«ՄՀ հիմնական միավորներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

19:24, 14 Դեկտեմբերի 2018-ի տարբերակ

Միջազգային համակարգի հիմնական միավորներ (ՄՀ), միջազգային մեծությունների համակարգի յոթ հիմնական մեծությունների չափման միավորները (ֆր.՝ International Système de grandeurs, անգլ.՝ International System of Quantities, ISQ), որոնք չափերի գլխավոր կոնֆերանսում ընդունվել են որպես ՄՀ հիմնական միավոր։ ՄՀ հիմնական մեծություն են համարվում երկարությունը, զանգվածը, ժամանակը, հոսանքի ուժը, ջերմադինամիկական ջերմաստիճանը, նյութի քանակը և լույսի ուժը։ Դրանց համապատասխան չափման միավորներն են՝ մետր, կիլոգրամ, վայրկյան, ամպեր, կելվին, մոլ և կանդելա^[1]^[2]։

ՄՀ միավորները պաշտոնապես լրիվ նկարագրված են և մեկնաբանված ՄՀ Բրոշյուրա գործող խմբագրության մեջ (ֆր.՝ Brochure SI, անգլ.՝ The SI Brochure) և ի լրացում դրան՝ Չափ ու կշռի միջազգային բուրոյում (ՉԿՄԲ) հրապարակվածներն ու ՉԿՄԲ կայքում ներկայացվածները^[1]^[3]։

Մնացած բոլոր միավորները հանդիսանում են ածանցիալ միավորներ և առաջանում են հիմնական միավորներից, ֆիզիկական մեծությունները կապող հավասարումների միջոցով։

Հիմնական միավորը՝նույն չափայնոթյան դեպքում, կարող է նաև օգտագործվել ածանցիալ միավորում։ Օրինակ տեղումների քանակը որոշվում է ծավալի և մակերեսի հարաբերությամբ և ՄՀ-ում արտահայտվում է մետրերով։ Այդ դեպքում մետրն օգտագործվում է որպես միավորի կոհերենտ ածանցիալ^[2]^[4]։

Հիմնական միավորների անուններն ու նշանակումը կատարվում է փոքրատառերի միջոցով, բացառությամբ, գիտնականների անունը կրող միավորների։

Հիմնական միավորներ

Աղյուսակում բերված են հիմնական միավորները, դրանց սահմանումները, պայմանական նշանները, ֆիզիկական մեծությունները, որոնց նրանք համապատասխանում են և նրանց ծագման կարճ նկարագրությունը։

