Համաշխարհային տնտեսություն

Համաշխարհային տնտեսությունը (ինտերէկոնոմիկան), միջազգային տնտեսական հարաբերությունների համակարգի միջոցներով աշխատանքի միջազգային բաժանման հիման վրա աշխարհի երկրների ազգային տնտեսությունները միավորող տնտեսավարման բազմամակարդակ, գլոբալ համակարգ է։ Ընդհանուր առմամբ, համաշխարհային տնտեսությունը կարելի է բնորոշել որպես միջազգային հարաբերություններով միավորված ազգային տնտեսությունների և ոչ պետական կառույցների ամբողջություն։ Համաշխարհային տնտեսությունը առաջացել է աշխատանքի միջազգային բաժանման շնորհիվ, որը իր հետևից բերեց ինչպես արտադրության բաժանում (այսինքն՝ միջազգային մասնագիտացում), այնպես էլ դրա միավորում՝ կոոպերացիա։ Մարդկանց կողմից գոյության միջոցների ստեղծման եղանակներն աշխարհում խիստ տարբերվում են: Արևմտյան Եվրոպայի, Հյուսիսային Ամերիկայի երկրները, Ճապոնիան և Ավստրալիան արդյունաբերությամբ ամենազարգացածներն են: Դրանք իրենց ապրանքներն ու ծառայությունները վաճառում են աշխարհով մեկ: Տնտեսապես թույլ զարգացած է Կենտրոնական Ասիայի ևԱֆրիկյան երկրների մեծ մասը, որոնց արդյունաբերության ճյուղերը սակավաթիվ են: Դրանցից որոշ երկրներ մասնագիտանում են միայն մեկ արտադրանքի թողարկման ուղղությամբ : Շատ ապրանքներ արտադրվում են միայն տեղական շուկայի համար:

Տնտեսության տեսակները

Առաջնային տնտեսություններն են, օրինակ՝ հողագործությունն ու հանքարդյունահանումը: Երկրորդային արտադրությունները հումքային նյութերից պատրաստում են վերջնական արտադրանք (օրինակ՝ հագուստ կամ ավտոմեքենաներ): Մարդիկ, ովքեր զբաղված են երրորդային տնտեսության մեջ, իրականացնում են տարբեր ծառայություններ: Օրինակ՝ բանկային գործունեություն, ապահովագրություն, զբոսաշրջություն և այլն: Տնտեսապես առավել առաջադեմ երկրները (Գերմանիա, ԱՄՆ) զարգացրել են չորրորդային տնտեսությունը: Օրինակ՝ կենսատեխնոլոգիան, որը զբաղված է նոր մթերքների հետազոտությամբ ու մշակմամբ:

Բարեկեցության գնահատումը

Երկրի հարստությունը կարող է չափվել մի քանի եղանակով, օրինակ՝ մեկ շնչի հաշվով տարեկան եկամտով առևտրի ծավալով և յուրաքանչյուր տարի երկրի արտադրած ապրանքների ու ծառայությունների վաճառքից ստացվող ընդհանուր եկամտով՝ համախառն ազգային եկամտով (ՀԱԵ): ՀԱԵ-ի առավել բարձր մակարդակը եվրոպական երկրներում և ԱՄՆ-ում է: Առավել ցածր մակարդակ ունեցող երկրների մեծ մասն Աֆրիկայում է:

Առևտրի ձևերը

Աշխարհի բոլոր երկրները առևտուր են անում միմյանց հետ, որպեսզի ձեռք բերեն այն ապրանքները, որոնք չեն արտադրվում տվյալ երկրում, կամ վաճառեն իրենց արտադրած ապրանքները: Որոշ երկրներ հենվում են միայն մեկ ապրանքի վրա և կարող են կորցնել եկամտի զգալի մասը, եթե արտահանվող ապրանքի միջազգային գները նվազեն: Այլ երկրներ (օրինակ՝ Գերմանիան և Ճապոնիան) աշխարհի բազմաթիվ երկրներ են արտահանում բազմատեսակ հումք և արդյունաբերական ապրանքներ: Մի շարք հզոր վերազգային ընկերություններ տնօրինում են համաշխարհային ամբողջ առևտրի 70%: Դրանց թվում են «Բրիթիշ Փեթրոլիումը», «Կոկա-կոլան» և «Մայքրոսոֆթը»:

Զբոսաշրջություն

Ներկայումս զբոսաշրջությունը համաշխարհային տնտեսության ամենախոշոր ճյուղերից է արտասահման կամ երկրի ներսում: Առավել զարգացած երկրների բնակիչներն ունեն ավելի մեծ ֆինանսական միջոցներ և ավելի շատ ազատ ժամանակ ճամփորդելու համար: Զբոսաշրջությունը կարող է տեղական տնտեսությանը բերել մեծ եկամուտ: Զբոսաշրջության զարգացման հետևանքով շրջակա միջավայրի աճող աղտոտումը կարող էոչնչացնել այն ձգողականությունը, որը եղել է զբոսաշրջության զարգացման հիմքը:

Համաշխարհային տնտեսության սուբյեկտները

Համաշխարհային տնտեսական հարաբերությունների սուբյեկտներ համարվում են.

• Միջազգային տնտեսական կազմակերպությունները (ԱՄՀ և ԶՎՄԲ),
• Անդրազգային կորպորացիաներ (ԱԱԿ) և դրանց երկարաժամկետ պայմանագրային պարտականությունների վրա հիմնվող միությունները,
• Անդրազգային բանկեր,
• Ֆինանսաարդյունաբերական խմբեր ՎԱԿ-ի և ՎԱԲ-ի միավորումը,
• Բորսաներ (հատկապես խոշորները),
• Խոշոր ձեռներեցները,
• Պետությունները և դրանց հավասարեցված տարածքները, ինչպես նաև տվյալ պետությունների և տարածքների վարչական միավորները,
• Համաշխարհային ֆինանսական և տնտեսական կազմակերպությունները (ներառյալ խոշոր ներդրողներին և որոշակի միջազգային շուկաների վերահսկողությամբ զբաղվող խոշոր ընկերությունների կազմակերպություն-միավորումները, երկրների միավորումները տարածքաշրջանի ներսում՝ ԱՊՀ)։

Համաշխարհային տնտեսության զարգացման ցուցանիշները

• Համաշխարհային տնտեսության աճը 2005 թվականի ընթացքում կազմել է 4,4 %։ Բոլոր երկրների գումարային ՀՆԱ-ն 2005 թվականի վերջի դրությամբ կազմել է 43,07 տրիլիոն դոլար։ 1970-ական թվականների սկզբից սկսած նկատվում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի աճի տեմպերի դանդաղեցման միտում։
• Համաշխարհային տնտեսության առաջնությունը զբաղեցնում են Միացյալ Նահանգները ինչպես անվանական արտահայտությամբ ցուցանիշով, այնպես էլ գնողունակության պարիտետի. - (60,63 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար) Հետևաբար, միջինում բնակչության մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ կազմում է ամեն մարդուն մոտ 9500 դոլար։
• Ներկայումս աշխարհում հաշվվում է մոտավորապես 30 հազար անդրազգային կորպորացիաներ և մոտավորապես 300 հազար դրանց մասնաճյուղեր։ [1]

Աղբյուրներ

• Журнал «Мировое и национальное хозяйство»
• Журнал «Международная экономика»