«Կարմիր պղպեղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
| Տող 1. | Տող 1. | ||
{{Տեղեկաքարտ ուտեստ}} |
|||
'''Կարմիր կծու պղպեղ''' (չիլի պղպեղ,դառը պղպեղ), արևադարձային կիսաթփերի որոշակի տեսակի թարմ կամ չորացված պտուղներ, համեմունք, որն ունի այրող համ: Ռուսերենում պղպեղի անվանումը համահունչ է Չիլի պետության անվան հետ, սակայն անվան ծագումը պայմանավորված է ժամանակակից [[Մեքսիկա]]յի նաուատլ հնդկական ցեղի լեզվով նշանակում է կարմիր: |
'''Կարմիր կծու պղպեղ''' (չիլի պղպեղ,դառը պղպեղ), արևադարձային կիսաթփերի որոշակի տեսակի թարմ կամ չորացված պտուղներ, համեմունք, որն ունի այրող համ: Ռուսերենում պղպեղի անվանումը համահունչ է Չիլի պետության անվան հետ, սակայն անվան ծագումը պայմանավորված է ժամանակակից [[Մեքսիկա]]յի նաուատլ հնդկական ցեղի լեզվով նշանակում է կարմիր: |
||
| Տող 9. | Տող 10. | ||
=== Օգտագործումն ացտեկների մոտ === |
=== Օգտագործումն ացտեկների մոտ === |
||
Ացտեկների այս բույսի աստվածուհին |
Ացտեկների այս բույսի աստվածուհին եղել է Կաուշոլոտլը կամ Չանտիկոն<ref>{{cite web|author=Пресвитер Хуан; Антонио Перес; фрай Педро де лос Риос (глоссы).|url=http://kuprienko.info/codice-mexicano-385-telleriano-remensis-con-codice-rios-codex-azteca/|title=Кодекс Теллериано-Ременсис|publisher=www.kuprienko.info|accessdate=2010-08-16|description=Киев, 2010. Пер. с исп. А. Скромницкого, В. Талаха}}</ref>: «Նոր Իսպանիայի ընդհանուր պատմություն» աշխատության (1547-1577) մեջ Բերնարդինե դե Սաագուն, հենվելով ացտեկների տվյալների վրա, բերել է չիլի կարմիր պղպեղի վերաբերյալ տարբեր տեղեկություններ{{sfn|Саагун|2013}}: Նրանք դա ուտում էին [[նախաճաշ]]ին, ճաշին և ընթրիքին: |
||
== Բնութագիր և կիրառում == |
== Բնութագիր և կիրառում == |
||
Կարմիր պղպեղն ունի ուժեղ սուր հոտ և սուր կծու և նույնիսկ այրող համ (պայմանավորված է կապսաիցինի ֆենոլային միացության պարունակությամբ (վանիլիլամիդ նոնիլային թթու) որը բացակայում է կարմիր քաղցր բուլղարական պղպեղի մեջ)։ |
Կարմիր պղպեղն ունի ուժեղ սուր հոտ և սուր կծու և նույնիսկ այրող համ (պայմանավորված է կապսաիցինի ֆենոլային միացության պարունակությամբ (վանիլիլամիդ նոնիլային թթու) որը բացակայում է կարմիր քաղցր բուլղարական պղպեղի մեջ)։ Կապսաիցինը պարունակում է պտուղի սերմերի, երակների և մաշկի մեջ: Կարմիր պղպեղը պարունակում է մեծ քանակությամբ С և А վիտամիններ՝ կանաչ պղպեղում (չհասած կարմիր պղպեղը) այդ վիտամիններից էականորեն ավելի քիչ կան: Բացի այդ պղպեղը հանդիսանում է B խմբի վիտամինների՝ մասնավորապես B6 վիտամինի աղբյուր: Կարմիր պղպեղը հարուստ է նաև [[կալիում]]ով, [[մագնիում]]ով և [[երկաթ]]ով: Բացի կապսաիցինից, պտուղները պարունակում են 1,5 % եթերայուղ, ճարպ<ref name="БФС">{{книга|автор=Блинова К. Ф. и др.|часть=|заглавие=Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие|ссылка=http://herba.msu.ru/shipunov/school/books/botaniko-farmakognost_slovar1990.djvu|ответственный=Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева|место={{М}}|издательство=Высш. шк.|год=1990|страницы=221—222|isbn=5-06-000085-0}}</ref>: |