ՄՀ հիմնական միավորներ
Միավոր	Նշանակում	Մեծություն	Սահմանում^[5]	Պատմական առաջացում, հիմնավորում
Մետր	մ	Երկարություն	1 մետրը՝ 1/299 792 458 վայրկյանում, լույսի անցած ճանապարհն է։ 17-րդ Չափ ու կշռի գլխավոր կոնֆերանս(ՉԿԳԿ)(1983 թվական, Բանաձև 1)	Երկրի հասարակածից մինչև Փարիզի միջօրեականի հյուսիսային բևեռ եղած հեռավորության ¹⁄_10,000,000 մասը։
Կիլոգրամ	կգ	Զանգված	Կիլոգրամը զանգվածի միավորն է, որը հավասար է զանգվածի ընդունված է տալոնին։ 1-րդ ՉԿԳԿ (1899 թվական) և 3-րդ ՉԿԳԿ (1901 թվական)	1 դմ³ (լիտր) մաքուր ջրի զանգվածը, որը գտնվում է 4 °C ջերմաստիճանում, նորմալ մթնոլորտային ճնշման տակ։
Վայրկյան	վ	Ժամանակ	1 վայրկյանը՝ ցեզիում-133-ի ատոմի հիմնական վիճակների միջև անցումների, 9 192 631 770 ճառագայթման պարբերություններին հավասար ժամանակահատվածն է։ 13-րդ ՉԿԳԿ (1967 թվական, Բանաձև 1) « 0 Կ հանգստի վիճակում, արտաքին դաշտերի գրգռման բացակայության դեպքում» (Լրացում 1997 թվական)	Արեգակնային օրը բաժանվում է 24 ժամի, ամեն ժամը՝ 60 րոպեի, ամեն րոպեն՝ 60 վայրկյանի։ Վայրկյանը, արեգակնային օրվա ¹⁄_{(24 × 60 × 60)} մասն է։
Ամպեր	А	Էլեկտրական հոսանքի ուժ	Հոսանքի ուժը հավասար է միավորի, եթե 1 մետր հեռավորություն ունեցող, իրար զուգահեռ, անվերջ երկար, անվերջ փոքր հատույթի մակերեսով հոսանքակիր հաղորդալարերը փոխազդում են 2×10⁻⁷ Ն ուժով։ ՉԿԳԿ(1946 թվական, Բանաձև 2, համաձայնեցված 9-րդ ՉԿԳԿ 1948 թվականին)	Հոսանքի ուժի հնացած միավորը, սահմանվում է որպես, հոսանք, որն անհրաժեշտ է 1 վայրկյանում արծաթի նիտրատի լուծույթից 1,118 միլիգրամ արծաթի անջատման համար։ ՄՀ ամպերի հետ տարբերությունը կազմում է 0,015%.
Կելվին	Կ	Ջերմադինամիկական ջերմաստիճան	Կելվինը ջերմադինամիկական ջերմաստիճանի միավորն է, որը հավասար է ջրի եռակի կետի ջերմաստիճանի 1/273,16 մասին։ XIII 13-րդ ՉԿԳԿ (1967 թվական, Բանաձև 4) 2005 թվականին Չափ ու կշռի միջազգային կոմիտեն պահանջ ներկայացրեց ջրի եռակի կետի իզոտոպային բաղադրությանը`0,00015576 մոլ ²H՝ ¹Н-ի մեկ մոլին, 0,0003799 մոլ¹⁷О ՝¹⁶О -ի մեկ մոլին , 0,0020052 մոլ ¹⁸О ՝ ¹⁶О-ի մեկ մոլին^[1]։	Կելվինի սանդղակի 1 քայլը հավասար է Ցելսիուսի սանդղակի մեկ քայլին, բայց 0 Կ-ը բացարձակ զրոն ջերմաստիճանն է, ոչ թե ջրհ հալման ջերմաստիճանը։ Ջրի եռակի կետի ջերմաստիճանը 0,01 °C: Արդյունքում այդ երկու սանդղակները շեղված են իրարից 273,15^[5]-ով: T°C =T K — 273,15.
Մոլ	մոլ	Նյութի քանակ	1 մոլը այն նյութի քանակն է, որը պարունակում է այնքան կառուցվածքային մասնիկ, որքան ածշածին-12-ի 0,012 գրամը։ Մոլի գործածության ժամանակ պիտի նախապես որոշել կառուցվացքային մասնիկի տեսակը, դրանք կարող են լինել ատոմներ, մոլեկուլներ, էլեկտրոններ և այլն։ 14-րդ ՉԿԳԿ (1971 թվական, Բանաձև 3)	Ատոմային կամ մոլեկուլային զանգվածը բաժանած մոլային զանգվածի հաստատոնի վրա, 1 գ/մոլ։
կանդելա	կդ	Լույսի ուժ	1 կանդելան, տրված ուղղության լույսի աղբյուրի լույսի ուժն է, որը լուսարձակում է 540×10¹² Հց հաճախությամբ միագույն ճառագայթ, որի էներգետիկ լույսի ուժը այդ ուղղությամբ կազմում է (1/683) Վտ/սր. 16-րդ ՉԿԳԿ (1979 թվական, Բանաձև 3)	Լույսի ուժ (անգլ. Candlepower, հնացած Բրիտանական միավոր), մեկ վառվող մոմի լուսարձակած լույսը։

