: Նապոլեոնը շտապեց վերադառնալ Ֆրանսիա և որոշեց կազմել նոր բանակը, որը քանակով հավասար կլիներ Ռուսաստանում կորցրած բանակին, սակայն տնտեսական բարդ վիճակը և կրած պարտությունների մասին լուրերը մեծացրեին քննադատների և զինվորական ծառայությունից խուսափողների թիվը Ֆրանսիայում[3]:
Չնայած քննադատություններին Ֆրանսիայում, Նապոլեոնին հաջողվեց վերակառուցել իր բանակը, միևնույն ժամանակ փնտրելով դաշնակիցներ կամ ցանկանում էր իր դեմ դուրս եկած դաշնակիցներից գոնե մեկ գերտերության դուրս մղել պատերազմից: Նա որոշեց վերադարձնել իր տիրույթները Գերմանիայում` տանելով երկու մարտավարական հաղթանակներ Լյուցենում մայիսի 2-ին և Բաուցենում մայիսի 20-21-ին ռուս-պրուսական զորքերի հանդեպ: Այս հաղթանակներից հետո կնքվեց կարճատև զինադադար: Դրանից հետո նա հաղթանակ տարավ նաև Դրեզդենի ճակատամարտում օգոստոսի 27-ին: Դրանից հետո դաշնակցային զորքերը Գերհարդ ֆոն Բլուչերի, Շվեդիայի թագաժառանգ արքայազն Կառլ Ջոնի, Կարլ Ֆիլիպ ցու Շվարցենբերգի և Կոմս Բեննինգսենի գլխավորությամբ ուղղորդվեցին համաձայն Տրախենբերգի պլանի մարտավարությամբ, համաձայն որի նրանք խուսափում էին դեմ առ դեմ դուրս գալ Նապոլեոնին, փոխարենը ճակատամարտեր էին փնտրելու նրա մարշալների դեմ: Այս քաղաքականությունը հաղթանակներ բերեց Գրոսբերենում, Կուլմում, Կատզբախում և Դեննեվիցում: Այս պարտություններից հետո Նապոլեոնը չկարողացավ հեշտությամբ շարունակել իր Դրեզդենի հաղթարշավը: Դժվարանցանելի մատակարարման ուղիները թույլ չտվեցին Նապոլեոնին ժամանակին վերականգնել իր բանակի կորուստները: Արդյունքում ճակատամարտի սկզբին դաշնակիցների զորքերի թիվը հասնում էր մեկ միլիոնի, փոխարենը Նապոլեոնի զորքերի թիվը մի քանի հարյուր հազար էր:
Ճակատամարտից առաջ
Փորձելով Պրուսիային դուրս մղեկ պատերազմից որքան հնարավոր է շուտ, Նապոլեոնը ուղղարկեց Մարշալ Նիկոլա Օդինոյին վերցնել Բեռլինը 60.000 զորքով: Օդինոն պարտվեց Գրոսբերենի ճակատամարտում հենց Բեռլինի մոտ: Հյուսիսից պրուսական զորքի առաջխաղացման պատճառով Նապոլեոնը ստիպված էր նահանջել դեպի արևմուտք: Նա անցավ Էլբան բանակի մեծ մասի հետ սեպտեմբերի վերջին և հոկտեմբերի սկզբին և իր զորքը տեղակայցեվ Լայպցիգի մոտակայքում, որպեսզի պաշտպանի մատակարարման գծերը: Նա տեղակայեց իր բանակը քաղաքի շրջակայքում, սակայն կենտրոնացրեց իր զորքերը իր հրամանատարական կետի մոտ: Պրուսացիները մոտեցան Վարտենբուրգից, ավստրիացիները և ռուսները Դրեզդենից և շվեդները հյուսիսից:
Ընդդիմադիր զորքեր
Ֆրանսիացիները ունեին մոտ 160.000 զիվոր մոտ 700 թնդանոթով[4], գումարած 15.000 լեհեր, 10.000 իտալացիներ և 40.000 գերմանացիներ, որոնք պատկանում էին Հռենոսյան միությանը, ընդհանուր Նապոլեոնի կողմից մասնակցում էին 225.000 զինվոր[5]: Դաշնակիցներն ունեին 380.000 զինվոր[5] մոտ 1.500 թնդանոթով[4], որը ներառում էր 145.000 ռուս, 115.000 ավստրիացի, 90.000 պրուսացի և 30.000 շվեդ: Սա դարձնում էր Լայպցիգը Նապոլեոնական պատերազմների խոշորագույն ճակատամարտը[6]` առաջ անցնելով Բորոդինոյից, Վագրամից, Ենա-Աուերշտադտից, Ուլմից և Դրեզդենից:
Նապոլեոնի երբեմնի հզոր բանակը թուլացել էր, նրա զորքի մեծ մասը արդեն բաղկացած էր երիտասարդներից և անփորձներից: Նապոլեոնը հավաքել էր այս զորքը նոր ձևավորված Վեցերորդ դաշնակցության դեմ: Չնայած նա հաղթում էր սկզբնական ճակատամարտերում, սակայն նրա մարշալները առանձին պարտություններ էին կրում: Ֆրանսիական կայսերական հեծելազորը բավար չէր և դժվարություններ էր առաջացնում Նապոլեոնի համար հետախուզել թշնամու դիրքերը:
Դաշնակցական զորքերը կազմավորված էին չորսաստիճան հրամանատարությունից: Բոհեմիայի ավստրիական բանակը գլխավորում էր Կառլ ֆոն Շվարցենբերգը, Սիլեսիայի պրուսական բանակը գլխավորում էր Գեբհարդ ֆոն Բլյուխերը, Լեհաստանի ռուսական բանակը գլխավորում էր Լևին Օգուստ Բեննիգսենը և հյուսիսում շվեդական բանակը գլխավորում էր Կառլ Ջոն Բերնադոտը:
Նախապատրաստում
Նապոլեոնի պլաններ
Չնայած անհավասար զորքերի, Նապոլեոնը նախատեսեց հարձակում կազմակերպել Պլայսե և Պարթե գետերի միջև: Նրա դիրքը Լայպցիգում մի քանի առավելություն էր տալիս բանակի և մարտավարության համար: Գետերը որոն ընդգրկվում էին շրջակա հովիտը տալիս էին շատ հարմար հատվածներ պաշտպանվելու համար: Պահելով Լայպցիգը և նրա կամուրջները, Նապոլեոնը կարող էր արագորեն փոխել զինվորների դիրքերը, ինչը չէին կարող անել դաշնակիցները, որոնք կունենային դժվարություններ մեծ թվով զինվորների տեղափոխման[7]:
Հյուսիսային ճակատը պետք է պաշտպաներին մարշալներ Միշել Նեյը և Օգյուստ դը Մարմոնը, իսկ արևելյան ճակատը` մարշալ Ժակ Մակդոնալդը: Հրետանու պահեստայինները պետք է մնային Լայպցիգի մոտ, որոնք պետք է մատակարարեին Նապալեոնին ճակատամարտի ժամանակ: Պլայսեի և Վայսե Էլստեր գետերի կամուրջները պետք է պաշտպանեին հետևակը և փոքրաթիվ թնդանոթները: Հիմնական գումարտակը պետք է սպասեր պահեստայինների շարքում և ճակատամարտի ժամանակ պետք է շարժվեր Գալոյսի բարձրունքների ուղղությամբ: Գումարտակի հրամանատարն էր հրետանու մասնագետ Անտուան Դրուոն: Ֆրանսիացիների արևմտյան ճակատը պետք է պաշտպանեին Յուզեֆ Պոնյատովսկին և մարշալ Պիեռ Օժերոն:
Դաշնակիցների պլաններ
Դաշնակիցների երեք միապետներ ներկա էին մարտի դաշտում, այդ թվում Ռուսաստանի կայսր Ալեքսանդր I-ը, Պրուսիայի թագավոր Ֆրեդերիկ Վիլյամ III-ը և Ավստրիայի կայսր Ֆրանց II-ը: Ցար Ալեքսանդր I-ը նաև դաշնակցային զորքերի գլխավոր հրամանատարն էր պարտերազմի արևելյան ռազմաճակատում, մինդեռ Ավստրիայի արքայազն Շվարցենբերգը գերմանական թատերաբեմում դաշնակցային զորքերի գլխավոր հրամանատարն էր[8]: Ալեքսանդրի համար սա երկրորդ ճակատամարտն էր իր գլխավորությամբ Աուստեռլիցի ճակատամարտից հետո, որը տեղի էր ունեցել մոտ տասը տարի առաջ Երրորդ դաշնության պատերազմի շրջանակում: Սկզբնական շրջանում հրամանատարի վերաբերյալ կային փոքր անհամաձայնություններ, սակայն հետագայում բոլոր անհամաձայնությունները շտկվեցին:
Ճակատամարտի պլանը նախագծեցին մարշալներ Արքայազն Վոլկոնսկին Ռուսաստանից, Յոհան Քրիստոֆեր Տոլլը Շվեդիայից, Կառլ Ֆրեդրիխ ֆոն դեմ Կնեսեբեխը և Գերհարդ ֆոն Շարնհորստը Պրուսիայից: Երբ նախագծվեց առաջին պլանը Շվարցենբերգը ներկայացրեց այն միապետներին: Այնուամենայնիվ Ռուսաստանի կայսր Ալեքսանդրը բողոքեց դրա անտեղինության մասին: Ըստ Շվարցենբերգի հիմնական պլանի, երկրորդական գրոհը պետ է տեղի ունենար Լայպցիգի և Լինֆենուի միջև գտնվող կամրջի վրա, իսկ գլխավոր գրոհը` Պլայսե գետի ուղղությամբ Մերվելդտի, Հեսսեն-Համբուգի և պրուսական զորքերի գլխավորությամբ: Ալեքսանդրը պնդեց, որ դա աղետալի մարտավարություն է, քանի որ թույլ չի տա կոալիցիոն բանակը լիովին շրջապատել Նապոլեոնին կամ առնվազն վճռական հաղթանակ տանել, ինչը հնարավորություն կտա Նապոլեոնին կենտրոնանալ թուլացած հատվածների վրա և հնարավորություն կնձեռի նրանց վերադարձնել Գերմանիայում ռազմավարական նախաձեռնությունը: Դեպքերի հետագա զարգացումները ապացուցեցին, որ Ցարը ճիշտ էր:
Ճակատամարտ
Հոկտմեբերի 16
Դաշնակիցները սկսեցին գրոհով, սակայն առաջխաղացումը չնչիներ էր և ստիպված էին նահանջել: Նապալեոնը չունենալով բավարար ուժեր, չկարողացավ կտրել դաշնակիցները գծերը, արդյունքում լուրջ փոփոխություն տեղի չունեցավ:
Դոլիցի գործողություն
Ավստրիական II կորպուսը Մաքսիմիլիան ֆոն Մերֆելդի հրամանատարությամբ շարժվեց Կոնևիցից Գաուտցի ուղղությամբ և փորձեց գրոհել ֆրանսիացիների դիրքը: Այս ընթացքում Նապոլեոնը ժամանեց մարտի դաշտ Երիտասարդ գվարդիայի և շոսյորենրի հետ: Մերֆելդը տեսնելով, որ իր առաջխաղացումը կանգնեցվում ֆրանսիական գումարտակի կողմից դիմեց ավստրիական հրետանու օգնությանը: Ինքը Մերֆելտը գերի ընկավ ֆրանսիացիներին, երբ փորձում էր ճեղքել սաքսո-լեհական գիծը Պլեյսե գետի ուղղությամբ: Փոխելով գրոհի ուղղությունը` ավստրիացիները սկսեցին գրոհել Դոլիցի ուղղությամբ, անցնելով երկու կամուրջ և վերցրեցին մեկ տուն և ջրաղաց: 24-րդ դասակը երկու գրոհ կազմակերպեց փոքր լեհական գառնիզոնի վրա և վերցրեց դիրքը: Սաքսոնների և լեհերի հակագրոհի փորձը դուրս մղեց ավստրիացիներին դիրքերից և անզիջում պայքարը շարունակվեց մինչև ավստրիացիները գործի դրեցին ծանր հրետանին և լեհերին դուրս մղեցին դիրքերից: Լեհերը մեծ կորուստները կրեցին պաշտպանության ժմանական և հրկիզեցին ջրաղացը, որը նրանք պաշտպանում էին[9]:
Մարկլեբերգի գործողություն
Գեներալ Կլեյստը, շարժվելով Պլայսեի երկայնքով, հարձակվեց մարշալներ Պոնյատովսկիշու և Օժերույի վրա Մարկլեբերգ գյուղի մոտ: Ավստրիացիները վերականգնեցին կամուրջը և գրավեցին դպրոցի շենքը և մեկ ֆերմա: Ֆրանսիացիները հակագրոհեցին` հետ մղելով ավստրիացիներին դպրոցից դեպի գետ: Ֆրանսիացիների գրոհը ֆերմայի վրա ավարտվեց մեծ կորուստներով ֆրանսիացիների և լեհերի կողմից: Ռուսական 14-րդ դիվիզիան սկսեց մի շարք շրջանցիկ գրոհներ, որը ստիպեց լեհերին հեռանալ Մարկլեբերգից: Մարշալ Պոնյատովսկին կանգնեցրեց նահանջը և ռուսների առաջխաղացումը: Պոնյատովսկին սկսեց հրետանիով և հեծելազորով ճնշել պրուսական 12-րդ բրիգադին, մինչև նրանց օգնության հասան ռուս հուսարները: Մարշալ Պոնյատովսկին վերանվաճեց Մարկլեբերգը, սակայն հետ մղվեց երկու պրուսական գումարտակների կողմից: Ավստրիացիները դրանից հետո դիրքավորվեցին Մարկլեբերգում և դուրս մղեցին լեհերին ու ֆրանսիացիներին տարածքից շրջանցիկ գրոհով[9]:
Վաչաուի գործողություն
Ռուսական II հետևակային կորպուսը պրուսական 9-րդ բրիգադի աջակցությամբ հարձակվեց Լայպցիգի մոտ գտնվող Վաչաու բնակավայրի ուղությամբ: Ռուսները առաջ անցան` չիմանալով, որ ֆրանսիացիները նրանց սպասում են: Ֆրանսիացիները անակնկալի բերեցին նրանց` խոցելով թևից: Պրուսացիները մտան Վաչաու` մտնելով փողոցային կռիվների մեջ: Ֆրանսիական հրետանին դուրս մղեց պրուսացիներին Վաչաուից և վերադարձրեցին գյուղը[10][9][11]:
Լիբերվոլկվիցի գործողություն
Լիբերվոլկվիցը մեծ գյուղ էր հարմար դիրքով, որը պաշտպանում էին Մարշալ Մակդոնալդը և Գեներալ Լորինստոնը մոտ 18.000 զորքով: Յոհան ֆոն Կլենաուի ավստրիական IV կորպուսը 24.000 զորքով հարձակվեց գյուղի վրա, որոնց սատարում էր Պրիթի 10-րդ բրիգադը (4,550) և Զիտենի 11-րդ բրիգադը (5,365): Ավստրիացիների գրոհը ստիպեց ֆրանսիացիներին թողնել գյուղը ծանր մարտերից հետո, սակայն հակագրոհով վերանվաճեցին գյուղը: Ռուս Գեներալ Վյուրտեմբերգը աչքի ընկավ իր խիզախությամբ, երբ իր զորքերը տարավ ուղիղ կրակի միջով: Այս ժամանակ Նապոլեոնը հրամայեց Գեներալ Դրուոյին ձևավորել գումարտակ 150 թնդանոթով Գալովի բարձրունքում[12]: Այս գումարտակը կարողացավ շարքից հանել ռուսական II կորպուսը` ստիպելով պրուսական գումարտակներին օգնության հասնել ննրանց[13]:
Այժմ ճեղքը բացված էր, ինչպես Նապոլեոնն էր ցանկանում և Մարշալ Մյուրատը անցավ գրոհի 10.000 ֆրանսիական, իտալական և սաքսոնական հեծելազորով[13]: Սակայն Մյուրատը չկարողացավ ճիշտ կառավարել այսպիսի մեծաթիվ հեծելազորը և խախտվեցին շարքերը, ինչից օգտվեցին ռուս, պրուսացի և ավստրիացի հեծելազորայինները և Մյուրատը ստիպված էր նահանջել մինչև հրանոթների տեղակայման վայրեր, որտեղ նրանց փրկեցին Ֆրանսիայի Գվարդիայի Դրագունները: Երիտասարդ գվարդիականները ուղարկվեցին դուրս մղելու դաշնակիցներին և Նապոեոնի համար ճեղք բացելու համար: Նրանք վերանվաճեցին Լիբերվոլկվիցը և Վաչաուն, սակայն դաշնակիցների հակագրոհից հետո, որին մասնակցում էին ռուս գվարդիականները, ավստրիացիները և ռուս կազակները, նորից հետ մղեցին ֆրանսիացիներին: Հարավային ճակատում, չնայած Նապոլեոնը տարածքներ նվաճեց, այնուամենայնիվ չկարողացավ ճեղքել դաշնակիցների պաշտպանական գծերը[9]:
Ծանոթագրություններ
- ↑ With Napoleon in Russia, The Memoirs of General Coulaincourt, Chapter VI 'The Fire' pp. 109–07 Pub. William Morrow and Co 1945
- ↑ Philip Dwyer, Citizen Emperor: Napoleon in Power (2013), pp. 431–74
- ↑ Merriman, John (1996), "A History Of Modern Europe" W.W. Norton Company, p. 579.
- ↑ 4,0 4,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «autogenerated1» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ 5,0 5,1 Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «Chandler1020» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում: - ↑ Stone, David R. (2006) A Military History of Russia: From Ivan the Terrible to the War in Chechnya. Greenwood Publishing Group, p. 107. 0275985024
- ↑ Digby Smith, "1813: Leipzig – Napoleon and the Battle of the Nations"
- ↑ (Esposito & Elting, "Military History and Atlas of the Napoleonic wars."
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Battle of Leipzig 1813 : Battle of Nations : Napoleon : Schlacht : Bataille
- ↑ Chandler, 1966, էջ 927
- ↑ William Cathcart (first edition 1850) Commentaries on the War in Russia and Germany in 1812 and 1813, London: J. Murray. Reissue: Demi-Solde Press, 1-891717-14-6.
- ↑ Chandler, 1966, էջ 928
- ↑ 13,0 13,1 Chandler, 1966, էջ 929