||
== Նախազգուշական միջոցներ == |
== Նախազգուշական միջոցներ == |
||
21:17, 28 Հունիսի 2019-ի տարբերակ
 | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | organisms known by a particular common name? և սննդային բաղադրամաս |
| Ենթատեսակ | պտուղ[1][2][3][…], համեմունք[2][4][5][…] և hամեմունքներ[6][7][8][…] |
 Chili peppers Վիքիպահեստում | |
Կարմիր կծու պղպեղ (չիլի պղպեղ,դառը պղպեղ), արևադարձային կիսաթփերի որոշակի տեսակի թարմ կամ չորացված պտուղներ, համեմունք, որն ունի այրող համ: Ռուսերենում պղպեղի անվանումը համահունչ է Չիլի պետության անվան հետ, սակայն անվան ծագումը պայմանավորված է ժամանակակից Մեքսիկայի նաուատլ հնդկական ցեղի լեզվով նշանակում է կարմիր:
Բուսաբանական նկարագիր
Բույսն ունի մինչև 60 սմ բարձրություն, ճյուղավորված ցողուններ, էլիպսաձև տերևներ, մեծ սպիտակ կամ մոխրամանուշակագույն պուտերով ծաղիկներով: Պտուղը քիչ հյութալի պտղապատյանով է, գնդաձև կամ կնճիթաձև, դեղնակարմիրից մինչև սև կամ ձիթապտղի գույն:
Պատմություն
Այս բույսի հայրենիքն արևադարձային Ամերիկան է[9]: Ինչպես վկայում են Պերուական գերեզմաններից գտածոները, դրանք մշակել են այդտեղ դեռևս մինչև եվրոպացիների Ամերիկա գալը: Իսպանացիներն ու պորտուգալացիները, որոնք իրենց ծովային ճամփորդությունների ժամանակ եվրոպացիների համար հայտնաբերել էին այս համեմունքը, այն անվանել էին «հնդկական»: Ներկայումս կծու պղպեղ աճեցնում են արևադարձային գոտում գտնվող երկրների մեծ մասում, բայց ավելի շատ Հնդկաստանում և Թայլանդում:
Օգտագործումն ացտեկների մոտ
Ացտեկների այս բույսի աստվածուհին եղել է Կաուշոլոտլը կամ Չանտիկոն[10]: «Նոր Իսպանիայի ընդհանուր պատմություն» աշխատության (1547-1577) մեջ Բերնարդինե դե Սաագուն, հենվելով ացտեկների տվյալների վրա, բերել է չիլի կարմիր պղպեղի վերաբերյալ տարբեր տեղեկություններ[11]: Նրանք դա ուտում էին նախաճաշին, ճաշին և ընթրիքին:
Բնութագիր և կիրառում
Կարմիր պղպեղն ունի ուժեղ սուր հոտ և սուր կծու և նույնիսկ այրող համ (պայմանավորված է կապսաիցինի ֆենոլային միացության պարունակությամբ (վանիլիլամիդ նոնիլային թթու) որը բացակայում է կարմիր քաղցր բուլղարական պղպեղի մեջ)։ Կապսաիցինը պարունակում է պտուղի սերմերի, երակների և մաշկի մեջ: Կարմիր պղպեղը պարունակում է մեծ քանակությամբ С և А վիտամիններ՝ կանաչ պղպեղում (չհասած կարմիր պղպեղը) այդ վիտամիններից էականորեն ավելի քիչ կան: Բացի այդ պղպեղը հանդիսանում է B խմբի վիտամինների՝ մասնավորապես B6 վիտամինի աղբյուր: Կարմիր պղպեղը հարուստ է նաև կալիումով, մագնիումով և երկաթով: Բացի կապսաիցինից, պտուղները պարունակում են 1,5 % եթերայուղ, ճարպ[12]:
Նախազգուշական միջոցներ