Միավորների համակարգի կատարելագործում

Չափայնության համաձայնագրի 1875 թվականին ընդունումից հետո հիմնական միավորների սահմանումը մի քանի անգամ փոփոխվել է։ Մետրի սահմանումից հետո (1960 թվական) միայն կիլոգրամն էր, որ սահմանված չէր, որպես բնության հատկություն։ Քանի որ, մոլը, ամպերը և կանդելան անմիջականորեն կապված են կիլոգրամի հետ, ապա նրանք նույնպես կապված են մարդու կողմից ստեղծված զանգվածի էտալոնին։ Երկար ժամանակ չափագրոթյունը փնտրում էր բնության հաստատունների միջոցով կիլոգրամի սահմանումը, ինչպես լույսի արագության միջոցով երկարության արտահայտումը։ Հիմնականում փորձերն ուղղված էին Ավոգադրոյի հաստատունի կամ Պլանկի հաստատունի միջոցով սահմանելուն։ 2005 թվականին Ավոգադրոյի հաստատունի միջոցով թույլատրվեց սահմանել մոլը^[6]։ 2007 թվականին որոշվեց ցանկացած փոփխություն հետաձգել մինչև 2011 թվականը^[7]։

ՉԿՄ կոմիտեն խորհուրդ տվեց ընդունել հիմնարար h^[8], e^[9], k^[10], и N_A^[11] հաստատունների միջոցով կիլոգրամի, ամպերի, կելվինի և մոլի սահմանումները։

Կշռի ու չափի 16-րդ գլխավոր կոնֆերանս

2011 թվականի հոկտեմբերի 17—21-ին, 16-րդ ԿՉԳԿ-ում Բանաձև ընդունվեց, ըստ որի հետագայում հիմնական միավորները ձևակերպվեն հիմնարար ֆիզիկական հաստատունների միջոցով,որոնց մեծությունները ճշգրիտ սահմանվում են^[12]^[13]։

Կիլոգրամ, ամպեր, կելվին, մոլ

Բանաձևում ձևակերպվել են՝ այս միավորներին վերաբերող, հետևյալ դրույթները^[12]:

Կիլոգրամը կմնա զանգվածի միավոր, բայց նրա մեծությունը կորոշվի Պլանկի հաստատունով, որը ճշգրիտ հավասար է 6,626 06X×10⁻³⁴, եթե արտահայտված է ՄՀ մ²·կգ·վ-1 միավորով, որը համարժեք է Ջ․վ-ին։
Ամպերը մնում է հոսանքի ուժի միավորը, բայց նրա մեծությունը որոշվում է տարրական լիցքի արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 1,602 17X×10⁻¹⁹, երբ արտահայտված է ՄՀ վ․Ա միավորով, որը համարժեք է Կլ-ին։
Կելվինը կմնա ջփրմաստիճանի միավոր, բայց նրա մեծությունը որոշվում է Բոլցմանի հաստատունի արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 1,380 6×10⁻²³, երբ արտահայտված է ՄՀ մ⁻²·կգ·վ⁻²·Կ⁻¹ միավորով, որը համարժեք է Ջ․Կ⁻¹.
Մոլի մնում է նյութի քանակի միավոր,բայց նրա մեծությունը որոշվում է Ավոգադրոյի հաստատունի թվային արժեքով, որը ճշգրիտ հավասար է 6,022 14X×10²³ մոլ⁻¹, երբ նա արտահայտված է ՄՀ մոլ⁻¹միավորով։

Մետր, վայրկյան, կանդելա

Մետր, չափայնությունը մ,նրա մեծությունը որոշվում է վակուումում լույսի արագության թվային արժեքով, որը չշգրտորեն հավասար է 299 792 458, երբ արտահայտվում է ՄՀ մ·վ⁻¹միավորով։
Վայրկյան, չափայնությունը վ, մեծությունը որոշվում է 0 Կ-ում ցեզիումի ատոմի գերբարակ տրոհման հաճախության թվային աժեքին,որը ճշգրիտ հավասար է 9 192 631 770, երբ արտահայտվում է ՄՀ վ⁻¹ միավորով, որ համարժեք է Հց -ին։
Կանդելա, չափայնությունը կդ, հանդիսանում է լույսի ուժ միավորը տրված ուղղությամբ, մեծությունը որոշվում է 540·10¹² Հց հաճախությամբ միագույն ճառագայթման լույսային արդյունավետության թվային արժեքով, որը ճշտորեն հավասար է 683, երբ արտահայտված է ՄՀ մ⁻²·կգ⁻¹·վ³·կդ·սր կամ կդ·սր·Վտ⁻¹, որ համարժեք է լմ·Վտ⁻¹.

ՄՀ նոր պատկերը

2019 թվականին ուժի մեջ կմտնի ՄՀ թողարկումը, հիմնված հիմնարար հաստատունների վրա, որտեղ^[14]․

Ցեզիումի 133 ատոմի հիմնական վիճակի գերբարակ տրոհման հաճախությունը ճշտորեն հավասար է 9 192 631 770 Հց^[15]․
լույսի արագությունը վակուումում $c$ ճշտորեն հավասար է 299 792 458 մ/վ^[15]․
Պլանկի հաստատունը $ℎ$ ճշտորեն հավասար է 6,626 070 15×10⁻³⁴ Ջ·վ․
տարրական էլեկտրական լիցքը $e$ ճշտորեն հավասար է 1,602 176 634×10⁻¹⁹ Կլ․
Բոլցմանի հաստատունը $k$ շժտորեն հավասար է 1,380 649×10⁻²³ Ջ/Կ․
Ավոգադրոյի հաստատունը $N A$ ճշտորեն հավասար է 6,022 140 76×10²³ մոլ^−1․
լուսային արդյունավետությունը միագույն ճառագայթման հաճախություն $k cd$ 540×10¹² Հց ճշտորեն հավասար է 683 լմ/Վտ^[15]․

Տես նաև

Ծանոթագրություն

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 The SI Brochure Описание СИ на сайте Международного бюро мер и весов(անգլ.)
↑ ^2,0 ^2,1 Международный словарь по метрологии: основные и общие понятия и соответствующие термины / Пер. с англ. и фр.. — 2-е изд., испр. — СПб.: НПО «Профессионал», 2010. — С. 20. — 82 с. — ISBN 978-5-91259-057-3
↑ Supplement 2014: Updates to the 8th edition (2006) of the SI Brochure(ֆր.)(անգլ.)
↑ Когерентные производные единицы — производные единицы, которые образуются по уравнениям, не содержащим коэффициент пропорциональности. Благодаря отсутствию коэффициента при расчётах, если выражать значения всех величин в единицах СИ, в формулы не требуется вводить коэффициенты, зависящие от выбора единиц. БСЭ-3.
↑ ^5,0 ^5,1 «ГОСТ 8.417—2002» (PDF). М.: Стандартинформ — ГОСТ введён в действие с 1 сентября 2003 года. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-11-10-ին. Վերցված է 2012-07-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |subtitle= ignored (օգնություն)
↑ 94-е заседание Международного комитета мер и весов (2005 год). Рекомендации 1: Подготовительные шаги к определению килограмма, ампера, кельвина и моля через фундаментальные константы Արխիվացված է Օգոստոս 7, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:
↑ 23-я Генеральная конференция по мерам и весам (2007 год). Решение 12: О возможном переопределении определенных основных единиц Международной системы единиц (СИ).
↑ h — постоянная Планка.
↑ e — заряд электрона.
↑ k — постоянная Больцмана.
↑ N_A — число Авогадро.
↑ ^12,0 ^12,1 On the possible future revision of the International System of Units, the SI Resolution 1 of the 24th meeting of the CGPM (2011)
↑ Towards the «New SI»…(անգլ.) на сайте Международного бюро мер и весов
↑ Draft Resolution A // 26th meeting of the CGPM (13-16 November 2018).
↑ ^15,0 ^15,1 ^15,2 Это определение уже введено и действует в настоящее время.