Կարմիր կծու պղպեղի մի շարք տեսակներ այնքան այրող են, որ մեկ հպումն էլ բավական է մաշկի գրգռում առաջացնելու համար: Դրանց պատրաստման համար անհրաժեշտ է հագնել ռետինե ձեռնոցներ և ոչ մի դեպքում չկպչել աչքերի հատվածին: Հետո անհրաժեշտ է մանրակրկիտ լվանալ ձեռքերն ու ամանեղենը: Եթե չիլի պղպեղի հյութից մաշկը գրգռվել է, ապա վնասված հատվածը պետք է լվանալ սառը ջրով, ապա քսել բուսայուղ: Եթե դուք անզգուշաբար կծել եք շատ կծու չիլի պղպեղ, ապա չի կարելի ջուր խմել, այն չի օգնի: Այրոցը մարելու համար պետք է կաթ խմել, ուտել մի քանի գդալ յոգուրտ, կամ այրոցը կոտրել ինչ-որ թթու բանով (լիմոն, լայմ) :
Պատրաստման եղանակներ
Կարմիր պղպեղը հաճախ օգտագործում են համեմունքների հավաքածուի մեջ՝ համատեղելով սխտորի, գինձի, ռեհանի, ուրցի, դափնու տերևի փոշու և այլնի հետ: Համեմունքի համի վրա ազդում է մշակման եղանակը. չիլի պղպեղն օգտագործում են ինչպես թարմ, այնպես էլ չորացած վիճակում: Պղպեղը թարմ վիճակում օգտագործվում է նաև ամբողջովին (հիմնականում բանջարեղենային ուտեստներում և թթուների մեջ) կամ չորացրած (ինչպես ամբողջովինվ, այնպես էլ աղացած): Աղացած պղպեղն ավելացնում են ապուրներին, աղցանների հավելումներին, կեֆիրներին, թթվեցրած կաթին, մածունին, տարբեր ուտեստներին, այն ավելացնում են արգանակներին, շոգեխաշած մսին, թթվաջրին:
Թարմ չիլի պղպեղի օգտագործում
Թարմ չիլի պղպեղի երակներն ու սերմերը ամենակծու մասն են, դրա համար էլ եթե անհրաժեշտ է, որ ուտեստը քիչ կծու լինի, ապա դրանք հեռացնում են: Եթե պղպեղի մածկը շատ հաստ է, ապա ցանկալի է, որ այն նունպես հեռացվի: Փոքրիկ պտուղները տապակում են նախապես տաքացրած թավայի մեջ, շուռ տալով դրանք այնքան, մինչև մգանան և փափկեն: Պղպեղը կարելի է նաև խորովել գազօջախի վրա, կամ տապակել ուժեղ կրակով՝ ջեռոցում: Երբ պղպեղները մգանում են, դրանք դնում են պոլիէթիլենե տոպրակի կամ պլասմասե տարայի մեջ, բերանը փակում սննդային թաղանթով և թողնում 15 րոպե: Դրանից հետո կաշին հեշտությամբ հետ է գնում և այն կարելի է հեշտությամբ մաքրել ձեռքերով:
Չիլի պղպեղի սառեցում
Տապակած չիլի պղպեղը կարելի է սառեցնել: Դրա հետ մեկտեղ կաշին հանելը պարտադիր չէ, սառեցման ժամանակ այն ինքն իրեն հետ է գնում: Թարմ չիլի պղպեղները սառեցնելու համար՝ դրանք 3 րոպեով իջեցնում են եռման ջրի մեջ, ապա դնում քամիչում, հովացնում և տեղավորելով պլաստիկ տարայի մեջ՝ դնում սառցարանում:
Չորացրած չիլի պղպեղներ
Չորացման ընթացքում պղպեղի պատյանն ավելի մուգ գույն է ստանում. մուգ կարմիրից մինչև կարմրանարնջագույն: Սովորաբար պղպեղը չորացնում են արևի տակ, որի հետևանքով պտուղները կնճռոտվում են: Հետո դրանք առանձնացնում են բաժակներից և աղում: Այդպես են ստանում օրինակ կայենական պղպեղը, որն անվանվել է Կայեննա քաղաքի անունով. այն Ֆրանսիական Գվիանայի վարչական կենտրոնն է (հարավային Ամերիկայում ֆրանսիական սեփականություն): Կարմիր (կայենական) պղպեղով կերակրում են դեղձանիկներին՝ նրանց գունավորումը լավացնելու համար: Պղպեղը նաև կարելի է կախել չոր տեղում և ապխտած վիճակում պահել ամբողջ ձմեռ: Մեծ չորացրած չիլի պղպեղները հաճախ օգտագործվում են մեքսիկական խոհանոցում, դրանցից պատրաստում են հայտնի սոուսներ (թանձրուք): Պատրաստումից առաջ չորացրած պտուղները տապակվում են՝ համն ուժեղացնելու համար և թրջում են ջրում, իսկ հետո այդ թուրմից պատրաստում են խյուսանման մածուկ: Տապակելուց և թրջելուց առաջ պետք է չորացրած պղպեղից հեռացնել սերմերն ու սպիտակավուն երակները: Չիլի պղպեղը տապակում են շատ քիչ՝ 1-2 րոպե նախապես տաքացրած թավայի մեջ, կամ 2-3 րոպե՝ ջեռոցում՝ 250 C/500 °F, հակառակ դեպքում դրանք դառնահամ են դառնում: Դրանից հետո կա՛մ դրանք անմիջապես աղում են սոուսի մեջ, կա՛մ թրջոց են դնում: Չոր չիլի պղպեղներն այսպես են թրջոց դնում. դրանք մասերի են բաժանում, հեռացնում են սերմերն ու երակները և 15 րոպե պահում են եռման ջրի մեջ (մեծ պղպեղներն ավելի երկար են պահվում): Այս փափկեցումից հետո պղպեղներն անցկացնում են մաղով: Մի շարք բաղադրատոմսերի դեպքում կարելի է ուղղակի աղալ չորացրած չիլի պղպեղը էլեկտրական աղացով կամ սրճաղացով:
Աճեցում
Կարմիր պղպեղը կարելի է աճեցնել տնային պայմաններում՝ ծաղկամանների մեջ: Անհրաժեշտ պայմաններից են անընդհատ ջրելը և պարբերաբար պարարտացնելը՝ ծաղիկների համար նախատեսված պարարտանյութով:
Կիրառումը բժշկության մեջ
Բժշկության մեջ կիրառում են թփուտային միամյա պղպեղի միայն այրող տեսակները՝ (լատին․՝ Fructus Capsici) անվանումով: Պտուղների թուրմն օգտագործվում է ախորժակի գրգռման և նյութափոխանակության լավացման համար: Կարմիր պղպեղն օգտագործվում է բոլոր տեսակի շոկային վիճակների, սրտի նոպաների, ուշաթափության և կոլափսային վիճակների, արյունահոսության՝ մասնավորապես ստամոքսի արյունահոսության դեպքում: Ստորին վերջույթների ոչ բավարար արյան շրջանառության դեպքում ոտքերի համար պղպեղային խառնուրդից պատրաստում են տաք լոգանքներ: Հետազոտությունները, որոնք հրապարակվել են 2006 թվականին «Cancer Research» ամսագրում, ցույց էին տալիս կարմիր պղպեղի արդյունավետությունը ուռուցքային բջջիջների դեմ պայքարում[13]:
Պատկերասրահ
Ծանոթագրություններ
- ↑ https://inside-uranus.com/piment-capsicum-et-sa-classification/
- ↑ 2,0 2,1 https://www.bipia.com/fr/content/11-botanique-du-piment-d-espelette
- ↑ https://uses.plantnet-project.org/fr/Capsicum_annuum_(PROTA)
- ↑ https://www.qooq.com/printpdf/taxonomy/term/15280
- ↑ https://www.passeportsante.net/fr/Nutrition/EncyclopedieAliments/Fiche.aspx?doc=piment_nu
- ↑ https://www.epices-fuchs.fr/epice/piment/
- ↑ https://www.santemagazine.fr/alimentation/aliments-et-sante/aides-culinaires/les-nombreux-bienfaits-du-piment-une-epice-explosive-965608
- ↑ https://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/piment/60959
- ↑ «Chile Pepper History & Chile Pepper Glossary». www.thenibble.com. Վերցված է 23 Oct 2013-ին.
- ↑ Пресвитер Хуан; Антонио Перес; фрай Педро де лос Риос (глоссы). — Киев, 2010. Пер. с исп. А. Скромницкого, В. Талаха«Кодекс Теллериано-Ременсис». www.kuprienko.info. Վերցված է 2010-08-16-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Саагун, 2013
- ↑ Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 1990. — С. 221—222. — ISBN 5-06-000085-0
- ↑ Красный перец как лекарство против рака — chilipepper.com.ua