Արտաքին հղումներ

Основные единицы СИ(անգլ.) ՉԿՄԲ կայքում
Международная система единиц (СИ)(անգլ.) (NIST) կայքում

[Brochure-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 The SI Brochure Описание СИ на сайте Международного бюро мер и весов(անգլ.)

[Словарь-2] 2,0 ^2,1 Международный словарь по метрологии: основные и общие понятия и соответствующие термины / Пер. с англ. и фр.. — 2-е изд., испр. — СПб.: НПО «Профессионал», 2010. — С. 20. — 82 с. — ISBN 978-5-91259-057-3

[Suppl-3] Supplement 2014: Updates to the 8th edition (2006) of the SI Brochure(ֆր.)(անգլ.)

[4] Когерентные производные единицы — производные единицы, которые образуются по уравнениям, не содержащим коэффициент пропорциональности. Благодаря отсутствию коэффициента при расчётах, если выражать значения всех величин в единицах СИ, в формулы не требуется вводить коэффициенты, зависящие от выбора единиц. БСЭ-3.

[ГОСТ-5] 5,0 ^5,1 «ГОСТ 8.417—2002» (PDF). М.: Стандартинформ — ГОСТ введён в действие с 1 сентября 2003 года. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-11-10-ին. Վերցված է 2012-07-09-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |subtitle= ignored (օգնություն)

[6] 94-е заседание Международного комитета мер и весов (2005 год). Рекомендации 1: Подготовительные шаги к определению килограмма, ампера, кельвина и моля через фундаментальные константы Արխիվացված է Օգոստոս 7, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:

[7] 23-я Генеральная конференция по мерам и весам (2007 год). Решение 12: О возможном переопределении определенных основных единиц Международной системы единиц (СИ).

[8] — постоянная Планка.

[9] — заряд электрона.

[10] — постоянная Больцмана.

[11] N_A — число Авогадро.

[Resolution1-12] 12,0 ^12,1 On the possible future revision of the International System of Units, the SI Resolution 1 of the 24th meeting of the CGPM (2011)

[13] Towards the «New SI»…(անգլ.) на сайте Международного бюро мер и весов

[Resolution2018-14] Draft Resolution A // 26th meeting of the CGPM (13-16 November 2018).

[Def-15] 15,0 ^15,1 ^15,2 Это определение уже введено и действует в настоящее время.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

05:35, 8 Դեկտեմբերի 2018-ի տարբերակ խմբագրել Kareyac (Քննարկում \| ներդրում) 188 319 edits հեռացվել է Կատեգորիա:ՄՀ հիմնական միավորներ։ Չափային վերլուծություն, ավելացվեց Կատեգորիա:Միավորների միջազգային համակարգ ՀոթՔաթ գործիքով ← Նախորդ տարբ		19:24, 14 Դեկտեմբերի 2018-ի տարբերակ խմբագրել հետ շրջել Valen1988 (Քննարկում \| ներդրում) 58 366 edits No edit summary Հաջորդ տարբ →
Տող 1.		Տող 1.
	[[Պատկեր:SI base unit.svg\|thumb \| Յոթ հիմնական միավորները և նրանց փոխադարձ կապը]]'''Միջազգային համակարգի հիմնական միավորներ (ՄՀ),''' միջազգային մեծությունների համակարգի յոթ հիմնական մեծությունների չափման միավորները ({{lang-fr\|International Système de grandeurs}}, {{lang-en\|International System of Quantities}}, ISQ), որոնք չափերի գլխավոր կոնֆերանսում ընդունվել են որպես ՄՀ հիմնական միավոր։ ՄՀ հիմնական մեծություն են համարվում [[Երկարություն\|երկարությունը]], [[Զանգված\|զանգվածը]], [[Ժամանակ\|ժամանակը]], [[Հոսանքի ուժ\|հոսանքի ուժը]], ջերմադինամիկական ջերմաստիճանը, [[Նյութի քանակ\|նյութի քանակը]] և լույսի ուժը։ Դրանց համապատասխան չափման միավորներն են՝ մետր, կիլոգրամ, ~~վարկյան~~, ամպեր, կելվին, մոլ և կանդելա<ref name="Brochure">[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf The SI Brochure] Описание СИ на сайте [[Международное бюро мер и весов\|Международного бюро мер и весов]]{{ref-en}}</ref><ref name="Словарь">{{книга \|заглавие= Международный словарь по метрологии: основные и общие понятия и соответствующие термины \|ответственный= Пер. с англ. и фр. \|оригинал= \|ссылка = http://mathscinet.ru/slaev/records/images/SlaevChun02.pdf\|издание= 2-е изд., испр \|место= СПб. \|издательство= НПО «Профессионал» \|год= 2010 \|страниц= 82 \|страницы= 20\|isbn= 978-5-91259-057-3}}</ref>։		[[Պատկեր:SI base unit.svg\|thumb \| Յոթ հիմնական միավորները և նրանց փոխադարձ կապը]]'''Միջազգային համակարգի հիմնական միավորներ (ՄՀ),''' միջազգային մեծությունների համակարգի յոթ հիմնական մեծությունների չափման միավորները ({{lang-fr\|International Système de grandeurs}}, {{lang-en\|International System of Quantities}}, ISQ), որոնք չափերի գլխավոր կոնֆերանսում ընդունվել են որպես ՄՀ հիմնական միավոր։ ՄՀ հիմնական մեծություն են համարվում [[Երկարություն\|երկարությունը]], [[Զանգված\|զանգվածը]], [[Ժամանակ\|ժամանակը]], [[Հոսանքի ուժ\|հոսանքի ուժը]], ջերմադինամիկական ջերմաստիճանը, [[Նյութի քանակ\|նյութի քանակը]] և լույսի ուժը։ Դրանց համապատասխան չափման միավորներն են՝ մետր, կիլոգրամ, վայրկյան, ամպեր, կելվին, մոլ և կանդելա<ref name="Brochure">[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_brochure_8_en.pdf The SI Brochure] Описание СИ на сайте [[Международное бюро мер и весов\|Международного бюро мер и весов]]{{ref-en}}</ref><ref name="Словарь">{{книга \|заглавие= Международный словарь по метрологии: основные и общие понятия и соответствующие термины \|ответственный= Пер. с англ. и фр. \|оригинал= \|ссылка = http://mathscinet.ru/slaev/records/images/SlaevChun02.pdf\|издание= 2-е изд., испр \|место= СПб. \|издательство= НПО «Профессионал» \|год= 2010 \|страниц= 82 \|страницы= 20\|isbn= 978-5-91259-057-3}}</ref>։

	ՄՀ միավորները պաշտոնապես լրիվ նկարագրված են և մեկնաբանված ՄՀ Բրոշյուրա գործող խմբագրության մեջ ({{lang-fr\|Brochure SI}}, {{lang-en\|The SI Brochure}}) և ի լրացում դրան՝ Չափ ու կշռի միջազգային բուրոյում (ՉԿՄԲ) հրապարակվածներն ու ՉԿՄԲ կայքում ներկայացվածները<ref name="Brochure" /><ref name="Suppl">[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_supplement_2014.pdf Supplement 2014: Updates to the 8th edition (2006) of the SI Brochure]{{ref-fr}}{{ref-en}}</ref>։		ՄՀ միավորները պաշտոնապես լրիվ նկարագրված են և մեկնաբանված ՄՀ Բրոշյուրա գործող խմբագրության մեջ ({{lang-fr\|Brochure SI}}, {{lang-en\|The SI Brochure}}) և ի լրացում դրան՝ Չափ ու կշռի միջազգային բուրոյում (ՉԿՄԲ) հրապարակվածներն ու ՉԿՄԲ կայքում ներկայացվածները<ref name="Brochure" /><ref name="Suppl">[http://www.bipm.org/utils/common/pdf/si_supplement_2014.pdf Supplement 2014: Updates to the 8th edition (2006) of the SI Brochure]{{ref-fr}}{{ref-en}}</ref>։